Historia Powszechna Średniowiecza

Upadek Rzymu

Rozwój latyfundiów, kolonatu stanowił fundament pod późniejszy feudalizm. 332 - przywiązanie kolonów do ziemi.

Uzależnianie kolonów, sprawowanie sądownictwa, pobieranie podatków, wyznaczanie rekrutów.

Przywiązanie dziedziczne dekurionów - odpowiedzialni za pobór podatków. Dziedziczność zawodów.

Wyłączanie latyfundiów z administracji municypialnej.

Wizygoci, Alaryk 410, łupi Rzym.

451 Pola Katalaunijskie, Aecjusz pokonuje Attylę, Italia opuszczona przez wojska, podchodzi pod Rzym, ces Wschodu Marcjan atakuje od wsch terytoria Attyli, co powoduje, że porozumiewa się z senatem i pp Leonem I, Atylla zm 453.

454 - Walentynian III morduje Aecjusza.

Wandalowie, Genzeryk ogłosił się mścicielem Aecjusza; łupi Rzym 455.

Odoaker 476 odsuwa Romulusa i przesyła insygnia władzy ces do Konstantynopola.

493 Ostrogoci za namową ces Zenona, Teodoryk Wielki morduje Odoakra (prwdp Herul).

Na dworze Teodoryka działali:

Boecjusz - 480-524 filozof, tł Arystotelesa, jego dzieła stanowią gł źródło wiedzy o wczesnym średniowieczu.

Kasjodor - 490-575 polityk, uczony, historyk; dzieło „O sztukach wyzwolonych” - podstawa nauczania w szkołach całego średniowiecza, Historia świata do 519, Historia Kościoła, Historia Gotów.

Spuścizna antyku przetrwała w klasztorach.

Symach - senator, wielki mówca

Separacja, arianizm, pomyślność gospodarcza Italii. Po śm Teodoryka 526 rozpad.

Justynian 527, ż Teodora.

533 wódz Belizariusz podbija Wandalów w Afryce. Później zwyciężą Ostrogotów sam będąc w oblężonym Rzymie 536. Wyniszczenie Italii. Układy pokojowe z Belizariuszem, odrzuca purpurę ces; mimo to zaniepokojony Justynian odwołuje go. Król Ostrogotów Totila wykorzystuje nadmierne podatki, uwalnia niewolników.

Nowy wódz Narses w 2 kampanii 552 odzyskuje Italię i płd część Hiszpanii, Betykę.

568 najazd Longobardów - najmniej cywiliz lud germ wypierany przez tureckich Awarów. Sprzeczność w wyborze króla była powodem nie podbicia całej Italii przez L. Najazd L był ostatnim przejawem migracji tzw. Okres wędrówek ludów.

Codex Theodosianus - Teodozjusz II 438 - kodyfikacja prawa rzymskiego, zbiór edyktów cesarzy chrześ.

Corpus iuris civilis 528-534 - Justynian Wielki - „Bezsenny”, przez komisję:

• Codex - zbiór edyktów od Hadriana (117-138) do VI w

• Digesta - wybór pism wybitnych prawników

• Institutiones - systematyczny podręcznik prawa

Bizancjum

Konstantyn XI Dragases - ostatni ces Bizancjum. Do końca nazywali siebie Rzymianami, mimo, że pozbyli się nalotu łaciny.

Spokój na Wschodzie bo:

• Bogatsze ekonomicznie

• większy zasięg gospodarki towarowej

• mniej latyfundiów, dużo przetrwało mniejszych gospodarstw chłopskich

• mniejsza skala najazdów barbarzyńców

• reformy w armii - odsunięcie Germanów

• reformy administracji i skarbowości

• rozkwit miast; rzemiosła i handlu

1 cios - zburzenie Antiochii przez Persów 540 r.

Feudalizacja - hierarchiczna zależność, drabina feudalna opartej o własność ziemską, różnego rodzaju formy zależności - rataje - zakupieńcy, przypisańcy, ludność niewolna, dziedzice (ludność wolna bez ziemi)

Komendacja - umowa m wasalem=lennikiem a możnowładcą oparta o przysięgę wierności. Zobowiąz obu stron do pomocy i służby.

Ciężary chłopskie: renta naturalna i pieniężna, pańszczyzna, podatki państ, daniny na rzecz K, robocizny publiczne, dost. rekruta.

Feudalizm wschodni:

• Pogłębia się feudalizm gdzie zwarte latyfundia często pokrywają się z prowincjami.

• Masowo obracano w poddaństwo wolnych chłopów.

• Feudalizm bizantyjski różnił się od sztywnego zachodn. (i arabskiego) - tutaj prosty chłop mógł zostać nawet ces lub patr.

• Odziedziczony po starożytnym Rzymie brak ostrych podziałów klasowych.

• Feudalizm widoczny w systemie karnym, kary zróżnicowane zależne od stanu. Barbaryzacja kar.

• Przejście do ustroju feudalnego miało charakter spokojnych przemian, nie burzących struktury ekonomicznej i cywilizacji.

Rzemiosło w kolegiach - regulowały zbyt, ceny, produkcję. Państwo monopol na produkcję jedwabiu, broni, towarów luksusowych.

Lud przez aklamację w Konstantynopolu obwoływał nowego patriarchę lub cesarza.

Polityka przeniesiona na hipodromy z podziałem na partie: białych, zielonych, błękitnych, czerwonych.

529 - zamknięcie akademii platońskiej przez Justyniana.

Nestorianizm - w Jezusie 2 natury boska i ludzka. Maria tylko matką człowieka. Nestoriusz patr Konst. - przeciwny kultowi Marii.

Arianizm - neguje Trójcę Św. Ariusz z Aleksandrii.

Monofizytyzm - w Jezusie tylko natura boska. Póź- Jakobici w Syrii w XVII zjednoczeni z rel rzym. Pozostał jako Kościół etiopski.

Monotelyzm - patriarcha Sergiusz w 630; 2 natury ale tylko jedna wola, bosko-ludzka.

V-VIII w to nieustanna walka:

• najpierw o odzyskanie utraconych terenów

• potem o przetrwanie

Po śmierci bezsennego - Justynian stopniowo utraty terenów: 568 Longobardowie w Italii. Władzę adm i wojsk połączył egzarcha z Rawenny, uratował na południu: Kalabria, Rzym, Lacjum, Kampania z Neapolem, Rawenna, Genua - istniało jednak rozbicie terytorialne.

Ces Herakliusz 618 - w obliczu najazdu Persów i Awarów - plan przeniesienia z Konstantynopola do Rzymu, (plan taki miał także jego wnuk 653 Konstans II).

Straty terenów od VI w na rzecz Słowian, Awarów i Persów, od VII w na rzecz Arabów.

610, 626 - Słowianie i Awarowie oblegali Konstantynopol i tylko powstanie Słowian przeciwko Awarom uratowało miasto.

Ces Herakliusz 630-668 skupia siły tylko przeciw Persom, ale Bałkany w ręku Słowian. Poł VII w pojawiają się Bułgarzy a od wschodu Arabowie.

653 uwięził pp Marcina i wywiózł na Krym gdzie pp zm. Arabowie zajęli Cypr, Kretę, Rodos - później pokój.

636/638 Arabowie podbijają Syrię, Jerozolimę, Egipt - spichlerz stolicy. Tolerancja głoszona przez Arabów i znacznie mniejsze podatki zjednywały im sympatię.

698 pada Kartagina, Konstantynopol kilkakrotnie oblegany - ogień grecki - miotany ze statków ratuje.

Ces Leon III w 740 pod Niceą odnosi pierwsze lądowe zwycięstwo, wypiera ich z Azji Mn.

Równocześnie upadek wpływów cesarzy na sprawy Italii i pp.

Reformy Leona III - (feudalizacja), obrazoburstwo, ekspansja - okres przełomowy w dziejach ces wsch. Wchodzi feudalna organizacja średniowiecza w Bizancjum. Pozwala na rozkwit kulturalny i gospodarczy oraz ekspansję terytorialną.

Leon III Izauryjczyk 717-741, ces biz, założyciel dyn izauryjskiej, wyniesiony na tron dzięki rewolucji wojs. Zwyciężył Arabów, którzy w 717-718 oblegali Konstantynopol i wyparł ich z Azji Mn, uporządkował skarb, zreorganizował administrację i wojsko. W 726 wydał edykt nakazujący niszczenie ikon, w których kulcie dopatrywał się przejawów pogaństwa. Decyzją tą naraził się klerowi i pp, a spalenie obrazów w 730 doprowadziło do zerwania stosunków z kurią rzymską.

• W reformach wojskowych zrezygnowano z oddzielenia władzy cyw od wojskowej, np. Egzarchat raweński i kartagiński.

• Dawne prowincje zastąpiono temami, na których czele stali stratedzy. 35 tem.

• Tylko sądownictwo i sprawy podatkowe były zależne od centrum.

• Urzędnicy uposażeni w ziemię stanowiące wynagrodzenie. Żołnierz otrzymywał ziemię w za służbę - więcej dla konnicy.

• Uposażenie wojska zwolniło państwo z powinności i pozwala Leonowi III zmniejszyć podatki płacone przez chłopów.

• Ukrócenie kleru, powodem zamieszek, utrata Rzymu i Rawenny.

Poprawa armii umocniła ces i załamania najazdów z zewn. Reformy Leona III pociągnęły konsekwencje w postaci obrazoburstwa.

Obrazoburstwo - ikonoklazm, ruch rozwiający się w Bizancjum w VIII-IX w., zwalczał oddawanie czci obrazom i figurom rel,

pozostający w ścisłym związku z drugim przykazaniem, respektowanym w judaizmie i zmienionym przez koś. kat. pod

wpływem misteriów hellenistycznych, gdy duchowni zaczęli ozdabiać miejsca zebrań wiernych malowidłami, obrazami i figurami, Kościół wschodni zdecydowanie sprzeciwił się takim praktykom, co znalazło wsparcie w wydanym na początku VIII w. ces Leona III zakazie adoracji obrazów. Spór w latach 726-842 i stał się jedną z przyczyn osłabienia więzi pomiędzy Kościołem wsch i rzymskim.

Kościół rzymski zachował kult obrazów. Problem odżył w XI do XIV w. gdy chrz. ruchy ubogich (orleańczycy, henrycjanie, waldensi, katarzy i in.) odrzuciły m.in. kult obrazów i figur religijnych. Powrót do judaistycznej wersji w okresie reformacji  XVI w.

