Iwaszkiewicz Jarosław (1894-1980), polski poeta, prozaik, dramatopisarz, eseista, tłumacz. Wywodził się z kresowej zubożałej szlachty i tamtejszej inteligencji. Gimnazjum w Elizawetgradzie i Kijowie. Rozpoczął też studia prawnicze i muzyczne. 1918 w Warszawie. Wszedł do grona młodych poetów, skupionych wokół czasopisma Pro arte et studio i kabaretu Pikador - zaczątku grupy poetyckiej Skamander (1920). 1919-1920 współredaktor pisma polskich ekspresjonistów Zdrój. Praca w redakcji Kuriera Polskiego (1920-1923) oraz w charakterze sekretarza marszałka sejmu M. Rataja 1923-1925, w dziale propagandy sztuki MSZ 1927-1932, na placówkach dyplomatycznych w Kopenhadze 1932-1935 i Brukseli 1935-1936. Liczne podróże oraz udział w pracach międzynarodowych organizacji intelektualnych. 1928 zamieszkał w Stawisku pod Warszawą, gdzie w czasie okupacji znajdowali schronienie artyści i pisarze. Po wojnie prezes zarządu głównego Związku Literatów Polskich w latach 1945-1946, 1947-1949 i od 1959 do końca życia. Redagował: Życie Literackie (w Poznaniu) 1945-1946, Nowiny Literackie 1947-1948, od 1955 do śmierci miesięcznik Twórczość. Był przez kilka kadencji posłem na Sejm od 1952, przewodniczącym Polskiego Komitetu Obrońców Pokoju 1953-1957.
Twórczość
Debiutował w prasie jako poeta 1915. Wczesne utwory prozatorskie w poetyce modernistycznej, pełne egzotyki i fantastyki, np. powieści poetyckie Zenobia Palmura (1920), Ucieczka z Bagdadu (1923), Wieczór u Abdona (1923). Pojawia się już wówczas przeciwstawienie sztuka - życie, rozwinięte m.in. w powieściach o pierwiastkach autobiograficznych Hilary, syn buchaltera (1923) i Księżyc wschodzi (1925). W opowiadaniach i powieściach z okresu pisarskiej dojrzałości pojawia się wizja świata dotkniętego kryzysem kultury i cywilizacji, pełnego sprzeczności, targających również bohaterami. Idzie także o zagrożenie jednostki, miażdżonej przez los i historię, np. w opowiadaniach Kongres we Florencji (w zbiorze Nowele włoskie, 1947), Bitwa na równinie Sedgemoor i Matka Joanna od Aniołów (w Nowej miłości, 1946), Stara cegielnia i Młyn nad Lutynią (wydane 1946), Kościół w Skaryszewie (w zbiorze O psach, kotach i diabłach, 1968) oraz w obszernej powieści Sława i chwała (tom 1-3, 1956-1962). Także Tatarak (1960), Kochankowie z Marony (1961), Sny. Ogrody. Serénité (1974), Noc czerwcowa. Zarudzie. Heydenreich (1976). Utwory dramaturgiczne, jak Kochankowie z Werony (1929), Lato w Nohant (1937), Maskarada (1939), Wesele pana Balzaca (1959), Kosmogonia (1966). Eseistyka i publicystyka o muzyce, np. monografia o F. Chopinie (1938, w nowej wersji 1949) i J.S. Bachu (1951), Spotkania z Szymanowskim (1947). Wspomnienia i relacje z podróży, jak Książka moich wspomnień (1957), Pejzaże sentymentalne (1926), Książka o Sycylii (1956), Gniazdo łabędzi. Szkice z Danii (1962), Podróże do Włoch (1977), Podróże do Polski (1977). Książki o tematyce literackiej, m.in. Rozmowy o książkach (tom 1-2, 1961-1968), Ludzie i książki (1971), Petersburg (1976), Szkice o literaturze skandynawskiej (1977).
