Ćwiczenia słuchu fonemowego

ĆWICZENIA NA MATERIALE BEZLITEROWYM

1. Rozpoznawanie dźwięków i szmerów.

Są to ćwiczenia przygotowawcze, w których zadaniem dzieci jest odpoznawanie

zasłyszanych dźwięków. Dzieci siedzą przed parawanem, na którym prowadzący

wykonuje różnorakie manipulacje, takie jak:

• uderzanie i pocieranie o siebie różnorodnych materiałów twardych

/drewno, szkło, metal /,

• przelewanie cieczy z naczynia do naczynia,

• przesypywanie różnych materiałów sypkich / groch, ryż, piasek, kamienie /,

• zgniatanie różnych gatunków papieru,

2

• eksponowanie dźwięków charakterystycznych dla różnych pojazdów

mechanicznych / odtwarzanych z taśmy magnetofonowej/ : samochód,

pociąg, motor, karetka pogotowia, straż pożarna itp.,

• eksponowanie głosów zwierząt / nagranie z taśmy magnetofonowej/: pies,

kot, krowa kura, gęś, koń, świnia,

• rozpoznawanie dźwięków różnych instrumentów: bębenek, pianino,

skrzypce, gitara, cymbałki itp.,

• rozpoznawanie tonów: cichych, głośnych, wysokich , niskich / gra na

pianinie/,

• zabawa w rozpoznawanie dźwięków: co upadło?, co przyjechało ?, czym

uderzono?.

2. Odtwarzanie przez dzieci słyszanego rytmu:

a) prowadzący uderza plastykowym młotkiem o stół. Dziecko obserwuje ruchy

młotka. Następnie utrudniamy ćwiczenie: dziecko stoi tyłem do prowadzącego.

Odtworzenie może odbywać się przy pomocy skoków obunóż, na jednej

nodze, przysiadów, kroków, wyklaskiwania itp.,

b) odtwarzanie przez dzieci rytmu przy pomocy wystukiwania młotkiem,

patyczkiem o bębenek, cymbałki, triangiel,

c) odtwarzanie przez dzieci wysłuchanego rytmu przy pomocy obrazków,

kwiatków, kołek itp.

3. Odtwarzanie struktur dźwiękowych na podstawie układów przestrzennych:

a) przed dzieckiem rozkładamy kilkanaście klocków grupując je kolejno w

rożne układy przestrzenne / układamy blisko siebie po dwa, po trzy, po cztery

klocki, oddzielając poszczególne ugrupowania klocków większymi przerwami /.

Zadanie dziecka polega na dźwiękowym odtworzeniu tych układów

przestrzennych poprzez ich wystukiwanie pałeczką o blat stołu lub przez

uderzenia pałeczką w bębenek. Liczbie klocków powinna odpowiadać

odpowiednia liczba stuknięć. Odległości między klockami natomiast dziecko

odtwarza za pomocą dwóch rodzajów przerw między stuknięciami: przerwy

długiej i krótkiej,

b) prowadzący wystukuje pałeczką odpowiedni układ dźwięków polecając

dziecku odtworzyć eksponowane ugrupowania dźwięków za pomocą klocków,

kółek, kwadracików, guzików na liczydle / dziecko powinno odtworzyć liczbę

stuknięć w poszczególnych ich ugrupowaniach/,

c) zabawy ze śpiewem, klaskaniem lub wygrywaniem rytmu melodii na

instrumentach perkusyjnych.

d) zapisywanie przez dzieci wysłuchanego rytmu przy pomocy kresek lub

kropek. Początkowo dzieci rysują kreski w toku wysłuchiwania rytmu, później

wykonują zapis po wysłuchaniu wystukanego rytmu.'

ĆWICZENIA NA MATERIALE LITEROWYM

1.Wyodrębnianie zdań w mowie, słów w zdaniach, zgłosek w słowach:

a) dziecko słucha wypowiedzi nauczyciela w postaci zdań prostych na temat

obrazka o ubogiej treści, np. To kotek. On pije mleko. Dziecko ma narysować

tyle kresek, ile jest zdań. Pierwsze zdanie kreską czerwoną, drugie niebieską.