Metrokomia - zwyczaje Słowian osiadłych w granicach ces. Samorządne gminy wiejskie regulujące system upraw, stosunki sąsiedzkie, użytkowanie pastwisk i lasów. Metrokomia była odpowiedzialna za płacenie podatków i powinności wobec państwa.

100 tyś bogata armia leniwych mnichów stała kołkiem w oku ludności. 1 Edykt Leona III 726 poparcie armii, oświeconych mas świeckich i świeckiego kleru, chłopi z Azji.. Po drugiej stronie, kler, pp, chłopi z Europy - ideolog Jan z Damaszku

W korespondencji widoczne obniżenie poziomu intelektualnego chrz. Przeciągnięto na stronę patriarchę Konstantynopola. 754 na synodzie nakazano usunięcie z kościołów wszelkich obrazów i zabraniały wyrobu na przyszłość i przechowywanie. Zastępowano pod wpływem sztuki arabskiej ornamentyką roślinną lub zwierzęcą. Zniszczono wiele zabytków sztuki. Zlikwidowano setki klasztorów, ziemię ich rozdano żołnierzom. Budynki zamieniono na koszary, arsenały. Kilkadziesiąt tysięcy mnichów wygnano, część ożeniono z nierządnicami. Spowodowało ciągłe zamieszki, utratę Rzymu i Rawenny.

Po śmierci Konstantyna V 775 ruch obr osłabł a ces Irena doprowadziła do soboru w Nicei 778 i w porozumieniu z pp przywróciła kult obrazów. Natomiast na zach Karol Wielki odniósł się negatywnie do kultu obrazów na synodzie we Frankfurcie. Zaś w Bizancjum Leon V znów wprowadza kampanię obrazoburczą.

Jednak niepowodzenia z zewn łączyły wszystkich pod hasłem przywrócenia kultu obrazów.

W 843 ces Teodora - święta - przywraca kult obrazów.

Za czasów dynastii macedońskiej (867-959) odzyskało część terytoriów: Półwysep Bałkański, Syrię i Armenię.

Bazyli I - ? - 886 twórca dyn maced, kariera od koniuszego. Okres rozkwitu, renesans macedoński. Likwidacja obrazoburstwa.

Macedońska dynastia - 867-1056 - ród cesarzy bizantyjskich, panujących od 867 Bazyli I - największa potęga - panowanie Bazylego II Bułgarobujcy XI w 1001-1018 do śm ces Teodory - 1056.

Bazyli II Bułgarobujca 1014 - list Chrobrego do ces 1018.

Spory religijne doprowadziły w 1054 do zerwania cesarstwa bizantyjskiego z Rzymem i powstania tzw. schizmy wschodniej czyli Kościoła prawosławnego. W II połowie XI w. Turcy seldżuccy zajęli posiadłości cesarstwa bizantyjskiego w Azji Mniejszej, a Normanowie Sycylię i południową Italię.

W 1204 IV krucjata Krzyżowców zdobyła Konstantynopol i utworzyła z miasta oraz przyległych obszarów cesarstwo łacińskie. Od tego czasu wszelkie próby unii nie dały rezultatów.

1261 - Michał VIII uroczyście wjechał do Konstantynopola wskrzeszając imperium biz. Nie znalazł sił aby dogłębnie wygnać łacinników.

Dynastia Paleologów - 1261-1453 - Michał VIII odtworzył greckie cesarstwo 1261 - ostatni Konstantyn XI 1453 upadek ces.

Bizancjum zagrożone z 2 stron Turcy I Europa Zach.

W strachu przed Karolem Andegaweńskim (królem Neapolu i Sycylii 1265-1285) zmusza siły do unii kościelnej pod prymatem pp Grzegorza X w 1274 zmuszając Karola do odłożenia najazdu. Sądził także, że odzyska panowanie na terenach zajętych przez łacinników oraz pomoc przeciw Turkom (chwilowo ekspansja zahamowana najazdem Mongołów). Jednak nienawiść do łacinników i rozpad unii. Syn Michała Andronik II zm 1326 - upadek znaczenia Konstantynopola, likwidacja floty , handel w rękach Genui i Wenecji, pustoszenie prowincji przez bandy. Najgorsze gdy cesarz wynajął Rogera de Flor z Katalończykami do walki z Turkami. Na wyzwolonych przez nich terenach teror, grabili klasztory, sukcesy Rogera wzbudziło zawiść elit. Cesarz Michał IX syn Andronika II kazał go zamordować 1305. Katalończycy grabiąc i mordując splądrowali tereny Macedonii i Tesalii, a Ateny, Teby podporządkowali Sycylii.

Kolejne uzurpacje i intrygi na dworze wywołały szereg wojen domowych. Czarna śmierć.

1301 pod Nikomedią Osman zadaje klęskę Bizancjum.

1320 Roger de Flor wypiera Turków z Azji Mn.

1331-1355 - Stefan Duszan, król Serbii hegemonem na płw Bałkańskim odrywa Macedonię i Epir.

1365 Murad I podbija Adrianopol okrążając Konstantynopol. Podbija Bułgarię.

1389 na Kosowym Polu gromi siły Słowian, (król serbski Łazarz) - Serbia

1396 pod Nikopolis Zygmunt L - katastrofa 60 tyś armii.

Ratunek ze Wschodu - Timur Chromy gromi Złotą Ordę w 3 wyprawach 1395 , Indie 1398, 1400 Mameluków w Egipcie, 1402 pod Ankarą bierz do niewoli Bajazyta I. Mahomet II 1413 jednoczy kraj.

1430 Murad II zdobywa kolejno Serbię, 1444 Warna.

1453 - Mahomet II odmawia rokowań, ostatni cesarz Konstantyn XI bohatersko ginie.

Regres i postęp w Europie.

Gospodarka:

Latyfundia podzielone na kolonów.

Rozróżniano nadal wolnych od niewolnych. Rzymian od Germanów. Położenie obu grup niewolników i kolonów zbliżone.

Daniny płacone głównie w naturze. Coraz częściej musieli obrabiać pola pańskie.

Na terenach germańskich znajdowały się wolne wsie, ich powinności tylko w stosunku do państwa - wsie tworzyły rodzaj wspólnoty.

Regres techniczny na wsi w wyniki wędrówki ludów i wojen. Trójpolówka od VIII w. Zastosowanie młynów.

Zastosowanie żelaza w narzędziach rolniczych.

Latyfundia przekształcały się we włości feudalne. Małe gospodarstwa wchłaniane.

Miasta zamierały. Możni przenosili się do wiejskich rezydencji. Z upadkiem miast upadek szkół.

Obniża się poziom intelektualny i moralny kleru.

Wodociągi, termy, amfiteatry w ruiny; drogi zarastały trawą.

Panowie starali się być samowystarczalni i obywać się bez zakupów. Zawód kupca zanikał.

Jedyny handel na płd Włoch, Wenecja. Kupcy tylko zagraniczni, Żydzi, Syryjczycy.

Płacono złotem - odpływ na wsch, lub niewolnikami - gł eksport.

Rola pieniądza zamiera, anarchia monetarna.

Handel morski opanowany przez Arabów. Pokonują na wodzie Bizanc, niszczą porty, Marsylia, Narbona, utrudniają kontakty z Biz.

Chrześcijaństwo głównie w miastach. Wieśniak to barbarzyńca.

Handel odnawiają Fryzowie - sól, żelazo. Sukiennictwo z Flandrii.

Po Zakończeniu wędrówek ludów 3 organizmy w Europie:

• Wizygoci w Hiszpanii

• Frankowie w Galii i zach Germanii.

• Longobardowie w Italii - rozbite na ok. 30 państewek pozwala to na umocnienie się Bizancjum.

Longobardowie przyjmują katolicyzm i szybko romanizują się. Król Liutprand wykorzystał obrazoburstwo i wypiera Bizancjum z Italii. Podbija Rawennę.

Jego następca Aistulf zagroził już w 751 Rzymowi. Pp Stefan III nie szukał pomocy u ces ale zwrócił się o pomoc do Pepina. Aistulf dwukrotnie pobity 754-756 zmuszony zrzec się egzarchatu Rawenny.

Karol Wielki w 773 pokonuje Dezyderiusza i przyjmuje tytuł króla Longobardów.

Wizygocka Hiszpania podbita przez Arabów od 711 wódz arabski Tarik.

Ośrodkami rozwoju i przetrwania kultury były klasztory benedyktyńskie.

W Anglii ścierały się 2 prądy iroszkocki i rzymski. Górowali nad wizygocką Hiszpanią i merowińską Galią.

Beda Czcigodny 673-735 - podstawy egzegezy chrześcijańskiej, zwolennik kulistości ziemi.

Aliukin - 730-804 - autor podręczników 7 sztuk wyzwolonych. Założył szkołę pałacową w Akwizgranie, czyniąc z niej główny ośrodek kulturalny i naukowy. Rozpowszechnił nowy typ pisma - miniskuła karolińska. Doradca KW, przyczynił się do renesansu karolińskiego.

Trivum: gramatyka, retoryka, dialektyka - stopień niższy.

Quadrivum: arytmetyka, geometria, astronomia, muzyka - stopień wyższy, dział przygotowujący na studia wyższe tj. prawnicze, medyczne, teologiczne. Umiejętności, które powinien posiadać człowiek wolny.

Islam

Muhammad - 570-632, ur w Mekce, żona Hadidża, podróżował, 610 objawienia w jaskini pod Mekką, zaczyna głosić nową wiarę, 622 ucieczka z Mekki do Medyny, 630 podbój Mekki wkracza do sanktuarium Kabby, niszczy posążki i ogłosił miejscem świętym (zakazanym dla niemuzułmanów), niestosował represji wobec wrogów, w 10 roku ery muzułmańskiej (622) pielgrzymka do Mekki, po powrocie do Medyny w 3 m-ce zmarł.

Abu Bekr, teść - 1 kalif muz. uporał się z opozycją

Omar - 2 kalif muz. Potęga państwa, podboje: Syria, Egipt, Persja, Palestyna - zamord przez pers niewolnika.

Osman - 3 kalif z rodu Omajjadów, faworyzuje swój ród (Moawija namiestnikiem Syrii, organizuje wspaniały dwór w Damaszku) - Osman zamordowany w Medynie. Wybór Alego.

