1. Ideał demokracji pustynnej Hebrajczyków. Historia narodu datuje się od Abrahama. Naród Abrahama nazwany został Hebrajczykami tzn. naród przychodzący zza rzeki. Hebrajczycy wierzyli w jednego Boga - Jahwe ( ten, który nie posiada nazwiska), który początkowo był surowym bogiem utożsamianym z wiatrem, burzą i piorunami. Dopiero za sprawa Mojżesza okazał się Bogiem sprawiedliwym, który wyprowadził Żydów z niewoli egipskiej i doprowadził ich do Ziemi Obiecanej. Ich wędrówka trwała 40 lat po to, aby wykształciło się nowe pokolenie, a zniknęło pokolenie niewoli egipskiej. Bóg Jahwe był swoistym opiekunem Izraela. Przed przymierzem na górze Synaj w plemionach żydowskich wszyscy byli równi, gdyż Bóg przyznał wszystkim takie same przywileje. Idea wolności mówiła, że władzą jest sam Bóg. Żydzi ze sobą nie walczyli ze względu na łączącą ich wiarę, ale również pokrewieństwo- pochodzili, bowiem od 12 braci - synów Józefa. Wśród Hebrajczyków panowała solidarność plemienna, każdy człowiek zobowiązany był do pomocy drugiemu, do pomocy słabym i zadłużonym. Mojżesz zawarł przymierze z Bogiem na górze Synaj, które było rodzajem umowy między Bogiem a narodem wybranym. Jahwe obiecał Żydom szczególną opiekę w zamian za przestrzeganie jego 10 przykazań (Dekalog). Mieli oni słuchać głosu bożego, przestrzegać przymierza a za to zostali nazwani narodem wybranym, świętym ludem. Podczas tej 40 letniej wędrówki wykształciła się demokracja pustynna, w której dominowała idea egalitaryzmu, wolności, równości, sprawiedliwości, braterstwa, gdzie jedynym władcą sprawiedliwym jest Bóg.

2.Pozycja króla w doktrynie starohebrajskiej. W momencie osiedlenia Hebrajczyków w Kanaan wykształciła się monarchia. Jednak mimo jej ustanowienia Izraelici wierzyli, że bóg Jahwe sprawuje bezpośrednio rządy nad ludem, a król i kapłani są jedynie wykonawcami jego woli. Pierwszym królem był Saul, drugim Dawid a trzecim Salomon. Saul był wodzem charyzmatycznym, obdarzonym nadprzyrodzoną siłą, nie był do końca królem. Dawid był królem, którego w szczególności upodobał sobie Jahwe i dlatego zawarł z nim przymierze, które było konsekwencją przymierza zawartego na górze Synaj. Już w okresie przedkrólewskim, co 7 lat odnawiano przymierze, natomiast w okresie monarchii było ono odnawiane, co roku. Dawid umacniał swą władzę kosztem tradycji plemiennych. Salomon był dość despotycznym władcą. Wybudował świątynię Jerozolimską, która była połączona z pałacem na znak jedności religii i władzy monarszej. Występował tutaj podwójny tron.

Król był:-napełniony duchem bożym, dysponował nadzwyczajnymi właściwościami, bo wybierał go Bóg, ustanawiał go władcą i adoptował. Król był adopcyjnym synem Boga; -Król miał prawo siadania na tronie po prawicy bożej. Było to symbolem współrządów Boga i króla nad narodem wybranym i gwarancją zwycięstwa nad wrogami; -Król był budowniczym świątyń i regulował sprawy świąt i kultu, spełniał funkcję kapłana; -Był gwarantem urodzaju i dobrobytu, był źródłem pomyślności swojego ludu, lud żył w jego cieniu; -Nie był identyfikowany z Bogiem, nie był obiektem kultu; -Król wykonywał wolę Boga, ale nie posiadał żadnych cech boskich

3. Mesjanizm żydowski. Okres wielkiego wygnania i 50 letniej niewoli Żydów spowodował kryzys ideologii królewskiej, nie było już miejsca dla króla- Boga, ani nawet na króla syna Bożego. Narodziła się idea mesjanizmu żydowskiego.. W VI wieku p.n.e. Upadła Jerozolima - nastąpił okres wielkiego wygnania i rozbicia państwowości. Rósł autorytet kapłanów jako przywódców, szerzyła się wiara w Mesjasza, którego Jahwe ześle na pomoc udręczonemu ludowi.. Idea mesjanizmu była mocnym ogniwem zespalającym społeczeństwo. Możemy wyróżnić trzy rodzaje mesjanizmu: ściśle religijny - wiara że kult Jahwe zapanuje na całym świecie, a Izraelici będą jego kapłanami. Żydzi narodem wybranym przez Boga; personalistyczny - wiara w przyjście Mesjasza , nowego władcy z rodu Dawida, który będzie odnowicielem nowej religii, zbawcą narodu i twórcą sprawiedliwego ustroju; martyrologiczny - przeświadczenie, że naród Izraelski dzięki cierpieniom i ponoszonym ofiarom dostąpi zbawienia, czas chwały zostanie poprzedzony okresem prób i skruchy

4.Znaczenie proroków w historii narodu żydowskiego. Prorocy umacniali kult Jahwe, przyczyniali się do ostatecznego zwycięstwa tego kultu. Prorocy występowali w imieniu Jahwe, byli nauczycielami i pisarzami. Izraelici wierzyli, że Bóg przemawia do nich ustami proroków głosząc im nadzieję i dając siłę do przetrwania. Znaczenie proroków wzrastało, zwłaszcza w chwilach najazdów obcych wojsk i klęsk narodowych. Prorocy piętnowali koła rządzące, potępiali władców i niesprawiedliwe prawa. Głosili oni wyższość Jahwe nad Baalem i innymi bogami. W wyniku ich działalności powstała właściwie nowa religia. Jej ośrodkiem stało się tylko jedno najwyższe i uniwersalne bóstwo, które nie jest żądne ofiar, lecz sprawiedliwości, gdyż samo jest sprawiedliwe. Prorocy głosili, że Bóg Jahwe jest Bogiem, który za złe karze, ale jest miłosierny wobec ludzi.

5. Stosunek Bóg - naród wybrany w doktrynie starohebrajskiej. Hebrajczycy wierzyli w jednego Boga - Jahwe ( ten, który nie posiada nazwiska), który początkowo był surowym bogiem utożsamianym z wiatrem, burzą i piorunami. Dopiero za sprawa Mojżesza okazał się Bogiem sprawiedliwym, który wyprowadził Żydów z niewoli egipskiej i doprowadził ich do Ziemi Obiecanej. Od samego początku Izraelici wierzyli, że Bóg wybrał ich do wypełnienia szczególnego posłannictwa by szerzyli wiedzę o nim i o jego moralnej naturze. Izraelici nie tylko wierzyli, że są oni powołani do okazywania Jahwe wierności i miłości, ale byli przekonani, że Bóg powierzył im misję nawrócenia innych narodów. Niepowodzenie i klęski traktowali jako tymczasowe kary za nieposłuszeństwo i wierzyli, że po przebłaganiu - Bóg obdarzy ich łaską.

6. Podział społeczny Sparty. Była to polis o timokratycznej formie rządu. Początki wiąże z podbojem Dorów. Dorowie stali się grupą panującą. Sparta kojarzy się ze spartańskim wychowaniem. Struktura społeczna: 1.Spartiaci -wolni, pełnoprawni obywatele. Posiadają prawa polityczne i cywilne. Na gruncie praw politycznych mają: prawo decydowania o sprawach państwa - udział w zgromadzeniu ludowym oraz możliwość dokonywania wyboru. W grupie praw cywilnych na pierwszy plan wysuwa się możliwość zawierania związków małżeńskich oraz możliwość posiadania rzeczy. Grupa Spartiatów to wąska grupa około 5-6 tys. Ludzi, podczas gdy wszystkich obywateli było 120 tys., która utrzymywała się z ziemi. Za zasługi w bitwach Spartiata dostawał równowartość pieniężną w ziemi. Nie był właścicielem ziemi. Dziecko Spartiaty otrzymywało tę ziemię w spadku w formie testamentu - na łożu śmierci Spartiata dzielił ziemię między swoje potomstwo- tak w linii męskiej jak i żeńskiej.. Spartiaci nie pracowali sami na tej ziemi. Dla nich pracowała grupa niewolników ( Heloci przypisani do ziemi jako narzędzia, byli niewolnikami państwowymi). Obowiązki Spartiatów: Spartiaci obowiązani byli do odebrania wychowania spartańskiego -tzw. agoge -. Jeżeli tego wychowania nie odebrali to tracili prawa polityczne. Tego wychowania nie musiały odbierać jedynie dzieci królewskie. Dzieci Spartiatów wychowywały się poza domem ( chłopcy). Po urodzeniu chłopiec był odbierany rodzicom przez państwo. Państwo wychowywało chłopca. Od 7 roku życia zaczynała się nauka. Bardziej zdolni studiowali filozofię, inni kształcili się ogólnie. Obowiązkowe było wychowanie fizyczne. Po 18 roku życia każdy musiał odbyć 2-3 letnią służbę wojskową. Po służbie wojskowej młody mężczyzna nabywał pełnię praw obywatelskich. Jednakże urzędnikiem mógł zostać dopiero, gdy ukończył 30 rok życia. Mężczyzna 30 letni musiał być żonaty, jeżeli nie był to zmuszano takiego mężczyznę do zawarcia związku małżeńskiego. Każdy mężczyzna do 65 roku życia musiał być w gotowości bojowej. Musiał posiadać w domu broń. Po 65 roku życia stawał się starcem ( gerontem). Spartiata musiał płacić specjalny podatek na wspólne uczty ( FIDITIA). Był to jego obowiązek, jeśli tego obowiązku nie dopełnił tracił prawa obywatelskie. Została zachwiana równość majątkowa Spartiatów. Różna ilość dzieci powodowała dzielenie ziemi albo łączenie ( córka łączy ziemię z zięciem). Spartiata tracił prawa obywatelskie, kiedy utracił cześć, kiedy popełnił przestępstwo, przy przekupstwie urzędnika lub przyjął łapówkę, kiedy krzywoprzysięgał czy też skłamał. Problem czci u Spartiatów był niezwykle ważny. Tracił cześć, gdy zhańbił się na polu walki, stchórzył. Spartiata to grupa uprzywilejowana, ale skrajnie ubezwłasnowolniona. Polis jest wartością sama w sobie. W Sparcie polis nie była dla człowieka. 2. Periojkowie - to wolni ludzie, ale bez praw politycznych. Posiadali prawa cywilne tzn. mogli ze sobą zawierać pełnoprawne związki małżeńskie. Mogli tez mieć rzeczy na własność. Periojek oznaczał - mieszkający na zewnątrz. Periojkowie musieli być w ciągłej gotowości do wojny.

3. Heloci - to niewolnicy państwowi. Nie posiadali żadnych praw politycznych i cywilnych. Spartiaci nie kupowali niewolników. To niewolnicy wzięci na wojnie. Musieli być w ciągłej gotowości do wojny. Spartiata nie mógł wyzwolić Heloty. Mogło to zrobić jedynie Zgromadzenie Ludowe. Zarówno Periojkowie jak i Heloci byli zagrożeniem dla Spartiatów. Potrafili walczyć, a nadmierna ich siła była zagrożeniem dla Spartiatów. Dlatego Spatriaci organizowali tzw. Święte wojny ( kryptee). Zgromadzenie Ludowe podejmowało decyzję, żeby znienacka napadać na Periojków i Helotów i tym samym likwidować nadmierną ich ilość. Ten system nie był systemem demokratycznym. Ustrój demokratyczny to także system wartości równych praw - majątek nie odgrywał tutaj roli. Natomiast istotą timokracji był majątek.

Organy władzy Sparty: 1.Zgromadzenie Ludowe (Apella) - jest to zgromadzenie, na którym zbierali się pełnoprawni obywatele Sparty ( mężczyźni). Myśl starożytna nie zna podziału władzy na ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą. Zgromadzenie było ciałem ustawodawczym, wykonawczym i sądowniczym w jednym. Dokonywało wyboru urzędników tj. Eforu i gerontów. Generalnie Zgromadzenie Ludowe zajmowało się np. wypowiadaniem wojen, zawieraniem pokoju, podejmowano tworzenie prawa w różnych dziedzinach. Na Zgromadzeniu Ludowym nie dyskutowano projektu ustaw (albo przyjmowano od razu albo odrzucano przez podniesienie ręki). Zgromadzenie Ludowe zajmowało się Skarbem Państwa. Wyznaczało dowódców wojennych i wskazywało, który król wyruszy na wojnę.. 2. Efor - Efor był urzędem kolegialnym, składający się najczęściej z pięciu osób. Zgromadzenie Ludowe raz do roku wybierało Eforów. Efor nie mógł być wybrany ponownie na następny rok. Nie miał możliwości reelekcji. Efor miał ogromną władzę nad królem; mógł go wygnać, zgładzić itd. Dla tego świata bardzo ważną rolę odgrywały znaki niebieskie. Istota władzy była boska. Znaki niebieskie mogły być dowolnie interpretowane. Eforowie czuwali nad agoge -wychowaniem spartańskim. Byli fachowcami od wychowania. Oni określali czy dziecko odebrało to wychowanie czy nie. Eforowie występowali z wnioskiem o rozpoczęcie świętej wojny i przewodzili na tych wojnach. Oni kontrolowali Helotów i Periojków. 3.Królowie - W Sparcie mamy do czynienia z dwoma królami. Sparta powstała z połączenia dwóch szczepów Dorów każdy ze swoim królem. I tak w Sparcie pozostało dwóch króli. Bezwzględną zasadą było to, że każda decyzja jednego z króli musiała być kontrasygnowana przez drugiego króla. Pieczę nad królami sprawowali eforowie. 4. Geruzja - zgromadzenie gerontów, rada starszych. Składała się z 28 gerontów i dwóch króli. Instytucja geruzji wykształciła się w okresie wcześniejszym była to przyboczna rada królewska ( doradcy króla). Decyzje rady starszych nie były wiążące. Geruzja miała podobne kompetencje jak Zgromadzenie Ludowe. Jednak Zgromadzenie Ludowe sądziło urzędników natomiast geruzja zajmowała się sprawami pospolitymi. Geruzja miała pieczę nad podatkami, zajmowała się porządkiem w mieście ( wyznaczała urzędników, którzy byli odpowiedzialni za te porządki). Bardzo ważnym był wówczas problem wag. System społeczno polityczny Sparty określany był mianem timokracji.

7. Sparta- dlaczego nie demokratyczna polis? Faktyczną władzę w Sparcie sprawowali Eforowie. Pierwotnie byli to urzędnicy kontrolujący królów; stopniowo uzyskiwali coraz szersze kompetencje, przewodniczyli geruzji i apelli, kierowali polityką zagraniczną państwa, towarzyszyli królowi na wojnie; przejęli, więc ogólne kierownictwo państwem, gdy podporządkowali sobie organy ustawodawcze wykształcił się ustrój oligarchiczny o bardzo wąskiej grupie rządzących.

8.Podział społeczny Aten W Atenach ludność dzieliła się na: 1.wolną - to pełnoprawni obywatele i nieobywatele ( cudzoziemcy, wyzwoleńcy i metojkowie). Pełnoprawny obywatel to człowiek urodzony z matki Atenki i ojca Ateńczyka, z zastrzeżeniem, że związek został zawarty zgodnie z prawem. Miał pełnię praw politycznych i cywilnych. Czyli miał prawo brać udział w Zgromadzeniu Ludowym, możliwość wybierania i możliwość kandydowania na urzędnika (Ateńczycy nie brali pod uwagę cenzusu majątkowego); Nieobywatele (cudzoziemcy i Metojkowie - to ludzie z zewnątrz oraz wyzwoleńcy). Cudzoziemcy to wszyscy, którzy przybyli z zewnątrz; Metojkowie - to przybywający z miast, z kolonii sprzymierzonych z Atenami. Wyzwoleńcy to ci , którzy uzyskali wolność za sprawą państwa albo z decyzji swojego pana, ale nie mają oni praw publicznych. Wszyscy oni musieli mieć swojego patrona z grona pełnoprawnych obywateli- to był ich obowiązek. Cudzoziemiec, metojek i wyzwoleniec nie mieli pełnej zdolności do czynności prawnych ponieważ byli nieobywatelami dlatego patron mógł za nich załatwiać sprawy urzędowe np. występować do sądu w ich imieniu. Wszyscy ci ludzie musieli płacić specjalny podatek państwu tzw. metojkion. Nieobywatele mieli różne zobowiązania wobec swoich patronów. Metojek był zobowiązany do płacenia długów za swojego patrona, gdy ten był niewypłacalny. Metojek miał obowiązek zorganizować wyprawę ślubną dla córki patrona. 2.niewolną - niewolnicy państwowi i niewolnicy prywatni: Niewolnicy państwowi byli własnością państwa ( pracowali na statkach, kopalniach i wykonywali zawody hańbiące takie jak kat czy pracownik komunalny. Niewolnik państwowy mógł mieć niektóre rzeczy na własność. Dostawał wynagrodzenie. Pochodzili z braństwa państwowego. Niewolnicy prywatni - wszystko było własnością jego pana. Zatrudniani byli w gospodarstwach rolnych i jako służba domowa. Pochodzili z kupna, lub z urodzenia z matki niewolnicy. Jeżeli matka była wolna to dziecko też było wolne. Pan nie mógł zabić niewolnika, ale mógł wyznaczyć chłostę. Jeżeli w trakcie tej chłosty niewolnik umarł pan nie odpowiadał za jego śmierć.

9. Główne instytucje polityczne starożytnych Aten Instytucje polityczne Aten. Ustrój Aten oparty był na funkcjonowaniu takich instytucji jak: 1.Zgromadzenie Ludowe (Eklezja); 2.Bulle - Rada pięciuset; 3.Areopag - Zgromadzenie archontów; 4.Archont;5.Sąd Przysięgłych - Heliaja; 5.Strateg

ZGROMADZENIE LUDOWE Zgromadzenie Ludowe jest zarówno ciałem ustawodawczym, wykonawczym i sądowniczym. Zgromadzenie jako ciało ustawodawcze stanowi prawa bardzo ważne dla państwa zaczynając od prawa międzynarodowego a kończąc na sprawach porządkowych. Jako ciało wykonawcze - posiada kompetencje zarządzania i administrowania sprawami polis. Zgromadzenie Ludowe było ciałem sądowniczym - w odniesieniu do urzędników. Urzędnicy podlegali sądom na Zgromadzeniu. Wypowiadało wojny i zawierało pokój. Określało kierunki polityki międzynarodowej, wyznaczało kierunki ekspansji terytorialnej. Ateńczycy nie byli w stanie sami wyżywić się, więc konieczne było poszerzanie ekspansji. Zgromadzenie wyznaczało dowódców wojskowych, ustalało cła, podatki. Ponieważ Zgromadzenie Ludowe liczyło od 5-6 tys. Urzędników stało się konieczne wyłonienie z niego, z jego grona mniejsze ciało tj.

BULLE Rade pięciuset, po to, aby szybciej podejmować decyzje. Było to wąskie grono 300-400 osób. Posiadało podobne kompetencje do kompetencji Zgromadzenia Ludowego tj. w zakresie administracji i sądownictwa. Z bulle wyłoniono jeszcze mniejszy organ PRYTANIE - jest to organ kolegialny, składający się z kilkunastu urzędników, działał on permanentnie (dzień i noc). Urzędnik - prytan był do dyspozycji Ateńczyka w każdym momencie. Grecy i Rzymianie wyznaczali sobie dni feralne.

Do prytanów można było wnieść sugestię, załatwienia jakieś sprawy. Prytanie wnosili projekty ustaw do Zgromadzenia. Mieli oni inicjatywę ustawodawczą. Mamy do czynienia z urzędami:

Są to ciała kolegialne

AREOPAG - ciało ludzi doświadczonych, uznanie dla zasług tych ludzi dla Aten

ARCHONT Wybierany przez Zgromadzenie Ludowe. Było kilku archontów. Funkcja archonta powstała u schyłku ery królewskiej, żeby przejąć funkcje , które sprawował król. Archonty ( Bazileus, Ptolemarchos i Eponymos). Bazileus - to z greckiego król. Zajmował się sprawami kultu. Ptolemarchos - odpowiedzialny za sprawy wojskowe. Eponymos - odpowiedzialny za sprawy administracyjne. Po upływie kadencji Archont automatycznie wchodził w skład AEROPAGU - ciało ludzi doświadczonych, uznanie dla zasług tych ludzi dla Aten.