W twórczości poetyckiej rozpoczął od młodopolskiego estetyzmu, z przymieszką ekspresjonizmu, jak w Oktostychach (1919) i Dionizjach (1922). Sceptycyzm, zwątpienie i rezygnacja dominują w takich tomikach, jak Księga dnia i księga nocy (1929), Powrót do Europy (1931), Lato 1932 (1933). Po wojnie Ody olimpijskie (1946), kontynuujące przedwojenny nurt klasycyzujący, Warkocz jesieni (1954), Ciemne ścieżki (1963). Od tomiku Jutro żniwa (1963), poprzez Krągły rok (1967), Xenie i elegie (1970), Śpiewnik włoski (1974) po Mapę pogody (1977) trwała ewolucja, zmierzająca do odnowienia i zmodernizowania środków wyrazu. Dzieła (tom 1-10, 1958-1959), Wiersze wybrane (1938, 1946), Wiersze z różnych epok. 1912-1952 (1952), Liryki (1959), Wiersze zebrane (1968), Wybór opowiadań (1960), Opowiadania zebrane (tom 1-3, 1969).
Opowiadania opublikowane w edycji Dzieł rozpoczętej w 1975 roku w 6 tomach w latach 1979-1980. forma opowiadania łączy się z dokumentem, poezją. Nowele włoskie, jako drugi cykl opowiadań, przyjmują perspektywę anty-historycystyczną: bohaterami są podróżni, ich przeżycia są uniwersalne, związane ze sztuką, pięknem, architektura, młodością.
Panny z Wilka - Pierwsze nowelistyczne arcydzieło Jarosława Iwaszkiewicza (wyd. 1933) jest nostalgicznym, refleksyjnym utworem o problemie upływu czasu i niemożliwości powrotu do minionego świata. Trzydziestoparoletni Wiktor Ruben, po doświadczeniach najpierw frontowych, a potem pracy administratora, postanawia - w ramach urlopu zaleconego przez lekarza odwiedzić majątek ziemski Wilko, gdzie jako młodzieniec był przez pewien czas korepetytorem, a także -jako jedyny młody mężczyzna w okolicy - przedmiotem zainteresowania sześciu mieszkających tam panien. We wspomnieniach Wiktora Wilko jest mityczną krainą szczęścia, spokoju i miłości, beztroskiego życia w symbiozie z przyrodą i erotycznego spełnienia. Po 15 latach zarówno on, jak i owe siostry początkowo ulegają czarowi wspomnień. Potem jednak następuje konfrontacja przeszłości z teraźniejszością. Powrót do przeszłości okazuje się niemożliwy, niczego w życiu nie da się powtórzyć. Idealizowane niegdyś dziewczęta wydają się teraz pospolitymi kobietami. Wiktor nie chce podejmować w związku z nimi żadnej decyzji, postanawia nic nie zmieniać w swoim życiu. Odjeżdża do swej pracy, aby nie pogrążać się w przeszłości i nie odrywać od aktywnego i owocnego życia. Opowiadanie to interpretowane jest jako polemika z literacką ideą Marcela Prousta „poszukiwania straconego czasu" i z filozofią Henri Bergsona.
Brzezina - Opowiadanie poruszające problematykę egzystencjalną. Nawiązuje do impresjonistycznej poetyki oraz pesymistycznego światopoglądu Młodej Polski. Do otoczonej brzeziną leśniczówki Bolesława przybywa z zagranicznego sanatorium brat Stanisław, po to, by w jego domu umrzeć. Oczekującego na śmierć Stasia ogarnia wzmożona radość życia, pasja do wesołej muzyki i erotyki, którą uosabia wiejska dziewczyna Malwina. Między głównymi postaciami wytwarza się splot sympatii i antypatii, np. żałobnika Bolesława drażni witalność Stasia. Widziana ich oczami tytułowa brzezina ukazana jest w sposób impresyjny i antropomorficzny, nabiera sensów psychologicznych i symbolicznych. Staś zostaje pochowany w brzezinie obok bratowej. Malwina wychodzi za mąż za jednego z zalotników - Michała, Bolesław pragnie przenieść się w inne miejsce. Prosta fabuła traktująca o zwykłych sprawach ma jednak podtekst symboliczny, kryje w sobie opowieść o głębszej treści: o antynomiach życia i śmierci oraz natury i kultury. Eros i Thanatos, bogowie życia i śmierci, rządzą światem w zwodniczy sposób. Obaj bracia, Bolesław i Stanisław, są oszukiwani przez życie i ludzi.
Podobnie jak inne arcydzieło Iwaszkiewicza, Panny s Wilka, Brzezina mówi o wzajemnej obcości ludzi, która sprawia, że idealistyczne marzenia są burzone przez realia życia. Opowiadanie przedstawia konflikt dwóch odrębnych rzeczywistości: psychologicznego świata wspomnień i projektów, świata sensów wewnętrznych i idealnych, oraz realnego świata zewnętrznego, obiektywnego, surowego i nieczułego.
