Wykład 1

Międzynarodowe stosunki gospodarcze są częścią ekonomii, czyli nauki o sposobach
i narzędziach, za pomocą których społeczeństwa decydują o alokacji środków produkcji w celu zaspokojenia potrzeb.

Międzynarodowe stosunki gospodarcze (MSG) to część ekonomii zajmująca się transakcjami między krajami w dziedzinie towarów i usług, przepływami finansowymi i ruchem czynników wytwórczych
(pracy, kapitału, ziemi i technologii).

Międzynarodowe transakcje towarami i usługami wchodzą
w zakres handlu międzynarodowego, który jest podstawowym składnikiem MSG.

Wymiana towarowa jednego kraju ze światem zewnętrznym to handel zagraniczny.

Dlaczego rozwijają się MSG?

- Zróżnicowane wyposażenie krajów w czynniki wytwórcze (przymus ekonomiczny),

- MSG są efektywne i przynoszą wymierne korzyści.

Analiza pozytywna to analiza, w której badamy określone zachowanie ekonomiczne bez formułowania rekomendacji.

Z analizą pozytywną w międzynarodowych stosunkach gospodarczych mamy do czynienia wówczas, gdy próbujemy odpowiedzieć na pytanie rozpoczynające się od słów: co jest, czy jest lub jaki jest?

Analiza normatywna to analiza, która zawiera opinię wartościującą.

Z analizą normatywną
w międzynarodowych stosunkach gospodarczych mamy do czynienia wówczas, gdy staramy się odpowiedzieć na pytania rozpoczynające się od słów:
co powinno być?

Prawa uniwersalne w MSG
(wspólne dla wszystkich dyscyplin nauki zajmujących się gospodarką), np.:
- zasada przewagi względnej D. Ricardo,
- teoria mnożnika i supermnożnika eksportowego.

Prawa specyficzne w MSG odnoszą się do różnych form powiązań międzynarodowych, np..:
- powiązań towarowych,
- międzynarodowego przepływu usług,
- przepływy czynników wytwórczych.

Wykład 2

Międzynarodowy podział pracy ma miejsce wtedy, gdy jego uczestnicy znajdują się więcej niż w jednym kraju (lub mają charakter transnarodowy) i wykazują trwałe zainteresowanie rozwojem produkcji pod kątem potrzeb obrotu międzynarodowego.

Ukształtowanie się międzynarodowego podziału pracy wymagało spełnienia dwóch warunków:

• Pojawienia się nadwyżek towarowych, tj. gdy rynki lokalne okazały się zbyt ciasne w stosunku do potrzeb rozwijającej się produkcji, wystąpiły tendencje do szukania nowych partnerów najpierw w obrębie poszczególnych krajów, następnie w skali międzynarodowej.

• Pojawienia się możliwości przemieszczania rosnącej ilości towarów między różnymi krajami, często na znaczne odległości, tj. rozwój odpowiedniej infrastruktury organizacyjno-ekonomicznej i technicznej.

Początkowo powiązania między podmiotami ekonomicznymi znajdującymi się w różnych krajach miały charakter doraźny, z czasem przekształciły się w trwałe związki gospodarcze.

Nadwyżki towarowe w obrocie międzynarodowym ustąpiły miejsca produktom będącym przedmiotem specjalizacji partnerów.

Międzynarodowy podział pracy ma charakter strukturalny, tzn. gdy jest - z jednej strony - wynikiem różnic w strukturach gospodarczych,
z drugiej zaś - gdy służy dopasowaniu tych struktur do potrzeb współpracujących krajów.

Ze względu na zmieniające się warunki, które determinują międzynarodowy podział pracy dopasowywanie to ma charakter dynamiczny.

Głównym podmiotem międzynarodowego podziału pracy jest państwo.

Państwo może uczestniczyć w międzynarodowym podziale pracy bezpośrednio lub pośrednio, oddziałując za pomocą zagranicznej i międzynarodowej polityki ekonomicznej na pozostałe podmioty ekonomiczne, zachęcając lub zniechęcając je do rozwoju produkcji na potrzeby obrotu międzynarodowego.

Zakres i formy tego oddziaływania zależą od szeregu czynników, m.in. od obowiązujących doktryn ekonomicznych i politycznych.