STRATEG Urzędnik od szczegółowego wyznaczania planów wojennych, urzędnik od spraw wojskowych..

HELIAIA - sąd przysięgłych organ ściśle sądowniczy. Jest to istota demokracji, pewien układ instytucji na określone ciała polityczne i społeczne. W systemie demokratycznym to lud, ( ale tylko pełnoprawni obywatele) decyduje, jaki układ polityczny ma funkcjonować. Układ społeczny w Atenach jest dość typowy dla myśli starożytnej.

10. Znaczenie zgromadzenia ludowego w Atenach ZGROMADZENIE LUDOWE Liczyło ok. 5 lub 6 tys. urzędników. Prawo do udziału w Zgromadzeniu Ludowym mieli pełnoprawni obywatele, dorośli mężczyźni od 21 roku życia po odbyciu służby wojskowej.Prawa obywatelskie urzędnik tracił wtedy, kiedy stracił cześć jako kategorię polityczną (popełnił przestępstwo polityczne lub przekupił albo sam przyjął łapówkę) zhańbił się ucieczką z pola bitwy lub, kiedy zdradził ( przeszedł na stronę wroga), kiedy zawarł związek małżeński z nieobywatelem. Pełnoprawny obywatel to ten kto urodził się z matki Atenki i ojca Ateńczyka. Nie ma podziału władzy na ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą Zgromadzenie Ludowe jest zarówno ciałem ustawodawczym, wykonawczym i sądowniczym. Zgromadzenie wybierało urzędników. Zbierało się raz na miesiąc. Zgromadzenie zwoływał archont. Zgromadzenie jako ciało ustawodawcze stanowi prawa bardzo ważne dla państwa zaczynając od prawa międzynarodowego a kończąc na sprawach porządkowych. Jako ciało wykonawcze - posiada kompetencje zarządzania i administrowania sprawami polis. Zgromadzenie Ludowe było ciałem sądowniczym - w odniesieniu do urzędników. Urzędnicy podlegali sądom na Zgromadzeniu. Wypowiadało wojny i zawierało pokój. Określało kierunki polityki międzynarodowej, wyznaczało kierunki ekspansji terytorialnej. Ateńczycy nie byli w stanie sami wyżywić się, więc konieczne było poszerzanie ekspansji. Zgromadzenie wyznaczało dowódców wojskowych, ustalało cła, podatki. Ponieważ Zgromadzenie Ludowe liczyło od 5-6 tys. urzędników stało się konieczne wyłonienie z niego, z jego grona mniejsze ciało tj.

11. Proszę scharakteryzować synoikizm. Proces synoikizmu - jest to proces powstawania polis ( miasto-państwo). Wg Tukidydesa na początku mieliśmy do czynienia z rozrzuconymi twierdzami. Wokół tych twierdz istniały osiedla ludzkie i nie czuły się związane z tymi twierdzami. Jednakże konieczność dotarcia do źródła wody, które znajdowało się w twierdzy przybliża ludzi z osiedli do twierdzy. Zacieśniają się związki między tymi społeczeństwami. Jednym z najistotniejszych procesów historycznych, który zdecydował o przyszłych losach Grecji, to kształtowanie się nowych zupełnie struktur społeczno-politycznych. Elementy synoikizmu: 1. powstanie władzy w twierdzy. Ludzie z okolicznych osiedli wokół twierdzy sukcesywnie podporządkowują się tej władzy w twierdzy. Ludzie zaczynają się identyfikować z twierdzą. Dla bezpieczeństwa teren twierdzy wraz z okolicznymi osiedlami zostaje otoczony murami. 2. mury. Jedynie Sparta nie została otoczona murami. 3. jeden wspólny kult ( jeden bóg) przykładem są Ateny. 4. wykształcenie sposobu gospodarowania typowego dla polis. Autarkiczne, samowystarczalne polis. Samodzielne miasta państwa mają strukturę autonomiczną, niezależną.

12. Główne wartości, na których opierała się demokracja ateńska Wartości, na których demokracja ateńska była oparta są bardzo ważne. Ateńczycy byli bardzo przywiązani do pewnych wartości tj: 1)Równość praw (ISONOMIA)- W Atenach w grupie pełnoprawnych obywateli nie brano pod uwagę cenzusu majątkowego, a w Sparcie było to bardzo ważne. Równość praw sprowadzało się do tego, że Ateńczyk miał prawo odwoływania się od wyroków sądowych. Obywatel był chroniony. Kontrola państwa nad obywatelem sprowadzał się do tego, co ustanowiło prawo, nie było samowoli urzędniczej.. Żaden z Ateńczyków nie dorósł do pozycji Efora w Sparcie. Nie miało znaczenia skąd pochodzi Ateńczyk Ateny były miastem otwartym, bez znaczenia było czy to był przybysz, czy zasiedziały Ateńczyk. Obcokrajowcy za zasługi mogli uzyskać prawa obywatelskie. Był równy dostęp do urzędu. Urzędnicy byli losowani ( ślepy los decydował, kto zostanie urzędnikiem. Piastowanie urzędu to nie było tylko prawo, ale i obowiązek. Jest to służba. Urzędnik, który został wybrany musiał wytłumaczyć, dlaczego nie chce zostać urzędnikiem. Aby zapewnić równy dostęp do urzędu Ateńczycy stosowali diety. W ten sposób wyrównywali prawa urzędnika. 2) Wolność słowa (ISEGORIA )- myśl starożytna rozumie nieco inaczej, nie jest to wolność słowa na zasadzie mówienia o wszystkim. Ateńczycy rozumieli to jako dobre radzenie państwu - coś ważnego do powiedzenia dla dobra polis. Szczególnym tego wyrazem był OSTRACYZM - słowo popularne inaczej SĄD SKORUPKOWY. Kojarzy się z wykluczeniem kogoś, bojkotem. Odbywał się on na Zgromadzeniu Ludowym. Na jednym ze Zgromadzeń zadawano pytanie: Czy jest między nimi ktoś, kto zagraża np. demokracji? I wymaga wykluczenia. Za miesiąc odbywało się kolejne Zgromadzenie i na tym spotkaniu zgromadzeni dostawali skorupkę i wpisywali na niej osobę uznaną za tyrana. Takiego osobnika usuwano z Aten, żeby nie zagrażał demokracji.Tak odbywał się Sąd Skorupkowy. Takiego oskarżonego spotykała kara np. wygnania na 10 lat. Usuwano go z państwa. Tyrania oznacza tu coś zupełnie innego niż współcześnie. Tyran to człowiek sprawujący jednoosobowo władzę dla dobra polis. 3)Równy dostęp do urzędów (ISOTIMIA )- urzędnicy byli losowani, o tym czy zostanie urzędnikiem decydował ślepy los. Piastowanie urzędu w Atenach to obowiązek - służba dla polis, a nie kolejny szczebel do kariery. Wylosowany urzędnik (biało - czarne fasolki) w swoich obowiązkach był oderwany od podstawowych zajęć domowych i dlatego otrzymywali oni diety - dodatkowa pula pieniędzy, aby mogli się utrzymać.

Urząd strateg - kojarzy się z kwestiami wojennymi, nie stosowano tu losowania, był on wybierany. 4)Harmonia, zgoda - Harmonia i sprawiedliwość to bliskoznaczne określenia dla Ateńczyka. Harmonia - to taki układ stosunków społeczno - politycznych, w którym każdy Ateńczyk zna swoje miejsce i wykonuje to, co do niego należy. Wiąże się to z kwestią niewolnictwa. Ateńczycy uważali niewolnictwo za coś naturalnego., Harmonijne współdziałanie wszystkich obywateli prowadziło do dobrego funkcjonowania polis (jest ona wartością naczelną). Zarówno Spartanie jak i Ateńczycy cenili swoją autonomię. 5)sprawiedliwość - utożsamiana jest z harmonijnym funkcjonowaniem państwa. Gdy w państwie brak jest harmonii i sprawiedliwości to jego struktura jest zachwiana. Bunt społeczny to burzenie sprawiedliwości. Sprawiedliwe jest tylko to, co mieści się w ramach harmonii. Wszystkie te wartości są bardzo ważne i typowe dla Ateńczyka.

13. Isegoria, isonomia, homonoia - charakterystyka pojęć Ateńczycy kierowali się następującymi zasadami: ISOTIMIA - zasada równego dostępu do urzędów, jedna z wartości, na której jest oparta demokracja. ISEGORIA - jest to wolność słowa, która była rozumiana jako dobre radzenie państwu. Coś ważnego do powiedzenia na temat państwa i polityki. ISONOMIA - równość praw - wszyscy mają takie same prawa i obowiązki względem państwa. Oznacza równość głosu i udziału we władzy, to również równość traktowania obywateli w urzędzie podatkowym, przed sądem, na agorze. homonoia- - Harmonia i sprawiedliwość to bliskoznaczne określenia dla Ateńczyka. Harmonia - to taki układ stosunków społeczno - politycznych, w którym każdy Ateńczyk zna swoje miejsce i wykonuje to, co do niego należy. Wiąże się to z kwestią niewolnictwa. Ateńczycy uważali niewolnictwo za coś naturalnego., Harmonijne współdziałanie wszystkich obywateli prowadziło do dobrego funkcjonowania polis (jest ona wartością naczelną). Ateńczycy cenili swoją autonomię.

14.Cechy charakterystyczne demokracji ateńskiej. Podstawowym pojęciem demokracji ateńskiej była wolność. Wolność pozwalająca człowiekowi robić, co chce i mówić, co chce, jeżeli prawo nie stanowi inaczej. Za istotę wolności uważano wolność słowa. Na zgromadzeniu ludowym każdemu przysługiwało prawo zabierania głosu. Za treść wystąpienia nie można było nikogo karać ani nawet ganić. Dobrodziejstwa wolności były szczelnie zamknięte przed niewolnikami. Innym składnikiem ateńskiej demokracji była zasada praworządności. Obywatele byli twórcami prawa, zmieniali je, kiedy przestało im służyć, ale dopóki obowiązywało musiało być przestrzegane było “panem demokracji”.

15. Charakterystyka braminizmu. Dzieje braminizmu można podzielić na dwa okresy: 1.okres wczesnowedyjski - wkroczenie do Indii Ariów, którzy zamienili ludność tubylczą Drawidów w niewolników. Zdobywcy dokonali pierwszego poważnego podziału wśród społeczeństwa. W okresie nieprzerwanych walk dominującą rolę odgrywali Ariowie oraz wzrastała pozycja kapłanów, których modlitwy i ofiary miały zapewnić zarówno zwycięstwo Ariów jak i ład we wszechświecie 2.okres braminizmu - kapłani zdobywają supremację ( zwierzchnictwo, panowanie, dominowanie) w społeczeństwie. Jest to przełom II i I tysiąclecia p.n.e. Następuje przejście do osiadłego trybu życia. Pomyślność ludzi zależała od siły modlitw i darów kapłanów, którym przypisywano moc tajemną. Wyższa pozycja braminów wynikała także z tego, że doradzali oni królowi. Zajmowali się także wychowaniem.

Ogólny ład i prawa u braminów: Dharma - to jest “święty ład”. Wyznacza miejsce każdej rzeczy i każdego człowieka we wszechświecie. Na jej gruncie każdy człowiek ma wyznaczone miejsce i granice i nie wolno tej granicy przekroczyć. To wyznaczenie celów życiowych człowieka. Dotyczy ona wszystkich stworzeń. W dharmie każdy ma swoje miejsce. Określeniem dharma posługiwano się również dla oznaczenia norm prawnych, obyczajowych i obowiązków sakralnych. Dharma była porządkiem świata niezależnym od bogów. To prawo naturalne. Artha - rodzaj praw, które dotyczą tylko człowieka, sfera praktycznego działania człowieka, wyznaczająca cele dla działalności artystycznej, zajęć gospodarczych, rzemiosła, kupiectwa itd. Porządkuje życie ludzkie od narodzin aż do śmierci. Obowiązek dziecka wynika z arthy. W tym przypadku uczucia nie są ważne. Dolegliwości znosi się z pokorą. Kama - oznaczał dążenie ludzkie skierowane ku realizacji jednostkowych celów. Dotyczy poszczególnego człowieka. W efekcie zawsze chodzi o to, żeby zrealizować dharmę. Kama jest ściśle powiązana z dharmą i arthą.

Filozofia związana okresem braminizmu Brahman - jest to dusza wszechświata ( święty świat, święta potęga), siła duchowa, która powoduje , że świat jest ułożony harmonijnie, jest ład w świecie. Atman - to dusza jednostkowa, indywidualna. Maja - to życie doczesne, złuda, ułuda, coś nieprawdziwego. Maja to świat materialny, to jest nierzeczywiste. Rzeczywisty jest tylko świat duchowy. Bogowie - są bogami sprawczymi na ziemi, nie odpowiadają za to co się na niej dzieje. W Indiach panował system wielobóstwa, większość bogów była osobowa, tylko Brahman był bezosobowy. Reinkarnacja- bramini głosili, że w łańcuchu wcieleń życie doczesne jest tylko jednym ogniwem zależnym od stanowiska i postępowania w życiu poprzednim. Jednocześnie uczą , że życie doczesne i zachowanie człowieka przesądzają o następnym ogniwie, o następnym wcieleniu. Krąg sansary - uzasadnienie doczesnej sytuacji jednostki, perspektywa lepszego życia w następnym wcieleniu pod warunkiem przestrzegania prawa. Dusza nie ma postaci materialnej, tylko wtedy, gdy połączy się z bramanem. Problem reinkarnacji określa podział społeczny, zwłaszcza w czasie dominacji braminów.

Struktura społeczna różnicuje się i wyróżnia się w a r n y. Podział warnowy jest podziałem sztywnym, nie ma przeskakiwania z jednej warny do drugiej. Są cztery podstawowe warny: 1.Bramini - to kapłani - najwyższa warna. Braminem mógł zostać tylko syn bramina. 2.Krzatriowie -wojownicy, drużyny wojskowe i potomkowie rodów książęcych. 3.Wajsiowie - to ludzie pracujący - rolnicy, rzemieślnicy i kupcy. 4.Siudrowie - Drawidowie nieznający wiedzy wed i nauk braminów. Najniższa grupa służebna względem trzech pozostałych warn.

Ten podział był ugruntowany przez braminów. Dominująca pozycja braminów stworzyła sytuację, że wszystkie decyzje spoczęły na kapłanach. Pośrednictwo między bogiem a człowiekiem w okresie braminów doprowadzone było do skrajności. W tej kulturze nie ma ofiar dziękczynnych tylko są ofiary błagalne. Te ofiary były przyjmowane przez bogów tylko od braminów. Pomyślność ludzi uzależniona jest od bramina. Każdy książę posiadał doradcę i zawsze nim był bramin, był to purochita. Bramini sprawowali pieczę nad systemem wychowania. Ten system, na którego pieczy stali bramini był niewzruszony.

16. Księgi polityczne starożytnych Indii Wszystkie księgi polityczne poruszają jeden bardzo ważny problem, problem władzy. Władza traktowana jest jako najpoważniejszy element, bez którego nie istniałoby życie społeczne. Podział ksiąg politycznych Indii: Ramajana- jest epopeją - zawiera szereg poglądów o władzy, państwie, prawie. Precyzyjnie ujmuje zagadnienia ustrojowo-społeczne Mahabharata- epopeja- zawiera poglądy o dobrych i złych władcach oraz myśli o sztuce rządzenia, szczególnie w księdze 12 można poznać szereg myśli o państwie, władzy i prawie. Arthasiastra- podręcznik o sztuce rządzenia przypisywany Kautilji Księga Manu - jest epopeją - zawiera szereg poglądów o władzy, państwie, prawie. Precyzyjnie ujmuje zagadnienia ustrojowo-społeczne

17. Państwo i władza wg ksiąg starożytnych Indii Na państwo składa się 7 elementów: król, ministrowie, terytorium, fortece, skarb państwowy, wojsko i sojusznicy międzynarodowi. Król opiera się na skarbie i sile, monarcha zdobywa tylko wówczas nienaruszoną władzę gdy zachowuje w swoich rękach dyspozycje państwem i wojskiem. Władcami nie powinni być ludzie ulegli, przewrażliwieni, niemęscy, pełni cnót i współczucia. Zły panujący oddaje się przyjemnością nie jest opanowany, lekceważy niebezpieczeństwo, nie wykonuje królewskich obowiązków. Przykładem takiego władcy jest Rawana. Wzorem dobrego władcy jest Rama, zasięgający rady mędrców, działający z rozmysłem, zrównoważony, konsekwentny, szybki w działaniu, czujny na niebezpieczeństwa. Środkiem prowadzącym do dobrych rządów było wychowanie rządzących łączące wiedzę teoretyczną z praktycznym działaniem w swych przedsięwzięciach. Władca powinien liczyć na siebie, chociaż powodzenie zależy nie tylko od jego wiedzy, decyzji i przedsiębiorczości, ale również od losu. Władza ma charakter boski i dlatego nie można się przeciw niej buntować.

18. Cztery prawdy buddyzmu 1.o istnieniu cierpienia - Budda twierdził, że każde życie ludzkie pomiędzy jednym a drugim wcieleniem jest cierpieniem 2.o powstaniu cierpienia - cierpienie powstaje na skutek pożądliwości i chciwości człowieka tzn. człowiek chciałby być ciągle młody, piękny i bogaty 3.zlikwidowanie cierpienia - cierpienie można zlikwidować - zależy to od człowieka, musi on wyzbyć się pożądliwości, zapomnieć o sobie, wznieść się ponad własne ja 4.droga wiodąca do zlikwidowania cierpienia - ośmioraka ścieżka ( droga) do zniszczenia cierpienia; człowiek powinien przyjąć właściwe myślenie, działanie, osąd - jest to sposób myślenia i postępowania człowieka

19. Buddyzm pierwotny - religia czy nie? Buddyzm pierwotny nie był religią , ponieważ:1. bóg nie jest istotny dla Buddy. Centrum zainteresowania jest człowiek, jest to bardziej system etyczny 2. Budda nie przyjmuje kategorii duszy. Reinkarnacja - to człowiek umiera i przyjmuje nową postać materialną ( duszy nie ma). 3.Człowiek dąży do nirwany. Nirwana buddyjska to rozpłynięcie w niebycie.

Dwa stopnie nirwany:1. z pozostałościami - ostateczna nirwana - rozpłynięcie się w niebycie 2. bez pozostałości - ten stan wyzbycia się cierpienia, który człowiek może się wyzbyć na ziemi.

Buddyzm pierwotny nie był religią - kult, ofiara, modlitwa nie ma znaczenia. Proszenie bogów o cokolwiek mija się z celem. Człowiek nie potrzebuje pośrednika. Budda nie tworzy kościoła. Nie tworzy doktryny, buddyzm pierwotny nie ma charakteru dogmatycznego. Jest systemem etyczno-filozoficznym.

20. Proszę scharakteryzować główne idee sofistów. Sofiści programowo odrzucali rozważania nad istnieniem i istotą Bogów. Państwo nie jest tworem sił pozaziemskich, powstało ono z woli ludzi a jego zadania są doczesne. Sofiści burzyli święte tradycje greckie, kładli kamień węgielny pod greckie oświecenie. Zlaicyzowali podstawowe pojęcia polityczne. Odarli z uzasadnień religijnych prawo, sądy a także ideę sprawiedliwości. Uważali się oni za nauczycieli i wychowawców swych współobywateli, a za swe nauki pobierali słone wynagrodzenie. Główny nacisk kładli na retorykę, sztukę przemawiania i przekonywania. Uczyli jak przemówienie najsłabsze uczynić najsilniejszym., jak zrobić karierę polityczną w społeczeństwie demokratycznym, w warunkach wolności słowa na zgromadzeniach Ateńczyków. Byli mistrzami prowadzenia dyskusji politycznej. Protagoras- ojciec sofistów- był twórcą relatywizmu społecznego. Uważał, że państwo ma służyć człowiekowi, ma służyć większości. Aprobowali demokrację jako ustrój najbardziej zasadny. Realizm sofistów głosił pluralizm moralności. Sofiści wnieśli pierwszy wkład do ideologii prawa natury, przenosząc ją z nauk przyrodniczych na grunt nauki o społeczeństwie.. Zasługą sofistów było związanie prawa natury z zasadą równości ludzi. Sofiści byli twórcami i inicjatorami teorii poznania i zwolennikami sensualizmu i relatywizmu. Konsekwencją relatywizmu poznawczego stał się praktycyzm i konwencjonalizm.