Ali - 4 kalif mąż Fatimy, jedynej córki proroka. Walki z Moawijją. Ali Zamordowany w 661.

Moawija przenosi środek ciężkości rządów do Damaszku, mniej opozycyjnego.

Omajjadzi rozwijają flotę, blokują Konstantynopol 673-677, 717-718. Walka o Konstantynopol zahamowała inwazję w Europie nie bitwa pod Poitiers Karola Młota 732.

Muzułmanie opanowują Maghreb - Afryka Zachodnia.

711 - w Hiszpanii wizygockiej. 719 w Akwitanii pustoszą tereny Franków.

747 - powstanie przeciw Omajjadom, przywództwo obejmują Abbasydzi.

O/Umajjadzi - Damaszek 661-750 i Kordoba 756-1031 - kalifat kordobański.

Abbasydzi - Bagdad 750-1258 - kalifat bagdadzki.

Abbasydzi - likwidacja uprzywilejowania Arabów - równouprawnienie wszystkich wyznawców islamu.

Upadek Damaszku, nową metropolią Bagdad. Arabia na marginesie.

Omajjadzi w Hiszpanii Rahman III - 912-961 - Rozkwit, walki z Fatymidami w Afryce płn.

Fatymidzi - Kair 909-1171 w Egipcie. Afryka płn.

Seldżucy - 1010-1194 - Iran, Azja Mn. Podbój Palestyny bezpośrednio przyczyną wypraw krzyżowych.

Kalif - następcą proroka - robi się z niego później „król królów”. Desygnacja następcy przez kalifa jeszcze za życia.

Wezyr - duży zakres władzy zwł przy słabych kalifach.

Skarbnik, kanclerz, naczelnik poczt - szef wywiadu.

Emir - namiestnik prowincji - władza cywilna i wojskowa. Wielu podejmowało próby uniezależnienia się od kalifów.

Imperium rozbite na emiraty.

Sułtan - przybiera tytuł kalifa, kalif odpowiednik pp średniowiecznego - władza duch i świecka.

Abd ar-Rahman III 929 w Hiszpanii mianuje się kalifem co przypieczętowało rozłam imperium.

Fatymidzi w Maghrebie 921.

846 - Aghlabidzi z Sycylii napadli na Rzym i złupili katedrę św Piotra.

Nie niszczyli podbijanych krajów jak Germanie, usunęli krwawą granice persko-rzymską. Rozwija się handel, dzięki kontaktom chińskim rozwija się produkcja papieru i jedwabiu. Cyfry hinduskie później zwane arabskimi.

Frankowie

Frankowie ripuarscy - prawy brzeg Renu, okolice Menu.

Frankowie saliccy - lewy brzeg Renu.

Na czele państwa dziedziczny ród Merowingów od protoplasty Meroweusza. Od 481 królem Chlodwig systematyczny podboje: Alemanów 496, likwiduje państewka plemienne Franków salickie i ripuarskie, Burgundów i Wizygotów 507, popieranych przez Teodoryka W. Sukcesy Franków w podbojach dzięki przymierzu z kościołem kat. Po śm dzieli państwo na 4 synów co zapoczątkowało upadek potęgi państwa. Zbliżenie pp do bliższych Franków. Pp popierali kult obrazów w przeciwieństwie do ces biz.

Rozwój latyfundiów, kosztem własności królewskich Merowingów (rozdawali) i drobnej własności chłopskiej. Majątki opierały się o system poddańczo-pańszczyźniany. Różnice między kolonami a niewolnikami zanikają.

Upadek Merowingów rządy majordomów.

Pepin z Heristalu - pokonuje rywali - jeden majordom w królestwie 687.

Karol Młot - (z nieprawego łoża, od niego ród zwany Karolingami) - początki systemu lennego. konfiskuje część dóbr koś, dzięki czemu tworzy system beneficjów. Beneficja rozdawał zaufanym w zamian za przysięgę i udział zbrojny.

732 Poitiers. W 741 podział na 2 synów - władza niczym król.

Pepin Mały - 751 - król Franków, detronizuje Chilperyka (ostrzyżony i osadzony w klasztorze) - list do pp - czy tron powinien znajdować się w rękach władców nominalnych, czy tego który sprawuje władze w państwie?,

751- odzyskuje Rawennę od Longobardów i w tym samym 751 namaszczony na króla.

Karol Wielki - 768-814, król 768, ces 800 - panował 46 lat. Ostatecznie podbija Longobardię 774, Sasów, Widukind. Zwierzchnik Kościoła, reforma szkolnictwa, powrót łaciny klasycznej. Nauka: Aliukin - Trivum, Quandrivum.

Ludwik Pobożny - 814 król, 816 ces. Verdun 843 - Lotar Italia i pas środkowy, Ludwik Niemcy, Karol Łysy Francję.

Niemcy

Osłabienie władzy królewskiej w państwie wschodniofrankijskim, podobnie jak we Francji i Włoszech. Separatyzm plemienny księstw, gł Bawarii i Saksonii.

Henryk I Ptasznik - 919-935 ekspansja na wschód, 924 pokój 9 letni z Węgrami, rozgromienie Węgrów 933.

Otton I - 936-976 - organizacja kościelna b-stwo w Magdeburgu, pobił Węgrów rz Lech 955, ekspansja do Odry, mrgr Gero i Herman Billung. Podporządkował Haralda Sinozębego, luźno Wacława i Mieszka. Wkracza do Longobardii i poślubił wdowę Adelajdę, ogłasza się królem L 951 - Berengar składa hołd. 962 wezwany na pomoc pp Jan XII (później spiskuje) przed Berengarem. 962 O I koronowany na ces. 966 - 3 podróż umacnia się w Rzymie dociera do Kapui i Benewentu, nawiązuje kontakty z Bizancjum, żeni syna O II z ces Teofano.

Cesarz rzymski na tronie niemieckim, nie cesarz rzymski narodu niemieckiego, tytuł dopiero XV w.

Cesarstwo i papiestwo

Kościół - rozwiązłość, pornokracja, dowolność w wyborach, często byli analfabetami. Styl życia bpów nie różnił się od świeckich baronów. Obecność kobiet w klasztorach męskich i odwrotnie, orgie i uczty biskupów, synowie zajmowali dalsze stanowiska.

Opactwo z Cluny w Burgundii benedyktynów - zaczęli ściśle przestrzegać reguły, promieniuje na inne klasztory. Na pocz XII w konglomeracji kluniackiej podporządkowane było ok. 2000 klasztorów. Cluny stało się ośrodkiem walki z rozprzężeniem i wpływem świeckim na władze duchowe. Przywrócenie dyscypliny kościelnej wiązały się ze wzmocnieniem pozycji króla, Ottona I.

Wzmacniając potęgę kleru jako przeciwwagę wobec ks świeckich i grafów. Sprzeczność interesów zapobiegała łączeniu w koalicje. Wysoki poziom szkoła katedralna w Magdeburgu - kierowana przez Otryka, uczniowie: Bruno z Kwerfurtu, św Wojciech, Thietmar,

Po śm Ottona I 973 przewrót w Rzymie na tron pp Benedykt VII uchodzi z Rzymu 974, wzywa O II.

Otton II bez trudności opanowuje Rzym 981. Podbija płd Italię.

Bitwa pod Cotrone, inwazja arabska 982 - druzgocąca klęska z Saracenami. Pierwsza klęska cesarstwa.

983 - powstanie Wieletów między Łabą a Odrą zmiotło panowanie niemieckie.

Śm O II 983 - nowy okres walk o wpływy.

O III - 983-1002 - uniwersalizm, Kościół podporządkowany państwu.

Jan Philogatos wychowawca.

Brunon, krewny jako Grzegorz V.

Gerbert mnich z Aurillac, abp Reims autor odnowienia cesarstwa jako Sylwester II w 999.

Henryk II - 1002, ces 1014-1024, sprowadził z powrotem na grunt niemieckiej, a nawet saskiej polityki. Próba przywrócenia godności królewskiej po latach nieobecności O III.

Wojny z BCh, klęska pod Niemczą i Głogowem, pokój w Budziszynie 1018. Obodrzyce i Wieleci po stronie niem, zachowując pogaństwo. Uniezależnienie Danii pod władzą Kanuta Wielkiego. Arduin z Irvei przywłaszcza koronę Longobardzką. Zwolennik surowej dyscypliny klasztornej. H II twardą ręką podporządkowywał bpów i opatów. Na H II wygasa dynastia saska.

Konrad II - 1024-1039, praprawnuk O I. Dynastia frankońska = salicka.

Wojny z M II zakończone jego hołdem 1032. 1035 hołd od Brzetysława. 1032 zyskuje koronę Burgundzką, dzięki czemu władza jego do M Śródziemnego, umacnia to jego pozycję w Italii.

Henryk III - 1039-, 1046 ces - 1056; 2 król z dyn frankońskiej. Popiera Polskę K I Odnowiciela w wyprawie na Czechy przed zbytnimi ambicjami Brzetysława. Trybut z Węgier. Wzmocnił wpływy na wschodzie. Wzmocnił politykę obsadzania pp. 1046 - synod w Sutrii - detronizuje 3 pp, desygnuje niem Klemens II.

Leon IX w 1049 - zapoczątkował antycesarski nurt. Ponowił swój wybór przez kler i lud rzymski. Porzucił zwyczaj datowania dokumentów wg panowania ces. Doradca Hildebrand.

Grzegorz VII = Hildebrand - mnich z Cluny wyk czas małoletności Henryka IV i wyzwolenia się spod władzy ces pod hasłem:

• walka z symonią

• małżeństwa kleru

• przyjmować godności z rąk świeckich, a panującym zaś nadającym godności groził ekskomuniką

Dążył do absolutnej władzy pp. Ukorzenie Henryka IV. Blok antyces. Polska, Węgry, Anglia, Francja i Hiszpania.

Papiestwu brakowało siły militarnej, ale miało propagandę. Zm na wygnaniu u Normanów w Salerno.

Podporządkowanie władzy świeckiej pp, a więc cesarz ma być mianowany i odwołany przez pp.

Młody Henryk IV nie mógł być na to głuchy. Od czasów Karolingów i Ottonów podważało to cały system.