Czynniki określające międzynarodowy podział pracy można podzielić na cztery grupy:

* strukturalne związane z niejednolitym wyposażeniem poszczególnych krajów w zasoby bogactw naturalnych, pracy i kapitału;

* instytucjonalne, tj. ustrój polityczny, polityka gospodarcza oraz traktaty i umowy międzynarodowe;

* techniczne prowadzące do dogłębnych przeobrażeń strukturalnych w gospodarkach narodowych i gospodarce światowej (rewolucja przemysłowa

i rewolucja naukowo-techniczna);

* koniunkturalne związane z wahaniami relacji: popyt-podaż na rynku międzynarodowym.

Międzynarodowa komplementarność struktur gospodarczych to wzajemne dopasowanie struktur w obrębie dwóch lub większej liczby krajów.

Komplementarność może być traktowana jako stan lub jako proces.

W pierwszym przypadku chodzi o zjawisko statyczne, w drugim - dynamiczne.

Komplementarność jako stan odzwierciedla stopień dopasowania struktur gospodarczych
w danym momencie.

Komplementarność jako proces oznacza zmiany zakresu komplementarności zachodzące pod wpływem czynników strukturalnych, techniczno-technologicznych, instytucjonalnych i koniunkturalnych.

Międzynarodowa komplementarność struktur gospodarczych może mieć charakter międzygałęziowy lub wewnątrzgałęziowy.

U podstaw komplementarności międzygałęziowej znajdują się różnice w zasobach czynników wytwórczych, tj. bogactw naturalnych, pracy
i kapitału.

U podstaw komplementarności wewnątrzgałęziowej znajdują się różnice wydajności czynników wytwórczych.

Metody zwiększania międzynarodowej komplementarności struktur gospodarczych:

1) międzynarodowa specjalizacja produkcji,
2) międzynarodowa kooperacja w produkcji,
3) produkcja na wielką skalę,
4) produkcja wielkoseryjną.

Międzynarodowa specjalizacja produkcji to ograniczenie asortymentu wytwarzanych wyrobów lub liczby realizowanych procesów technologicznych w celu zwiększenia serii produkowanych wyrobów będących przedmiotem specjalizacji oraz zwiększenia efektywności posiadanych czynników wytwórczych.

Międzynarodowa specjalizacja pojawia się dzięki otwieraniu się rynków na konkurencję
i uruchamianiu wymiany między krajami.

W krajach uczestniczących w wymianie podejmowana jest bardziej intensywna produkcja w pewnych określonych dziedzinach działalności w relacji do dziedzin pozostałych, co wiąże się z przesuwaniem, realokacją zasobów wytwórczych pomiędzy nimi.

Specjalizacja oznacza szukanie optymalnej alokacji zasobów krajowych w skali międzynarodowej, a więc takiego podziały pracy między krajami, który zapewni większą efektywność gospodarowania.

Na kierunki specjalizacji mają wpływ:
- wyposażenie w zasoby gospodarcze,
- czynniki lokalizacyjne, określane jako siły aglomeracji.

Przy dużej skali aglomeracji specjalizacja krajów w produkcji i eksporcie może być silniejsza, niż wynika to z ich wyposażenia w czynniki wytwórcze.

Międzynarodowa specjalizacja produkcji może być decyzją jednostronną - autonomiczną, lub też
umowną - uzgodnioną z jednym krajem albo większą ich liczbą.

W przypadku specjalizacji jednostronnej przedmiotem zainteresowania są wyroby gotowe, oferowane na zasadach zwykłych transakcji kupna-sprzedaży; ich ceny są ustalane na rynku międzynarodowym, a korzyści lub straty ponosi producent i eksporter.
 
Specjalizację produkcji i handel międzynarodowy można oceniać według kryterium gałęziowego.
Uwzględniając to kryterium, wyróżnia się najczęściej specjalizację typu międzygałęziowego oraz
specjalizację typu wewnątrzgałęziowego.

Ze specjalizacją międzygałęziową mamy do czynienia wtedy, gdy przesuwanie zasobów dokonuje się między wyraźnie wyodrębnionymi gałęziami produkcji, np. między przemysłem lekkim a maszynowym.

Specjalizacja węwnątrzgałęziowa występuje wtedy, gdy zasoby są przesuwane w ramach gałęzi między różnymi modelami czy odmianami produktu, przykładowo w ramach przemysłu tekstylnego - miedzy produkcją tkanin wełnianych i tkanin sztucznych, a w ramach przemysłu maszynowego - miedzy maszynami nieelektrycznymi i elektrycznymi.

Podstawą specjalizacji są przewagi absolutne i komparatywne krajów.

Przewaga absolutna tworzy korzyści absolutne kraju i oznacza, że kraj ma zdolność do produkowania większej ilości produktów z danych zasobów wytwórczych niż kraje pozostałe.