21. Idealizm Platona. Platon wyznawał pogląd, że istnieją dwa światy: świat idei i świat odbijający te idee. Świat idei jest doskonały, identyczny z bóstwem, albo stanowi jego twór, drugi jest niedoskonałym odbiciem pierwszego. Świat idei jest absolutny, jego prawa są niezmienne i trwałe, oparte na zasadach hierarchii. Tylko mędrzec może przeniknąć jego tajemnicę, może zbliżyć państwo do idealnego wzorca, tworząc organizację doskonałą, odpowiadającą ideom dobra, sprawiedliwości, piękna i prawdy. Doskonały rządca - filozof ma możliwość powstrzymania procesu degenerowania się ustroju.

22. Krytyka demokracji w koncepcji Platona. Wg Platona ustrój demokratyczny jest najbardziej chwiejny. Cechują go brak dyscypliny społecznej i respektu dla władzy, anarchia, brak kompetencji rządzących i demoralizacja wśród ludu. Zręczny demagog nie ma trudności w zapanowaniu nad motłochem. Demokracja prowadzi nieuchronnie do tyranii.

23. Teoria krążenia ustrojów Platona. Timokracja- pojawiają się ludzie odważni, mężni, uczciwi, którzy walczą dla idei. Zaczynają patrzeć na własny interes. Obaliłem tyrana, więc powinienem mieć więcej korzyści. Następuje podział na idealistów i arystokrację - grupa ludzi, która monopolizuje władzę. Na zewnątrz monopolizuje mit, że ta władza wykonywana jest w interesie ogółu, dobra wspólnego. Arystokracja przekształca się w oligarchię. Oligarchia- Zwyciężają największe namiętności - miłość do pieniądza, bogactwa. Brak racjonalnego myślenia, że ten interes przeznaczony jest dla dobra wspólnego, dla ogółu. Arystokraci naie patrząc na innych zagarniają wszystko. Pojawia się sprzeciw, wszyscy chcą rządzić. Następuje demokracja - rządy ludu. Demokracja- każdy chce mieć władzę i pieniądze. Każdy chce rządzić, demokracja staje się w końcu anarchią. Anarchia- ludzie dążą do silnej władzy, mówią, że wreszcie trzeba zrobić porządek. Ale żebym miał z tego korzyść, będę obiecywał ( demagog-, który wszystkim obiecuje wszystko) Robi się z niego tyran.Tyrania- ustrój zdecydowanie najgorszy, racją stanu jest tu interes osobisty despoty- karierowicza. Ponieważ na dłuższą metę jest on niemożliwy pojawiają się ludzie odważni, mężni, uczciwi, którzy obalają tyrana. Tyrania zmienia się w timokrację.

24. Sprawiedliwość wg Platona Platon stworzył teorię idealnego państwa opartą na idei dobra i idei sprawiedliwości. W państwie tym ludność miała dzielić się na trzy klasy: filozofów, którzy mieli kierować państwem; wojowników, którzy mieli go strzec i rzemieślników- rolników, którzy mieli pracować na utrzymanie całego państwa. Dwie pierwsze grupy miały żyć we wspólnocie, wyrzec się rodziny i własności prywatnej, a ich dzieci miały być wychowywane przez państwo. Jedynie trzecia grupa mogła dysponować swą własnością. Wg Platona w timokracji rządy ludzi odważnych, mężnych, uczciwych powinny cechować się cnotą (arete) , czyli osiąganiem celów godzących cele osobiste z celami całej wspólnoty i najważniejszą z cech czyli sprawiedliwością. Filozofowie, politycy, władcy wymyślają prawa i egzekwują je. Władca - filozof rozumie idee sprawiedliwości i musi przestrzegać praw. Władza jest sprawiedliwa, jeśli stoi ponad prawem.

25.Platońska polis idealna. Polis idealna to taka, którą rządzi idea uniwersalnego dobra i sprawiedliwości. W państwie wszystko musi mieć charakter powszechny - nie ma tu miejsca na indywidualność, lecz jedynie najbardziej ogólne zasady, wzorce. Państwo jest jednym organizmem, wszyscy obywatele muszą mieć ten sam cel, jest to warunek ładu, Państwo musi być rządzone przez filozofów, do państwa należą ci, którzy są mu potrzebni, przydatni władcy - filozofowie, wojsko i rzemieślnicy. Idealna polis jest stanowa, każdy ma ściśle określone miejsce. Cnotą władców jest mądrość, wojska - męstwo a rzemieślników - panowanie nad sobą. Państwo musi być ascetyczne, konieczne jest wyrzeczenie się wszelkich dóbr doczesnych. Ma panować komunizm- nie jest to rozumiane jako wspólne posiadanie, ale jako wyrzeczenie się prawa do posiadania oczywiście na rzecz państwa. Idealne społeczeństwo to takie, w którym wszystkie te elementy funkcjonują harmonijnie. Żołnierze pomagają władcom utrzymać resztę obywateli pod łagodną, lecz pełną kontrolą. W państwie idealnym nie ma konfliktów, każda klasa jest szczęśliwa i zadowolona dzięki robieniu tego, do czego się najbardziej nadaje. Platońska teoria państwa to normatywna teoria państwa “najlepszego” skonstruowana wg idei dobra i sprawiedliwości. Państwo “najlepsze” winno dążyć do najwyższych zalet, za jakie Platon uważał powszechność i stałość. Program Platona był jeden dla wszystkich, nie podlegał przystosowaniom ani rozwojowi państwa, od obywateli wymagał stałości w sposobie myślenia i odczuwania.

26. Geneza państwa wg Platona. Państwo stworzył człowiek. Państwo powstaje wówczas, gdy nikt z nas nie zdoła dbać w dostateczny sposób o zaspokojenie swych potrzeb, lecz zdany jest na pomoc wielu. Państwo tworzy się w wyniku naszej wzajemnej potrzeby. Naczelną zasada realnych tworów państwowych wcale nie jest rozum, ale odwaga (timokracja), anarchia (demokracja), chciwość (oligarchia), strach i zbrodnia (tyrania).

27. Hierarchiczność w koncepcji Platona. Idealna polis jest rygorystycznie zhierarchizowana. Społeczeństwo i państwo zbudowane są na podobieństwo duszy człowieka. Podobnie jak dusza składa się z nierównych odlanych z różnych kruszców części, z których jedna charakteryzuje się inteligencją, druga odwagą, trzecia zaspokaja potrzeby całego organizmu. Tak w społeczeństwie istnieją trzy wyraźnie wyodrębnione od siebie grupy społeczne. Na szczycie stoją ci, którzy wyróżniają się inteligencją i mądrością - oni rządzą, poniżej stoją wojownicy- strażnicy - oni bronią całego społeczeństwa przed wrogiem, na dole zaś żyją ci, którzy powołani są do zaspokajania potrzeb materialnych ogółu. Żadna z tych grup nie osiąga doskonałości z osobna, żadna nie funkcjonuje bez związku z pozostałymi, dopiero wszystkie razem tworzą harmonijną, składającą się z nieruwnych części - całość.. Państwo staje ponad jednostką, jednostka stanowi część składową całości.

28. Komunizm w Platońskiej polis idealnej. Hierarchia społeczna została oparta przez Platona na hierarchii wiedzy. Mędrcy dochodzą do pełnej prawdy przez zdobycie kluczy otwierających przed nimi tajemnice świata idei; wojownicy poznają tylko część prawdy, prostacy zaledwie jej strzępy. Idealne państwo to państwo ascetyczne, ponieważ cel, do jakiego dąży jest idealny, którego osiągnięcie nie zapewnia obywatelom bezpośrednich korzyści, rozkoszy czy dóbr doczesnych. Wymaga wyrzeczenia się dóbr doczesnych. Ale te wyrzeczenia dotyczyły tylko dwóch wyższych stanów tj. strażników i wojowników. Dla nich została zniesiona własność indywidualna. W państwie obowiązywał ustrój komunistyczny, w którym wspólnym było wyrzeczenie się. Stan najniższy - rzemieślnicy nie podlegali rygorom, ponieważ nie brali udziału w dążeniach do doskonałości. Ideą państwa platońskiego było podporządkowanie jednostek państwu, a państwa celom czysto moralnym, idealnym, powszechnym i stałym. W państwie idealnym nie liczono się z wolnością i szczęściem człowieka. Jednostka w platońskiej wizji nie była wartością suwerenną i samoistną, a jej szczęście osobiste i dobre samopoczucie nie stanowiły przedmiotu troski. Jednostka miała wartość o tyle tylko, o ile życie i działanie służyły realizacji ogólnych celów państwa. Idea państwa zajmowała wyższe miejsce w obiektywnej hierarchii a niżeli jednostki. To nie państwo istniało dzięki jednostce, ale jednostka żyła dzięki państwu. Grupy rządzące żyły we wspólnocie rodzinnej i majątkowej. Nie znały rodzin. Związki kobiet i mężczyzn wyznaczał los, wychowanie dzieci było wspólne i odbywało się na koszt państwa ( rodzice nie znali swojego potomstwa). Elita nie znała własności prywatnej. Platon był zdania, że wyzwolenie od pokus osobistych, rodzinnych i majątkowych pozwoli na dystans wobec polityki, a tym samym na właściwe, szczęśliwe rządzenie.

29. Geneza państwa w doktrynie Arystotelesa Punktem wyjścia arystotelowskiej nauki o państwie jest stwierdzenie, że państwo należy do twórców natury, człowiek jest z natury stworzony do życia w państwie, zaś taki który z natury a nie przez przypadek żyje poza państwem jest albo nędznikiem albo nadludzką istotą. Państwo jest syntezą mniejszych wspólnot rodzinnych i miejskich, jest ono jednak od tamtych doskonalsze, bo oznacza się samowystarczalnością. W sensie logicznym państwo jest pierwsze, człowiek bez państwa nie może istnieć.

30. Prawo natury u Arystotelesa Arystoteles podkreśla, że rzeczywistość ustrojowa podlega prawu. Koncepcja prawno-naturalna mówi, że istnieją obiektywne prawa naturalne, podlega im cała rzeczywistość. Prawo natury - przyrodnicze, prawa naturalne - podlega im człowiek. Prawo natury znajduje zastosowanie w społecznych instytucjach koniecznych “ z natury”, górujących nad ludzkimi ustaleniami. Natura występuje jako stróż powszechnego ładu, twórca harmonijnego świata. Prawo natury u Arystotelesa jest zsynchronizowane z zasadą nierówności dominującą w świecie, a także z zasadą równości, która zawiera idee propozycji, nakazując każdemu oddawać to , co mu się należy wg miejsca w hierarchii świta i społeczeństwa.

31.Funkcje i zadania państwa wg Arystotelesa. Polis służy człowiekowi, państwo ma pomagać człowiekowi, zaspokajać jego potrzeby. Wg Arystotelesa człowiek jest istotą polityczną i bez otaczającego go społeczeństwa nie jest prawdziwym człowiekiem. Państwo należy do tworów natury, człowiek z natury jest istotą państwową. Państwo pochodzi z natury tzn., że powstaje na drodze naturalnego rozwoju. Arystoteles twierdził, że cały rozwój społeczny zmierza do tego celu, którym jest państwo. Etapami tego rozwoju jest powstanie rodziny, gminy wiejskiej, a w końcu państwa, wspólnoty doskonałej, która jest kresem ewolucji. Priorytet państwa jest logiczny - całość musi być pierwsza od części. Państwo jest koroną mniejszych wspólnot rodzinnych. Tylko państwo osiąga wszechstronną samowystarczalność, może zaspokoić wszystkie materialne i duchowe potrzeby ludzi. Celem państwa jest stworzenie ludziom dobrego życia tzn. pełnego rozwoju materialnych i moralnych wartości, których ludziom potrzeba. Dobra materialne też są warunkiem szczęścia, ale nie dają się one mnożyć w nieskończoność i nie są trwałe; te zalety mają tylko wartości duchowe. Arystoteles podkreśla związek rozumu i cnoty z działaniem, z praktyczną aktywnością ludzi. W naturze ludzkiej tkwi dążenie do życia w państwie. Człowiek jako istota własnego gatunku, pewne predyspozycje nabywa wraz z urodzeniem. Ale grupa pozwala jemu to wykształcić ( wykształcenie cech ludzkich). Istotą człowieczeństwa jest życie w grupie. Arystoteles uważa, że człowiek dochodzi etapami do państwa. Państwo jest tą doskonałą syntezą- potrzeba bezpieczeństwa.

32.Arystotelowska klasyfikacja ustrojów. Zależnie od tego, kto rządzi ( jednostka, grupa czy ogół) istnieją trzy ustroje dobre ( rządy dla dobra powszechnego): monarchia, arystokracja i politea oraz trzy ustroje zdegenerowane ( rządy dla własnej korzyści rządzących): tyrania, oligarchia, demokracja. Kształt ustroju zależy od siły i efektu walk społecznych, stanu gospodarki, charakteru narodu, podziału geograficznego oraz wielkości terytorium. Kryterium oceny to czy rządy są sprawowane w interesie ogółu. Oligarchia to rządy bogaczy nawet gdy stanowią większość, a demokracja to rządy biednych nawet gdy stanowią mniejszość. Kariera tych ustrojów jest w pełni zrozumiała, ponieważ podstawowym kryterium zróżnicowania społecznego jest majątek. Trzecią drogą jest forma pośrednia, gdyby stan średni był grupą najsilniejszą, a co najmniej przeważającą liczebnie najlepszym ustrojem byłaby politea. Arystoteles bardzo chwali ten ustrój widząc w nim harmonijne połączenie ideałów wolności i hierarchii. Politea to system trwały i wykluczający walki wewnętrzne. Jest ona mieszaniną oligarchii i demokracji. W istocie politea to oligarchia o szerokiej podstawie społecznej. Wg Arystotelesa politea to złoty środek, to szansa dla kompromisów społecznych i stabilizacji polis.

33.Chremastyka- nauka o gospodarowaniu wg Arystoteles. To nauka o dobrym gospodarowaniu. Najważniejsza jest rodzina. Podstawą myślenia jest przeświadczenie, że pracujemy dla zaspokojenia własnych potrzeb. Ideałem będzie gospodarka towarowa. Arystoteles potępiał obrót finansowy. Preferuje typ gospodarki naturalnej, ewentualne nadwyżki należy sprzedać i wtedy mieć z tego zyski.

34. Arystotelowska koncepcja szczęścia a polis. Wg Arystotelesa formą człowieka jest to, że ma on zarówno duszę roślinną , duszę zwierzęcą i duszę myślącą. Człowiek będzie szczęśliwy, gdy wykorzysta wszystkie swoje zdolności i możliwości. Arystoteles uważał, że istnieją trzy formy szczęścia: 1.życie wśród namiętności i przyjemności; 2.życie wolnego i odpowiedzialnego obywatela; 3.życie badacza i filozofa. Aby człowiek był naprawdę szczęśliwy spełnione muszą być te trzy warunki jednocześnie. Człowiek jest stworzony do życia w polis i tylko będąc jej obywatelem może być w pełni szczęśliwy.

35.Państwo wg stoików. Stoicy przewartościowali podstawowe kategorie filozoficzne i polityczne. Stoicki świat jest rozumnym ładem i harmonią. Stoik akceptował państwo i prawo. Władca stoicki ma służyć państwu. Zasadą stoików była współpraca z władzą. Najstarsi przedstawiciele z oddaniem służyli monarchii hellenistycznej. Stoicy chętnie przenikali do grup rządzących, pełnili funkcje doradców, byli wychowawcami elit społecznych. Unikali oni wszelkich systematyk i klasyfikacji ustrojów państwowych. Żadnego ustroju nie uważali za idealny.Człowiek powinien swój dar wykorzystać dla celów społecznych. Poddani powinni być zainteresowani państwem. Prawo wg stoików ma być łagodne i sprawiedliwe. Państwo ma służyć ludziom.

36. Wolność w filozofii cyników. Cynik to człowiek absolutnie wolny. Cynik pojmuje wolność: wolny od czegoś lub wolny do czegoś. Koncepcja wolności od czegoś jest wolnością negatywną. Wolność do czegoś to katalog praw. Wg cyników natura to to samo, co przyroda.

Cnotą jest życie zgodne z naturą. Potrzeby naturalne cynicy rozumieli w sposób dosłowny: jako potrzeby biologiczne, które wymagają zaspokojenia. Człowiek wolny to taki, który nie ma własności, pieniędzy ani rodziny. To przeciwnicy państwa, które uważali za zło, twór nienaturalny i ograniczający wolność jednostki. Wyrazem wolności była absolutna swoboda obyczajowa z akceptacją ludożerstwa i kazirodztwa włącznie. Cynik jest szczęśliwy sam, jest indywidualistą. Cynizm celuje w egoizmie.

37.Ideały epikurejczyków. Twórcą epikureizmu jest Epikur, który obiecywał ludziom wolność wewnętrzną przez oswobodzenie ich od strachu przed bogami, śmiercią i cierpieniem. Strach przed bogami jest absurdalny, ponieważ bogowie nie mogą czynić ludziom dobra ani zła, są oni, bowiem tylko majestatycznym symbolem wiecznego szczęścia. Człowiek winien żyć wg własnego uznania nie troszcząc się o bogów ani i losy w przyszłym życiu. Człowiek osiąga szczęście w spokoju wewnętrznym. Człowiekiem rządzi przeznaczenie, a część rzeczy zależy od ślepego losu. Ideałem epikurejczyka jest dbanie o swoją wolność, nie jest chciwy, bo to zakłóca spokój, aktywność polityczna nie jest wskazana, ponieważ wzbudza silne namiętności. Nie odwraca się od państwa- toleruje je i uznaje jego wartości- państwo jest pożyteczne, bo zapewnia minimum moralności, gwarantuje zewnętrzny spokój, chroni jednostkę przed zawiścią innych. Nie uznawali zobowiązań religijnych.

38.Idea monarchiczna po rozpadzie imperium Aleksandra Macedońskiego. Powstanie imperiów hellenistycznych po rozpadzie państwa Aleksandra Macedońskiego pociągnęło za sobą wielkie wymieszanie narodowości i kultur. Nastąpiło zderzenie różnych układów gospodarczych i społecznych oraz systemów wierzeń. W tej skomplikowanej sytuacji władcy stawali się jedynym symbolem jedności politycznej państwa. Zrozumiał to już Aleksander, który starał się wprowadzić na dwór orientalne elementy, szczególnie kult boskości władzy. Rozwój tej ideologii nastąpił dopiero po jego śmierci. Król to bóg objawiony, którego misją jest uporządkowanie spraw doczesnych. Król jest zbawcą i dobrodziejem swego ludu. Działanie boskiego monarchy stanowi synonim sprawiedliwości. W nim się skupia doskonałość uniwersalnego rozumu. Celem zasady boskości monarchy było zespolenie wokół tronu zdezintegrowanego społeczeństwa, poddanie go procesom hellenizacyjnym. Król był ostoją kataklizmów epoki, symbolem jedności, ojcem ludu.

39.Stoickie prawo natury i naturalne. Prawo naturalne- Stoicy uważali, że wszyscy ludzie są częścią tego samego rozumu świata, czyli logosu. Byli zdania, że każdy człowiek jest światem w miniaturze - to prowadziło do poglądu, że istnieje powszechne prawo, tak zwane prawo naturalne. Prawo naturalne dotyczy wszystkich ludzi, także niewolników. Kodeksy prawne różnych państw stoicy traktowali jako niedoskonałe naśladownictwo praw tkwiących w samej naturze. Prawo natury- opiera się na wiecznym rozumie człowieka i kosmosu, nie zmienia się w zależności od miejsca i czasu. Choroba i śmierć są zgodne z niezłomnymi prawami natury, człowiek musi nauczyć się godzić ze swym losem. Nic nie jest dziełem przypadku, wszystko, co się dzieje jest koniecznością. Szczęśliwe chwile trzeba w życiu przyjmować z największym spokojem.

