7.03.2011
Wykład 3
Psychologia rozwojowa jest nauką o rozwoju psychicznym
Pojęcie rozwój psychiczny odnosi się do zmian w psychice i w zachowaniu się człowieka. Psychika to system(układ, struktura) elementów powiązanych ze sobą różnego typu relacjami. O własnościach tych elementów decydują cechy całości, a nie odwrotnie. W zrozumieniu rozwoju można wyodrębnić 2 główne podejścia:
1. mechanistyczne - zgodnie z nim rozwój psychiczny oznacza ciąg zmian w zachowaniu się: przykładem mechanistycznego rozumienia rozwoju mogą być koncepcje powstałe na gruncie behawioryzmu. Traktują one rozwój jako termin stosowany do opisu obserwowanych zmian w zachowaniu związanych z reagowaniem na bodźce środowiska, zmian pojawiających się wraz z wiekiem życia jednostki i mający charakter progresywny.
2. organizmiczne - w tym podejściu pojęcie rozwój odnosi się nie tylko do zmian w zachowaniu się. Zmiany w zachowaniu się analizowane są po to, aby na ich podstawie wnioskować o procesach psychicznych i ich strukturach zakładając, że właśnie zmiany w tych strukturach leżą u podłoża obserwowanych zmian w zachowaniu się.
Pojęcie zmiany rozwojowej
Rozwój oznacza zmianę. Zmiana to różnica w stanie danego obiektu lub organizacji struktury, obserwowana wraz z upływem czasu, czyli zmiana jest funkcją czasu [Z=f(t)].
Nie każda zmiana oznacza rozwój. Zmiany przejściowe, odwracalne i cykliczne nie mogą być uznane za rozwojowe, ponieważ nie prowadzą do trwałych przekształceń danego układu lub jego funkcji. Pojęciem zmiany rozwojowej obejmuje się na ogół zmiany: jednokierunkowe, nieodwracalne, trwałe, autonomiczne ( tzn. spowodowane działaniem czynników tkwiących w całości lub w dominującej części wewnątrz danego układu).
Rodzaje zmian rozwojowych
1. rozwojowe zmiany ontogenetyczne - dotyczą jednostki
- ontogeneza w znaczeniu psychologicznym obejumuje całokształt zmian dokonujących się w psychice i zachowaniu się człowieka w toru życia indywidualnego
- J. M. Flavell zaproponował klasyfikację zmian jakim podlegają procesy psychiczne w ontogenezie:
dodawanie - najprostsza forma kumulowania się kolejno po sobie następujących zmian, w której cechy treściowo późniejsze uzupełniają wcześniejsze
substytucja - to, co pojawia się w czynnościach psychicznych lub zachowaniach później zastępuje w całości lub części to, co było im właściwe wcześniej
modyfikacja - to, co obserwujemy jako stan późniejszy powstaje w rezultacie różnicowania, uogólniania lub innej formy przekształcania stanów wcześniejszych danej czynności lub funkcji
inkluzja - to, co wcześniejsze wchodzi w mniej lub bardziej zmodyfikowanej postaci e skład nowej zintegrowanej całości
mediacja - stan wcześniejszy staje się nieodzownym ogniwem, pośrednim dla następnej zmiany
2. zmiany ilościowe i jakościowe
zmiany ilościowe - mają charakter wzrastania, rozrastania się i ewentualnie spadku sprawności i można je wyrazić za pomocą krzywych o różnym kształcie. Badane zjawiska(sprawność, funkcja) pozostaje takie samo, natomiast zmienia się jego nasilenie (wielkość, zakres)
zmiany jakościowe - oznaczają przekształcenia wewnętzne organizacji struktur, czynności psychicznych i zachowań, a więc powstawanie ich nowych jakościowych postaci. Zmiany jakościowe, czyli zmiany o charakterze przekształceń strukturalnych są podstawą wyodrębnienia okresów i stadiów rozwojowych występujących w ciągu życia
3. zmiany intraindywidualne i interindywidualne
zmiany intraindywidualne są to zmiany, które zachodzą w psychice i zachowaniu się danej jednostki
zmiany interindywidualne to zmiany wspólne wszystkim ludziom, występujace w mniej lub bardziej podobny sposób w większości z nich
Rozwój a dojrzewanie i uczenie się
1. Dojrzewanie - w teoriach psychologicznych o skrajnie biologicznych orientacji przyjmuje założenie, że w rozwoju jednostki i gatunku stopniowo, w odpowiednim czasie ujawnia się i aktualizując wrodzone zadatki i dyspozycje. Tym samym rozwój traktowany jest jako aktualizacja genetycznego programu. W koncepcjach bardziej umiarkowanych pojęcie dojrzewania stosowane jest do oznaczania takich procesów, a takie elementy procesu rozwojowego, które są niezależne od nabywania doświadczenia indywidualnego, ponieważ zasób doświadczenia indywidualnego jest głównie efektem procesu uczenia się pojawia się pytanie: w jakiej mierze oba te procesy, czyli dojrzewanie i uczenie się uczestniczą w zmianach rozwojowych?
Odpowiedź: dojrzewanie i uczenie się są wzajemnie się dopełniającymi składnikami rozwoju. Dojrzewanie jest to proces fizycznego wzrostu dorowadzający do takiego stopnia dojrzałości organizmu, który warunkuje od strony somatycznej i neorologicznej rozwój określonych czynności regulacyjnych.
Uczenie się jest toproces wytwarzania się. przekształcania i utrwalania owych czynności regulacyjnych na podłożu doświadczenia indywidulanego zdobytego przez człowieka w toku działania i ćwiczenia, czyli wykonywania i powtarzania czynności. Tylko wtedy, kiedy organizm jednostki osiągnie odpowiedni poziom dojrzałości możliwe jest wyuczenie się przez nią danej czynności. Sama dojrzałość strukturalna i funkcjonalna organizmu nie wystarczy do zapewnienia prawidłowego rozwoju psychicznego. Poszczególne czynności i funkcje psychiczne rozwijają się w miarę tego, jak się je ćwiczy, a zatem w procesie uczenia się.