Pokazujemy kreskę czerwoną dziecko mówi: To kotek, niebieską - On pije

mleko. Zwiększamy ilość zdań.

b) Układanie zdań przez dziecko na podstawie ilości patyczków / patyczki

oznaczają słowa/. Prowadzący zajęcia poleca powiedzieć zdanie z tylu słów,

ile jest patyczków:

II To Ola

III Tam stoi Tomek

IIII Cela ma małego brata

c) tworzenie zdań ze słów podanych przez prowadzącego. Ćwiczenie

utrudniamy podając słowa w innej kolejności niż w zdaniu, np. sklep- idzie -

do - Gosia. Dzieci mają dokonać pewnych przestawień i stworzyć zdanie

sensowne.

d) Zabawa w dopowiadanie brakującego słowa w zdaniu, np. Gruszka jest żółta,

a wiśnia ......; Pomarańcza jest okrągła, a banan .......,

e) Dokończenie słów - prowadzący podaje dziecku obrazek i wypowiada

pierwszą część słowa, którego desygnat jest na obrazku. Dziecko dopełnia

drugą sylabę, np. pił - ka, pa - jac, tor - ba. Wprowadzamy następnie wyrazy

wielosylabowe. Dokańczanie słów można połączyć z rzucaniem piłką; dziecko

odbiera piłkę ( łapie) i wypowiada kończąc odpowiednie słowo.

2. Wyodrębnianie sylab w słowach:

a) zabawa w poszukiwanie przedmiotów, których nazwa zaczyna się od -„sza”,

np. szafa, szalik,

b) wybieranie obrazków w nazwach których jest zgłoska „ ro”, np. rower, krowa,

wrona, korona.

c) zabawa w imiona - prowadzący wiesza na tablicy obrazek lub przedmiot. Do

tablicy podchodzą dzieci, których imiona zaczynają się na tę samą zgłoskę,

np. obrazek - marchew,

d) zabawa w sklep- dziecko kupuje w sklepie przedmioty, których nazwa

zaczyna się od np. „ bu” - bu - ty, bu - dzik, bu - rak. Po wykonaniu zadania

następuje wyklaskiwanie sylab w tych słowach i liczenie sylab.

e) wygłaszanie słów rozpoczynających się na daną sylabę, np. „ma” - ma- ma,

ma - larz, ma - lutka. Chodzi o to, aby dziecko wymieniało nie tylko

rzeczowniki, ale czasowniki i przymiotniki.

f) wygłaszanie słów kończących się na daną zgłoskę, np. „ki” : wor - ki, san - ki,

zabaw - ki.

4. Dzielenie wyrazów na sylaby z jednoczesnym stukaniem w rytm

wypowiadanych sylab.

a) prowadzący rozkłada zestaw obrazków / w których liczba wyrazów jedno, dwu i

wielosylabowych jest równa/. Dziecko nazywa obrazki i następnie dzieli je na

sylaby, liczy je i wystukuje palcem lub ołówkiem,

b) zgaduj - zgadula sylabowa. Dziecko otrzymuje koperty, na których są

narysowane kropeczki. W każdej kopercie są obrazki. Ćwiczący poleca wyjać

obrazki z poszczególnych kopert i sprawdzić, czy obrazek został umieszczony w

odpowiedniej kopercie /np. nazwa jednosylabowa w kopercie z jedną kropką,

dwusylabowa z dwiema itp./ Po sprawdzeniu wszystkich kopert dziecko otrzymuje

inne obrazki, które musi umieścić w odpowiedniej kopercie.

5. Sztafeta sylabowa.

W tym ćwiczeniu dziecko wyodrębnia sylaby z wyrazów o różnej liczbie zgłosek /

obrazki przedstawiające przedmioty o nazwach 1 - 2 - i wielosylabowych/.

Polega na tym , że każdą kolejną sylabę wyrazu wypowiada już inne dziecko

podając obrazek przedstawiający przedmiot, którego nazwa odpowiada

dzielonemu na sylaby wyrazowi.

6. Tworzenie wyrazów z sylab.

a) składanki sylabowe . Do tego rodzaju ćwiczeń służy specjalnie przygotowana

pomoc dydaktyczna, którą może zrobić reedukator lub dziecko. Na kartce bloku

umocowane są kartki z sylabami. Dziecko zginając kolejno kartki powinno

odczytywać powstałe z sylab wyrazy. Gdy dziecko potrafi dobrze czytać wyrazy

dwusylabowe wprowadza się składanki, z których tworzy się wyrazy

wielosylabowe.

b) inną odmianą tego ćwiczenia jest książeczka sylabowa. Dziecko kartkując

kolejne kartki książeczki odczytuje wyrazy. Ćwiczenie polega na podstawieniu

sylab początkowych do stałej sylaby końcowej. Sylaby początkowe są wpisane

na kartkach książeczki.