40.Cechy magistratur w Rzymie okresu republiki. Cechy magistratu: 1.wybieralność - każdy urzędnik nie był mianowany tylko był wybierany; 2.kolegialność - dwóch konsulów, dwóch pretorów, pięciu cenzorów. Zawsze jest to kilka osób. Obowiązuje zasada zgody. Edykt jednego konsula musi być zatwierdzony przez drugiego konsula ( prawo intercesji). Podczas wojny decyzje podejmuje jeden konsul; 3.Ograniczenie w czasie - była to skrupulatność- każdy urzędnik był wybierany na rok i nie można było przedłużyć kadencji. Gdy się załamują zasady, rozpada się republika; 4.Bezpłatność -Rzymianie nie płacili diet ( inaczej niż w Grecji) oznaczało to, że pewne urzędy były zamknięte dla ludzi ubogich. Istniała pewna zasada - karierę urzędniczą rozpoczynało się od edulatu. Republika Rzymska rekompensowała urzędnikowi to, że wcześniej wydawał pieniądze nadając mu tytuł prokonsula ( prawo rządzenia na prowincjach, co oznaczało duże pieniądze; 5.Odpowiedzialność - każdy urzędnik z wyjątkiem dyktatora musial złożyć prawozdanie na wiecach albo na zgromadzeniach plebejskich.

41.Proszę scharakteryzować comitia w Rzymie republikańskim.

1)Comitia (Zgromadzenia) - dzielą się na : Curialne, -do republiki przyniosły niewiele, zajmowały się spisywaniem testamentów, problemem adopcji ( cała dynastia cesarzy adoptowanych w II w). Auspicje przeprowadzane przez comitia kurialne są to sakralne obrzędy, które mają za zadanie odczytać wyroki bogów. Wynik auspicjów wskazuje czy dany urzędnik może uzyskać władzę czy nie, nadają pełnię władzy urzędnikowi. Te comitia nadawały najwyższą władzę typu IMPERIUM. - Centurialne -Jest wyodrębniona grupa ludzi wolnych obywateli Rzymu, jest formacją wojskową. Te comitia zawsze zbierały się na polu marsowym poza obszarem Rzymu. Grupują się w ramach centurii (jeźdźców, zbrojnych). Jeśli dochodzi do głosowania to w ramach centurii głosują. Centuria ma jeden głos. Najpierw odbywa się głosowanie w ramach centurii. Kompetencje: -ustawodawcze (proces legislacyjny - tworzenie prawa). Inicjatywę ustawodawczą miał konsul - przedstawiał projekt ustawy. Zanim jednak konsul ten projekt przedstawił najpierw trafiał do SENATU, który go z góry zatwierdzał i przechodził do dyskusji lub na contiones czyli wiece albo consilia plebis. Jeśli uznano, że jest to dobry projekt to przechodził do comitiów centurialnych i tam przyjmowano lub odrzucano tej projekt. Generalnie na comitiach nie dyskutowano, tylko podejmowano decyzje, dyskutowano na wiecach. - wybór urzędników - tylko wyższych, tych, którzy posiadali władzę imperium. To tacy urzędnicy jak: konsul, pretor, cenzor. Dyktator nie był wybierany przez Comitia, ale też był urzędnikiem imperium. Comitia centurialne wybierają urzędnika i nadają mu władzę POTESTAS. Potem odbywają się auspicje i jeżeli są pomyślne to urzędnik dostaje pełnię władzy. -wypowiadanie wojen ( ale tylko wypowiadanie, ponieważ pokój zawierał SENAT).odwoławcze (ciało) -odwołanie się od najcięższych wyroków, ( które dotyczyły kary śmierci lub kar cielesnych). Obywatel Rzymu, który został skazany na karę śmierci mógł odwołać się do tej instytucji od wyroku. Element zgodny dla tej republiki. Obywatel Rzymu mógł odwołać się do ludu rzymskiego. - Tribusowe- Tribus to jednostka podziału terytorialnego. Comitia te zbierały się w mieście. Generalnie mówimy o tribus wiejskich i miejskich. W tribus miejskich zapisywana była biedota, natomiast w tribus wiejskich - bogaci. W ramach tribus zbierano się i głosowano. A następnie każda tribus miała jeden głos.

Kompetencje tribus: -ustawodawstwo - inicjatywa ustawodawcza należy do pretora. Proces legislacji taki sam jak w comitiach centurialnych.. -wybór urzędników niższych, którzy posiadali tylko potestas ( było ich 26 urzędników) dla przykładu byli nimi- kwestor i edyl. -odwołanie - Tribus to ciało odwoławcze od wyroków obciążonych karą więzienia , albo tych obarczonych karą pieniężną.

42. Senat w Rzymie okresu republiki. SENAT- drugie ogniwo systemu politycznego.

Senat nie pochodził z wyborów. Ludność Rzymu była podzielona na klasy majątkowe. Co 5 lat cenzor dokonywał spisu majątkowego i wtedy układał listę senatorów Kandydat na senatora nie mógł utracić czci i spełniać kryteria majątkowe. Cenzor był zobowiązany sprawdzić czy taki kandydat był obywatelem tzn. czy był urodzony z matki Rzymianki i ojca Rzymianina. Automatycznie do senatu wchodzili: konsul, trybun ludowy, pretor i cenzor. Liczba senatorów wahała się od 300 do 600 i aż do 900 u schyłku republiki. Listę sporządzano wg rangi senatorów, na pierwszym miejscu był zawsze princeps senatus, wybierany na 5 lat i zawsze zabierał głos jako pierwszy. Kompetencje SENATU: - ustawodawcza- zatwierdzanie projektów wniesionych przez konsula lub pretora. Senat mógł wydawać własne uchwały. Każda uchwała mogła być zawetowana przez Trybuna Ludowego, jeśli uznał, że jest niewłaściwa. - skarbowa - senat czuwał nad finansami publicznymi, określał źródła dochodów i wydatki państwa. Był depozytariuszem skarbu. Określał wysokość podatków, ceł i np. decydował czy wolno sprzedać pewne nieruchomości należące do państwa. -administracyjne- Senat podejmował decyzje, a kwestie administracyjne dot. porządku publicznego realizowane były przez urzędników ( np. bardzo ważna kwestia miar i wag). Miał pieczę nad świątyniami. Podejmował decyzje w sprawie rozdziału zboża, całe rzesze ludzi żyło na koszt państwa. Senat decydował ile, komu i w jakich ilościach. - sprawy międzynarodowe - jedynie senat określał kierunki polityki zagranicznej ( kierunki ekspansji). Tylko senat wysyłał przedstawicielstwa zagraniczne i przyjmował wysłanników. Senat zawierał przymierza z miastami i państwami, określał, które państwo jest sprzymierzone z Rzymem ( sprawa bardzo ważna). - sprawy wojskowe -senat opracowywał plany wojenne, rozpracowywał strategie prowadzenia wojny, fronty. Wyznaczał najważniejszych dowódców wojskowych ( dowódców frontów), zawierał pokój. W sytuacji, kiedy było zagrożenie to senat podejmował decyzje czy powołać dyktatora, którego powołuje konsul ( na wniosek senatu).

43.Pozycja princepsa w systemie politycznym Rzymu Princeps - pierwszy obywatel- Oktawian August po zwycięstwie w 31 r n.e. Wjeżdża triumfalnie do Rzymu . Pełnię władzy oddaje Senatowi i ludowi. Senat nadaje mu tytuł Augusta czyli wspaniałego i tytuł pierwszego obywatela. Formalnie wszystkie instytucje życia zostały zachowane. Princeps zaczyna kumulować władzę magistralną. Oktawian August został wybrany konsulem i otrzymał imperium konsularne. Nadano mu tytuł trybuna ludowego. Te dwa tytuły pozwalają mu pełnić władzę. Może rozwiązać senat, jest nietykalny. Jednocześnie był cenzorem- ustalał listę senatorów- podporządkowuje sobie ludzi. Princeps nie jest monarchą. Jest pierwszym senatorem i wszystko zależy od niego. W praktyce o wszystkim decyduje princeps. W I wieku powstaje cesarska kancelaria( złożona z zawodowych urzędników mianowanych przez princepsa).Princeps zaczyna wydawać własne akty prawne ( edykty, mandaty, reskrypty). Nie ponosi odpowiedzialności za swoje czyny, nie podlega kontroli, a jedyną formą kontroli jest moment śmierci ( wtedy jest albo zaliczany w poczet bogów - wtedy prawo stworzone przez niego pozostaje albo jest potępiony a prawo stworzone przez niego umiera razem z nim).

44.Proszę scharakteryzować kolonat. Kolonat - wykształcił się tylko w zachodniej części Rzymu, w części wschodniej pozostała drobna własność prywatna - nowa forma gospodarcza- powstała zasada dzielenia wielkich majątków ziemskich i system ich wydzierżawiania. Dzierżawca to kolon. Wielcy posiadacze ziemscy zajmują się polityką i nie mają czasu zajmować się posiadłościami, dlatego postanawiają w ramach wolnych umów wydzierżawiać ziemię chłopom i wyzwoleńcom. Zawierano umowy na 5 albo 10 lat, a najczęściej przedłużano ją bez zgody kolona na czas nieokreślony. Wolny chłop stal się przypisany do ziemi. Kolon bez zgody pana nie mógł opuścić ziemi, staje się poddanym. Kolon mógł wykupić te ziemię, ale nigdy nie było go na to stać. Dzierżawca wnosił opłatę dzierżawna albo rentę dzierżawną. Z czasem zobowiązany jest do pańszczyzny. Właściciel nie mógł sprzedać ziemi bez kolona. W konsekwencji kolonat stał się dziedziczny. Kolon nie mógł dowolnie dysponować swoim majątkiem, gdyż był on zabezpieczeniem czynszu.

45.Co świadczyło o republikańskim charakterze władzy w Rzymie za czasów Oktawiana Augusta. Był to system wzajemnych zabezpieczeń. Obywatel rzymski nie był pozbawiony poczucia bezpieczeństwa. Rządzi prawo a nie człowiek. Władza traktowana jest abstrakcyjnie, nie jest związana z osobą. Obywatel ma prawo odwolania do ludu. Wg Rzymian ustrój republikański jest najlepszy( monarchia, arystokracja i demokracja). Wyrazem monarchii byli konsulowie, arystokracji - senat a demokracji zgromadzenie ludowe. Rzymianie byli narodem otwartym. Obywatelstwo nie było zamknięte w ramach stanowych. Senat nadawał obywatelstwo cudzoziemcom i wyzwoleńcom i po otrzymaniu obywatelstwa niczym nie różnili się od Rzymian. Działali dla dobra wspólnego. Respublika - rzecz wspólna.

46. Doktryna wczesnochrześcijańska do 313 r. U swej kolebki chrześcijaństwo było przede wszystkim doktryną moralnego przeobrażenia świata - świata upadłego wskutek grzechu pierworodnego. Ponieważ pierwsi chrześcijanie byli przekonani o rychłym nadejściu końca świata uważali, że nie warto reformować marnego świata i tak skazanego na zagładę. Zakładała ona separację sfery duchowej i świeckiej; Królestwo Boże jest, bowiem z innego świata, jego urzeczywistnieniem będzie koniec rzeczy doczesnych. Ponieważ jednak koniec świata daje na siebie czekać - to władza świecka jest sługą bożym; chrześcijanin powinien być posłusznym władzy świeckiej, powinien ją czcić; oczywiście w pewnych granicach gdyż to Bóg jest prawdziwym cesarzem i najwyższym władcą. Ponieważ jednak rzesze chrześcijan stale rosły trzeba było zmienić akcenty i uwzględnić zmieniającą się rzeczywistość polityczną; nie mogło ono nadal pozostawać obojętne wobec spraw tego świata. W n i DI w. upolitycznienie doktryn wczesnochrześcijańskiej rozwijało się w pełni; dokonywało się w toku ostrych sporów ideowych. Coraz częściej chrześcijanie zabiegali o przychylność "dobrych" princepsów; wzywali ich do karania fałszywych wiernych, przytaczali argumenty mające chronić chrystianizm przed zarzutami spisku czy rozpusty. Chrześcijanie są szczególnie dobrymi obywatelami, wychowują ludzi w duchu pobożnej moralności.

47. Pozycja cesarza w Bizancjum Bizancjum było państwem niejednolitym. Integrację zapewniała absolutna władza cesarza. Cesarz był źródłem prawa, najwyższym sędzią, najwyższym wykonawcą stanowionego przez siebie prawa oraz naczelnym dowódcą. Cesarz był władcą chrześcijańskim; zastępcą Boga na ziemi do spraw doczesnych; jest jego naśladowcą i ziemskim obrazem. Wedle wyobrażeń Bizantyjczyków był wszechobecny; jego obrazy wisiały w urzędach i kościołach, jego wizerunki figurowały na znakach wojska, na monetach i na nakryciach głowy. Władza cesarska obejmowała cały świat Cesarz Bizancjum stał na czele wielkiej rodziny monarchów i książąt; Również ceremoniał dworski miał cechy ogólnoświatowe i podkreślał podporządkowanie ludów i władców Europy osobie cesarza. Absolutnego władcy Bizancjum nie uważano jednak za despotę czy tyrana. Cesarz miał działać dla dobra poddanych, miał im zapewnić sprawiedliwość, podległe mu organy miały działać " zgodnie z wola Bożą i trwogą wobec Boga".

48. Stosunek państwo - kościół w Bizancjum Cesarz jest władcą chrześcijańskim. Jest jeden Bóg na niebie i jeden cesarz na ziemi, zastępcą Boga do spraw doczesnych. Jest on naśladowcą Boga i jego ziemskim obrazem. W sztuce bizantyjskiej Chrystus często występował z insygniami cesarskimi, a Matka Boska ubrana była w diadem i szaty cesarzowej. W niedziele palmowe cesarz odbywał procesje na wzór wjazdu Chrystusa do Jerozolimy, a w Wielkie Czwartki umywał nogi starcom. Jako współrządzący z Bogiem cesarz zasiadał na tronie, który mógł pomieścić dwie osoby. Lud witał go okrzykiem "święty", a poddani mogli się zbliżyć tylko z zakrytymi dłońmi. Cesarz był glową kościoła, a wspólnotę chrześcijan utożsamiano ze wspólnotą państwową. Wprawdzie najwyższą władzę w kościele sprawowało formalnie kolegium pięciu patriarchów, ale faktyczna wyższość cesarza była niewątpliwa; to cesarz zwoływał konsylium, on na nim przewodniczył, on tez nadawał jego uchwałom wiążącą moc i wymuszał dla tych uchwał posłuszeństwo. Cesarskiej zwierzchności nad kościołem sprzyjała doktryna bożego namiestnictwa cesarza, a także to, że kościół wschodni był mniej aktywny politycznie i mniej ambitny niż kościół wschodni.

49.Koncepcja kościoła wg Ireneusza z Lyonu. Twórca hierarchii kościelnej, z czego wynika prawo biskupa do sprawowania swojego urzędu- następca apostołów(tradycja), problem sprowadza się do prawowitego wyboru. Biskup wybierany jest gminę, następnie zatwierdzony przez 3 innych biskupów a konsekrowany przez 1-licy się prawomocny wybór. Biskup Rzymu ma władzę zwierzchnią- rola bardziej prestiżowa. Do niego należy głos rozstrzygający, jeśli zaistnieje jakiś konflikt.

50.Orygenes - kontynuator tradycji Pawła z Tarsu. Jego koncepcja „kreci się” wokół teorii Logosu, Chrystus to Logos, Bóg, który stępuje na ziemię i wciela się w rolę człowieka; twórca harmonii całego świata; w akcie sądu ostatecznego wszystkie siły zła powrócą do pierwotnej integralności, czyli będzie tylko dobro. Moc Boga spowoduje, że nawet szatan przestanie być zły.

Problem rozumienia Biblii. Niw można dosłownie interpretować słowa objawionego-odbicie mądrości Boga, a człowiek nie jest w stanie zrozumieć jej, rozumienie bardziej alegoryczne, symboliczne. Trzy poziomy istnienia Kościoła: I Kościół w znaczeniu eschatologicznym: żywi i umarli i jeszcze nienarodzeni, którzy przyjmą wiarę w Chrystusa. II Mistyczne ciało Chrystusa- wierzą żyjący na ziemi III Kościół jako instytucja, organizacja, hierarchizacja.

51. Tertuliana wizja chrześcijańska na przełomie II i II wieku Tertulian obywatel Rzymu, który przeciwstawia się filozoficznemu podejściu do religii. Przeciwny jest intelektualizmowi, `tworzy wiarę prostaczka”. Istotna jest sama wiara jako akt, a to, czym jest Duch Św., to jest nieistotne. Wiedza szkodzi religii. Chrześcijanie powinni odciąć się od całej tradycji rzymskiej, rezygnacja z udziału w igrzyskach, teatrze. Chrześcijanie powinni stanąć w obronie, gdy państwo jest zagrożone.

52.Pierwsze herezje chrześcijańskie. MARCJINIZM(Iiw) nazwa pochodzi od założyciela Marcjona, który był patrycjuszem rzymskim pochodzącym z zamożnej rodziny. Odrzucił on całą tradycję starotestamentalną, judaistyczną(całą podbudowę chrześcijańską), nie uznawał Starego Testamentu, proroków. Jest to herezja, dlatego że nie można uzasadnić mesjanizmu żydowskiego bez tradycji judaistycznej. Oficjalnie został potępiony, ale gminy marcjonistyczne funkcjonowały do V w. MONTANIZM pochodzi od Montanusa, był to chłop z Frygii, dostąpił objawienia od Ducha Świętego i zaczął głosić swoją religie. Hasła: *niebawem nastąpi sad ostateczny, Chtystus wróci na ziemię, ludzie powinni oddać się tylko modlitwie, nie powinni zawierać związków małżeńskich, rodzić dzieci, wszelka aktywność powinna być zawieszona; *funkcje kapłańskie mogą sprawować kobiety; *szczególnie wyeksponowany kult Maryjny, który przytłaczał mesjanizm czy nawet samego Boga. Powstałe gminy montaistyczne, które przetrwały do VI w i dopiero wtedy rozprawiono się z nimi. ARIANIZM od Ariusza, był kapłanem, który pracował w najbiedniejszej dzielnicy Aleksandrii. Obdarzony ogromną charyzmą, szlachetna postąć, szybkie rozpowszechnianie się jego nauk. Konflikt z biskupem o zarząd portem, ujawniły się powarzne sprzeczności między antiocheńską szkołą(helleńska) a edukacją biskupa w Rzymie. Dzieli ich ”jaka jest istota Chrystusa”, Chrystus to Bóg i człowiek, twierdzili tak wspólnie ale różnica między consubstancionale(łac) a homouzions(gr)- współistotny. Ariusz:- taka (dwie) sama natura Boga i człowieka, Biskup- ta (jedna) sama natura Boga i człowieka. Arianizm-Ojciec i syn nie są współistotni, Chrystus jest człowiekiem, w którego Bóg się wciela „epifanez”. Biskup- Bóg i syn są współistotni- Chrystus to Bóg zstępujący z nieba, który przyjmuje postać ludzką. Ariusz -Duch Św. Pochodzi od Ojca przez Syna; Biskup- Duch Św. Pochodzi od Ojca i Syna.

53.Augustiańska recepcja Platona Augustyn nie dostrzegał żadnych ostrych przeciwieństw między chrześcijaństwem a filozofią Platona. Uważał, że zbieżność filozofii platońskiej z nauką chrześcijańską narzuca się sama do tego stopnia, że zastanawiał się czy przypadkiem Platon nie znał części Starego Testamentu. Jest to oczywiście bardzo wątpliwe. To raczej Św. Augustyn “schrystianizował” Platona. Wskazywał, że dla ludzkiego rozumu istnieją granice poznania w kwestiach religijnych. Chrześcijaństwo to boskie misterium, do którego zbliżyć się możemy tylko przez żarliwą władzę. Augustyn obstaje przy twierdzeniu, że Bóg stworzył świat z niczego, a o myśl biblijna. Grecy skłonni byli uważać, że świat, idee istniały w jego umyśle. Przypisał, więc platońskie idee Bogu i w ten sposób uratował platońskie wieczne idee. Również w swoich poglądach na dobro i zło Augustyn nawiązuje do neoplatonizmu. Uważał jak Platon, że zło to “brak dobra”. Samo w sobie nie posiada żadnej samodzielnej egzystencji, jest czymś, czego nie ma.

54.Idealizm Św. Augustyna. Augustyn uważał, że chrześcijaństwo to boskie misterium, do którego możemy się zbliżyć jedynie przez żarliwą władzę. Całemu złu winne jest ludzkie nieposłuszeństwo a boskie stworzenie może być tylko dobre. Człowiek posiada jednak duszę, która może poznać boga, chociaż ma materialne ciało, które należy do świata fizycznego. Wg Augustyna po upadku pierwszych rodziców cała ludzkość skazana jest na zagładę, mimo to bóg postanowił, że niektórzy mogą zostać zbawieni od wiekuistego zatracenia. Człowiek jednak nie ma żadnego prawa krytykować boga. Jesteśmy, bowiem tylko gliną w rękach boga i to on decyduje o naszym losie. To, kto zostanie zbawiony, a kto skazany na potępienie jest z góry ustalone.