Henryk IV - król 1056 faktycznie (opieka) 1065, ces 1084-1105, syn H III. Stłumił powstanie Sasów 1073-1075. Poczuł się mocny i nadawał inwesturę co sprawiło konflikt z Grzegorzem VII - walka o inwesturę (przekazanie dóbr lennych przez seniora wasalowi po złożeniu hołdu i przysięgi wierności).

W 1026 oprócz zwalczających się sił arab. i bizant. doszli Normanowie z Normandii na służbie miast: Neapolu, Benewentu i Kapui. Robert Guiscard „Chytry” z 4 braćmi usamodzielnia się na Sycylii i śrd Włoszech, Roger I i jego syn Roger II - stolica Palermo.

Pp Leon IX rzucił klątwę, ale dostał się do niewoli. Hildebrant zawarł sojusz Z Robertem 1059. W zamian za Apulię i Kalabrię oraz Sycylię obiecał bronić pp. Podbili Kapuę, Benewent, Sycylię najmłodszy 1091 Roger tworzy Królestwo Obojga Sycylii 1130 składało się z Sycylii i płd Włoch, królestw Neapolu. Od 1186 (Fr I Barbarossa) Hohenstauffowie syn Fr II, 1265 Karol Andegaweński.

Po papieskim zakazie świeckiej inwestytury, czyli mianowania dostojników duch przez osoby św, Henryk IV mianował nowego bpa Mediolanu. Kiedy pp zagroził klątwą, sobór bpów niem w Wormacji pod przewodnictw ces wypowiedział posłuszeństwo pp. Był to błąd poprzednicy zmieniali pp, ale stojąc u wrót Rzymu.

1076 klątwa pp Henryk IV stracił poparcie bpów i ks niem, którzy domagali się ukorzenia ces.

1077 pod zamkiem w Canossie (pp był w drodze do Niem, H IV wyszedł na spotkanie, nie chciał ingerencji w wewn sprawy N). Stojąc 3 dni z rzędu w pokutnej szacie Henryk IV uzyskał zdjęcie klątwy, dzięki naciskom możnych na pp. Między czasie ogłoszono detronizację H IV w Niem. Zdusił jednak bunt z Rudolfem na czele, Rudolf stracił prawicę. Wybrał antypp, który go koronował. Grzegorz VII um na wygnaniu w Salerno (u Normanów).

1102 kolejne starcie ces z pp Paschalis II obłożył Henryka IV klątwą. Nowa klątwa okazała się nieskuteczna, niemieccy książęta poparli ces występując przeciwko polityce pp. Henryk IV chcąc rozwiązać spór, przyrzekł pp udział w krucjacie, jeśli cofnie klątwę.

Wystąpili przeciwko niemu synowie: Konrad 1093 i Henryk V 1104. Wzięty do niewoli przez syna Henryka V, uwięziony uciekł, zgromadził wojsko chcąc odzyskać władzę. Po pierwszych sukcesach zmarł w Leodium.

Henryk V - król 1106, ostatni z dyn frankońskiej, ces 1111-1125. Władza po śm obłożonego klątwą pp i detronizacji H IV.

1109 Psie Pole - wyprawa na Polskę pod pretekstem osadzenia na tronie Zbigniewa - kontynuował politykę ojca wobec wsch lenników ces. Poniósł klęskę zyskując jedynie zgodę BK na powrót Zbigniewa do kraju. Kontynuował politykę ojca w walce o inwestyturę, zakończoną konkordatem w Wormacji 1122 - sukces pp Kaliksta II - pozbawiał wpływu na obsadę bpów w obecności ces. - kanoniczny wybór. Jako ostatni z monarchów (po królach fr i ang).

Czasy narzucania kandydata na pp minęły bezpowrotnie. Po śm H V ostatniego z dyn frank obwołano ks saskiego Lotara.

Lotar z Supplinburga - 1125, ces 1133-1137. Pierwszy król, bez tytułu ces. Nie uzyskał poparcia rodu niemieckiego Hohenstaufów, borykał się z opozycją antykróla Konrada Hohenstaufa. Uzyskał od B. Krzyw. hołd z ziem Pom. Zach. i Rugii. W walce o sukcesję włoską, zm w Tyrolu w drodze powrotnej z Włoch.

W II krucjacie 1147/9, przycz upadek hr Edessy - rywalizacja z Ludwikiem VII doprowadziła do klęski. Po powrocie upadek autoryt.

Sojusznik pp Innocentego II. Bezdzietny próbował zapewnić sukcesję zięcia Henryka Pysznego Welf, a potem jego syna Henryka Lwa, nadając Pysznemu Saksonię i Bawarię oraz lenna we Włoszech.

Przeciwnicy nie życzyli sobie tak potężnego króla. Rozpoczęła się 100 letnia wojna Welfów ze Staufami.

Welfowie: Lotar III ces 1133/7, Henryk Pyszny, Henryk Lew 1156-1192 banicja przez Barbarossę, ces Otton IV Brunszwicki 1198-1218 syn H Lwa.

Staufowie: 1138-1254 ces - Fryderyk I Barbarossa 1152-1190, H VI 1190/7, Fr II 1196-1250.

Fr I Barbarossa - x Henryk Lew (kompleks Saksonia, Bawaria - banicja)

Fr II - x Otton IV wnuk I (1214 Bouvines soj z Janem bez Ziemi przegrana z F. II Augustem) - Krzyżacy.

Wielkie Bezkrólewie - 1250-1273, okres w dziejach Niemiec po upadku dyn Hohenstaufów Fr II do czasu wyboru, w drodze elekcji, Rudolfa I Habsburga. Był okresem upadku prestiżu i znaczenia cesarstwa niem.

Fryderyk I Barbarossa - 1152, ces 1155-1190. Kuzyn króla N Konrada III i następca. Z dyn. Hohenstaufów. Zwolennik stworzenia uniwersalistycznej potęgi Cesarstwa Rzymskiego Narodu Niemieckiego. Dla wzmocnienia władzy cesarskiej we Włoszech sześciokrotnie wyprawiał się za Alpy prowadząc walkę z miastami lombardzkimi i Normanami na Sycylii. Po rozbiciu antypp. opozycji koronowany przez papieża Hadriana IV na ces rzymskiego (1155). Początkowo sojusznik z H Lwa.

W walce cesarstwa z pp opowiedział się początkowo po stronie kandydata na pp, Wiktora IV. Po klęsce pod Legano uznał w pokoju weneckim (1177) kontrkandydata na pp Aleksandra III. Zaorał Mediolan.1183 zawarł pokój z miastami lombardzkimi w Konstancji, umacniając władzę ces we Włoszech małżeństwem syna Henryka VI z dziedziczką Sycylii, Konstancją.

Dla uniwersalistycznej monarchii podjął interwencję w Polsce (1157, 1163, 1172) i w Czechach.

Organizator III krucjaty (1189-1190). Biorąc udział w wyprawie przeciwko Turkom seldżuckim do Jerozolimy utonął podczas kąpieli w Azja Mn. Mimo śm zgoda Saladyna na odbywanie pielgrzymek chrześ do Jerozolimy.

Dzieli księstwo Henryka Lwa ponieważ nie wspierał go w walkach z miastami włoskimi.

Król rzymski - tytuł króla niemieckiego nie był nigdy w użyciu.

Henryk VI - s Barbarossy - próba spojenia ces z Sycylią - kr od 1190 ces 1191, Sycylii 1194 dzięki mał z Konstancją, c Rogera II

W wojnie o Sycylię (1191-1197) walczył z kandydatem Innocentego III - Tankredem, następnie po śm normańskiego króla Wilhelma II Dobrego przejął sycylijskie dziedzictwo.

Dążąc do osiągnięcia zwierzchnictwa ces nad światem chrześcijańskim, podstępnie uwięził wracającego z  III wyprawy krzyżowej króla angielskiego Ryszarda Lwie Serce. Zwalniając Ryszarda w 1194 wymógł na nim zapłacenie wysokiego okupu i uznanie lennej zwierzchności cesarskiej.

Przyjął podobne hołdy od królów Cypru i Armenii. Zmarł na malarię w Messynie, w trakcie przygotowań do krucjaty.

Otton IV Brunszwicki, syn Henryka Lwa - z rodu Welfów, król 1198, ces od 1209-1218.

Wychowywał się w Anglii na dworze Ryszarda Lwie Serce. Po śmierci Henryka VI toczył walki z drugim elektem - Filipem Szwabskim i dopiero po jego śmierci w 1208 zyskał powszechne uznanie. Początkowo popierany przez Innocentego III, po koronacji ces popadł z nim w konflikt, obłożony klątwą  1210. Od 1211 toczył walkę z wybranym przez opozycję antykrólem Fryderykiem II.

Umowy sojusznicze obu rywali wciągnęły Niemcy w wojnę francusko-angielską. Pokonany przez króla fr Filipa Augusta pod Bouvines 1214, stracił poparcie w Niem, co przesądziło o zwycięstwie Hohenstaufów w walce o koronę niemiecką. Otton IV - Fr II

Innocenty III - 1198-1216 - szczyt władzy - obwieścił, że jest zastępcą Chrystusa, nie następcą Piotra, pomazańcem Bożym postawionym między niebem a ziemią, któremu wszyscy winni są posłuszeństwo łącznie z królami. Supremacja pp.

Formuła zatwierdzona przez sobór laterański 1215.

• umocnienie hierarchii kościelnej

• zabezpieczenie terytoriów papieskich

• władza zwierzchnia nad władzą świecką

• 1212 przeciw Otton IV - Fr II Hohenstauff król Sycylii - Złota Bulla (potwierdzenie nadań pp i ochrona pp - nie myl ze Złotą Bullą Karola IV Luks - wybór króla przez elektorów 1356).

• Klątwa na Jana bez Ziemi w sporze i bpstwo Cantenbury - uznał się lennikiem pp - 1215 Wielka Karta Swobód

• Zwalczał ruchy katarów i albigensów (krucjata 1209), nawoływał do wypraw przeciw poganom nadbałtyckim, Maurom

• Zorganizował IV (ces łac) i V krucjatę Miał zamiar sam stanąć na czele krucjaty, ale zmarł.

• Popierał ruch zakonów żebrzących (1210 zatwierdził zakon franciszkanów

• ingerował w spór między Wł Laskonogim a abp Henrykiem Kietliczem

• jako teolog i prawnik troszczył się o stan moralny i instytucjonalny Kościoła. Zwołał IV sobór laterański 1215.

