Maria Konopnicka „O krasnoludkach i o sierotce Marysi” - lektura dla klasy 3.

Czy to bajka, czy nie bajka...

Cele - przewidywane osiągnięcia ucznia:

- pracuje z tekstem, czyta i argumentuje swoje wypowiedzi

- wyróżnia elementy świata przedstawionego w utworze (realistyczne i fantastyczne)

- ocenia postępowanie bohaterów

- nazywa uczucia i wartości

- rozumie istnienie dobra i zła.

Środki dydaktyczne: książka M. Konopnickiej „O krasnoludkach i o sierotce Marysi” (Nasza Księgarnia, Warszawa 1974), portret i notka biograficzna, fiszki prowadzące, nagranie piosenki, wizytówki, pętle, krzyżówki, bibuła, szary papier, materiały plastyczne, lista wartości, zakładki, duży arkusz z sylwetą dziewczynki, kartki z zapisanymi cechami charakteru, papierowe serduszka.

Uwaga: Przed zajęciami dzieci powinny przeczytać cztery rozdziały książki: Czy to bajka, czy nie bajka; Podziomek spotyka sierotkę Marysię; Dobre czasy; U królowej Tatry. Podczas omawiania lektury nauczyciel lub uczniowie, którzy przeczytali całą książkę, mogą dokończyć rozpoczęte wątki, przekazać je w formie „bajania”.

Aby ukierunkować i ułatwić dzieciom czytanie, nauczyciel powinien przygotować fiszkę prowadzącą, która pełni funkcję zakładki i towarzyszy czytaniu książki, a jednocześnie zwraca uwagę na ważne fragmenty, potrzebne do analizy tekstu. Przykłady:

• Jeśli przeczytasz zdanie, które ci się spodoba i warto je zapamiętać, zapisz je lub zanotuj numer strony.

• Jakie były zajęcia i zabawy dzieci na wsi w dawnych czasach?

• Czym zajmowały się krasnoludki?

• Jak toczyło się życie Marysi?

• Jakie przysłowia wystąpiły w tekście? Zapisz numery stron.

• Ten fragment spodoba się mojej babci, dziadkowi, rodzicom...

Część I - temat: Pisała dla naszej prababci

1. Gromadzenie informacji o autorce.

• Zwiedzanie wystawki poświeconej twórczości Marii Konopnickiej.

Na stolikach są zgromadzone utwory dostępne w szkolnej bibliotece, portrety, zdjęcia (np. fotografia dworku w Żarnowcu, ofiarowanego pisarce przez polskie społeczeństwo), notka biograficzna.

• Na osi czasu można wskazać (i zapisać różnymi kolorami) obecny rok, rok urodzenia uczniów, rok urodzenia i śmierci pisarki, rok pierwszego wydania książki o krasnoludkach (1895 r.). Wspólnie z nauczycielem uczniowie obliczają, ile lat temu powstała książka. Dochodzą do wniosku, że książkę mogły już czytać ich mamy, babcie, a nawet prababcie.

2. Swobodne wypowiedzi na temat książki „O krasnoludkach i o sierotce Marysi”.

• Określanie tematu utworu.

• Rozmowa na temat języka utworu: Czy język (niezrozumiałe słowa) utrudniał wam zrozumienie treści? A może zaciekawił? Czy prosiliście o wyjaśnienia dorosłych?

• Kończenie zdań: Podobało mi się... Zdziwiło mnie...

3. Określenie czasu i miejsca akcji.

Czas: dawno temu, gdy na wsi panowały bieda i głód, dzieci nie chodziły do szkół, tylko pomagały w gospodarstwie.

Miejsce wydarzeń: Kryształowa Grota, Głodowa Wólka, Słowicza Dolina, dwór Tatry. Nauczyciel kieruje wypowiedziami dzieci tak, by doszły do wniosku, że świat realny miesza się z fantastycznym.

4. Zabawy i zajęcia dzieci w czasach, gdy prababcia była mała.

Korzystając z fiszek prowadzących (trudno inaczej znaleźć potrzebne informacje wśród bogactwa treści), uczniowie opowiadają o życiu dzieci w dawnych czasach: pomoc w gospodarstwie, pasienie gęsi, zbieranie chrustu na opał, zanoszenie dwojaczków z jedzeniem w pole itd. Wymieniają popularne wtedy zabawy - dzieci bawiły się w chowanego, w zajączka, w gonionego, w „zgadanego”, tańczyły, wiły wianki, śpiewały, piekły ziemniaki w ognisku, słuchały bajek.