55.Rola i zadania państwa wg Św. Augustyna. Jedyną funkcją państwa jest represja wobec przeważającej większości grzesznych. Państwo stwarza warunki zewnętrznego pokoju i bezpieczeństwa. To z kolei nie wymaga dobrych władców. Dlatego też chrześcijanie mają obowiązek tolerować władzę nawet wtedy, kiedy suwerenność jest identyczna z bezkarnością. Istnieją jednak nieprzekraczalne granice posłuchu- ludzie mają prawo do oporu ( oporu biernego, spokojnego) wówczas, kiedy normy prawa ludzkiego, państwowego naruszają prawo boże. Gdy tego naruszenia nie ma Św. Augustyn stwierdza, że nie ma różnicy pod czyją władzą żyje śmiertelny człowiek.

56.Dwa państwa Św. Augustyna. Św. Augustyn przedstawia historię ludzkości jako dzieje walki państwo bożego z ziemskim. Owe dwa państwa nie są państwami w sensie politycznym. Są państwami wyraźnie od siebie oddzielonymi. Walczą one o władzę w każdym człowieku. Państwem bożym jest niewidzialny kościół z Chrystusem na czele jako jego głową; prawdziwą ojczyzną obywateli tego państwa jest niebo, na ziemi są oni tylko pielgrzymami. Tworzą mniejszość wybraną przez samego boga aktem jego łaski. Obywatelami państwa ziemskiego są wszyscy źli, grzeszni, którzy nie zaznali łaski. Twierdził on, że w każdym państwie współżyją ze sobą obywatele civitas Dei (wszyscy ci, którzy są obdarzeni łaską bożą, zarówno ci którzy żyli, żyją i żyć będą) oraz civitas terrena ( to żyjący tylko tu i teraz) tyle, że po stronie tych ostatnich jest wyraźna przewaga.

57.Kategoria dobra i zła w doktrynie Św. Augustyna a manicheizm Augustyn przez jakiś czas był “manichejczykiem”. Manicheizm to jedna z sekt religijnych, typowa dla późnego antyku, która głosiła na wpół religijną, na wpół filozoficzną naukę zbawienia. Przyjmowali oni, że świat podzielony jest na dobro i zło, światło i ciemność, ducha i materię. Był zlepkiem trzech religii: chrześcijaństwa, buddyzmu i zoraastryzmu. Byty dobra i zła to byty samoistne; zło samo w sobie i dobro samo w sobie- obydwa są wieczne, nie mają końca ani początku wg manichejczyków. Augustyn był pochłonięty “problemem zła”, pytaniem skąd bierze się zło. Jego zdaniem dobro może istnieć samo w sobie, natomiast zło samo w sobie istnieć nie może. Punktem wyjścia u Augustyna jest twierdzenie, że ogromna większość ludzi jest zła; ludzie są chciwi i tym samym żądni zaszczytów i władzy, uciskają się wzajemnie, większy mocniejszy niszczy słabszego, mniejszego. Człowiek poprzez dobre uczynki nie może zmienić się w dobrego- taka przemiana może się dokonać tylko za sprawą łaski bożej. Wg Augustyna wszystko podporządkowane jest Bogu a ludzie są tylko gliną w jego rękach.

58.Pochodzenie władzy w teorii Św. Augustyna. Władza, tak jak I wszystko inne u Augustyna pochodzi od Boga. Bóg daje władzę dobrym i złym.Władza to istota boska. To osoba z krwi i ciała, ale zesłana przez Boga. Uważa, że dla człowieka na ziemi nie ma znaczenia, jaki jest władca, gdyż tak czy inaczej władzy należy się podporządkować a buntować się przeciwko niej można tylko wtedy, gdy narusza ona prawa boskie.

59.Tyran wg Św. Augustyna. Tyran wg Augustyna to władca, którego zsyła Bóg, gdy chce doświadczyć ludzi. Bowiem poprzez ludzi złych Bóg realizuje swoje plany. Natomiast obowiązkiem chrześcijanina jest tolerować władzę nawet, gdy graniczy ona z bezkarnością, ale nie narusza prawa bożego.

60.Augustiańska koncepcja praw. Dobrze urządzone państwo ziemskie jako twór prawno- naturalny jest strukturą polityczną, równoważącą prawo do rządzenia z obowiązkiem posłuszeństwa władzy będącej posłannictwem boskim. Państwo ma zabezpieczać porządek i spokój społeczny, powinno uzgadniać swoje doczesne prawa z prawem naturalnym i wiecznym. Praw nieodpowiadające takim warunkom mogą skłaniać obywateli do oporu wobec władzy.

61.Państwo wg Św. Tomasza. Państwo nie jest instytucją ustanowioną przez Boga dla poskromienia grzesznego człowieka. Za Arystotelesem źródeł państwa doszukiwał się w społecznej naturze człowieka, posługiwał się określeniem, że człowiek jest istotą społeczną i polityczną. Człowiek żyje w społeczeństwie, gdyż nie jest samowystarczalny, społeczeństwo i państwo zapewnia zaspokojenie wszystkich potrzeb, nie tylko materialnych, ale i duchowych. Życie jednostki jest w sposób pełny i harmonijny zespolone z życiem społeczności i tylko na tej drodze człowiek może osiągnąć cel ostateczny - zbliżenie z Bogiem. Państwo w teorii św. Tomasza jest organizacją społeczną obdarzoną niezależnością i samowystarczalnością. Od Arystotelesa przejął koncepcję państwa jako społeczności doskonałej, zdolnej do samowystarczalności, jest wspólnotą naturalną. Państwo rozwija się w sposób ewolucyjny - jednostka, rodzina, wspólnota, miasto, państwo. Definicji tej odpowiadają i królestwa i komuny miejskie. Państwo ma prowadzić ludzi ku wiecznej szczęśliwości. Każde państwo ustala własne prawa, co jest wyrazem suwerenności.

62.Władza wg Św. Tomasza Władza działa dla dobra powszechnego. Samo pojęcie władzy pochodzi od boga, boska jest sama zasada władzy , natomiast każdy, konkretny ustrój tworzą ludzie.

63.Tyran wg Św. Tomasza. Tyran wg Św. Tomasza to ktoś, kto nielegalnie zdobył władzę. Istotą tyranii jest sposób sprawowania władzy działanie dla własnej korzyści, niesprawiedliwość, łamanie praw ludzkich lub praw boskich. Tyrania jest lżejsza niż łamanie praw boskich. Jeżeli tyran łamie prawa boskie, trzeba mu się sprzeciwić - jawne nawoływanie do buntu. Tyrania jest zazwyczaj karą bożą za grzechy poddanych, - dlatego lepiej jest znosić tyranię, liczyć na pomoc boską w jej obaleniu i zaprzestać grzechów.

64.Teoria praw w doktrynie Św. Tomasza. Prawo wieczne - prawo, które tkwi w Bogu i jest jemu tylko znane, najwyższa mądrość Boża, wg której Bóg rządzi światem. Prawo wieczne jest wszechobecne, jest absolutne i nie podlega dyskusji. Jest jedno typowe dla wszystkich, niezależnie od czasu, miejsca i okoliczności. Jest także bezwzględne, gdyż nikt przed nim nie ucieknie. Jest nieosiągalne dla ludzkiego rozumu. Ludzie są podporządkowani prawu wiecznemu przez właściwości, które posiadają wspólnie z innymi stworzeniami oraz przez rozum, czyli to, co uwypukla specyficzną naturę człowieka. Prawo naturalne- jest odbiciem prawa wiecznego w świecie fizycznym i ludzkim. Człowiek obdarzony rozumem i wolną wolą stosując prawo naturalne osiąga szczęście przez zbliżenie się do Boga. Prawo naturalne jest subiektywne względem prawa wiecznego. Człowiek jest już w stanie je pojąć. Prawu naturalnemu podlega zarówno rozum jak i wola. Do istoty prawa naturalnego należy powszechność i niezmienność jego treści. Prawo naturalne to nakazy, wobec których stosuje się sankcje i rady, gdzie odpowiedzialność wyczerpuje się przed własnym sumieniem. Prawo ludzkie- ogólna reguła prawa naturalnego nakazująca czynienie dobra i unikanie zła, wymaga konkretnych norm prawa ludzkiego. Na prawo ludzkie składają się poszczególne przepisy wypływające z ogólnych zasad prawa naturalnego. Prawo ludzkie jest ułomne, kiedy nie jest zgodne z prawem naturalnym.. Wywodzi się pośrednio z prawa wiecznego gdyż tworzy je rozum ludzki, odbijający w sobie myśli Boga. Prawo pozytywne boskie- są to objawione normy zawarte w księgach Starego i Nowego Testamentu.

65.Pochodzenie państwa wg Św. Tomasza Państwo w teorii św. Tomasza jest organizacją społeczną obdarzoną niezależnością i samowystarczalnością. Od Arystotelesa przejął koncepcję państwa jako społeczności doskonałej, zdolnej do samowystarczalności, jest wspólnotą naturalną. Państwo rozwija się w sposób ewolucyjny - jednostka, rodzina, wspólnota, miasto, państwo. Definicji tej odpowiadają i królestwa i komuny miejskie. Państwo ma prowadzić ludzi ku wiecznej szczęśliwości. Każde państwo ustala własne prawa, co jest wyrazem suwerenności.

66.Pięć filarów islamu. Każdego wierzącego muzułmanina obowiązuje pięć filarów islamu:

1.wyznanie wiary (szahada)- Islam zadowala się słownym wyznaniem wiary. Formuła dotycząca Allacha i Mahometa „Nie ma boga prócz Allacha, Mahomet jest prorokiem jego” wypowiedziana przez kogokolwiek wypowiedziana z przekonaniem czyni go muzułmaninem. 2.modlitwa ( salat) odmawia się ją pięć razy dzienni z głową zwróconą w stronę Mekki. Modlitwę odmawia się o świcie, po południu, o zachodzie słońca i gdy zapadnie zmrok. Podczas modlitwy muzułmanin musi być czystym, modlić się wolno się tylko po arabsku. Jedyną publiczną modlitwą jest piątkowa- obowiązkowa dla wszystkich pełnoletnich mężczyzn. Piątkowe nabożeństwo prowadzone jest przez Imana, który wygłasza kazanie. 3.jałmużna (zaka) opodatkowanie się na rzecz ubogich 1/40 dochodów co stanowi 2,5% dochodów i wartości dóbr, przeznacza się na wynagrodzenia dla walczących za wiarę i na inne potrzeby państwa, a także dla biednych. 4.post ( saum) obchodzi się go w miesiącu ramadan , jest to dziewiąty miesiąc roku muzułmańskiego. Wstrzymanie się od jedzenia i picia od wschodu do zachodu słońca. 5.pielgrzymka (hadżdż) obowiązek odbycia raz w życiu pielgrzymki do Mekki, zwalnia z niej jedynie choroba lub ubóstwo. Cały ceremoniał pielgrzymki jest ściśle określony w przepisach. Przyjęta została z wierzeń pogańskich. Dwa dodatkowe filary szyitów: 1.WALAJA - Immamowi należy się posłuszeństwo, milość i poświęcenie z racji tego, iż jest on szefem gminy i prawodawcą z polecenia Boga. 2.ISMA - Immam, któremu człowiek jest winien ślepe posłuszeństwo, powinien być bez grzechu i powinien być nieomylny. Nieomylność odnosi się zarówno do spraw wiary, jak i do aktów publicznych i do zwykłych czynności życia codziennego

67.Źródła prawa w islamie. Do źródeł prawa w Islamie zaliczamy: Koran - uważa się, że został objawiony Mahometowi przez Anioła Gabriela i że natchniona jest zarówno jego treść jak i arabski tekst. Jest podstawowym źródłem prawa jako bezpośrednie słowo boże. Każdy werset Koranu to nakaz boży. Hadis, czyli sunna- czyny wypowiedzi i milcząca zgoda Proroka, ustalone w ciągu II w. Ery muzułmańskiej w formie pisanych hadisów. Hadis stanowi zapis czynu lub wypowiedzi Proroka. W hadisie uznaje się za natchniony tylko sens słów. Idżma oznacza zgodność opinii uczonych, czyli ogólna zgoda, co do sposobu postępowania w określonych sytuacjach. Była stosowana w pierwszym okresie istnienia Islamu, kiedy pamięć proroka była ciągle żywa, a społeczność była niewielka i jednolita pod względem kulturowym. Została ona zaakceptowana przez całą społeczność. Kijas to forma analogicznego i sylogistycznego rozumowania. Jest to systematyczne stosowanie logiki w sytuacjach, które nie zostały jasno określone w Koranie czy hadisach. Szaria - prawo kanoniczne oparte na zasadach Koranu, regulujące całe życie religijne, polityczne i społeczne. Wszystkie czyny człowieka klasyfikuje się wg pięciu kategorii prawnych: czyny uważane za bezwzględną powinność, czyny godne polecenia lub chwalebne, czyny dozwolone, prawnie obojętne, czyny godne nagany, lecz niekaralne, czyny zakazane i karalne

68.Immam- kalif- charakterystyka. Kalif - władca sunnicki ( władca świecki) następca Mahometa - cień Boga na ziemi - szczególna pozycja w państwie. Cechy kalifa: -pochodzenie z dynastii Kurajszytów, -męska płeć, dojrzałość, -szlachetność, wolność od ułomności fizycznych i psychicznych, -znajomość teologii i prawa, zdolności organizacyjne, -odwaga i ofiarna postawa wobec państwa. Miał przede wszystkim piastować najwyższą władzę świecką, spoczywał na nim obowiązek obrony Islamu. Powoływany decyzją ludzką, wybierany przez lud.. Skupiał władzę wojskową, sędziowską i administracyjną. Jest sługą, wybierany przez lud, może być zlożony z tronu, jast zdolny czynić czyny naganne, jest omylny, nie ma prawa interpretowania praw i Koranu. Imam- jest kontynuatorem objawienia prawa boskiego. Namiestnik Boga na ziemi, pan czasu, jest nieśmiertelny i cudownie żywy od chwili swego zniknięcia i przychodzi jako mesjasz, żeby zaprowadzić sprawiedliwość na świecie. To duchowny przewodnik, wskazówka prawdy w objawieniu. Odgrywa najważniejszą rolę w relacjach między człowiekiem i Bogiem. Tylko on może zrozumieć i właściwie odczytać znaczenie Koranu. Imamowi jako szefowi gminy i prawodawcy z polecenia Boga, który powinien być bez grzechu i nieomylny, należy się posłuszeństwo, miłość i poświęcenie.Imam: -jest panem interpretatorem Kalifa, -jego desygnacja jest aktem Bog, -nie może być złożony z tronu przez lud, -jest bezgrzeszny i nieomylny

69.Szyici i sunnici - dwa odłamy islamu. Szyici- uważali, że przywódcą Arabów powinien być Imam, najwyższy zwierzchnik świecki i duchowny, przy czym godność ta może być powierzona tylko osobie najbliżej spokrewnionej z Prorokiem. Szyici głosili teorię nieomylności, bezgrzeszności i świętości Imama. Twierdzili, że jedynie Alii jego potomkowie rozumieli prawdziwy sens Koranu. Tworzyli tajne związki, których celem był kult Allego i jego potomków. Oczekiwany zbawca świata imam Mahdi ( działający w ukryciu), miał wytępić krzewiące się zło i przynieść ludziom szczęście. Sunnici- reprezentowali poglądy o charakterze arystokratycznym. Uważali, że pośmierci Mahometa władza znalazła się w rękach Kurajszytów. Nakazywali posłuszeństwo każdemu władcy, który zapewniał wolność uprawiania kultu religijnego i utrzymywał porządek w państwie. Wymagali bezwzględnego posłuszeństwa wobec władzy Kalifa ( władca świecki), uważali to za religijny obowiązek. Kalifa nazywano „cieniem Boga na ziemi”, miało to na celu podkreślenie jego szczególnej pozycji w państwie. Kalif miał przede wszystkim piastować najwyższą władzę świecką, spoczywał na nim obowiązek obrony islamu. Powoływany był decyzją ludzką, wybierał go lud. Skupiał władzę sędziowską, administracyjną i wojskową.

70.Islam jako religia integrująca. Jedność boga, równość wiernych, braterstwo i sprawiedliwość społeczna - to zasadnicze dewizy Islamu. Islam, początkowo religia Arabów, stał się religią uniwersalną, obejmującą różne kontynenty i różne rasy ludzkie. Podstawowe nauki zawarte w Koranie i sunie proroka, dostosowane do społeczności arabskiej, do umysłu prostego, w szybkim tempie zostały rozbudowane i wzbogacone pod wpływem obcych tradycji religijnych i filozoficznych. Dzięki prostocie Islamu, nie doszło do rozłamu w sprawach religijno- dogmatycznych, zaistniałe różnice dotyczyły raczej spraw religijno-politycznych. Np. następstwa kalifa po proroku, jego kompetencji i przywilejów. Islam jest religią z wielkimi ambicjami zbudowania „królestwa z tego świata”, które ma być przygotowaniem do „świata przyszłego”. Społeczność muzułmańska odznacza się wielką solidarnością. Społeczność ta jest nie tylko grupą społeczną, lecz również ciałem religijnym. Kościół i państwo to jedno.Wielki sukces religijny islamu tłumaczyć należy między innymi tym, iż połączył on w jedną całość i poddał pod jedno kierownictwo sprawy „ z tego świata i świata przyszłego”. Islam odniósł wielkie sukcesy wśród narodów, które do niedawna były mu przeciwne.

71. Państwo i władza wg Pawła Włodkowica. Wyróżnia trzy sposoby powstawania władzy. Dwa pierwsze są prawne: władza powstała za zgodą ludu; władza powstała z objawienia bożego -władza kościoła. Trzeci sposób jest bezprawny -władza zdobyta przemocą, podstępem, przekupstwem itp.

72. Problem państw, pogan i heretyków u Pawła Włodkowica. Poganie są traktowani jako narzędzia a nie podmiot: tak jak w wojnie korzystamy z machin oblężniczych tak samo możemy korzystać z pogan. Każdy chrześcijanin jest zobowiązany udzielić pomocy każdemu napotkanemu człowiekowi, który prosi o pomoc bez wnikania, kim jest czy poganinem czy chrześcijaninem tak samo jak im dajemy możemy od nich brać. Papież pomimo zwierzchności swojej władzy nad władzą cesarska nie powinien mieć nic do tych, którzy są na zew ( pogan, heretyków).

73. Stosunek władzy papieskiej do cesarskiej u Pawła Włodkowica. Tak jak dusza jest ważniejsza od ciała tak samo władza papieska jest zwierzchnia nad cesarska. Tak jak narzędziem Boga do rządzenia jest niebo tak cesarz jest narzędziem w ręku papieża. Papież nie powinien mieć nic do tych, którzy są na zew państwa(pogan, heretyków). Papież nie może ingerować w sprawy świeckie i materialne.

74. Wojna sprawiedliwa i niesprawiedliwa wg Stanisława za Skarbimierza. Każda wojna obronna jest wojną sprawiedliwą nawet przez pogan lub heretyków. Warunki wojny: 1.Przedmiot wojny to państwa, każda wojna prowadzona przez osobę prywatną lub osobę duchowną z definicji jest wojną niesprawiedliwą; 2.Przedmiotem jest obrona przed wojną sprawiedliwą, niesprawiedliwą lub restytucję, czyli przywrócenie stanu poprzedniego, to też jest wojna sprawiedliwa. Wojna w celu odbicia ziemi św jest wojną sprawiedliwą. 3.Pobudki(przyczyny)-wojna rozpoczęta z zemsty, nienawiści i chciwości jest wojną niesprawiedliwą. Nie wolno rozpoczynać i toczyć wojny w dniach świętych. Odmawia się kościołowi prawa wojen, kościół nie ma prawa miecza, gdy w państwie heretyckim żyją chrześcijanie i są nękani to wtedy kościół może je najechać. W czasie prowadzenia wojny chrześcijanie mogą korzystać z pomocy pogan.

75. Odpowiedzialność za wojnę wg Stanisława za Skarbimierza. W przypadku ewidentnej wojny sprawiedliwej odpowiedzialność ponosi władca, gdy jest ewidentnie wojna niesprawiedliwa odpowiedzialność ponoszą wszyscy biorący udział. Odp materialna: odszkodowania dla sierot i wdów, zwrot łupów, odszkodowania za wyrządzone krzywdy. Można odnieść się do sądu papieskiego o rozstrzygnięcie, jakiego rodzaju jest to wojna. Wojna nie jest sposobem na prowadzenie polityki, tylko w ostateczności. W wyniku wojny nawet sprawiedliwej są czyny przestępcze, należy unikać wojen i nieszczęść, dlatego że stanem naturalnym dla człowieka jest nie prowadzenie wojny.