Oto one:

da -

mu -

no -

pa - - ry

to -

wo -

cza -

c) inną wersją tego ćwiczenia jest tworzenie wyrazów z sylab za pomocą suwaka

prostego lub zegarowego. Ćwiczenie polega na podstawieniu sylab końcowych

do stałej sylaby początkowej, np. ka - sa, ra, wa , py.

7. Układanie zdań z sylab.

Kropką oznaczamy ostatnią sylabę, początek - dużą literą.

ca, ta sto stoi Na le ( Na stole stoi taca.)

Ksią na le fie, żka ży sza ( książka leży na szafie.)

Świe słoń Dzi ce. Ci siaj.

8. Rozwiązywanie różnych rebusów sylabowych ,np. te - lew - izor, kot -

wica, t - rak - ktor. Wiele przykładów rebusów sylabowych o różnym stopniu

trudności zamieszczają pisemka dziecięce, z których nauczyciel powinien korzystać.

9. Wybieranie i segregowanie przedmiotów oraz obrazków na podstawie

dźwiękowych właściwości ich nazw:

a) wyszukiwanie w sali przedmiotów rozpoczynających się na głoskę „o”, „a”,

np. „okno, album.

b) Segregowanie obrazków: rozkladamy obrazki z dwu grup ( s - sz ), ( sz -

cz ), ( t - d) , ( k -g ), a dziecko ma je ułożyć w dwu szeregach.

Przykłady wyrazów:

s- sałata, samolot, słoń , sanki

sz - szafa, szal, szyny, sznurek,

c) domino obrazkowe - układanie obrazków tak, aby ostatnia głoska stanowiła

początek nazwy następnego obrazka, np. kogut - traktor - radio - orzeł -

łańcuch.

10. Rozpoznawanie podanej głoski i określenie miejsca położenia danej głoski (

b, d, t, d , g, h, w, z, s, dz, c, ).

Zadaniem dziecka jest rozpoznać w wyrazie podaną głoskę i określić , w jakim

miejscu się ona znajduje - na początku , na końcu, wewnątrz wyrazu. Zestaw

obrazków.

11. Tworzenie wyrazów z podanych głosek i ich zamiana:

a) Zabawa „ kto powie ostatni”. Prowadzący mówi dziecku, że ma wyszukać słowa

na daną głoskę, np. l, d, n, f, w. Ten wygrywa zabawę, kto powie ostatni ( lalka,

lotnik, lotnisko, lustro.)

b) Zamiana słów: prowadzący ćwiczenia wypowiada słowa, a dziecko ma

zamienić ostatnią lub pierwszą głoskę tak, aby powstało nowe słowo:

- groch - zamień ch na sz - grosz

- sen - zamień n na r - ser

- nos - zamień s na c - noc

c) układanie wyrazów. Na tablicy wiszą trzy obrazki, dziecko ma z pierwszych

głosek nazw kolejnych obrazków ułożyć słowo, np.

ryba, auto, koza = rak

sklep, osa, krowa = sok

młotek, armata, koło = mak

12. Różnicowanie głosek opozycyjnych.

a) Terapeuta pokazuje na tablicy obrazki przedstawiające dwa desygnaty, a

dziecko nazywa je, np. Tomek - domek, koza - kosa, buty - budy,

b) Terapeuta nazywa poszczególne obrazki z tablicy, a dziecko je pokazuje, np.

półka - bułka piasek - pasek

pal - bal bucik - budzik

pas - bas kozioł - kocioł

budy - buty sieci - siedzi

c) inną odmianą tego ćwiczenia jest różnicowanie głosek b - p , s - c, d- t , k - g

w wyrazach podobnie brzmiących. Prowadzący ćwiczenia czyta wyrazy,

dziecko ma klasnąć, gdy usłyszy np. „b” ( półka, tata, bułka, pal, wąs, but ).

Przykladowa lista wyrazów podobnie brzmiących: biurko - piórko, góra - kura,

wąs - wąż, miś - mysz, żabka - czapka.

13. Ćwiczenia pamięci słuchowej bezpośredniej, powtarzanie różnych ciągów

słownych , różnicowanie w nich podobnie brzmiących.

a) terapeuta wypowiada grupę sylab, dziecko podnosi rękę, gdy usłyszy

określoną liczbę sylab, np. da, ba, da, ta, ta, we, pa, ba, da, pa,

b) dziecko powtarza odczytywane przez reedukatora zestawienia sylab:

paba, pabo, pebe, baba, bobo, bebe, bobo, tata, todo, tede, doto, saza,

sozo, syzy itp.

