Konflikty Rzeczypospolitej z sąsiadami w pierwszej połowie XVII wieku
Rzeczypospolita wplątała się w XVII w. w wiele wyniszczających wojen. Jeszcze w XVI w. Rozpoczął się konflikt polsko-rosyjski, Był on kontynuacją wojen które u schyłku XV w. Litwa toczyła z księstwem moskiewskim (Rosją) . W XVI w. Władca Rosji Iwan IV Groźny, wykorzystując wewnętrzne trudności Rzeczypospolitej, zajął dużą część Inflant. Chciał tym samym zapewnić Rosji dostęp do Bałtyku. Wiek XVII był okresem bardzo burzliwym w dziejach Polski. Problemy zaczęły się jednak jeszcze w XVI w. W Rzeczypospolitej panował między innymi Stefan Batory. Był utalentowanym wodzem i w trakcie trzech zbrojnych wypraw przeciwko Moskwie zdobył twierdze w Płocku i Wielkich Łukach. Wojnę zakończył w 1582 roku korzystny dla Polaków rozejm, w wyniku którego Rzeczypospolita odzyskała większą część inflantów. Kolejna wojna z Rosją pojawiła się za panowania Zygmunta III Wazy. W Polsce pojawił się wtedy człowiek podający się za Dymitra. Magnaci poparli go ponieważ sądzili że zdobędą dzięki temu wpływy w Rosji. Dymitra nazwano Samozwańcom. Dzięki wsparciu wojska Polskiego objął władze w Moskwie. Zginął jednak i żądni zysków magnaci znaleźli następnego oszusta podającego się z Dymitra. Nie zyskał on jednak poparcia Rosji. Wkrótce Zygmunt III wypowiedział wojnę Rosji. Wojska Polskie pod wodzą hetmana Stanisława Żółkiewskiego odniosły w 1610 roku zwycięstwo pod Kłuszynem a następnie zdobyły Moskwę. Pokonani Rosjanie zaproponowali tron królewiczowi Polskiemu Władysławowi. Bali się objęcia tronu przez Zygmunta III ponieważ mógł on wprowadzić katolicyzm. Wkrótce w Moskwie wybuchło powstanie przeciwko Polakom. Wojska Polskie zmuszone zostały do poddania się.
Wiele lat trwał konflikt polski-szwedzki. Szwecja dążyła do opanowania wybrzeży Bałtyku, chcąc zapewnić sobie korzyści płynące z handlu. Jeszcze za panowania Zygmunta Augusta oba państwa toczyły walkę o inflanty. Pod koniec XVI w. Rzeczypospolitą i Szwecję połączyła unia personalna. Wspólnym władcą był Zygmunt III nie cieszył się on jednak popularnością wśród Szwedów. Gdy Zygmunt III zgodnie z obietnicami zawartymi w pacta conventa, do Rzeczypospolitej przyłączył Estonię należącą do Szwecji, to wojska szweckie zaatakowały inflanty. Polacy odnieśli szereg sukcesów militarnych. Wkrótce jednak zawarto rozejm na mocy którego inflanty uległy podziałowi. Ich większa część oraz Estonia pozostały w rękach Szwecji. W latach 1617-1629 Szwedzi atakowali ujście Wisły, Prusy Królewskie i Prusy książęce. Wojska Polskie odniosły kilka zwycięstw w 1627 w bitwie morskiej pod Oliwą. Rzeczypospolitej zabrakło jednak środków na dalsze prowadzenie wojny. Ostatecznie zawarto kompromisowy rozejm. Szwedzi opuścili Prusy Królewskie i Prusy książęce , ale w ich rękach pozostała północna cześć Inflant. Porozumienie ze Szwecją zostało złamane wcześniej niż przewidywało porozumienie. W 1655 roku armia Szwedzka pod wodzą króla Karola X Gustawa wtargnęła na tereny Rzeczypospolitej, rozpoczynając wojnę zwaną potopem lub drugą wojną północną. Najazd ten przyspieszyła opozycja magnacka. Początkowo najeźdźcy odnosili sukcesy. Wielkopolska znalazła się w rękach Szwedów. W ciągu czterech miesięcy Szwedzi zajęli zachodnią część Rzeczypospolitej. Król Jan Kazimierz został zmuszony do opuszczenia kraju. Tylko nieliczne miasta i twierdze np. Gdańsk i Częstochowa nie skapitulowały. Szwedzi wbrew obietnicą poszanowania przywilejów i zachowania całości kraju traktowali Polskę jak kraj podbity. Np. masowe rabunki dokonywane przez Szwedzkie wojsko spowodowały wybuch powstania ludowego. Ducha walki rozbudziła zwycięska obrona klasztoru na Jasnej Górze w Częstochowie. Zwycięstwo to wzmocniło zapał wojenny społeczeństwa. Zmagania wojenne trwały jeszcze przez pewien czas . dopiero w 1660 roku wyczerpane walką strony zdecydowały się na podpisanie pokoju w Oliwie.