Przewaga komparatywna tworzy korzyści komparatywne i oznacza zdolność kraju do produkowania niektórych dóbr po kosztach relatywnie (względnie) niższych niż innych dóbr, w stosunku do pozostałych krajów.

Kraj może wykazywać także przewagi konkurencyjne, jeśli w danej dziedzinie zwiększa swoje udziały rynkowe, wygrywając w konkurencji z partnerami handlowymi.

Przewagi konkurencyjne przynoszą korzyści konkurencyjne w wyniku wypychania z rynku innych dostawców ze względu na wyższą konkurencyjność cenowo-kosztową lub jakościową.

Miary specjalizacji międzynarodowej:

Inne miary specjalizacji międzynarodowej

• Absolutne eksportowe udziały rynkowe (market shares) wyrażające korzyści konkurencyjne kraju i mierzone udziałem eksportu danego dobra kraju w całkowitym eksporcie światowym tego dobra.

Inne miary specjalizacji międzynarodowej

• Relatywne eksportowe udziały rynkowe (realative market shares) wyrażające korzyści konkurencyjne i mierzone relacją: udziału eksportu danego dobra z kraju w światowym eksporcie tego dobra do odpowiedniego udziału partnera handlowego w eksporcie światowym.

Wskaźnik ten określa pozycję konkurencyjną danego kraju na rynku światowym w odniesieniu do pozycji zajmowanej przez konkurenta.

Inne miary specjalizacji międzynarodowej

• Wskaźnik specjalizacji eksportowej wyraża korzyści komparatywne kraju i jest mierzony jako relacja danego dobra z kraju do całkowitego eksportu tego kraju, podzielona przez relację eksportu dobra z innego obszaru geograficznego, np.. Wybranego partnerskiego, OECD, UE czy też całego świata.

Wykład 3

Gospodarka światowa

i jej ewolucja

Pojęcie „gospodarka światowa” ma charakter umowny, ponieważ zakłada się, że wszystkie gospodarki suwerennych państw w świecie powiązane są przez transakcje ekonomiczne i wzajemnie na siebie oddziaływują.
 
Gospodarka światowa definiowana jest
w kategoriach:
„rynku światowego”,
„pieniądza światowego”.

Rynek światowy to z jednej strony ogół powiązań i wzajemnych oddziaływań różnych rynków lokalnych dla tego samego towaru czy też grupy towarów w skali światowej, z drugiej natomiast stanowi sumę wszystkich powiązań
i oddziaływań ogółu rynków towarowych.
 
Gospodarka światowa to system powiązanych ze sobą gospodarek narodowych.

Gospodarka światowa to zespół powiązań ekonomicznych między podmiotami uczestniczącymi w międzynarodowym podziale pracy.
 
Do ważniejszych powiązań ekonomicznych gospodarce światowej należy zaliczyć powiązania: handlowe, produkcyjne, inwestycyjne, techniczne, walutowo-finansowe, instytucjonalne itp.

Wśród podmiotów gospodarki światowej na
szczególną uwagę zasługują:

- podmioty krajowe uczestniczące
w międzynarodowym podziale pracy (przedsiębiorstwa krajowe, instytucje
i organizacje państwowe, organy rządowe),

- podmioty międzynarodowe i transnarodowe uczestniczące w międzynarodowym podziale pracy (przedsiębiorstwa międzynarodowe
i transnarodowe, organizacje między­narodowe, międzynarodowe i ponadnarodowe instytucje integracyjne itp.).

Logika tradycyjnego międzynarodowego podziału
pracy polegała na:

- kraje rozwinięte gospodarczo specjalizowały się w produkcji gotowych wyrobów przemysłowych,

- pozostałe kraje specjalizowały się w produkcji surowców i żywności.

Bilansowanie się międzynarodowej wymiany w trójkącie: Europa Zachodnia - Stany Zjednoczone - kraje surowcowo-rolnicze.

Europa Zachodnia osiągała nadwyżkę
w obrotach zagranicznych z krajami surowcowo-rolniczymi. Miała ona jednocześnie deficyt w obrotach ze Stanami Zjednoczonymi ze względu na duży przywóz surowców, a znacznie mniejszy wywóz wyrobów przemysłowych.

Stany Zjednoczone miały deficyt w obrotach
z krajami surowcowo-rolniczymi, spowodowany relatywnie większym przywozem surowców
i żywności tropikalnej niż wywozem wyrobów przemysłowych do tych krajów.