Fryderyk II król 1196-1197 i 1211-1250, Sycylii od 1197, Jerozolimy od 1229, cesarz rzymski od 1220. Po zwycięstwie nad Ottonem IV (wyklętym przez papieża w 1210) opanował całe Niemcy i koronował się na króla w 1215 w Akwizgranie.

• 1220 - koronacja ces, dążąc do opanowania całej Italii - w konflikt z pp Grzegorzem IX klątwa.

• 1227 zorganizował krucjata do Palestyny. Traktat z sułtanem egipskim zwrot Jerozolimy - kor na króla Jerozolimy w 1228.

• 1228-1245 prowadził nieustanną walkę z pp w imię zjednoczenia Włoch i podporządkowania sobie państwa kościelnego.

• Wyklęty pp Innocentego IV, pozbawiony tronu na rzecz antykróla Turyngii Henryka Raspe. Zdetronizowany w Niem 1245,

• stracił panowanie w Italii 1249 pod naporem miast lombardzkich. Zm podczas zarazy w Fiorentino, pogodzony z Kościołem.

• Jako cesarz Niemiec w 1226 nadał Zakonowi Krzyżackiemu Prusy jako księstwo Rzeszy.

• Mecenas nauki, sztuk plastycznych, reformator administracji. Twórca dworu wg orientalnych wzorów.

Reformy na Sycylii:

• armia zaciężna

• urzędnicy zamiast lenn

• samorząd miast podporządkowany królewskim urzędnikom, system przejęty przez Aragonię, Krzyżaków.

Natomiast w Niem sytuacja odwrotna, władcy duch i świeccy uzyskali pełną niezależność.

Pp Innocenty IV za cel postawił sobie zniszczenie Hohenstaufów. I udało mu się to.

Ekspansja niemiecka na Wschód.

1 poł XI w wcielone tylko plemiona Serbów połabskich = marchia miśnieńska i łużycka. Obodrzyce i Wieleci zrzucili pod koń X w.

Ekspansję przejęli ks i bpi. Wieleci stworzyli dookoła świątyni Boga Swarożyca w Radogoszczy związek 4 plemion. Hegemonem Redarowie. 1068 najazd Sasów Radogoszcz zniszczona. Tereny Wieletów zajmowane między Obodrzyców i książąt pomorskich.

Stopniowo wytwarzają się małe państewka uzależniane przez ces. Uzależnienie Czech od 950.

Czesi polityka procesarska. Salicka potem Hohenstaufów (Fr I Barbarossa ces 1155, uniwersalizm król rzymski narodu niem, III krucjata, utonął, 3 wyprawy do Polski , syn Henryk VI ces 1191 - Sycylia, Innocenty III Tankred, H VI uwięził R. L. Serce 1194 z III krucjaty, Fryderyk II - zwycięstwo nad O IV, Złota Bulla 1215, ces 1220, król Jerozolimy, klątwa Grzegorza IX, walka z pp o zjednoczenie Włoch, zdetronizowany 1245, nadał Prusy Zakonowi 1226). Elekcja królów niem wciągała Czechy w interesy niem.

Początkowo interwencje cesarzy w sprawy polskie. Strącenie M II, Bolesława Szczodrego.

Zwierzchnictwo cesarzy nad Polską uznane oficjalnie w 1157 przez B. Kędzierzawego Fryderyk Barbarossa.

Jednak zagrożenie nie od cesarzy a margrabiów.

Wpływy na Węgrzech. Wojska niem 1063 wprowadzają Salomona.

XII w przesunięcie granic nad Odrę, Noteć, Brdę. Pod hasłem chrystianizacji.

1147 część rycerstwa niem zamiast z Konradem III do Ziemi Świętej wyprawa przeciw Słowianom. Ks saski Henryk Lew, mrgr Marchii Północnej Albrecht Niedźwiedź, mrgr Miśni Konrad Wettin.

Henryk Lew - 1130-1195 syn H. Pysznego - Welf ks Saksonii i Bawarii - pełnomocnictwo od Fr I Barbarossy budował własne władztwo. 0d 1160 podbój Obodrzyców. Spacyfikowana. Rywalizacja z Waldemarem I i synem Kanutem VI, 1168 zajmują Rugię. Bogusław zachodniopomorski hołd Kanutowi VI. Krótka świetność imperium Danii po rozbiciu H Lwa przez Barbarossę, sięgają nawet po Pomorze Gd. 1180 - wygnany przez Fr I Barbarossę. Dziedzictwo rozebrane.

Albrecht Niedźwiedź 1100-1170 - 1 mrgr Brandenburski, odmienne metody, opanował Brennę-Brandenburg. Następcy opanowali ziemię lubuską, 1250 książąt zachodniopomorskich, próba opanowania Gdańska.

Austria - Asturia i Styria 976-1246 we władaniu mrgr Babenbergów. 1156 uzyskali tytuł księcia Fr I Barb.

Po przyłączeniu Styrii 1192 - jedno z silniejszych księstw. Przejściowo 1261 we władaniu Przemysła II Ottokara. Od 1278 Rudolf Habsburg (pierwszym król niem z rodu1273).

Rozkład Rzeszy i rozwój partykularyzmu niemieckiego.

Okres ostatnich Hohenstaufów doprowadził do kompletnego upadku władzy królewskiej w Niemczech.

Przyczyny:

• popieranie przez pp antykrólów, którzy grupują swoich zwolenników

• rezygnacja Fr II z regaliów na korzyść książąt (1196-1250, pokonał O IV, walka z pp w imię zjednocz. Włoch, nadał Zakonowi Prusy, zdetronizowany 1245, pogodzony z Kościołem um zaraza).

• Uniezależnienie się księstw - odtąd na miejsce jednego organizmu polit nowe pojęcie: Rzesz Niemiecka - konglomerat państewek prowadzących własną politykę, król czy cesarz stał się tylko pierwszym wśród równych..

• Miasta wydane na łup książąt przez Fr II, zakazywał tworzyć związki miast 1231

• Wielkie bezkrólewie po śm Fr II 1250-1273

Nieliczni mieli monopol na wybór króla: 3 abpów moguncki, koloński i trewirski i 3 świeckich ks saski, brandenburski i bawarski (sporne czy Czech).

Najpotężniejsze miasta przeciwstawiły się książętom - Związek Miast Reńskich pod Egidą Moguncji 1254.

Konfederacja Rostocka przeciw Brandenburgii 1283.

Wielkie Bezkrólewie 1250-1273

Okres zamętu i prawa pięści.

Reński Związek Miast, związek utworzony  1254 z inicjatywy Moguncji i Wormacji w okresie tzw. wielkiego bezkrólewia, w celu zapewnienia "pokoju ziemskiego", zagrożonego wzrastającą anarchią feudalną w Rzeszy Niemieckiej.

Grupowało ok. 70 miast westfalskich, płdn-niem, wielu książąt oraz arcybiskupi Kolonii i Trewiru. Związek uzyskał stałe przedstawicielstwo w sejmie Rzeszy, przywódcą został król Wilhelm II holenderski.

Po śmierci króla w 1256, doszło do rozbicia Związku. Ponownie odrodził się w 1381, a ostatecznie upadł w 1388.

Przemysł Ottokar II zm 1230 (s: król Cz Wacław I 1230-1253 i Przemysł O II król Cz 1253-1278 pokonany przez Rudolfa H.)

• od Fr I Barbarossy otrzymuje w lenno Czechy 1192

• król czeski od 1198 powiększa terytorium o Austrię (powygaśnięciu dyn Babenbergów, Leopold V i VI), Karyntię i Krainę

• granice do Adriatyku, zmierzał wyraźnie ku koronie niemieckiej.

Rudolf I Habsburg król 1273-1291

• pierwszy elekcyjny wybór

• 1276 pokonał Przemysła Otokara II i opanował Austrię, Karyntie i Styrię

• przekształcił Austrię w dziedziczne księstwo Habsburgów

Wyboru dokonano aby przeciwstawić sile Francji (Ludwik IX Święty, jego brat Karol I Andegaweński, król Neapolu i Sycylii) za namową pp Grzegorza X. Przeprowadzono elekcyjny wybór - hr Rudolfa z Habsburga w Szwajcarii. Postarał się o zatwierdzenie pp co stanowiło o upadku królów rzym. Korona cesarska na długo nieosiągalna.

Dbał o rodowe dobra bo tylko na nich się opierał, w okresie Wielkiego Bezkrólewia dobra królewskie nie istniały, zostały rozgrabione, były podstawą potęgi rodu: korzystając z poparcia książąt występuje przeciwko Przemysłowi Otokarowi II, który długo nie uznaje jego królem. Przemysł I puszczony, traci wszystko, prócz Czech i Moraw. Próba odzyskania kończy się dla niego śm.

Nie mógł ziem włączyć bezpośrednio to nadał synom: Albrechtowi - Austrię, Rudolfowi II - Styrię (wsch Austria i cz Słowacji).

Po jego śm elektorowie wybierają najsłabszego Adolfa hr z Nassau. Zdetronizowany poległ, wybór na Albrechta Habsburga, nadaje Czechy synowi Rudolfowi III. Zmarł nagle Rudolf, a Albrecht zamordowany przez wydziedziczonego bratanka Jana. Na 130 lat Habsburgowie odsunięci. Rudolf I - Albrecht - Rudolf III.

Powrót cesarstwa do Italii - Henryk VII Luksemburski.

Po Rudolfie I Habsburgu, krótko słaby Adolf z Nassau i syn Rudolfa I Albrecht I Habsburg.

Henryk VII Luksemburski król 1309-1313

• wybór dzięki poparciu brata abpa Trewiru Baldwina

• 1310 nadaje Czechy synowi Janowi ożenionemu z córką Wacława II z rodu Przemyślidów (po śm Rudolfa III Habsburga)

• wzmacnia jak Habsburgowie terytoria rodowe

• popierany przez włoskich gibelinów - uważali go za zjednoczyciela, podjął wyprawę koronacyjną, ale opór,

• 1312 zmusza legatów do koronacji ces - pierwsza od Fr II 1220 - a więc 82 lata

• Zm podczas przygotowań do wojny z Neapolem

Abp trewisrski Baldwin popiera brata Henryka hr Luksemburga (pp w Awinionie u Filipa IV Pięknego).