76. Reforma Kościoła wg Frycza Modrzewskiego. Własny program reformy: -Hasła kościoła Narodowego-liturgia i Biblia, w j. narodowym, spowiedź również, komunia pod dwiema postaciami. -Zwolennik synodalnej formy-władza zwierzchnia jest synodem-zgromadzenie biskupów katolickich i prawosławnych. -Odrzucał koncepcje jednoosobowego kierownictwa w kościele. -na szczeblu ponadnarodowym władze w kościele sprawuje Sobór- Katolicy, Prawosławni i świeccy. Co rok Sobór wybiera Papieża. -papież ma być stróżem moralności kleru -kwestie dogmatyczne rozstrzyga Sobór. -kościół oddzielony od państwa. -kler nie może się mieszać do spraw politycznych.

77. Reforma praw wg Frycza Modrzewskiego. Prawa: wieczne(boskie); naturalne-wykładane przez filozofię moralna; ludzkie-norma prawna wychodząca od państwa. Głównie chodzi Modrzejewskiemu o równość wobec praw. Modrzejewski odrzuca koncepcje prawa stanowego. Równe prawo dziedzinie sadzenia. Za takie samo wykroczenie taka sama kara dla wszystkich. Prawodawstwo należy oprzeć na prawie rzymskim. Prawo powinno być wykładane na wszystkich szczeblach sądownictwa. Tam gdzie ludzie funkcjonują na zasadzie prawa zwyczaju nie powinno się wprowadzać prawa stanowionego. Prawa nie można zbyt często zmieniać. Prawo powinno mieś charakter wychowujący lub zabezpieczający przed popełnieniem przestępstwa. Powołanie Trybunałów, które składałyby się z przedstawicieli różnych stanów: -Tryb. Złożony z przedstawicieli stanu chłopskiego dla karania chłopów. - Tryb. Koronny- do niego mógłby się odwołać każdy, musi mieć obrońcę, jeśli kogoś nie stać otrzymuje obrońcę z urzędu. Nikogo nie można uwięzić bez prawomocnego wyroku. Tworzenie prawa: - szlachta nie jest stanem, który uprawniony byłby do tworzenia prawa, szlachta powinna bronić państwa, -tworzeniem prawa powinna zająć się grupa ludzi kompetentnych, fachowców, -wszystkie instytucje podlegają prawu, nikt nie może być ponad prawem. Kościół tez jest podporządkowany prawu państwowemu, -prawo powinno być wyłozone w słowach jasnych, klarownych, zrozumiałe dla wszystkich

78. Koncepcja stanów wg Frycza Modrzewskiego. Modrzejewski nie chce likwidować stanów. Pozostawiamy stany, ale szlachectwo należy przewartościować- szlachectwo cnót. Nie herby czy rodowody będą decydować czy ktoś jest szlachcicem czy nie, ale ten, kto pracuje dla ojczyzny. Jest zwolennikiem łatwiejszego przechodzenia ze stanu do stanu. Zły postępek oznacza degradacje. Stan nie może być dziedziczony. Dotyczy to przede wszystkim stanu duchownego. Można być duchownym, nie będąc szlachcicem. Chrystus wybierając Apostołów nie kierował się pochodzeniem. Na straży porządku stanowego powinien stać król. Król-ojciec porządku, który dba o sprawiedliwość.

79. Państwo a kościół w koncepcji Stanisława Orzechowskiego. Model państwa teokratycznego-władza podporządkowana jest Kościołowi. Kościół jest łącznikiem między Bogiem i człowiekiem, dlatego kościołowi wolno ingerować w życie zbiorowości. Powinna istnieć równowaga pomiędzy wpływami Kościoła a ideami demokracji szlacheckiej. Jedynym stanem, który może rządzić państwem to szlachta. Orzechowski wyróżnił VI stanów: król, kapłani, szlachta, rzemieślnicy, kupcy, oracze. Trzy pierwsze są istotne z punktu istnienia państwa, gdyż bez żadnego z nich państwo nie może istnieć. Trzy ostatnie są nie istotne, ponieważ bez nich państwo może istnieć. Król jest elekcyjny, ale wybierany tylko przez szlachtę. Do funkcji króla należało dbanie o granice państwa, natomiast obronnością państwa zajmie się szlachta:, co roku trzy województwa wystawią wojsko do ewentualnej obrony. Król jest bardzo ograniczony prawem, które tworzy szlachta oraz związane radami senatu. Państwo jako instutucja teologiczna ma swój własny cel, którym jest zagwarantowanie jedności.

80. Stanisława Orzechowskiego- koncepcja ustroju Rzeczpospolityczej. Ustrój RP to najlepszy ustrój na świecie, idealny, ponieważ łączy trzy elementy: -arystokracje; - demokracje; - monarchie, powinien by podporządkowany kościołowi, ponieważ każdy chce być zbawiony. Orzechowski wprowadza klasyfikacje ustrojów na te, które podlegają konstruktywnej krytyce i na zdecydowanie negatywne. Te pierwsze to RP, a do nich zaliczają się monarchie, oligarchie, demokracje, politea. Orzechowski uważał, że najlepszym ustrojem jest politea, gdyż zawierała 3 elementy, była trwała i stabilna, w której panuje prawo(dzięki policji)

81. Czynniki stabilizujące państwo wg N. Machiavellego -położenie geograficzne, -armia narodowa; -prawo kierujące się zasadą „złotego środka", -względna równość ekonomiczna, -cnoty obywatelskie, -religia narodowa. Wg. Machiavellego cechą historii państw jest ich cykliczny rozwój. Polega on na tym, że poszczególne państwa osiągają „dno upadku" i potem nie mogąc spaść niżej, „wznoszą się ponownie ku szczytom". Jest on zwolennikiem republiki, do której jednak można jednak dojść tylko poprzez dyktaturę. Tylko jeden człowiek, który będzie rządził „twardą ręką" może doprowadzić upadłe państwo do ponownego rozkwitu. Był on też idealistą, gdyż uważał, że dyktator /Książe/, gdy już uporządkuje państwo sam dobrowolnie odda władzę i powstanie republika.

82. Virtu, fortuna, konieczność w historiozofii Machiawellego FORTUNA.- to los, cos od jednostki niezależnego; to zespół wydarzeń, których nie można przewidzieć i reglamentować przede wszystkim dlatego, że człowiek nie jest w stanie zrozumieć związku przyczynowego, do którego te wydarzenia doprowadziły. Jednak „fortuna nie rządzi światem tak dalece, aby wolna wola nie miała udziału we wszystkim, co się dzieje". Fortuna przesądza, zatem tylko część ludzkich czynności. Fortuna największy wpływ ma na ludzi słabych, mało ambitnych i biernym. VIRTU - przedsiębiorczość człowieka, jego zdolność rozumowania i przewidywania, energia i aktywność. Virtu sprzyja ludziom śmiałym, wybitnym i aktywnym.KONIECZNOŚĆ- coś, czego nie można uniknąć. Wyróżnia dwa rodzaje konieczności: -naturalna- niezbędna do życia; -celu, sytuacji-, aby dotrzeć do celów naturalnych można korzystać z różnych, niemoralnych sytuacji. Konieczność jest nadrzędna nad moralnością.

83. Kategoria ludu wg Machiawellego. Machiavelli przez „lud" rozumiał wielkie i średnie mieszczaństwo, mieściła się tu arystokracja oraz ludzie żyjący z wytwórczości.. Gardził „cuchnącym plebsem", podobnie jak nienawidził pasożytniczej szlachty. Tak, więc władza ludu nie oznaczała u niego sympatii dla dosłownie pojętego ludowładztwa. Rząd „ludu" to przewaga polityczna klas najzamożniej szych.

84. Znaczenie historii w doktrynie Machiawellego Wszechświat wg Machiavel lego jest odwieczną harmonią; dobro i zło równoważą się; świat był zawsze taki sam z tym, że dobro i zło wędruje od kraju do kraju. Dwa najwyższe walory ludzi skupiały się zawsze w „wielkich" narodach. Państwa cyklicznie upadają by potem ponownie wznieść się ku szczytom sławy, dlatego nigdy nie należy wątpić w możliwość odrodzenia potęgi narodowej. Władza kierująca poczynaniami ludzi musi znać prawa życia społecznego, musi znać naturę i mechanizm działania człowieka; tego wszystkiego można dowiedzieć się z historii, która wg niego stale się powtarza.

85. Proszę scharakteryzować kategorię racjonalnego prawa natury. Racjonalne prawo natury - Bóg nie jest źródłem prawa naturalnego; jest nim rozum; człowiek poprzez rozum odkrywa prawa natury. Nakazy i zakazy prawa natury wynikają stąd, że pewne działania są dobre lub złe same przez się, a nie, dlatego, że za takie ogłosił je Bóg w swoim objawieniu.

86. Umowa społeczna Hobbesa Ludzie odnoszą zwycięstwo nad swą egoistyczną natura przez czynny akt woli- zawarcie umowy społecznej. Jest to umowa każdego z każdym. Jednostki umawiają się między sobą, że oddadzą prawo rządzenia nad sobą pewnej jednostce lub zgromadzeniu pod warunkiem, że wszyscy inni postąpią tak samo. Tak powstało państwo, wielkie ciało wchłaniające w siebie poszczególne jednostki. Państwo to tyle, co „jedna osoba, która może użyć siły ich wszystkich ich środków, jak to będzie uważała za korzystne dla ich pokoju i wspólnej obrony”. Wraz z powstaniem państwa ustała naturalna wolność ludzi; ludzie rozpoczęli życie społeczne; pojawiły się prawo, własność oraz nowe reguły życia i gospodarki.

87.Zasady prawno - naturalne Grocjusza. Zasady prawa natury: -dotrzymywanie umów, -nienaruszanie własności / oddanie tego, co mamy cudzego/, -kara za popełnione przestępstwa, -wynagrodzenie szkód. Wg. Grocjusza każda zawarta umowa obowiązuje także następne pokolenia w innym wypadku nie byłaby przestrzegana. Własność jest nieodzownie związana z człowiekiem; przychodzi on na świat z własnością. Prawa podmiotowe dzielą się na: -te, które dają władzę w stosunku do siebie / wolności/; -te, które są władzą w stosunku do innych ludzi; -te, które sprowadzają się do władztwa nad rzeczami.

88. Absolutyzacja władzy wg Hobbesa.

Głównym apologetą absolutyzmu był Hobbes, autor dzieła „Lewiatan". Wg niego ludzie zawarli umowę społeczną/każdy z każdym / na podstawie, której, prawo rządzenia sobą przekazali pewnej jednostce lub ciału zbiorowemu i tak powstało państwo, które jest absolutnym władcą jednostek. Suweren nie był stroną w umowie, otrzymał pełnię władzy, jak gdyby w darze od ludzi. Suweren rozciąga swoją absolutną władzę również na Kościół i jego urzędników. Partie polityczne nie maja racji bytu. Absolutne państwo miało realizować ład i bezpieczeństwo, miało być stróżem wolności i gwarantem gospodarczego obrotu. Tylko absolutny władca może skutecznie rządzić ludźmi, którzy są z natury egoistami i mają skłonności do podporządkowywania sobie interesu ogólnego własnym potrzebom.

89. Stan natury w doktrynie Hobbesa. Wg. Hobbesa człowiek to istota rządzona przez namiętności, która z natury jest egoistą. Ludzie nie chcą się pogodzić z równością, każdy chce mieć więcej dóbr, więcej władzy i szacunku. Hobbes uważał, że ludzie w stanie natury ciągle dążyli do wojny; mieli jednak instynkt samozachowawczy, który nakazywał im dążenie do pokoju i rezygnowanie z własnej swobody na rzecz praw innych ludzi, dotrzymywanie umów, tłumienie odruchu zemsty. Nic ma tu miejsca na pracowitość, nie ma wiedzy, ani sztuki - jest tylko bezustanny strach i niebezpieczeństwo gwałtownej śmierci.

90. Wolność w teorii Hobbesa. W stanie natury człowiek miał prawo do wszystkiego: do każdej rzeczy a nawet do ciała drugiego człowieka. Innymi słowy człowiek był tak bezwzględnie wolny, że jeśli tylko siły mu na to pozwoliły, mógł zabić drugiego i zabrać mu wszystko. Wolno robić mu to wszystko w imię samozachowania. Wg niego obiektywne prawo natury, odnajdywane przez rozum, nie może się rozwinąć w pełni i wywierać wpływu w stanie naturalnym.

91. Umowa społeczna u Pufendorfa. Wg Pufendorfa umowa społeczna składa się z trzech aktów: 1. z aktu zrzeszenia się jednostki w społeczeństwo; 2) z akt, na mocy, którego społeczeństwo otrzymuje swój ustrój konstytucyjny; 30 z aktu, w którym zrzeszone społeczeństwo poddaje się władzy suwerena, ustanowionej w akcie poprzednim. Akt poddania uzasadnia absolutyzm władzy: monarcha zobowiązany jest do zapewnienia społeczeństwu bezpieczeństwa, zaś społeczeństwo zrzeka się wszelkiego prawa do oporu przeciwko władzy.

92. Przyczyny reformacji. Teologiczne i polityczne doktryny reformacji wyrosły na gruncie niezadowolenia z utrzymującej się a w niektórych krajach wzrastającej potęgi Kościoła i z zapotrzebowaniem na religię opartą na indywidualnych rozmyślaniach i moralnym życiu, a nie na oficjalnej, sformalizowanej a nawet skostniałej liturgii. Reformacja wyrażała protest przeciw materialnej i politycznej potędze Kościoła. W XV w. Kościół uległ rozkładowi wewnętrznemu. Kler cechowała obojętność religijna, mała dbałość o sprawy Kościoła, niski poziom moralny, i w przypadku niższego duchowieństwa - także intelektualny. Kościół skupił w swym ręku wielkie obszary ziem i stale powiększał swe dochody kosztem wszystkich warstw społecznych. Cieszył się też wielkimi przywilejami /jak choćby własne sądownictwo/. Niejednokrotnie np. w Niemczech, biskupi posiadali w swych diecezjach władzę polityczną; miejscowe duchowieństwo zwłaszcza wyższe usiłowało odgrywać poważną rolę polityczną, osiągając wysokie godności państwowe. Pieniądze czerpali od wiernych z całego świata, głównie w postaci wszelkiego rodzaju opłat jak „świętopietrze". Duże dochody osiągali dzięki sprzedaży odpustów, czyli odpuszczaniu grzechów za odpowiednią opłatę. Raził również nepotyzm papieski.

93. Problem predestynacji u Lutra i Kalwina. Kalwin - teoria predestynacji /podwójnej/ - Bóg tworzy Adama i Ewę i wie, że oni zgrzeszą /u Lutra są oni wolni/ - są oni zdeterminowani wolą bożą. Kalwin uważa, że można wskazać, który człowiek posiada łaskę bożą. Wskazują na to cechy: -cnotliwość; -mądrość; -bogactwo. Tylko taki człowiek może być wybrany przez Boga. Luter -nawiązywał do myśli augustiańskiej - człowiek jest z gruntu zły - łaska zależy wyłącznie od Boga; Kościół nie ma tu nic do powiedzenia. Do Boga można się zbliżyć tylko poprzez wiarę a wiara pochodzi również od Boga. Nie można wskazać, kto jest dobry a kto zły. Głosił on ideę powszechnego kapłaństwa.

94. Państwo u Lutra i Kalwina. Kalwin - państwo to instrument boży; rządzący są kierowani przez absolutnego Boga, są otoczeni bożym majestatem. Boskie jest państwo; absolutna jest władza jego sterników, którzy wykonują tylko boski rozkaz. Władza w państwie nie jest, więc osobistym prawem monarchy i rządzącej ekipy; nie pochodzi ona też od ludu; należy bezpośrednio do samego stwórcy - króla najwyższego. Wystąpienie przeciw niemu to świętokractwo. Rewolta jest, zatem niemożliwa, nie można stawiać oporu władzy, nie stawiając równocześnie oporu Bogu. Był niechętny monarchicznej strukturze państwa; najlepsza jego zdaniem jest oligarchiczna republika, czyli rządy „najlepszych i wybitnych".

Luter -uważał, że potrzebne jest państwo surowe, absolutne. Państwo nie może nic zrobić dla zbawienia człowieka, ale może zapobiegać jego dalszemu upadkowi oczywiści poprzez karanie; nie ma, bowiem wpływu na ich sumienie, wyznanie, ale włada ich ciałami. Władca, więc powinien mieć pełnię praw do nieskrępowanego działania. Zdeprawowana natura człowieka nie znosi żadnych mrzonek o demokracji. Lud jest opętany przez szatana, władca, więc winien lud uciskać - aby wzbudzić zbawienny strach. Nawet przeciwko nawet najbardziej tyrańskiemu władcy nie przysługuje prawo buntu; obowiązek posłuszeństwa jest totalny.

95. Republika oligarchiczna u Kalwina. Kalwin niechętny był monarchistycznej strukturze państwa. Modelem dobrych rządów powinna być oligarchiczna republika „najlepszych" i „wybitnych". Wg Kalwina można wskazać, który człowiek posiada łaskę Bożą. Wskazują na to trzy cechy:cnotliwość; mądrość; bogactwo.Tylko człowiek cnotliwy, mądry i bogaty może być wybrany przez Boga. Na czele jego republiki oligarchicznej może stać człowiek, który posiada zlepek tych trzech cech. Lud powinien kierować się prawami i być posłuszny władzy. Kalwin uważał, że Kościół to siła samoistna, zdolna do wykonywania zadań duszpasterskich, religijnych i sprawowania władzy ściśle politycznej, świeckiej. Kalwiński kościół jest widzialny; jest on organicznie związany z aparatem politycznym. Kalwin podporządkował władzę świecką kościołowi.

96. Idea powszechnego kapłaństwa. Człowiek może zbliżyć się do Boga tylko poprzez wiarę. Na skutek grzechu pierworodnego człowiek stał się niewolnikiem diabła i ani chrzest, ani dobre uczynki nie mogą go uczynić dobrym: Człowiek musi zdać się na Boga i uświadomić sobie własną nicość. Wierny nie potrzebuje do tego ani księdza, ani papieża, ani innych pośredników. Głos Boga tkwi w Piśmie Świętym, w Biblii, która umożliwia ludziom poznanie autentycznych prawd wiary. Luter jako pierwszy dokonał przekładu Biblii na język niemiecki, nie uważał jednak, że każdy człowiek ma możność na własny subiektywny sposób dokonywać interpretacji Pisma. To prawo zastrzegał dla siebie

97. Główne instytucje gminy genewskiej. Najważniejsze organy: -konsystorz; -pastor; -doktor; -diakon. Najważniejsze ciało to rada starszych wybieranych przez całą gminę - to oni wybierają konsystorz. Na straży stoi cenzor, który ma strzec moralności, ma prawo oceniać czy człowiek postępuje moralnie dot. to wszystkich dziedzin życia- miał on prawo wymierzać karę a od jego decyzji nie było odwołania. Pastor - to organizator życia religijnego gminy, pochodzi z wyboru, czyni posługi ; śluby, pochówek itd. Doktor - to człowiek odpowiedzialny za edukację i wykształcenie; organizuje szkoły. Diakon - odpowiada za opiekę społeczną tj. ochronki, szpitale, przytułki. Gmina genewska absolutnie nie toleruje żebractwa; człowiek zdrowy na ciele i umyśle nie ma prawa wyciągać ręki do bogatego - tylko chory może liczyć na opiekę państwa.

98. Wolność w doktrynie Lutra. Przed wojnami chłopskimi mówi Luter o wolności chrześcijańskiej „od myśli nie płaci się cła" jednak po wojnach chłopskich jego stanowisko zmieniło się - uważał, że człowiek w każdej dziedzinie jest podporządkowany państwu. O wszystkim decyduje książę; nie ma tu już mowy o wolności słowa, przemieszczania się.