Nadwyżka Europy Zachodniej w obrotach
z krajami surowcowo-rolniczymi pozwalała jej przez długi okres równoważyć deficyt w obrotach ze Stanami Zjednoczonymi.

Z kolei Stany Zjednoczone pokrywały nadwyżką uzyskaną w obrotach z Europą swój deficyt w obrotach z krajami surowcowo-rolniczymi. Nadwyżka zaś tych ostatnich w obrotach ze Stanami Zjednoczonymi umożliwiała im zrównoważenie obrotów z Europą Zachodnią.

Współczesną gospodarkę światową charakteryzują radykalne przemiany strukturalne, które obejmują:

- postępująca globalizacja,
- liberalizacja obrotów gospodarczych
z zagranicą,
- deregulacja ekonomiczna i prywatyzacja,
- liberalizacja polityczna,
- wzrastająca sofistykacja rynków finansowych i kapitałowych,
- rewolucja w sferze IT.

Wszystkie te siły występują jednocześnie i są wzajemnie od siebie zależne oraz wzajemnie się wspomagają. Synergiczne ich działanie ma zasadnicze znaczenie dla systemów ekonomicznych i polityki gospodarczej.

Rozwój gospodarczy w coraz większej mierze określany jest przez takie czynniki, jak: kapitał ludzki, jakość instytucji, innowacyjność i postęp techniczny. Następują istotne zmiany w intensywności i strukturze współpracy międzynarodowej.

Rozwój ekonomiczny staje się więc procesem stopniowego przechodzenia do kolejnych etapów rozwoju i dostosowania instytucji, organizacji i mechanizmu funkcjonowania przedsiębiorstw oraz polityki gospodarczej i zachowań społecznych do nowych uwarunkowań, możliwości i zagrożeń współczesnej gospodarki światowej.

Podmioty gospodarki światowej

Podmioty gospodarki światowej c.d.

Podmioty gospodarki światowej c.d.

Podmioty gospodarki światowej c.d.

Przedsiębiorstwa krajowe (narodowe) stają się podmiotami gospodarki świa­towej tylko wówczas, gdy w związku ze swą działalnością gospodarczą nawiązują i utrzymują znaczące pod względem zakresu, charakteru bądź znaczenia dla swego funkcjonowania międzynarodowe stosunki ekonomiczne z innymi podmiotami gospodarki światowej, a więc np. z przedsiębiorstwami krajowymi działającymi w ramach innych gospodarek narodowych, z przedsiębiorstwami międzynarodowymi, z międzynarodowymi instytucjami i organizacjami gospodarczymi.

Etapy procesu umiędzynarodowienia przedsiębiorstw krajowych:

Pierwszym etapem procesu umiędzynarodawiania się przedsiębiorstw jest umiędzynarodowienie sfery wymiany. Dokonuje się to zazwyczaj poprzez eksport własnych produktów bądź import niezbędnych do produkcji surowców, materiałów, półfabrykatów itp.

Drugim etapem umiędzynarodowienia jest pełne wejście przez przedsiębiorstwo dotychczas krajowe na rynek zagraniczny (międzynarodowy) poprzez podjęcie za granicą produkcji towarów lub podjęcie tam innej bezpośredniej działalności gospodarczej, czego motywem może być np. chęć rozszerzenia skali produkcji i zbytu, chęć zdobycia nowego rynku, ominięcia tą drogą barier handlowych, administracyjnych.

Trzecim etapem umiędzynarodowienia przedsiębiorstwa jest jego globalizacja, tzn. całkowite umiędzynarodowienie i przedsiębiorstwa, i jego działalności, a więc pełne przestawienie się na działanie w skali rynku międzynarodowego (światowego), tzn. globalny zasięg działalności, globalna strategia, np. produkcyjna i handlowa, globalna polityka itd.

Podział gospodarki światowej na grupy krajów wg kryterium dochodu per capita:
- Kraje rozwinięte gospodarczo (developed countries),
- Kraje rozwijające się (developing countries),

Podział gospodarki światowej na grupy krajów wg Międzynarodowego Funduszu Walutowego:
- Kraje rozwinięte gospodarczo (advanced economies),
- Pozostałe kraje, w tym:
- kraje w procesie transformacji systemowej
(countries in transition),
- tzw. gospodarki wyłaniające się (wschodzące) (emerging economies),
- najmniej rozwinięte kraje świata (least developed countries).

Dychotomiczny podział w we współczesnych stosunkach międzynarodowych na:
- Północ (globalna północ - Global North),
- Południe (globalne południe - Global South).

---