Miasta witały go, ale oczekiwały, że wróci świetność Rzymu, zjednoczy Italię, wita go gibelin Dante Alighieri (poeta, Florencja 1265-1321). Napotyka jednak opór miast gwelfów

Gibelini i gwelfowie - wojna 2 rodów przeniesiona do Włoch potem w XIII w na zwolenników ces i pp

• ks szwabscy Hohenstaufów - potem zwolennicy pp

• ks bawarscy Welfowie - potem zwolennicy ces.

Idea władzy nad pp - nagle um w 1313.

Jan Luks. za młody na kandydata - elektorzy nie dochodzą do porozumienia. Wybór spośród 2 kandydatów:

Ludwik IV Bawarski Wittelsbach >>> Fryderyk III Piękny Habsburg.

Habsburg przegrywa pod Muteldorf w 1322 - kończy spór o władzę w niemczech.

Ludwik IV Bawarski Wittelsbach - 1314, ces 1328-1347,

• 1322 Muteldorf wygrana Ludwika nad Fryderykiem, który dostaje się do niewoli

• konflikt z Janem XXII, zażądał rezygnacji z korony, klątwa

• pokój z Habsburgami, Fryderyk dożywotnim współregentem

• Ludwik oskarża pp o herezję zarzucając mu przebywanie poza Rzymem - detronizuje, wybór Mikołaj V

• Powiększa dobra o Dolną Bawarię, Brandenburgię, część Niderlandów, Tyrol

• 1328 korona ces, ale zmyka przed Robertem neapolitańskim.

• W opozycji do Luksemburgów, bigamia z żoną Jana Małgorzatą brzydką „geba jak kieszeń” z synem - Tyrol.

• Klemens VI detronizuje go w 1346 i wybiera pupila syna Jana L, Karola IV - „kleszy król”

• Liczni synowie rozpraszają potęgę ojca

Karol IV Luksemburski 1346, ces 1355-1378, syn Jana L.

• słabe poparcie, miasta zamykają bramy, koronacja w Bonn, ciężko ranny z ojcem Janem L. pod Crecy 1346.

• Rządy dopiero po śm Ludwika IV Bawarskiego, głównie chciał umocnić się w Czechach

• 1355 koronacja na ces, związana z rezygnacją do władzy nad Italią, pobyt tylko 1 dzień w Rzymie.

1356 Złota Bulla - procedura elekcji,

• 7 elektorów: Czechy, Moguncja, Kolonia, Trewir, Palatynat reński (Bawaria), Saksonia, Brandenburgia;

• bez udziału pp,

• niepodzielność księstw i ich dziedziczność - primogenitura w księstwach, elektoraty miały pełną autonomię sądową i regalia

• ograniczenia miast i drobnego rycerstwa zabraniając łączenia w związki.

• W tym czasie rola króla ograniczona i nie zagrażała nikomu, dlatego mógł koronować za życia syna Wacława L. 1376.

Początkowo miasta jako instrument przeciw rodom Witelsbachów.

Mimo postanowień Bulli powstaje Związek Miast Szwabskich przeciw książętom. Wacław IV, próbował lawirować między miastami i książętami stracił szacunek obu stron. 1388 klęska miast pod Wormacją.

Szwabski Związek Miast, utworzony w 1376 przez 14 miast szwabskich pod przewodnictwem Ulm w celu obrony przed dążeniem książąt do ich uzależnienia. W 1381 sojusz z Reńskim Związkiem Miast, a w 1385 z miastami szwajcarskimi. Rozwiązany w 1389.

Szwajcaria

Inne losy w Szwajcarii - chłopi cieszyli się od dawna wolnością, uważani byli za bezpośrednio podległych królowi. Umiejętność władania łukiem i oszczepem najlepiej strzegła tej wolności. Chłopi połączeni w związki terytorialne - kantony. Próba podporządkowania przez Albrechta I Habsburga (syn ces Rudolfa I), zbrojna akcja Albrechta nie dała rezultatu - legendy o Wilhelmie Tellu. Kantony uzyskują poparcie miast. 1291 - tworzy się Konfederacja Szwajcarska. 1315 wielka wyprawa ks Leopolda klęska i całkowita likwidacja władzy Habsburgów. Z czasem poszerza się o inne kantony Berno, Zurych. Ostatnia próba Maksymilan Habsburg 1499 pokonany musiał uznać całkowitą niepodległość Szwajcarii. Wspomagali od 1452 Francję.

W XIV w stała rywalizacja między Habsburgami a Luksemburgami.

Po śm Karola IV L, za czasów Wacława L.- godność i pozycja króla rzymskiego straciła realne i moralne znaczenie.

Wacław IV Luksemburski 1378-1419 król czeski i niemiecki

• jak przodkowie politykę podporządkował interesom dyn

• nie potrafił poprzeć żadnej ze stron w konflikcie miast szwabskich z książętami ani w czasie schizmy pp

• więziony, 1400 detronizowany uchwałą elektorów, tylko królem czeskim (Ruprecht Wittelsbach - fatalny wybór, klęski od miast włoskich, zastaw korony w Wenecji na powrót zm 1410).

• Nie popiera Husa na soborze

Zygmunt Luksemburski 1387-1437 - król Węgier, Niemiec, Czech - ces 1433, syn Karola IV

• autorytet w walkach z Turkami

• Sobór w Konstancji 1414-1417 - upadek autorytetu, glejt - znienawidzony w Czechach

• Wyprawy krzyżowe, klęski - odwet Czechów

• 1431 - sobór w Bazylei musi przejść na stronę pp - zwycięstwo pp nad koncyliaryzmem

• Żebractwo ces i drobne oszustwa stały się przysłowiowe

• Bezpotomny - jedyną c Elżbietę za Albrechta V Habsburga - 1436, korona wraca do Habsburgów- ich syn Wł Pogrobowiec.

Albrecht V - krótkie panowanie 1436-1439, wybór padł na jego kuzyna Fryderyka III ze Styrii 1440

Fryderyk po śm Wł Pogrobowca dziedziczy Austrię 1457.

Fryderyk III Habsburg - 1440-1493, - 53 lata panowania - ks Austrii, ces niemiecki 1452

• całkowity rozkład Rzeszy - od jego panowania: hist Niemiec to historia poszczególnych księstw

• utrata Austrii na rzecz Marcina Korwina 1479

• przeciwnik Związku Pruskiego, przyczynił się do wojny 13-letniej Zakonu z Polską 1454-1466

• wystąpienia jego były nieszczęśliwe, walki wszystkich przeciwko wszystkim

• jego syn Maksymilian twórcą potęgi rodu

Maksymilian I Habsburg - król niem 1493, ces 1508-1519, syn Fryderyka III

• regent Niderlandów

• poprzez małżeństwo z z c ks Burgundii Karola I Śmiałego Marią zyskuje Niderlandy i cz Burgundii

• 1496 poprzez małżeństwo swego syna Filipa Pięknego z Joanną Obłąkaną sukcesja w Hiszpanii

• 1515 - układ z Jagiellonami Węgry i Czechy przechodzą na Habsburgów

• kładzie kres wojnom domowym, spory miały rozstrzygać sądy

Powstają potęgi nowych rodów:

Hohenzollernów - najpierw Szwabia, a Brandenburgia w 1415 z rąk Luksemburgów; rabunkowa gospodarka

Wettinów (Turyngia, później ks sasko-wittenberskie)

Feudalizm

Podział Adalberona bpa Lyon poł XI w - ci co pracują (chłopi), bronią (rycerze) i modlą się (kler).

System nadań rozpowszechnił się od czasów Karola Młota 689-741.

Władza królewska kurczyła się do niewielkich prowincji, a rosła rola i dziedziczność możnych. Tworzyli państwo w państwie. System lenny największy rozkwit w XI w.

Wasal obowiązek stawienia się z wojskiem, ale czas nie dłużej niż 40 dni, obowiązywała lojalność. W razie wiarołomstwa - felonia - sąd mógł pozbawić wasala lenna. Również wasal mógł czuć się z uwolnienia z przysięgi.

System feudalny sprowadzał się do powinności:

Powinności pana:

- w mniejszym lub większym stopniu władze sądowniczą, wojskową i policyjną

- obrona chłopa i jego własności

Powinności chłopskie:

• pańszczyzna, czyli uprawa ziemi należąca do dworu

• danin w naturze i pieniądzu

• później rozwój renty w pieniądzu i stopniowy zanik pańszczyzny

• opłata za małżeństwo i najlepsza sztuka bydła za spadek

• odpłatne używanie młyna, browaru, karczmy, tłoczni, piekarni - najbardziej znienawidzone ciężary

• kościół żądał dziesięciny

Ludność Europy w 1000 r 42 mln - 1300 r 73 mln.

Wilikacyjny system - zamiana (małoproduktywnych) robocizn na czynsze - tworzy się w XI i XIII w - zamiast bezproduktywnej pańszczyzny zamiana na czynsz. W następstwie ziemie dworskie pan wydzierżawił. Czynsz płatny w naturze stopniowo zamieniany w rentę w pieniądzu.

Miasta

Promieniują na okolice. Oprócz rzemiosła rozwija się handel. Kupcy włoscy przełamują monopol Bizancjum.

Rozwijają się republiki miejskie z arystokratyczną radą miasta na czele.

Ostra konkurencja miast - rozbudowy armii, wojny: Rywalizacja Pizy i Genui. Do znaczenia dochodzi Wenecja.

Piza pokonuje Amalfi.

Genua pokonuje Pizę - 1284 w pobliżu wyspy Meloria.

Wenecja pokonuje Genuę - 1379 pod Chioggią.

Amalfi zajęte później przez Normanów Roberta I Guiscarda 1050 (oswobodził pp GII z rąk H IV jednak łupi Rzym) i syna brat Rogera - Rogera II (jednoczy Normanów, stworzył Królestwo Sycylii ze stol w Palermo 1130, rywalizował z Bizancjum 1146, po nim Hohenstaufowie w Sycylii).

Upadek Pizzy i wszystkich zamorskich posiadłości. Traci z czasem wpływy na rzecz Florencji, której domeną było sukiennictwo i raczej handel lądowy. Operacje finansowe i kredyt oraz rzemiosło zatrudniające setki pracowników wynoszą Florencję do ówczesnych potęg miejskich. Pod względem politycznym stała w tyle za Genuą i Wenecją - monopol na M Śr.