14. Rozwiązywanie zagadek.

Procesy analizy i syntezy, umiejętności wnioskowania można kształcić stosując na

zajęciach kompensacyjnych różnego rodzaju zagadki. Ucząc dzieci rozwiązywania

zagadek stosować należy zasadę stopniowania trudności. Przy każdej zagadce

znajduje się obrazek i kratki w ilości odpowiadającej liczbie liter w wyrazie

stanowiącym rozwiązanie, co ułatwia dzieciom pracę, np.

Nie gryzą,

Choć zęby mają

Wiosną,

zagonki spulchniają ( grabie)

Cztery kąty a on piąty

lecz to dawne dzieje.

Teraz częściej zamiast niego

Kaloryfer grzeje. ( piec )

15. Wykreślanki, uzupełnianki, przestawianki literowe i sylabowe znajdujące się

w różnych czasopismach doskonalą umiejętność dokonywania analizy i syntezy

wzrokowej, słuchowej oraz urozmaicają zajęcia.

Sposób przeprowadzania ćwiczeń:

1. Czytamy dziecku pary wyrazów ( przy zasłoniętych ustach) i pytamy, jakimi głoskami się różnią,

2. Podajemy do różnicowania pary słów z różnych grup opozycyjnych.

3. Między podawane pary wyrazów z poniższego zestawu, wplatamy pary słów identycznych, np. plot - plot.

Zestaw paronimów (wyrazów różniących się pojedynczymi głoskami) do ćwiczenia słuchu fonemowego

dźwięczna : bezdźwięczna

s : z - ser - zer, sad - zad, kosa - koza, rasy - razy, rysa - ryza, sapał - zapał, spije - zbije, spiorę - zbiorę, spada - zbada, stany - zdany, swoje - zwoje, słota-złota;

p : b - pal - bal, pas - bas, pąk - bąk, pól - ból, pył - był, prać - brać, próg - bruk, półka - bułka, park - bark, paczki - baczki, grupa - gruba;

p': b' - piały - biały, piec - biec, piorę - biorę, pióro - biuro, pies - bies, pieg - bieg, pierze - bierze, pije - bije, piła - biła, pielić - bielić, wypić - wybić;

t: d - tam - dam, tom - dom, tom - dom, tym - dym, tama - dama, tanie - danie, Tomek - domek, trzeć - drzeć, taje - daje, rata - rada, tarnina - darnina, wata - wada, luty - ludy, loty - lody, koty - kody, młoty - młody, buty - budy;

k : g - kura - góra, kra - gra, koń - goń, kość - gość, kas - gaz, kuma - guma, koniec - goniec, kurnik - górnik, kram - gram, kpin - gmin, kładka - gładka, mokła - mogła, mokli - mogli, zakon - zagon;

k' : g' - kies - giez, kier - gier, okien - ogień;

c : dz - noce - nodze, prace - Pradze, Wacek - wadze, racą - radzą;

ć : dź - cień - dzień, ciało - działo, ciura - dziura, cielę - dzielę, cielić - dzielić, jecie -jedzie, nucić - nudzić, uciec - udziec, sieci - siedzi, bucik - budzik, wiecie - wiedzie;

cz : dż - czemu - dżemu, czysto - dżdżysto, raczy - radży;

f : w - faza - waza, sofa - sowa, rafa - Rawa, fala - Wala, fur wór, fal - wal, floty - wloty, frak - wrak;

f': w' - mafia - mawia, kwitek - Witek, Fiata - wiata, trafić - trawić;

ś : ź - śle - źle, kosi - kozi, Basia - bazia, siać - ziać, sioło - zioło, sieje - zieje, dusi - duzi, siemię - ziemię, łasić - łazić;

sz : ż - szal - żal, szpik - żbik, nosze - noże, szyje - żyje, szycie - życie, wiesza - wieża, rusza - róża, kosze - korze, szarzenie - żarzenie, koszenie - korzenie; o

twarda : zmiękczona

p : p' - pył -- pił, pał -piał, pysk - pisk, pędź - pięć, pana - piana, pachy - piachy, gapa - gapia, pasek - piasek, małpa - małpia, pęta - pięta, pastować - piastować;

g : g' - drogę - drogie, nogę - nogi, długo - długi;

f : f' - Ford - fiord, harfa - harfia;

w : w' - wyć - wić, wał - wiał, wesz - wiesz, wodę - wiodę, wydać - widać, wydma - widma, żywy - żywi, prawe - prawie;

m : m' - mech - miech, mecz - miecz, mały - miały, mara - miara, myła - miła, marka - miarka, motać - miotać, mewa - miewa;