Na południu Polska graniczyła z potężnym państwem Tureckim - Imperium Osmańskim. W XV i XVI w. Stosunki z Turkami układały się na ogół pokojowo. Jednak na początku XVII w. Doszło do wybuchu wojny. Przyczyn konfliktu było kilka. Polska i Turcja rywalizowały od dłuższego czasu o wpływy polityczne w Mołdawii. Ponadto obydwa państwa oskarżały się o naruszenie granic. Kozacy poddani Rzeczypospolitej dokonywali najazdów na czarnomorskie wybrzeża Turcji. Natomiast lennicy Imperium Osmańskiego - tatarzy krymscy- często wkraczali na granice Polski , niszcząc, rabując i biorąc ludność do niewoli. W 1620 roku do Mołdawii wyruszyła Polska wyprawa pod wodzą hetmana Stanisława Żółkiegskiego. Miała ona uprzedzić Tureckie uderzenie na ten kraj. Polacy ponieśli jednak tragiczną klęskę pod Cecorą. W czasie odwrotu wojsk zginął hetman. Rzeczypospolita stanęła pod groźbą najazdu potężnej armii turecko-tatarskiej. Skuteczna obrona twierdzy Chocim w 1621 roku powstrzymała natarcie tureckie i nie przyjaciel nie zdołał wkroczyć na tereny Polski. Podpisano układ, w którym obie strony uznały dotychczasowe granice Rzeczypospolitej oraz zobowiązały się do powstrzymania najazdów kozackich i tatarskich. W drugiej połowie XVII w. Doszło do kolejnego wielkiego konfliktu polsko- tureckiego. W 1672 roku siły Tureckie uderzyły na Polskę. Rozpoczął się trwający blisko trzydzieści lat okres walki. Początek walk był dla Polski bardzo niekorzystny. Po zdobyciu przez najeźdźców twierdzy w Kamieńcu Podolskim w 1672 roku zawarto układ w Buczaczu. Na jego mocy Rzeczypospolita oddała Turcji prawobrzeżną Ukrainę. Oraz Podole wraz z twierdzą w Kamieńcu. Ponadto zobowiązała się płacić sułtanowi daninę oznaczało to że Polska stała się lennikiem Tureckim. W 1683 roku potężna armia Turecka rozpoczęła oblężenie Wiednia. Dowództwo nad całością sił zbrojnych składających się z wojsk Polskich, Austriackich i Niemieckich objął Jan III Sobieski. W dniu 12 września 1683 roku nastąpił atak sojuszników na pozycje tureckie. Turcy ponieśli całkowitą klęskę i zostali zmuszeni do odwrotu.
Skutkami wojen trwających całe stulecie bardzo osłabiły kraj . liczba ludności Rzeczypospolitej zmniejszała się o około jedną trzecią. Wiele wsi całkowicie opustoszało a miasta podupadały. Wojny wpłynęły na świadomość i poglądy mieszkańców Rzeczypospolitej. Państwo przestało być krajem słynącym z tolerancji. Protestantów oskarżano o sprzyjanie najeźdźcom, szczególnie Szwedom. Sejm postanowił wygnać arian posądzając ich o współpracę z wrogami. Zaczęto napadać na świątynie protestanckie.
2