1204 - IV krucjata - podczas której Wenecja doprowadziła do upadku Bizancjum. Bizancjum odzyskuje niezależność dzięki Genui w 1261 - cesarz nicejski - Michał VIII odzyskuje Konstantynopol.

Drugie ognisko - Flandria - sukiennictwo, wełna z Anglii, strzeżone tajemnice, wysoka jakość.

Szampania - na drodze kupców między Flandrią a Włochami - jarmarki. (dopiero rozwój żeglugi miedzy Flandrią a Włochami kładzie kres jarmarkom).

Lombardzkie miasta - lombard - kredyt nabiera znaczenia w XIII w. - transakcje.

Rozwój spółek handlowych - nie uczestniczyły w operacji handlowej ale miały swój udział.

Ustrój

Miasta walczyły o wolność osobista, samorząd i niezależność polityczną uzyskiwaną w krwawych walkach.

Miasta popierane przez królów i cesarzy widzących korzyści z osłabienia swych wasali.

Najszybciej emancypacja miast włoskich dzięki walce ces z pp.

Szybko rządy przejmuje oligarchia miejska, która rządzi w obrębie kilku najważniejszych rodów, które często sprzecznie działają w interesie rzemieślników i kupców. Dlatego powstają inne organizacje, cechy rzemieślnicze, które się tworzą najpierw jako bractwa religijne, z czasem uznawane przez władze miejskie.

Rajca - członek rady miejskiej , urząd 1 rok, wybierany spośród patrycjatu, często dożywotnio.

Konflikty między patrycjatem a cechami, które działały w swoim interesie.

Brytania

Ludność:

• Socmeni - wolni siedzący na cudzej ziemi.

• Ceorlowie - wolni chłopi

• Earl - możni

• Niewolnicy.

Św. Patryk - misjonarz w Irlandii prwdp ze Szkocji. Brytania rozbita na 7 królestw:

Anglowie, Sasi (Wessex i Essex), Jutowie (Kent płd), Piktowie, Szkoci, Anglowie (Mercja cenrum)

Szerzy się pelagianizm - odrzucał pogląd, iż do zbawienia potrzebna jest łaska Boża.

Kościół celtycki = iroszkocki wypierany przez misjonarzy benedyktyńskich przybyłych w 597.

Zjednoczenie kraju w obliczu najazdów normańskich dopiero w IX/X w.

Wikingowie

Wpływ negatywny na: rozpad monarchii karolińskiej, hamowali rozwój ekonomiczny krajów, łupieżcze wyprawy. Gł na Anglię Szkocje i Irlandię już w VIII w. Atakowali coraz śmielej Kolonia, Paryż, York, Londyn, bogate klasztory. W IX w poczęli się osadzać i tworzyć bazy zimowe. U ujścia Sekwany Rollon, którego nie mógł usunąć Karol III za cenę chrztu uznał go władcą lennym kilku hrabstw, które nazwano później Normandią.

Obrona wyspy przyczyniła się do umocnienia i konsolidacji władzy i wyodrębnieniu królestw Anglii i Szkocji oraz Irlandii. Pozwoliło to na wygnanie barbarzyńskich wikingów.

Jednak rozkwit gospodarczy Anglii przyczynił się do okresu nowych najazdów normańskich ok. 980. Na czele stanęli wygnani pretendenci do korony Swen Widłobrody duński i Olaf Tryggvasson norweski. W walce z najeźdźcami królowie posługiwali się sami wynajętymi wikingami. Etelred II w 1002 wymordował wszystkie drużyny wikingów, co przyczyniło się do wzmożonych ataków. Walki zakończyły się katastrofą króla anglosaskiego, musiał ukryć się w Normandii, a syn Swena Kanut Wielki ogłosił się królem Anglii.

Wikingowie szwedzcy zwani Waregami zapuszczali się przez Newę, Ładogę do Nowogrodu Wielkiego, stamtąd do Morza Czarnego, Bizancjum. Uczestniczyli w rozgrywkach politycznych Europy. 862 Rurykowi udaje się opanować tron Nowogrodu Wielkiego. Syn Oleg opanował Kijów i przyczynił się do zjednoczenia ziem ruskich. Potomkowie Ruryka panowali do XVI w. Umocnienie się królestw skandynawskich w XI w spowodowało zamknięcie epoki wypraw Wikingów. Poruszali się na łodziach - drakkarach - 50 ludzi, 1 maszt z żaglem rejowym, 16 par wioseł i ster, dopływali do Labradoru w XI w - półwysep w Ameryce płn.

Normanowie

Nazwa nadana w VIII-XI w. w zachodniej Europie mieszkańcom Skandynawii, Półwyspu Jutlandzkiego i wysp duńskich, którzy podejmowali szereg wypraw zdobywczych, zakładając na podbitych przez siebie terenach nowe państwa. Normanowie duńscy zasiedlili głównie wybrzeża Niemiec i Francji u ujścia Sekwany (dzisiejsza Normandia), w 911 uznając się lennikami królów francuskich.

W XI w. opanowali południową Italię i Sycylię (1059) oraz Anglię (Wilhelm I Zdobywca, 1066). Normanowie norwescy osiedlili się m.in. na Islandii, w części Szkocji i Irlandii.

Ok. 1000 odkryli Grenlandię i dotarli do Ameryki (wybrzeże Labradoru). Normanowie szwedzcy, tzw. Waregowie, dotarli na Ruś przez Zatokę Fińską i Ryską oraz na ziemie pozostające pod panowaniem bizantyjskim i arabskim. Od normańskiego wodza Ruryka wywodzi się niekiedy rodowód rosyjskiej dynastii Rurykowiczów.

Potomkowie wikingów byli równie aktywni. W XI w byli najemnikami na służbie władców Italii i Bizancjum.

Robert Guiscard 1057-1085 przybył do Italii jako najemnik, 1053 pokonał wojska pp Leona IX, likwiduje pozostałości bizantyjskie, 1084 zdobył Rzym i oswobodził pp Grzegorza VII oblężonego przez Henryka IV pustosząc i łupiąc miasto.

Roger I Guiscard 1086-1110 brar Roberta w 1086 zdobył Sycylię i Maltę.

Roger II 1101-1154, syn RI - 1130 koronował się na króla Sycylii (Królestwo Sycylii i Neapolu), córka Konstancja wydana za Henryka VI Hohenstaufa wnosząc rodowi Sycylię.

Wyjątkowa była Normandia gdzie władza księcia była silna, a możni podporządkowani, zakazano im nawet budowy zamków bez zgody. Zapobiegało to walkom wewn. Stworzył własną administrację. Uzależniony kler górował moralnie nad francuskim.

W Anglii możni wybierają królem Haralda. Jednak z pretensjami do tronu 2 władców normańskich norweski Harald i Wilhelm. Harald pokonuje norweskiego imiennika, ale przegrywa z Wilhelmem 1066 pod Hastings.

Królestwo Anglii

Dynastia anglosaska:

955-1016 - Edwin Piękny, Edgar I, Edward, Etelred, Edmund Ironside.

Dynastia duńska:

Kanut Wielki 1014-1035 - syn Swena I Widłobrodego i Świętosłąwy, córki Mieszka I.

• Stworzył potężne państwo obejmujące Danię, Norwegię i Anglię. W przymierzu z Konradem II przeciwko Mieszkowi II.

1035-1049 Harald I

Królowie anglosascy:

1042-1066 Edward Wyznawca

1066 Harald i Edgard

Dynastia normandzka 1066-1154 Stefan z Blois, Plantagenci 1154 Henryk II- Ryszard III York 1485

Wilhelm Zdobywca - 1066-1087 twórca monarchii anglo-normandzkiej, sojusz z klerem najważniejszy.

• Wygrana WZ nad Haraldem dzięki konnicy, Anglicy głównie piechota i chłopi.

• Skonfiskował na swoje potrzeby 1/7 ziem.

• Opanowuje Londyn i narzuca się na króla. Powstanie możnych przeciw Wilhelmowi 1076 krwawo stłumione.

• Najważniejsze lenna i funkcje w państwie przejął na 300 lat żywioł francuski.

• W. Zdobywca po koronacji na króla Anglii przerósł swego suzenera.

• uzależnienie wolnych chłopów, stosunki lenne, chłopi zmuszeni szukać swego seniora - zaszczepił feudalizm

• 1067-1071 stłumił bunty możnych anglosaskich i skonfiskował ich majątki.

• Stworzył w Anglii silną monarchię feudalną zarządzaną przez Normanów,

• popierał reformy wewnętrzne w angielskim Kościele,

• wprowadził rozdział sądownictwa duchownego i świeckiego.

• 1086 nakazał sporządzenie w całym państwie spisu ziemskiego - cenne źródło informacji o gosp. i ludności Anglii w XI w.

• Zginął podczas wyprawy wojennej przeciwko królowi francuskiemu Filipowi I.

Rozbudowany aparat administracyjny, gdzie szeryf zbierał podatki i stanowił prawo. Zakładał równość wszystkich wolnych wobec prawa. Szeryf podlegał bezpośrednio wielkiemu lennikowi królewskiemu - hrabiemu. Oddzielenie skarbu publicznego od szkatuły królewskiej Wszystko to przyczyniło się do potegi anglo-normandzkiej.

3 synów: Wilhelm II Rudy okrutnik, rządził krótko, Henryk i Robert. Następstwem panowania Wilhelma

Henryk I - 1100-1135 - rządy w Anglii pominięty w testamencie z powodu małoletniości, toczył walki z braćmi. Poprzez małżeństwo z Matyldą szkocką zbliżenie Normanów z Anglosasami.

Robert na I krucjacie po powrocie rządy Normandii.

Henryk odpiera najazd brata 1001, uwięził go i obejmuje także Normandię.

Po śm Henryka, rządy córki Matyldy wdowa po ces Henryku V, wychodzi za mąż za Gotfryda Plantagenta.

hr Blois Stefan król 1135-1154, wnuk WZ - wykorzystuje osłabienie władzy królewskiej, rozdawnictwa - zmuszony uznać następstwo syna Matyldy i Gotfryda Plantagenta = Henryka II Plantagenta.

Francja położenie Kapetyngów fatalne.

Ludwik VII z dyn Kapetyngów, kryzys, rozwód z Eleonorą ks Akwitanii, która żeni się z Henrykiem II, pp angielski Hadrian IV, domena królewska skurczona i okrążona przez Normanów.