twarda : miękka

c : ć - cap -- ciap, jedz -jedź, prac - prać, cało - ciało, palce - palcie, walce - walcie, koce - kocie, Jacka - Jadźka, wiece - wiecie;

cz : ć - płacz - płać, tkacz - tkać, lecz - leć, miecz - mieć, bicz - bić, badacz - badać, działacz - działać, boczek - bociek;

dz : dź - władza - Władzia, wodze - wodzie, rodzę - rodzie;

s : ś - nos - noś, kos - koś, sadź - siać, kasa - Kasia, sanie - sianie, syna - sina, syto - sito;

sz : ś - szef- siew, szydło - sidło, szyny - siny, kasza - Kasia, szata - siata, kosz - koś, wiesz - wieś, nosze - nosie, pieszy - piesi, myszy - mysi, dalszy - dalsi;

z : ź - ząb - ziąb, wozy - wozi, koza - kozia, baza - bazia, zęba - zięba, Zuza-Zuzia;

ź ; ź - Rzym - zim, żarno - ziarno, burza - buzia, wierze - wiezie, róża - Rózia, liże - Lizie;

n : ń - pan - pań, len - leń, kona - konia, ładne - ładnie, uważny - uważni, groźne - groźnie, silne - silnie, przyjemne - przyjemnie, okrutny - okrutni, biedny - biedni; o

miejsce artykulacji

cz : c - czar - car, Czech - cech, płacze - płace, czele - cele, tańczę - tańce, walczę - walce, czynnik - cynik;

s : sz - sum - szum, sos - szos, sus - susz, was - wasz, nas - nasz, sok - sok, sala - szala, syty - szyty, basta - baszta, syna - szyna, masa - Masza, kasa - kasza, kos - kosz, mas - masz;

z : ż - zer - żer, gaza - gaża, zebrze - żebrze, zażyć - żarzyć;

m': ń - mit - nit, miech - niech, miska - niska, komin - Konin, mina - Nina, dmie - dnie, mil - Nil, zmieść - znieść;

m : n - moc - noc, masz - nasz, tom - ton, sam - San, tam - tan, czym - czyn, mas - nas, może - noże, rama - rana, widmo - widno, mowa - nowa, kuma - kuna, Marta - narta;

l : ł - lub - łup, pól - pół, lany - łany, lata - łata, pola - poła, kulka - kółka, walka - wałka;

j : l - jak - lak, jeść - leźć, jeż - leż, juk - luk, bije - bile, faja - fala, bój - ból, daj - dal, hej - Hel, obaj - obal, jama - lama;

j : ł - juk - łuk, daj - dał, czuje - czułe, koja - koła, szyja - szyła, szyj - szył, mija - miła, myj - mył;

k : t - kaczka - taczka, korba - torba, koczek - toczek, kroi - troi, kura - tura, kory - tory, kur - tur, kara - tara, kir - tir, krach - trach, kropić - tropić, kran - tran, karta - tarta, kasak - tasak;

g : d - gęby - dęby, goły - doły, gaj - daj, goi - doi;

m : b , m': b' - mak - bak, miły - biły;

m : p , m' : p' - mole - pole, miły - piły;

n : d - nuży - duży;

n : t - noga - toga;

w : b, w' : b' - wada - bada, wije - bije;

poronimy z głoską " r "

r : l - rak - lak. Ren - len, rama - lama, rola - Lola, rolka - Lolka, rufa - lufa, rura - lula, rok - lok, ród - lód, rada - lada, rata - lata, ręka - lęka, rampa - lampa, runąć - lunąć, ara - Ala, kura - kila, kora - Kola, rama - lama, cera - cela, pora - pola, baron - balon, ceruje - celuje, frak - flak, Fred - flet, brat - blat, kran - klan, pruje - pluje, kracze - klacze, chrapie - chlapie, kratka - klatka, kurka - kulka, warczy - walczy, korba - kolba, orka - Olka, pruć - pluć, tren - tlen, branka - Blanka, firm - film, chrupie - chlupie, Praga - plaga, fraszka - flaszka, krucze - klucze, cerować - celować, bar - bal, bór - ból, żar - żal, por - Poi, dar - dal, kur - kuł, pór - pól, tur - tul, Star - stal, kufer - kufel, puder - pudel;

r : l' - rak -jak, rola - Jola, kara - Kaja, tura - tuja, mara - Maja, kora - koja, barka - bajka, czarka - czajka, marka - Majka, gar - gaj, kler - klej, mur - mój, wór - wuj;

r : l : j - rak - lak - jak, bór - ból - bój, dar - dal - daj, rola - Lola - Jola, rama - lama - jama, kora - Kola - koja.

---