99.Umowa społeczna J. Locka. Umowa społeczną składa się z dwóch aktów. Najpierw umawiają się ze sobą jednostki, powołując społeczeństwo, a dopiero potem umowa społeczeństwa z władzą tworzą rząd, czyli państwo. W rezultacie rozwiązanie drugiego aktu, czyli zerwania umowy z władzą, nie niweczy samego społeczeństwa, które jest starsze aniżeli państwo, podobnie jak starsza od państwa i społeczeństwa jest jednostka. Wg Locka umowa społeczna nie oznacza zrzeczenia się przez ludzi praw naturalnych, przeciwnie jej celem jest ich umocnienie. Zadaniem państwa jest gwarantowanie praw naturalnych siłą przymusu, na władzy mniejszej. Uważał on, że musi być zachowany nieograniczony i niepodzielny charakter władzy.

100. Główne zasady ustrojowe wg. J. Locka. lock uznawany jest za liberała. Jego idealny model państwa to umiarkowana monarchia, w której istnieje wyraźny podział władzy na: -ustawodawczą /prawodawstwo/; -wykonawcza /wykonywanie ustaw/; -federacyjna /polityka zagraniczna/. Najważniejsze by nie łączyć w jednym organie władzy ustawodawczej i wykonawczej, bowiem nie może tak być, że ten, który wykonuje prawo może je również stanowić. W państwie winien być -dwuizbowy parlament: -Izba Parów /reprezentująca burżuazję oraz kapitalistyczne ziemiaństwo/; -Izba Gmin /reprezentująca arystokrację oraz feudalną szlachtę/.

101. Własność w doktrynie Locka. Wg. Locka stan przed państwowy to stan wolności, równości i względnej pomyślności ludzi. Każdy posiada pełną wolność kierowania swym postępowaniem i dysponowania swym mieniem oraz osobami, jak sobie tego życzą, w granicach prawa natury nie pytając o pozwolenie, ani nie zależąc od woli żadnego innego człowieka. Rozum informował ludzi, że wszyscy są równi, niezależni, nikt, więc nie powinien sprawiać drugiemu szkody na życiu. Zdrowiu, wolności i mieniu. Wg. Locka ludzie zawiązując państwo nie tracą sowich wolności aleje umacniają -gdyż państwu oddają tylko jedno ze swych praw - prawo represjonowania gwałcicieli prawa. Należał do gorliwych obrońców własności prywatnej. U Locka własność to podstawowe prawo naturalne; jest ona święta i nietykalna w sposób absolutny. Własność jest symbolem pracowitości, źródłem bogactw, kryterium oceny jednostki.

102. Prawa podmiotowe wg. Locka. Podmiotowe prawo naturalne Bóg daje ludziom z chwilą urodzenia, Prawo podmiotowe jest własnością moralną, dzięki której zgodnie z prawem rozkazujemy osobom lub posiadaczom rzeczy, względnie, dzięki której coś nam się należy. Rozumny człowiek jest źródłem i zarazem podmiotem prawa naturalnego. Prawo natury jest faktyczną podstawą wszelkiego porządku prawnego. Prawem naturalnym jest to, co za takie prawo uważają wszystkie osoby. Prawa podmiotowe mogą być władne w stosunku do siebie /wolność/, mogą być władzą w stosunku do innych np. władza ojcowska, mogą być władzą nad rzeczami - własność pełna i niepełna / zastaw, wierzytelność/. Wg. Locka naturalne prawa polegały, na własności ludzkiej osoby i życia, wolności i majątku. Człowiek nie ma prawa wyzbyć się praw naturalnych ani nikt nie może mu ich odebrać przemocą.

103. Podział władz wg Locka. Wzorem dobrego rządu dla Locka była umiarkowana monarchia, w której władza byłaby podzielona. Najrozsądniej, by trzema dziedzinami aktywności państwa /prawodawstwo, wykonywanie ustaw i obrona państwa od zewnątrz/ mogły odpowiadać trzy władze: władza ustawodawcza, wykonawcza /rządzenie i sądownictwo/oraz federacyjna, obejmująca politykę zagraniczną. Najważniejsze, by nie łączyć w jednym organie władzy ustawodawczej z wykonawcza. Nie może być tak, aby ten, co wykonuje prawo, mógł je także stanowić: wtedy nie byłoby żadnych gwarancji i hamulców chroniących przed absolutyzmem. Władzą najwyższą jest władza ustawodawcza, ale tylko w znaczeniu, że inne władze od niej pochodzą i są jej podległe. Wg niego miał też istnieć dwuizbowy parlament ( Izba Parów oraz Izba Gmin), który reprezentowałby interes burżuazji i kapitalistycznego ziemiaństwa oraz arystokracji i feudalnej szlachty. Wybory do parlamentu wyobrażał sobie jako akt oparty na cenzusie majątkowym. Uważał, ze zasada demokracji bezpośredniej czy powszechność udziału w rządzeniu nie mają nic wspólnego z prawem naturalnym.

104. Duch praw Monteskiusza. U źródeł doktryny Monteskiusza tkwił głęboki relatywizm. Wyrażał się on w przekonaniu, że życie społeczne powinien przenikać „duch praw". Wg niego duch praw, polega na różnych stosunkach, jakie prawa mogą mieć z różnymi rzeczami. Duch praw Jest różny u różnych narodów - zależy od' położenia geograficznego, kraju, klimatu, warunków życia ludności, jej obyczajów, charakteru i poziomu gospodarki, wreszcie od religii i tradycji. Życie narodów jest bardzo zróżnicowane stąd zasady prawa muszą być zróżnicowane, bowiem prawa dobre dla jednego narodu, są bezwartościowe i złe dla innego. Wyklucza to ustroje idealne, które odpowiadałyby rozumnemu prawu natury. Wg. Monteskiusza istnieje takie prawo - nakazuje ono żądać pokoju, rozwijać pociąg płciowy itp. Prawem naturalnym jest konieczność życia w społeczeństwie, ale rozumność tych praw to właśnie ich relatywność. Dlatego racjonalizm wymaga ujmowania ich w zgodzie z ich duchem, czyli w związku z ogółem warunków, w jakich żył i nadal żyje naród.

105. Relatywizm prawny a władza w teorii Monteskiusza. Wartość ludzkich praw jest zawsze względna; nie zawsze prawodawcy o tym pamiętają; ogarnięci namiętnością i żądzą, jaka jest udziałem władzy stanowią takie prawa, które lekceważą charakter narodu i konkretne warunki jego egzystencji. Istotą państwa powinna być polityczna wolność obywateli. Polega ona na tym, by „móc czynić to , czego się powinno chcieć" a nie „robić co się chce". Wolność jest możliwa tylko w państwie praworządnym i rolą państwa jest obrona obywatela. Stanowiący prawo winni zawsze pamiętać o zasadzie „złotego środka"; nie trzeba systemu prawnego, który by objął totalnie wszystkie sfery aktywności ludzkiej można osiągnąć więcej przez dobre obyczaje. Nadmiar formalizmu nie jest wskazany; nie należy ustanawiać zbyt licznych praw, bo to obniża autorytet normy, należy unikać praw równych, bo to byłoby niezgodne z zasadami prawidłowej polityki państwa. W państwie winien istnieć system hamulców, który powstrzyma dysponującego władzą przed jej nadużywaniem. Każda władz demoralizuje, dlatego samo sedno rzeczy nie leży w takim czy innych usposobieniu czy dobrej woli samego władcy, ale w stworzeniu instytucjonalnych ram, które nadużywanie władzy wykluczają automatycznie.

106. Monteskiuszowska klasyfikacja ustrojów. Monteskiusz dokonał systematyki i oceny znanych mu ustrojów politycznych. Kryterium systematyki były „natura rządu,”(czyli to, co określa istotę państwa) oraz jego „zasada,”(czyli to, co określa jego działanie). Istnieją trzy rodzaje ustroju politycznego: -republikański;-monarchiczny; -despotyczny. Demokracja to struktura nierealna. Zasadą demokracji są cnota i skromność. Cechy te są tak rzadkie, że po prostu nie mogą stać się podstawą władzy suwerennego ludu. Ponadto demokracja zakłada równość praw. Nie ma takiej równości, z samej, bowiem natury tego ustroju wynika potrzeba ustanowienia cenzusu majątkowego. Dopuszczenie do urzędów biedaków byłoby lekkomyślne i nieroztropne. Lepsza jest republika arystokratyczna, której zasadą jest umiarkowanie. Jest ona doskonała zwłaszcza wtedy, kiedy opiera się na szerokiej podstawie społecznej tzn., kiedy cześć ludu nieposiadająca władzy jest tak niewielka, że rządzący nie mają żadnego interesu w tym, by ją uciskać. Wadą jest, że można ją urzeczywistniać tylko w państwach małych, takich, jakimi były republiki starożytne. Bardziej, zatem Monteskiusza interesowały: monarchia i despotia. Naturą despocji są arbitralne rządy jednostki, zaś jej cechą to, że prawem Jest wola suwerena, a zasadą działania państwa -strach. Najlepszym, zatem ustrojem jest monarchia, która stanowi najpewniejszą gwarancję przeciwko despotyzmowi. Jest ona synonimem umiarkowania, a w konsekwencji - wolności i praworządności. W monarchii jedna władza w sposób naturalny powściąga drugą, w najpełniejszym zakresie umożliwia respektowanie praw stanowych szlachty, duchowieństwa i miast. Zaporą dla despotyzmu jest parlament. Monarchia dzięki swej zasadzie honoru najlepiej strzeże interesów narodowych.

107. Znaczenie wolności dla liberałów wolność i nieskrępowana działalność jednostek głównie na polu gospodarczym i politycznym(wolna gra sił pol) jest źródłem postępu w życiu społecznym. Wolność istnieje tylko wtedy i jest najsilniej związana z praworządnością; łamanie zasad prawa wyklucza wolność. Wolność wg liberałów to wolność posiadaczy; przworządność polegała na przestrzeganiu praw nierównych i niesprawiedliwych dla biedaków; państwo liberalne, ograniczone w działaniu tam, gdzie wolną wolę uzyskał egoizm klasowy posiadajacych, było jednak dosć silne, by przymusem gwarantować ich panowanie polityczne. Wolny jest ten, kto prawo zabezpiecza lub przynajmniej ma przekonanie o swoim bezpieczeństwie.

108. Wolność wg. B. Constanta. Wolność to wyzwolenie od przymusu i bezprawia, to także prawo do swobodnego wyrażania opinii, wybierania sobie zawodu i wykonywania go, wolność do dysponowania majątkiem, prawo do nietykalności osobistej, prawo do publikowania swoich poglądów, do zrzeszania się itp. Wolność to, zatem ściśle sprecyzowane prawa podmiotowe indywidualne, przysługujące jednostce z tej racji, że jest obywatelem w państwie i jest przez państwo chroniony. Nowożytna wolność to zwycięstwo jednostki nad władzą państwową oraz nad masami, które chciałyby sprawować zwierzchność nad mniejszością. Wolność jest uprawnieniem indywidualnym podlega jedynie ustawom, nie istnieje, zatem coś takiego jak wola większości.

109. Podział władz wg. Constanta. B.Constant wyróżnił sześć typów władzy: -władza reprezentacyjna stała; -władza reprezentacyjna opinii; -władza królewska / wzorowana na ustroju angielskim/; -władza wykonawcza; -władza sądownicza; -władza municypalna. Władzę reprezentacyjną stałą sprawowałyby dwie izby parlamentu: -niższa wybierana z posłów w wyborów cenzusowych; -wyższa składająca się z arystokratów mianowanych dożywotnio. Władza królewska miała być: -zwierzchnością neutralną i pośredniczącą; -miała zachowywać znakomite pierwszeństwo między władzami; -miała być reprezentantem jedności moralnej społeczeństwa, -miała być władzą dziedziczną i zwolnioną z odpowiedzialności przed parlamentem. Władza wykonawcza miała należeć do ministrów, odpowiedzialnych za swoją politykę. Władza municypalna miała się zajmować polityką w pojedynczych regionach i miała być niezależna od władzy wykonawczej. Kierownictwo sprawami całego narodu należy do wszystkich tzn. do reprezentacji całego narodu. Z kolei o tym, co dotyczy jego części, może decydować tylko ta część; również to, co dotyczy jednostki powinno być pozostawione jednostce.

110. Utylitaryzm Benthama. Wg Benthama utylitaryzm oznaczał przyjęcie aksjomatu, że człowiek aprobuje to, co jest dla niego pożyteczne; pożyteczne zaś jest to, co mu sprawia przyjemność. Głosił on zasadę równości wszystkich ludzi oraz podobieństwo ich natury, hedonizmu etycznego wg, którego moralne jest postępowanie, zwiększające w skali ogólnej sumę przyjemności, a zmniejszające sumę cierpień. Czyny i stosunki ludzkie powinny być oceniane ze względu na realny pożytek, jaki przynoszą jednostce i społeczeństwu. Twierdził, że nie ma dobra społecznego, które byłoby niezależne od dobra poszczególnych jednostek. W myśl zasady najwyższej szczęśliwości /etyka utylitarystyczna/ postępowanie ludzi jest moralne wtedy, gdy prowadzi w danych okolicznościach do największego szczęścia jak największej liczby ludzi. Bentham uważał indywidualne cele ludzi, jako możliwe do pogodzenie ze sobą. Działanie zgodnie z własnym interesem przyczynia się do zwiększenia dobra ogółu. Prawo jest racjonalne wtedy, gdy jest użyteczne; użyteczne zaś jest wówczas, gdy potrafi obywatelowi zapewnić bezpieczeństwo, obfitość posiadania oraz równość. W jego teorii utylitaryzmu bogactwo kapitalistycznego przedsiębiorstwa to droga do powszechnego dobrobytu.

111. Wolność wg J. S. Milla. Mill rozumiał wolność jako odwrotność ucisku i przymusu.Wolność zaczyna się od świadomości, od wewnętrznych przeżyć człowieka. Z stąd wypływa wolność sumienia, wyznania, poglądów w dziedzinie praktycznej i naukowej, które człowiek wolny może wypowiadać bez ograniczeń. Do sfery wew wolności należała też swoboda wyboru zajęcia i jego wykonywanie. Ponieważ człowiek żyje w zbiorowości, ma on też swobodę zrzeszania się, pod warunkiem, że nie zagraża to innym. Człowiek wolny powinien ograniczać swą wolność tylko o tyle, by nie przeszkadzać innym. Z kolei państwo nie powinno mu przeszkadzać. Wolność to brak społecznej i państwowej ingerencji. Wolność to rezultat samowiedzy dojrzałego społeczeństwa wybierającego „rząd reprezentacyjny”. Wolność musi się chronić przed organami państwa i przed samym społeczeństwem oraz tyranią opinii publicznej. Środkiem ochrony wolności powinny stać się ustawy, ale że nie wszystko nadaje się do prawnego traktowania, pewne reguły muszą być narzucone przez opinię.

112. Rola i zadania państwa wg J. S. Milla. Mill uważał, że państwo i jego „rząd reprezentacyjny”, czuli ustrój liberalny to najlepsza ochrona interesów większości, klas i jednostek. Gwarancją instytucjonalna są organy przedstawicielskie skupiające reprezentantów wszystkich grup społecznych. Państwo to stróż interesów jednostek, a władza może ingerować tylko tam, gdzie dzieje się krzywda innych -gwałt lub oszustwo. W ten sposób ochrona wolności sprowadzać się będzie do działań prewencyjnych i represyjnych. Państwo musi skutecznie chronić wolność, być organizacją silną, prężną i aktywną w stosunku do swych obywateli.

113.Umowa społeczna J.J. Rousseau. Rousseau nadał umowie społecznej charakter konstrukcji idealnej, wzorca, który mógłby być podstawą prawidłowego zorganizowania społeczeństwa i aparatu państwowego. Dla niego ważnym było, by treść umowy była w praktyce społecznej podstawą prawdziwej wolności. Krytykował ostro szkołę prawa natury, gdzie uznawano, że umowa prowadziła do oddania się ludu w niewolę lub zrzeczenie się wolności w zamian za obietnicę spokoju i bezpieczeństwa. Wg niego nie może być umowy, która daje korzyści tylko jednej stronie. Ani lud, ani jednostka nie mogą zrzec się swojego człowieczeństwa. Umowa przynosząca uszczerbek jednostce czy ludowi jest sprzeczna z naturą. Istotą umowy jest wolność wszystkich ludzi, jako podstawa wszelkiej wolności. Umowa dotyczy wszystkich i wszystkich wiąże jednakowo. Przetwarza ona naturalną wolność w wolność cywilizowaną. Człowiek oddaje wszystkim swe dobra w zamian otrzymuje je w postaci chronionej przez prawo. Treścią umowy społecznej, która jednostki zawierają z wszystkimi jest zupełne oddanie się jednostek całej społeczności. Jeżeli każdy oddaje się całkowicie, to wszyscy mają równą sytuację, a kiedy sytuacja jest równa nikt nie ma interesu, aby uczynić ją uciążliwą dla innych. Jednostka może zachować swoją wolność w państwie, a nawet ją rozwinąć. W umowie społecznej Rousseau wszyscy obywatele są równi i korzystają z tych samych praw. Umowa przetwarza wolność naturalną w wolność cywilną.. Jednostka oddaje swe prawa i dobra a uzyskuje w zamian przetworzone w prawa cywilne. Występuje u niego zupełne poddanie się jednostki suwerenowi, gdzie suwerenem jest lud. Celem umowy była wolność gwarantowana przez równość. Wg niego jednostka jest wolna tylko w państwie i dzięki państwu, suwerenność ludu stanowi najpewniejszą gwarancję praw indywidualnych. Wg niego demokratyczna umowa społeczna polega na połączeniu woli jednostek w tzw. wolę powszechną, suwerenną, absolutną, nieomylną. Ideologia suwerenności ludu, uzasadniała walkę z monarchią feudalną- szczególnie w latach rewolucji francuskiej.

114.Suwerenność ludu w doktrynie Rousseau. Rousseau zakłada, iż suwerenna władza ludu jest niezbywalna i niepodzielna. Niezbywalna oznacza to, że nie można jej oddać ani królowi, ani posłom w parlamencie. Suweren, który jest bytem zbiorowym, może być tylko reprezentowany przez samego siebie. Niepodzielna- odrzucał monteskiuszowski podział władzy i występował przeciwko przedstawicielom szkoły natury, głoszącym tezę o częściach składowych suwerenności. Wszystkie rodzaje władzy państwowej są wyrazem jednolitego i niepodzielnego zwierzchnictwa suwerennego ludu. Podstawowym uprawnieniem zwierzchnim ludu-suwerena jest ustawodawstwo, jako wyrażanie w aktach prawnych woli powszechnej - wyłączność prawodawcza. Akty prawne traciły ważność jeżeli nie ustanowił ich lud we własnej osobie, ustawy wyrażają wolę powszechną stąd też tracą ważność jeśli nie ustanowił ich lud. Lud-suweren nie tylko miał tworzyć prawa, ale je także zachowywać. Dlatego też sprawował władzę nad rządem, powołanym do wykonywania ustaw. Rząd zawsze był pod kontrolą suwerena, ponieważ rząd z reguły skłonny jest do nadużyć i uzurpowania sobie władzy suwerena. Władze wykonawcze są tylko urzędnikami a nie panami. Tylko lud może ustanowić władze lub je rozwiązać, kiedy chce. Ustanowienie rządu to nie umowa społeczna, lecz ustawa ludu.

115.Wola powszechna Rousseau. Wola powszechna to pojęcie abstrakcyjne, stanowi ona wyraz trwałego interesu społeczeństwa, symbol interesu powszechnego, ogólny kierunek działania suwerennego ludu. Nie może odnosić się do obiektu szczegółowego- każda ustawa powinna traktować obywateli jako członków całości- jest to gwarancja realizowania woli powszechnej. Bez woli powszechnej nie może istnieć żadne społeczeństwo. Lud jednak może się mylić w pojmowaniu swego interesu, zwłaszcza wtedy, gdy społeczeństwo jest oszukiwane i niezdrowe i często nie za dobrze wykształcone. W społeczeństwie zdrowym, właściwie rządzonym, łatwo o skupienie znacznej większości, a nawet jednomyślności, wokół interesu powszechnego. Ale gdy państwo jest bliskie upadku, jednomyślność zanika, interesy prywatne biorą górę. Dlatego wolę powszechną niekoniecznie musi wyrażać jednomyślność, wystarcza zdanie większości, które staje się wolą wszystkich. Był przeciwny zrzeszeniom częściowym wkraczającym ze swymi interesami i programami między jednostkę i suwerenny lud; wg Rousseau te zrzeszenia tj. partie polityczne fałszują wolę powszechną, ponieważ reprezentują możnych, arystokrację niechętną zwierzchnictwu całego ludu.