5. Wskazanie postaci głównych i epizodycznych.

Każdy losuje wizytówkę - powinno być ich tyle, ile dzieci w klasie. Na wizytówkach są imiona postaci głównych i epizodycznych, np. kowal, gospodyni, imiona „pomniejszych” krasnoludków.

Które postacie są realistyczne, prawdopodobne, a które fantastyczne? - dzieci ustawiają się w dwóch grupach. Po sprawdzeniu i uzasadnieniu wyborów, nauczyciel otacza grupki pętlami (np. gumą do skakania). Dzieci wychodzą z kół, zostawiwszy wizytówki w środku, i przepisują do zeszytów schemat z pętli z wyrazami.

Przykładowy zapis:

Postacie realistyczne: Marysia, Skrobek, wdowa Kukulina, Wojtek, Kuba, Cygan, gospodyni, kowal, gąski, Gasio...

Postacie fantastyczne: Podziomek, Koszałek-Opałek, król Błystek, królowa Tatra, lis Sadełko, szczur Wiechetek, Półpanek, pani wiosna, świerszcz Sarabanda...

6. Opracowanie krzyżówki.

Uczniowie otrzymują krzyżówkę z wpisanymi hasłami i zapisują objaśnienia haseł, np. Błystek - król krasnoludków itp.

Kolejne hasła: Błystek, Skrobek, Marysia, gąski, Cygan, Wojtek, królowa, Kuba, Sadełko, chomik, Kukulina; hasło z wyróżnionych liter: krasnoludki.

7. Podsumowanie i uporządkowanie wiadomości - mapa pamięci.

Przykład:

odległe czasy, bieda na wsi Kryształowa Grota

brak szkół Głodowa Wólka

dwór Tatry

Słowicza Dolina

czas miejsce

akcji akcji

„O krasnoludkach postaci

i o sierotce Marysi”

fantastyczne realistyczne

autor

lis Sadełko Marysia

Maria Konopnicka królowa Tatra Skrobek

krasnoludki Kuba

autorka wierszy, Wojtek

opowiadań

utwory: główne

„Co słonko widziało” wątki

„Na jagody”

„Rota”

„O czym ptaszek śpiewa”

Marysia Skrobek

krasnoludki

Praca domowa: Wyszukaj najpiękniejszy, Twoim zdaniem, fragment książki i przeczytaj go głośno dziadkom lub rodzicom.

Część II - temat: Krasnoludki są na świecie

1. Losowanie wizytówek z imionami krasnoludków.

• Wykonanie spiczastych c0zapek z bibuły.

2. Rozmowa kierowana na temat świata krasnali.

Jakie znacie bajki o krasnoludkach? (np. „Królewna Śnieżka”, „Z przygód krasnala Hałabały”, „Bajki z mchu i paproci”, filmy)

Jak inaczej nazywano krasnoludki? (krasnale, skrzaty, bożęta, ubożęta)

Jak wygląda krasnoludek z baśni Konopnickiej?

Czym zajmowały się krasnoludki? (przygotowywały posiłki, wymiatały kąty, kołysały dzieci, opiekowały się końmi itp.)

W jaki sposób pomogły Marysi i Skrobkowi?

Co łączy wszystkie krasnoludki? (życzliwość, serdeczność, chęć niesienia pomocy potrzebującym, pracowitość, wrażliwość, uczynność)

3. Wymyślanie melodii do strofki z baśni - zabawa muzyczna.

Czy to bajka, czy nie bajka,

Myślcie sobie, jak tam chcecie.

A ja przecież wam powiadam:

Krasnoludki są na świecie. (s. 10)

• Opracowanie kroków tańca krasnoludków - dzieci w czapkach z bibuły tańczą, śpiewając.

4. Wspólne tworzenie „Wielkiej księgi krasnoludków”.

• Wykonanie ilustracji do wybranej przygody Podziomka lub Koszałka-Opałka.

• Nadanie tytułu swojej pracy.

