16. Rosja w okresie rządów carowej Zofii
Po śmierci cara Fiodora III, w wyniku sporów i krwawych porachunków pomiędzy strzelcami carskimi i bojarami, ogłoszono równolegle carami dwóch braci zmarłego: 15-letniego Iwana i 10-letniego Piotra, zresztą z różnych małżeństw, i przydano im za regentkę ich 25-letnią siostrę, Zofię. Faktycznie rezolutna Zofia sprawowała niepodzielnie władzę przez 7 lat, gdyż Iwan był niesprawny umysłowo, zaś Piotr zbyt młody.
W 1684 r. Zofia potwierdziła zawarty wcześniej traktat pokojowy ze Szwecją, a w 1686 r. zawarty został w Moskwie traktat z Polską, zwany pokojem Grzymułtowskiego. Nazwa stąd, że na czele polskiego poselstwa stał wojewoda poznański Krzysztof Grzymułtowski. Traktat został zawarty 1 maja 1686 w Moskwie między Polską a Rosją. Tzw. traktat wieczysty, utrwalał warunki rozejmu andruszowskiego z 1667. Kończył on prawnie wojnę polsko-rosyjską rozpoczętą w 1654, której działania wojenne przerwano w 1667. Rzeczpospolita zrzekała się w nim Ukrainy lewobrzeżnej z Kijowem, Smoleńszczyzny, Siewierszczyzny i ziemi czernichowskiej. Zakończył on klęską dwudziestoletnie próby zmiany niekorzystnej dla Polski sytuacji na Wschodzie, a dla Rosji oznaczał początek ekspansji na zachód.
Po jego zawarciu Rosja sprzymierzała się ze Świętą Ligą przeciw imperium osmańskiemu i Tatarom. Skierowała ona głównie swoje siły na Azow nad Morzem Czarnym i Chanat Krymski. Za panowania Zofii trwały wyprawy odkrywcze rosyjskich podróżników, naukowców i pionierskich osadników w głąb Azji na wschód od Uralu. W pierwszej połowie XVII w. Rosjanie skolonizowali już prawie całą Azję na północ od Mongolii i rzeki Amur, z wyjątkiem Półwyspu Kamczackiego. Jednak w 1689 r. Rosja zawarła wymuszony traktat z Chinami, w którym, w zamian za przywileje handlowe, odstąpiła Chinom Kraj Nadamurski, to jest pas terytorium na północ od Amuru. Głównymi eksploatowanymi ówcześnie bogactwami Syberii były futra i skóry zwierzęce oraz drewno, stanowiące podstawowy, właściwie jedyny, materiał budowlany. W XVII w. Rosja poczyniła też pewne postępy w rozwoju swej gospodarki, w miastach powstały liczne manufaktury, rozwijał się handel zagraniczny. Głównymi towarami eksportowymi były: futra syberyjskie, zboże, sól, ryby, kawior, len, olej konopny i drewno, spławiane wielkimi rzekami. Znaczną przeszkodą w kontaktach zagranicznych był brak dostępu Rosji do Bałtyku i Morza Czarnego. Zofia, wraz ze swym głównym doradcą księciem Wasylem Golicynem, zamierzała przejąć również formalnie władzę carską, spisek jednakże się nie udał i Zofia została zesłana do Klasztoru Nowodziewiczego. Pełną władzę w Rosji, jako jedyny car, przejął wtedy Piotr I (1689-1725).