116.Stan natury wg Rousseau. Stan natury u Rousseau to stan szczęścia bezpowrotnie utraconego przez ludzi. Człowiek natury żył tysiące lat w izolacji, zaszyty w głębi lasów, znajdując schronienie w jaskiniach lub cieniu drzew. Nie czuł potrzeby życia społecznego. Obce mu były bardziej rozwinięte namiętności, nie było tam pychy, która pchałaby ludzi do konfliktu. Człowiek żyjący jako osobna istota był wolny. Wobec braku stosunków z ludźmi, człowiek naturalny nie mógł być ani zły ani dobry. Jego namiętności były nieliczne: pragnienie zachowania własnego życia oraz litość. W stanie natury nie ma pychy. Zdaniem Rousseau pycha jest namiętnością wtórną, społeczną, a stan natury nie jest stanem wojny, lecz pokoju.

117.Państwo wg Smitha- ustrój społeczny, a także państwo , rodzi się spontanicznie pod wpływem żywiołowo układających się i rozwijających się stosunków między ludźmi. Twierdził, ze gospodarką rządzą jednak określone prawa ekon o walorze obiektywnym, a wszelka wartość jest rezultatem produkcyjnej pracy ludzkiej. Praca jest źródłem bogactw niezależnie od tego w jakim dziale produkcji znajduje zastosowanie. Był to protest zarówno przeciwko koncepcjom merkantylistycznym (uznającym za główne źródło bogactwa obrót), jak i fizjokratów (przypisujących tę role jedynie rolnictwu). Trzecia teza Smitha polegała na tym , że najlepsza, najbardziej naturalną ochronę praw jednostek stanowi wolna konkurencja. Niczym nie reglamentowana gra sił na wolnym rynku to też najpewniejsza gwarancja wzrostu bogactwa jednostki i całego narodu. Wszystkie te stwierdzenia pociągały za sobą określoną wizję państwa i jego funkcji. Skoro dobrobyt w narodzie wykuwa się na wolnym rynku pracy o obrotu, czyli niezależnie od państwa, to istnienie państwa nie może oznaczać jego mieszania się do gry, w której partnerami są jednostki. Państwo stoi ponad społeczeństwem, ale jego główne zadanie polega na ochronie reguł rządzących gospodarką. Państwo nie może interweniować w życie gospodarcze ani nawet w jakiekolwiek przejawy życia społecznego. Państwo to stróż naturalnych praw jednostek (zwłaszcza stróż bogatych) może interweniować w dwóch tylko przypadkach: gdy jednostki zwrócą się same o pomoc lub gdy zakłócenia porządku publicznego. W takim państwie bogaci kształtują politykę państwa i kontrolują rząd.

118.Idea postępu Comte- za punkt wyjścia przyjął społeczeństwo jako całość. Na tej podstawie głosił, że warunkiem wszelkiego postępu jest porządek, tzn. że struktura społeczna ma pewne cechy, które muszą pozostać nienaruszone jako zabezpieczenie przed anarchią i rozkładem. Uważał się za konserwatystę, występował przeciwko tendencjom rewolucyjnym i skrajnie zachowawczym. Widział samorzutny porządek społeczeństw sobie współczesnych w społecznościach składających się z dwóch tylko klas- kapitalistów i proletariatu. Gwarancją zabezpieczenia potrzeb drugich miały być moralne obowiązki i altruizm pierwszych.

119.Filozofia pozytywna Comte- jego przewodnią myślą było przeświadczenie o nieodzowności przebudowy społeczeństwa, które przechodzi głęboki kryzys. Początkiem wszelkiej reorganizacji społeczeństwa musi być stworzenie stałych związków między nimi. Temu stadium tzw. pozytywnemu, powinny odpowiadać pozytywna filozofia i metoda rozumowania, wolne od wszelkiej metafizyki. Comte rozwinął pozytywistyczną teorię nauki, głosząc że jedyną rzeczą dostępną poznaniu są fakty, a zatem nauki powinny się ograniczyć do badania zjawisk bezpośrednio dostępnych obserwacji, abstrahując od poszukiwania istoty rzeczy. Rezygnował z poznawania prawd absolutnych. Głosił potrzebę poznawania względnego, pozwalającego ludziom poznawać i kontrolować zachodzące zjawiska.

120. Idea samodzierżawia. Władcy Rusi widzą siebie w roli patriarchy Konstantynopola a Ruś jako trzeci Rzym, a samych siebie jako obrońcy prawosławia. Zręby smodzierżawia kształtują się podczas panowania trzech władców: Iwana III, Wasyla III i Iwana IV Groźnego. Cech specyficzne samod: charakter feudalny, wychodzi z walki narodowowyzwoleńczej, nasączony wątkami religijnymi, sakralnymi, car jest boskim wysłannikiem na ziemi. Iwan III ograniczył władze Bojarów: prawo odjazdu- Bojar, który oddawał się księciu jego ziemia pozostawała u księcia, nawet, gdy odchodził to ziemia tez pozostawała u księcia. Wprowadził jednolity system sądowniczy, prawny, ograniczył arbitralne prawo bojarów w sądzeniu. Ustanowił własnych urzędników: starostów, którzy mieli rządzić na danym terenie w imieniu cara. Ograniczył prawa swojej rodziny, wyznaczył syna na następcę. Zakazał bicia monety, to prawo miał tylko on i jego syn. Tylko on miał prawo doktrynalne, a opierał się na teoriach mnicha Niła Sorskiego i Józefa Wołoskiego. Iwan IV Groźny był teoretykiem swojej doktrynalnej teorii. Obrońcą jego praw był Iwan Piereswiwtow.

121. Doktryna Iwana IV Grźnego.

122. Specyfika rosyjskiego absolutyzmu w wieku XV i XVI. Nił Solski był mnichem, krytykował fasadowość cerkwi prawosławnej: cerkiew jest zdemoralizowana, zdeprawowana, odeszła od czystej ortodoksji, duchowieństwo koncentruje się tylko na wartościach materialnych, zapomina o sferze duchowej, próbuje mieszać się do polityki, czego nie powinna. W takim wypadku car powinien uporządkować sytuację, bo od niego wszystko zależy, ukrócić samowolę duchowieństwa, uporządkować sprawy materialne, nadmiar skonfiskować i przeznaczyć na cele społeczne: „car jako obrońca cerkwi”. Bez władzy państwowej kościół sam sobie nie poradzi. Józef Wołoski mnich, który uważał, że koniecznością jest posiadanie przez cerkiew własności, ale dawcą własności jest car, a kościół jest tylko dzierżawcą tej własności. Jedynym obrońcą cerkwi jest państwo i car Rusi. Wystąpienia przeciwko kościołowi są zarazem wystąpieniami przecieku państwu i carowi. Car ma prawo karać duchowieństwo, a jednocześnie odmawiać kościołowi ingerowania w sprawy polityki. Cerkiew prawosławna nie jest w żaden sposób związana z bojarstwem. Iwan PIereswietow napisał Supliki, w których Iwana IV porównuje do Konstantyna a Rosję do Konstantynopola. Jeśli nie będzie car jedynowładcą i bezwzględnym władcą to Rosja podzieli los Konstantynopola. Car Rusi nie powinien odwoływać się do ludu. Jako jedynowładca rządzi niepodzielnie, a jego silne państwo jest oparte na strachu, który rodzi porządek. Car musi być bezwzględny dla wszystkich swoich przeciwników. Car to główne źródło prawa (prawodawca), najwyższy organ sądowniczy, zwierzchnik sił zbrojnych, wykonawca praw, cała władza w jego rękach. Idealne państwo(prawda) to ustrój, w którym wszyscy ludzie cieszą się wolnością, która dana jest od Boga i gdy ta wolność(w odniesieniu do mieszczaństwa i bojarów) nie burzy porządku w państwie. Nie ma szczeblów pośrednich-lennych, bezpośrednio poddani carowi. Chłop powinien oddać podatek do skarbca cara. Idea pospolitego ruszenia-armia oparta na wolnym chłopie -przeciwwaga dla Bojarów. Unifikacja praw- jest jedno prawo, które pochodzi od cara. Władza cara ma charakter boski, pochodzi bezpośrednio od Boga, dlatego należy się jej posłuch i szacunek.

123. Podział społeczny Rusi w XVI w. 1.Feudałowie: *służebni książęta-dawni książęta, którzy na skutek podboju utracili niezależność(lennicy Moskwy), zależność lenna, ale niedobrowolnie, ich ziemie zostały przejęte przez cara. Nie mieli prawa odjazdu(zmiana zamieszkania). Odbywali służbę wojskowa z tych ziem i musieli płacić z nich daninę. W VI w przeszli do bojarstwa, zwłaszcza, gdy Bojarom odebrano pospolite ruszenie. *Bojarzy-dobrowolnie oddali się carowi w zależność lenną, nie byli poddanymi, zobowiązali się do służby wojskowej. Mieli na początku prawo odjazdu, ale Iwan IV całkowicie je ograniczył, nie mogli zmienić seniora. *Dzieci bojarskie-były to dzieci zubożałych rodów bojarskich(odróżniał je majątek) i drużyny rycerskie cara-poddani cara. Obowiązek odbywania służby wojskowej i wnoszenie opłat bezpośrednio do cara. *Dworzanie( słudzy na dwornem)-ludzie różnych pośledniejszych klas, którzy pełnią służbę na dworze cara. Chłop wolny i niewolny dostawał ziemie, żeby na niej pracował, ale nie była jego własnością. Grupę tą tworzyli wszyscy ludzie, którzy dostali od cara ziemię. Nie zawsze mieli możliwość zmiany miejsca zamieszkania. 2.Chłopi(ludzie wolni) -zamieszkują na ziemi należącej bezpośrednio do cara lub osadzeni na ziemi cerkiewnej albo panów feudalnych. Podlegają oni sądom carskim. Płaca do kasy państwowej daninę, ziemia orna jest ich własnością, lasy, łąki i pastwiska są wspólne dla całej gminy. Mogli zmieniać miejsce zamieszkania. Wybierali swoich starostów. Odprowadzają rentę w naturze albo pieniężną, odrabiają pańszczyznę. Pan mógł sprzedać ziemię wraz z chłopem. 3.Chłopi(ludzie niewolni)- służba domowa, pracują w folwarkach, są poddani sądom pana, u którego pracują. Duchowieństwo nie stanowi odrębnej klasy, niczym nie różni się od chłopa czy Bojara.

124.Wielka Karta Swobód- 15.06.1215r., wydana przez Jana bez Ziemi, traktowana jako pierwszy dokument wolnościowy. Jan posiadał swoje ziemie lenne we Francji był lennikiem króla francuskiego. Wezwany na sąd, Jan nie przyjechał, król zabrał mu ziemie. Miał on konflikt z papieżem- obłożył go klątwą, a całą Anglię interdyktem (w tym państwie kościoły zamknięte, nie można robić żadnych czynności kościelnych- dawać ślubów, pogrzebów). Jan złożył papieżowi przysięgę, musiał uznać się lennikiem papieża i płacić świętopierze, ale chciał odzyskać swoją ziemie we Francji, nakładał dlatego coraz większe podatki na co zbuntowała się Wielka Rada i wymusiła u króla pewne ustępstwa i w ten sposób powstała "wielka karta swobód", która dotyczyła także tych najniższych warstw stanowych. Król zobowiązał się, że będzie podlegał prawu. Nie zmuszano wdów do zamążpójścia- zwrócono się do praw osobistych. Król nie miał prawa nakładać nowych podatków bez zgody rady królewskiej złożonej z prałatów i baronów. Monarsze nie wolno było nikogo więzić i karać bez wyroków sądowych. Miasta miały zapewnioną wolność handlu, duchowieństwo zaś swobodę kanonicznych wyborów. Król zobowiązał się nie zaciągać obcych żołnierzy do armii. Na straży karty miała stać rada królewska złożona z 25 baronów. W razie złamania któregokolwiek z przypisów karty baronowie mogli wypowiedzieć królowi posłuszeństwo i wezwać kraj do zbrojnego oporu

125. Wykształcenie się angielskiego parlamentu(kompetencje). Koniec XIII w. Używa się określenia parlament. Dwie izby parlamentu wykształciła się na pocz XIV w z radu doradczej króla(wielkiej). 1. Izba Lordów- król mianował dożywotnie lordów: Baronowie, kardynałowie, arcybiskupi, opaci wielkich klasztorów. 2. Izba Gmin-mieszczaństwo i pospolite rycerstwo zbierało się na początku nieformalnie. Pochodziła z wyborów ograniczonych specjalnym cenzusem majątkowym, formuła: właściciel ziemi przynoszącej roczny dochód 40 funtów mógł głosować lub być wybierany; dzierżawca nie mógł. Wyboru dokonywano w ramach hrabstwa. Kompetencje parlamentu: sprawy ogólnopaństwowe, wypowiedzenie wojny, nakładanie podatków, ciało sądownicze. Król zwoływał parlament raz do roku.

126. Specyfika się angielskiego feudalizmu. 1660r -bitwa pod Husting, Wilhelm Zdobywca pokonał Anglosasów. Powstaje nowe państwo Anglia, która ma własny model feudalizmu. 1. Wilhelm Zdobywca pan całej ziemi, która podbił, a potem część rozdał poddanym mu rycerzom, żaden z panów nie mógł mieć więcej od niego. 2.Rozrzucenie lenn -nie było możliwości skumulowania. 3.Kataster gruntu. Domesday Book- księga: ile ziemi ma karzdy feudał i jaki ma z tego zysk, aby go nikt nie oszukał. 4.Wasal mojego wasala jest moim wasalem -przysięga na krzyż. 5.Inna była rola miast: nie było grodów obronnych, nie było podziału ról: manufaktury, hodowla, rolnictwo. Nie wykształciła się nigdy struktura cechowa. 6.Liczebność miast(5%) było kilka miast. 7.Struktura społeczna(XI-XIII w): I rycerstwo: a)baronowie-hrabiowie(bezpośredni lennicy króla): *wyżsi-posiadający większe posiadłości, wzywani imiennie przez króla na naradę królewską i wojnę, podatki oddawali bezpośrednio do kasy królewskiej; *niżsi -wzywani na wojnę przez szeryfa, który odprowadzał ich podatki i zwoływał ich na naradę królewską. b)rycerstwo pospolite(bezpośredni lennicy króla). Specyfika rycerstwa: godność rycerska nie wiązała się z piastowaniem urzędu, granice między rycerstwem a resztą społeczeństwa ludności wolnej były płynne, osobiste branie udziału w wojnie zastąpione podatkiem tarczowym. II chłopi: a)wolni-mogą zmieniać miejsce zamieszkania, ziemia jest ich własnością i mogą ją alienować, podlegają sądom królewskim, płacą rentę pieniężną, nie muszą odpracowywać pańszczyzny. b)willani -niewolni: musieli odpracowywać pańszczyznę, podporządkowani sądom panów, na których ziemiach byli. XIV w nie było pańszczyzny. 8.Organa centralne -kuria królewska: a) król -kompetencje nieograniczone, pełnia władz: wojskowa, sądownicza, skarbowa itp. Do pomocy miał Radę Ścisłą i Wielką, ale nie wiązały go ich decyzje. Byli królami elekcyjnymi, ale w ramach dynastii; b0 kanclerz- szef dworu, zajmował się sprawami dworskimi, pieczęciami. Powoływany i o0dwoływany przez króla; c) Główny Justycjariusz -zastępca króla podczas jego nieobecności w państwie, kompetencje przechodziły na Justycjariusza, którą zawsze były osoby duchowne; d) Rada Ścisła -zgromadzenie dygnitarzy (świeckich i duchownych) dworskich, rycerstwa i duchownych przebywających na dworze; e) Wielka Rada - zwoływał ją król, zapraszał na nią bezpośrednich lenników(imiennie), kompetencje: wypowiedzenie wojny, podniesienie podatków. 9. Kościół był też lennikiem króla, gdyż rozdał ziemię duchowieństwu Wilhelm Zdobywca a oni oddawali mu szczególny podatek -modły.

129.Doktryna Filmera- odrzucał koncepcję umowy społecznej powstania państw. Uważał że państwo to twór sztuczny, wymyślony przez człowieka- państwo powstaje przez ewolucję w sposób naturalny. Człowiek potrzebuje państwo, buduje je nieuświadamiając sobie tego. Państwo jest porównane do żywego organizmu, gdzie każda część ma określoną funkcję do spełnienia. Prawo naturalne nie istnieje podobnie jak równość ludzi, bo ludzie rodzą się z różnych predyspozycji, dlatego nie mogą być równi przyjmuje zaś naturalnej, naturalna nierówność. Odrzuca hasło wolności- przyjmuje zasadę nieograniczonej władzy monarchy. Nie istnieją inne ustroje niż monarchia i nie ma innej monarchii niż partymonialnej i absolutnej. Nie ma rządów tyrańskich, nie istnieje republika ani arystokracja. Uzasadniał to określając, że porządek ziemski musi być taki sam jak boski w niebie. Wszelkie prawa jakie posiada człowiek to te nadane przez monarchę, a ten kto chce zburzyć monarchę, niszczy państwo, bo bez monarchy nie ma państwa.

130.Purytanizm- opozycja wobec króla, odłam kalwinizmu zaadoptowany w Anglii. Mówili, ze najlepsza jest republika oligarchicznma- ludzi bogatych, moralnych, cnotliwych, którzy wybijają się mądrością. Odegrał on rolę przy budowie kapitalizmu. Purytanizm opierał się na pracy jako wartości świętej- ma charakter sakralny, na chwałę Boga. Praca jest źródłem własności, ten kto jest bogaty jest obdarzony łaską boską. Zlikwidowali święta kościelne, wyrzucili wielu świętych. Purytanizm odwołuje się przede wszystkim do Biblii, a odrzuca wszelką tradycję, dlatego walczyli nie tylko z Kościołem Katolickim ale i z Anglikańskim- który organizacyjnie jest podobny do katolickiego. Akcentują wolność indywidualną jednostki- później pojawi się kategoria praw podmiotowych wywodzących się z praw naturalnych. Mimo głoszonych haseł nie przeszkadzało to purytanom wprowadzać ekspansji, głównie w Ameryce, zabijać Indian i wprowadzać niewolnictwo. Odmawiali katolikom tolerancji religijnej. Tolerancja religijna tylko dla protestantów. Odrzucają wszelką tradycję, kościół powinien stać ponad państwem. Musieli wejść w konflikt z Elżbietą I. Purytanie dzielili się na dwa odłamy ze względu na wizję państwa i kościoła: Independenci (kościół jest luźną federacją gmin, która powstaje na zasadzie dobrowolności i w związku z tym żadna ingerencja państwa jest niedopuszczalna. Tworzyli koncepcje umowy społecznej- paktu między monarcha a poddanymi. Gdy władca łamie pakt to poddani mogą wypowiedzieć posłuszeństwo, a w pewnych sytuacjach skazać na karę śmierci. Te poglądy nie dały się pogodzić z władzą i silną pozycją Elżbiety I- Hoaker uzasadnia panowania Tudorów. Twierdził, ze państwo i Kościół to organizmy, które dotyczą tej samej zbiorowość, dlatego nie wolno wyodrębnić państwa i kościoła. Odrzucił tezę purytan, że Biblia jest jedynym źródłem praw i objawienia jako że władza jest nią także).

132. Diggerzy. Ruch kopaczy, przywódca G. Winstanley 1649-wzgórze św Jerzego: bezdomni chłopi pokpią wrzosowiska(szpadlami)pod przewodnictwem G. Winstanleya. Ich hasła: „cała ziemia powinna być wspólna, ziemia powinna należeć do tego, kto ją potrzebuje” -zanegowali własność. „Praca powinna odbywać się wspólnie” -wspólne dobro dla wszystkich, odrzucenie własności prywatnej. Przeciwstawiają się etyce purytańskiej ( wzbogacenie się, indywidualizm przemienia się w kolektywizm). Własność prywatna jest źródłem zła, deprawuje. Człowiek za swej natury jest dobry, to własność wypaczyła jego naturę(egoizm). Podstawowe źródła zła: własność, nieograniczone prawa parlamentu i królów, władz kościoła nad człowiekiem. Wątki preanarchistyczne: zlikwidować dotychczasowe państwo i stworzyć dobrowolna umowę społeczną jednostek. Związek dobrowolnych stowarzyszeń będzie mógł pełnić funkcje, funkcje z wyboru. Państwo podzielone na okręgi. Na czele okręgu będą stały sądy: tworzą i egzekwują prawo, decydują o wszystkich sprawach okręgu. Organ centralny to parlament wybierany na rok

27

---