• Wyeksponowanie prac w wybranym miejscu sali lub spięcie ich i stworzenie „Wielkiej księgi krasnoludków”.

5. Czego uczą nas Krasnoludki? - swobodne wypowiedzi uczniów.

• Głośne czytanie przez nauczyciela fragmentu rozdziału „Wyprawa Podziomka” (w sytuacji zagrożenia krasnoludki muszą wypowiedzieć słowo, które pozwoli im stać się olbrzymami; próbują nazwać rzecz wielką: góra, mądrość, siła...; stają się wielcy, gdy echo niesie słowo: miłosierdzie).

• Określanie znaczenia słowa miłosierdzie (współczucie, pomoc, dobroć).

Część III - temat: Losy sierotki Marysi

1. Wypowiedzi na temat losów Marysi i zapisywanie kolejnych zdarzeń w punktach na paskach papieru (przykładowe propozycje są przedstawione w punkcie 2.).

2. Losy Marysi - scenki dramowe.

Uczniowie obrysowują stopy na szarym papierze i wycinają. Potem na kilku zapisują teksty z pasków (tekst z każdego paska na innej „stopie”) i układają z nich ścieżkę. Dziewczynka grająca rolę Marysi (z gołymi stopami, chustką na ramionach) powoli kroczy po śladach. Gdy dochodzi do kolejnych punktów, wszyscy zastanawiają się, kto i w jaki sposób pomógł w tym momencie dziewczynce. Kolejno uczniowie podchodzą i odgrywają scenki, prowadząc krótki dialog z Marysią, np.:

- Dzieciństwo i śmierć Kukuliny - podchodzi gospodyni i proponuje Marysi pasienie gąsek w zamian za miejsce do spania i strawę.

- Pasienie gąsek - pomaga Gasio; las obiecuje opiekę - kilkoro dzieci naśladuje szum drzew.

- Rozpacz dziewczynki po stracie gąsek - rozmowa z Podziomkiem.

- Wędrówka do królowej Tatry - pomagają zboża, lasy, zwierzęta, skały; krasnal prowadzi Marysię.

- Spełnienie prośby sierotki - dialog Marysi z Tatrą.

- Przygarnięcie sieroty przez Skrobka - Gasio woła chłopa, namawiają Kuba i Wojtek.

- Pobyt w chacie Skrobka - pomoc krasnoludków w prowadzeniu gospodarstwa, rozmowy Marysi ze Skrobkiem.

- Znalezienie ziarna na siew - krasnoludki pomagają Marysi (naprowadzają).

- Radość w chacie Skrobka - Skrobek, synowie i Marysia tańczą, śmieją się.

3. Jaką dziewczynką była Marysia? - ocena bohaterki.

• Uczniowie wybierają cechy spośród zapisanych na przygotowanych przez nauczyciela kartkach (np.: czuła, religijna, wierna, uparta, cierpliwa, wytrwała, serdeczna, pracowita, skromna), przypinają kartki na papierowej sylwecie postaci. Uzasadniają swoje wybory, odwołując się do lektury, np.: Marysia była wrażliwą dziewczynką, bo postanowiła pochować zagryzionego chomika itp.

• Jakie uczucia budzi w nas los Marysi? - dzieci zapisują swoje odpowiedzi na papierowych serduszkach i przyklejają je obok postaci na tablicy (np.: żałość, litość, smutek, ból, współczucie, radość).

• Czy we współczesnym świecie są dziewczynki lub chłopcy osieroceni, tak jak Marysia? Jakie są dziś losy tych dzieci? Czy we współczesnym świecie dola sierot jest lżejsza? - swobodna rozmowa (zainicjowanie rozmowy powinno być uzależnione od sytuacji rodzinnej dzieci w klasie).

4. Muzyczna chwila - wyszukanie w książce piosenek, które śpiewała Marysia, i nauczenie się jednej z nich (s.103-104): „Chciało się Zosi jagódek”, „Konik siwy, długogrzywy”, „Niedźwiedź kudłaty”, „Babuleńka miała kozła rogatego”, „Siwe łabędzie”. Nauczyciel może też odwołać się do innych dawnych piosenek, znanych w rodzinach dzieci, przekazywanych przez dziadków i rodziców.