„Panny z Wilka” - problematyka
Autobiograficzna - u podstaw fabuły legły wspomnienia młodzieńczego pobytu Iwaszkiewicza we dworze w Byszewach, gdzie jako gimnazjalista udzielał korepetycji. Zapamiętane obrazy, osoby, sytuacje wykorzystał pisząc opowiadanie
psychologiczna - leży w centrum zainteresowania pisarza. Wiąże się ze skupieniem uwagi na psychice bohatera - jego przeżyciach, rozterkach, wspomnieniach. Świat jest widziany i oceniany z perspektywy bohatera. Z problematyką psychologiczną wiąże się rozważanie na temat pamięci i jej znaczenia.
Egzystencjalna - widoczna jest w zadumie nad życiem i śmiercią, w pytaniach o sens życia i jego istotę. W szukaniu tego co ważne i nieprzemijające w życiu.
Filozoficzna - towarzyszy zadumie egzystencjalnej i wyraża się prośbą znalezienia ogólnych prawideł rządzących życiem, zrozumienia porządku świata i związków między przeszłością i teraźniejszością.
Moralna- wyraża się w pytaniach o powinności, obowiązki człowieka, o wartość tego co robi, a także w niepokoju, który towarzyszy bohaterowi, gdy snuje refleksję dotyczącą jego życiowych dokonań.
„Brzezina” - problematyka
miejsce śmierci, wspomnień, miłosnych wzniesień i szczęścia
niemy świadek wydarzeń
nie przemija, wciąż trwa
dla bohaterów jest ostoją spokoju, miejscem, które skłania ich do refleksji
kształtuje stany psychiczne
opisy mają charakter impresjonistyczny
traktowanie świata jako dzieła artystycznego i smakowanie go jako dzieła sztuki
dramatyczne wydarzenia ukazane w sposób melancholijny
splatają się śmierć i życie
Stanisław ciężko chory udowodnił Bolesławowi, że jego życie podobne jest do śmierci
zainteresowanie teraźniejszością, teraźniejszość góruje nad przeszłością
„MATKA JOANNA OD ANIOŁÓW” - Wobec zła. Bohaterowie decydują się oddać samych siebie władzy zła, by w ten sposób wyzwolić spod niej innych. Wydarzenia rozgrywają się w Ludyniu. Nie mogąc sobie poradzić z pytaniem „skąd zło?”, ksiądz Suryn decyduje się na ryzykowną wizytę u miejscowego rabina. Spełnia on rolę wewnętrznego głosu księdza, który skłonny jest zaakceptować twierdzenie manichejczyków o stworzeniu świata przez szatana. Spostrzega również, ze pragnienie świętości może stać się przyczyną zła, więc dobru może służyć wszystko, z jego antytezą włącznie. Ofiara złożona z siebie nie ocala. Wolność bohaterów jest zasadniczo ograniczona kształtem ich osobowości oraz sytuacjami.
„ZARUDZIE” - Dziedzictwo przeszłości. Cywilizacja stanowiąca dziedzictwo i zarazem obciążenie, będąca zobowiązaniem. Kwestia kulturowej ciągłości przeżywanej osobiście. Zarudzie zostało napisane w roku 1974, dwór jest miejscem realnym, natomiast bohater, Józio jest postacią fikcyjną. Próba ujrzenia siebie, swojej generacji w rolach, jakie historia wyznaczyła poprzedniemu pokoleniu. Wrogość otaczająca polskie powstanie szlacheckie, jej wyraz w zajściu w Sołowijówce. W nocy z 8 na 9 maja 1863 chłopi rozbroili oddział szlacheckiej młodzieży. Opowiada o tym Kalikst, emisariusz idący w lud ukraiński ze Złotą Hramotą (manifest Powstańczego Rządu Tymczasowego, obiecujący chłopom ziemie i wolność). W opowieści emisariusza istnieją 2 wersje- chłopomańska i historyczna, utopijna i rzeczywista- romantyczny mit „Kochajmy się!” zostaje zanegowany obrazem rzezi. Postać Fiłareta oznacza konformizm i zdolność do popełnienia największego postępku.
OPOWIADANIA - JAROSŁAW IWASZKIEWICZ |
2