5. Wspólne zredagowanie i zapisanie notatki o sierotce Marysi, np.:

Marysia jako kilkuletnia dziewczynka została sama na świecie. Pasła gąski i śpiewała smutne piosenki. Była bardzo wrażliwa i nie pogodziła się ze stratą stadka. Dzięki pomocy innych i własnej sile odmieniła zły los. Znalazła rodzinę i nowy dom.

6. Jakie były dalsze losy rodziny Skrobków? - opowiadanie twórcze (wypowiedź ustna lub pisemna).

Praca domowa: Zilustruj dzieje sierotki Marysi. Na kartce zapisz kolejne wydarzenia, a obok nich umieść małe rysunki.

Część IV - temat: „Bo w dobroci, w miłosierdziu największa moc się kryje”

1. Co mi dało przeczytanie baśni? - rozmowa.

• Formułowanie wniosków, np.:

Poznanie świata krasnoludków.

Wiedza o życiu ludzi w dawnej wsi.

Przekonanie, że dobroć jest bardzo ważna w życiu.

Mądrość życiowa wyrażona np. w przysłowiach.

• Przypomnienie i wyjaśnienie przysłów zapisanych podczas samodzielnej lektury wybranych rozdziałów, np.:

Żadne królestwo bez mądrości być nie może. (s. 6)

Kogo Pan Bóg stworzy, tego nie umorzy. (s. 135)

Nie ten się gnie, kogo praca gnie, tylko ten, co go lenistwo i bieda przygnie. (s. 200)

Nie będzie ten chleba jadł, kto ziemi nie zrosi potem. (s. 200)

Głód nie daje prawa do cudzego mienia. (s. 224)

2. Co jest najważniejsze w życiu? - indywidualne i zespołowe budowanie piramidy wartości.

Uczniowie mają do dyspozycji po dziesięć kartoników. Samodzielnie dokonują wyboru wartości (przykładowa lista wartości do wyboru: miłość, przyjaźń, tolerancja, zaufanie, szczerość, dobro, prawda, solidarność, odpowiedzialność, czułość, życzliwość, bezinteresowność, wrażliwość, szlachetność, współczucie, troskliwość, uczynność, przyjaźń, oddanie, wdzięczność, przywiązanie, cierpliwość, wytrwałość, piękno, uczuciowość, ufność, prostota). Dzieci zapisują nazwy wartości na paskach i układają w piramidę: od najważniejszych (jedna kartka na górze), ich zdaniem, do mniej ważnych (dwie kartki niżej, trzy na jeszcze niższym poziomie piramidy i cztery na dole). W czasie negocjacji dyskutują i uzasadniają swoje stanowisko. Wspólnie układają klasową piramidę wartości. Nauczyciel czuwa nad tym, by dobro znalazło się na najwyższej pozycji. Przytacza słowa Janiny Porazińskiej (wstęp „Najpiękniejsza książka”), że w dobroci, w miłosierdziu największa moc się kryje (s. 6).

3. Dlaczego utwór „O krasnoludkach i o sierotce Marysi” nazywamy baśnią? - próba odpowiedzi na pytanie, szukanie analogii z innymi znanymi dzieciom baśniami. Wyciągnięcie wniosków.

Baśń to utwór, w którym:

- czas i miejsce akcji są nieokreślone (nie wiemy, kiedy i gdzie żyła Marysia: dawno temu, za górami, za lasami...);

- występują postacie realne i fantastyczne (obok ludzi są krasnale, królowa Tatra);

- dzieją się cuda (ożywienie gąsek);

- przyroda bierze udział w wydarzeniach (przyroda współczuje Marysi, pomaga jej, zwierzęta zachowują się jak ludzie);

- są dobrzy i źli bohaterowie, występuje też częsty w baśniach motyw sierotki;

- dobro zawsze zwycięża (Marysia znajduje nowy dom, ciepłą rodzinę).

4. Wykonanie pamiątkowych zakładek.

Na paskach brystolu lub tektury dzieci rysują podobiznę sierotki Marysi i zapisują motto: Bo w dobroci, miłosierdziu największa moc się kryje (s. 6).

Praca domowa: Napisz kilka zdań o tym, co cię najbardziej wzruszyło w baśni „O krasnoludkach i o sierotce Marysi”.

Bogusława Arkuszyńska

---