Henryk II Plantagent - 1154-1189 - reformator,

• odzyskuje silną pozycję, jaką utraciła korona w czasach rządów Stefana z Blois.

• Powierza stanowiska szeryfa niższym warstwą - rycerzom.

• Zamiast obowiązku służby wojskowej stały podatek - tarczowy.

• Rywal Ludwika VII i jego syna Filipa II Augusta.

• Konflikt - zwierzchnictwo nad klerem - spór z bp Cantenbury Thomas Becket zam w 1170. Pokuta H II.

• zmuszony zatwierdzić immunitet sądowy kościoła i odwołać clarendońskie konstytucje (ograniczenie swobód kościelnych)

• Podbija Irlandię, Szkocję. Ustanowił prawo anglo-saskie prawem państwowym.

Szachownica - trybunał mający nadzór nad podatkami i skarbowością, obrady wokół stołu pokrytym szachownicą. Dochody z sądownictwa i własnych terenów. Każdy wolny za opłata mógł dochodzić swych praw przed obliczem króla. Utworzył sądy objazdowe królewskie, które stały nad innymi. Nieudana próba rozciągnięcia sądownictwa na kler. Chciał aby kler:

• odpowiadał przed sądami świeckimi

• aby sądy kleru nie obejmowały ludności świeckiej

• wpływ króla na elekcje bpów i opatów

• zabraniały apelacji do Rzymu bez zgody króla

Ryszard Lwie Serce - 1189-1199 - syn Henryka II i Eleonory Akwitańskiej.

• Wchodził w konszachty z Filipem II Augustem królem Fr przeciwko ojcu H II.

• Rządy rozpoczął od III krucjaty u boku F II Augusta. Walki z Saladynem, 1191 zdobył Akkę, ale nie zdobył Jerozolimy.

• W drodze powrotnej schwytany przez Leopolda Habsburga wydany w ręce ces Henryka VI - wykupiony za 100 tyś funt.

• Jego brat Jan bez Ziemi sprzymierzył się z F II Augustem. Jednak pokonał Filipa Augusta.

• Ginie pokonany w kampanii w Normandii w 1199.

• Legenda sławy i szlachetności rycerskiej. Władza w ręku nieudolnego Jana bez Ziemi, najmłodszego z braci.

Jan bez Ziemi - 1199-1216 - najmłodszy syn H II

• nieudolne i okrutne rządy doprowadziły do silnej opozycji.

• Filip II August wykorzystał to i zajął ziemie należące do Plantagentów na terenie Francji.

• Sojusz z Ottonem IV prowadzi do wojen z Fr, Bouvies 1214 (Otton IV) - nie odzyskuje utraconych terenów.

• Klątwa w wyniku sporu z pp o nominację bpa Canterbury. Zdjęta kiedy uznał się lennikiem Innocentego III.

• Opozycja zmusza do podpisania przywileju „Wielka karta Swobód”.

Wielka Karta Swobód - akt wydany w Anglii 1215 przez króla Jana bez Ziemi pod naciskiem możnowładztwa, wzburzonego królewską samowolą i uciskiem podatkowym.

• umowy między królem a jego wasalami. Ograniczała władzę monarszą

• w dziedzinie skarbowej (nakładanie podatków za zgodą rady królestwa

• sądowej zakaz więzienia lub karania bez wyroku sądowego,

• określała uprawnienia baronów, duchowieństwa i zakres swobód klas niższych.

• przyznawała feudałom prawo oporu przeciwko królowi w razie naruszenia przez niego praw w niej zawartych.

Parlament angielski, organ przedstawicielski powstały w Anglii w XIII w.

• wykształcił się ze zgromadzeń bezpośrednich wasali królewskich - baronów.

• Uprawnienia nadane przez Jana bez Ziemi w Magna Charta Libertatum (1215) dał początek parlamentaryzmowi angielsk.

• Pod koniec XIII w. w zgromadzeniach pojawili się przedstawiciele mieszczaństwa i rycerstwa.

• W XIV w. nastąpił podział na dwie izby:

1. Izbę Parów - bezpośredni poddani króla: prałaci, baronowie - izba wyższa, wyłoniona z rady królewskiej,

2. Izbę Gmin - posłowie z miast i rycerstwa - izba niższa.

Dla rozwoju parlamentaryzmu znaczenie miał fakt, iż mieszczanie i rycerze zasiadający w Izbie Gmin obradowali wspólnie.

Parlament zwoływany 2/3 razy w roku. Decyzje o wojnie, pokoju, powołanie armii, o wyjazdach króla na kontynent, nominacje.

Język francuski powszechnie używany w Anglii, angielski używany na wsiach, w X w był językiem literackim, teraz się cofnął na wieś. Francuski wyparł nawet łacinę. Nieznajomość uchodziła za brak ogłady.

[Makbet, ok.1005-1057 rycerz szkocki. Król Szkocji od 1040. Skrytobójczo zamordował króla Duncana I. Zginął w walce z synem zamordowanego króla, Malcolmem. Jego postać posłużyła W. Szekspirowi za pierwowzór bohatera tragedii Makbet.]

Henryk III - 1216- 1272 syn Jana bez Ziemi

• Walki z Ludwik VIII, potem z jego synem L IX Święty, klęska ofensywy we Francji - pokój Paryski 1259

• powiększył nieco swe panowanie w Gujenie i Gaskonii, ale złożył hołd lenny.

• Od pp Honoriusza III dostał Sycylię, ale musiał wywalczyć od Hohenstauffów.

Stulecie walk między Kapet a Plant zakończone kompromisem. Jednak z walki tej wyszło silne i skonsolidowane państwo francuskie.

Montfort -1264 rada odrzuca podatek, początek opozycji przeciwko parlamentowi złożonego tylko z baronów=lordów.

Szymon Młodszy z Montfort hr Leicester 1206-1265 (Szymon Starszy - krucjata przeciw Albigensom, ginie), , możnowładca anglo-frankoński. Przywódca zbrojnej opozycji przeciwko Henrykowi III angielskiemu. 1264 pokonał wojska królewskie pod Lewes.

1265 zwołał parlament ang. z udziałem przedstawicieli hrabstw, po 2 z: rycerstwa i miast, tworząc zalążek późniejsze Izby Gmin. Opuszczony przez baronów, którzy sprzymierzyli się z królem, poległ w walce z baronami pod Evesham.

Edward I 1272-1307, syn H III

• wprowadza do parlamentu drobne rycerstwo i niższy kler.

• Wciela Walię, Szkocję - zacięte walki William Wallace 1297 klęska Anglików pod Sterling. Powstańców popierał Filip IV Piękny. Wallace stracony 1305, ale krewny Wallace Robert Bruce podejmuje walki

• 1328 wojska Angielskie zmuszone opuścić Szkocję.

• Niepowodzenia wykorzystywali Kapetyngowie próbując wypędzić Plantagentów z kontynentu.

Edward II - 1307-1327 - żona c Filipa IV Pięknego

• nienawiść żony Izabeli. Brat Izabeli Karol IV opanował w 1324 Gujenę nadając ją jej synowi Edwardowi III.

• Izabela wszczyna bunt i detronizuje przez parlament Edwarda II na rzecz syna E III. Po abdykacji zamordowany.

Edward III - 1327-1377, syn E II i Izabeli fr (ustanowił order podwiązki)

• za jego panowania rozpoczyna się wojna stuletnia o Gujenę=Akwitania

• zgłasza pretensje o koronę Francji, jako wnuk Filipa IV Pięknego

• 1346 Crecy, 1356 Poitiers, 1360 traktat w Bretigny - płn i zach Francja w rękach ang.

Ryszard II - 1377 - 1400

• 10 lat gdy obejmuje rządy

• powstanie Wata Tylora 1381, podstępnie stłumione

• obalony przez Henryka IV Lancastera. Uwięziony zm śm głodową.

Henryk IV Lancaster - 1400-1413 - założyciel - dyn Lancasterów

• stanął na czele zagranicznej opozycji przeciw despotycznym rządom Ryszarda II

• na czele zagr opozycji (przebywał na Litwie gdzie pomagał Krzyżakom 1390),1400 przybywa i zmusza H II do abdykacji,

• Pamiętając o detronizacji poprzedników (Edwarda II i Ryszarda II) uznawał wzrost siły i pozycji parlamentu. W 1407 zaakceptował parlamentarną kontrolę królewskich wydatków wojennych.

Henryk V Lancaster 1413-1422 ang.

• zapoczątkował nowy etap wojny stuletniej odbudowa angielskiego panowania we Francji

• tajny układ z Janem Nieustraszonym - neutralność Burgundii

• 1415 pod Azincourt pokonuje Francuzów, Karol Orleański w niewoli

• układ w Troyes 1420 - ślub z c. Karola VI Sz Katarzynę czyni go dziedzicem korony fr, zmarł 2 m-ce przed śm króla Francji

Henryk VI Lancaster 1422-1461 i 1470 król fr i ang syn Henryka V i Katarzyny de Valois

• jako niemowlę proklamowany królem Fr i Ang

• wystąpienie Joanny d'Arc 1429, która doprowadziła do wyparcia Anglików z kontynentu

• niezadowolenie z rządów wybuch wojny Dwóch Róż - na czele opozycji Ryszard York, potem bratanek Edward IV York

• zdetronizowany w 1461, odzyskuje rządy w 1470, ale wkrótce stracony przez Edwarda IV w 1471

Edward IV York 1461-1483 syn ks Yorku Ryszarda

• 1461 opanował Londyn i koronował sie na króla, zabił Henryka VI

Edward V York - 1483

Ryszard III York 1483-1485

• ostatni z dyn Yorków, morduje bratanków (synów Edwarda IV), Edwarda V i Ryszarda.

• Pokonany przez Henryka VII Tudora

Henryk VII Tudor 1485-1509

• pierwszy z dyn Tudorów

• stanął na czele opozycji przeciwko okrutnym rządom Ryszarda III Yorka

• 1485 bitwa pod Bosworth pokonał Ryszarda III, potem toczy walki z jego synami Ryszardem i Edwardem

• 1486 poślubił Elżbietę, córkę Edwarda IV, kładąc kres waśniom obu rodów.

• zbudował silny autorytet władzy Tudorów - złamał feudałów, 1487 Sąd Izby Gwiaździstej - o zdradę stanu

• wzmocnił role parlamentu do walki z feudałami

Wojna Dwóch Róż 1455-1485- walki o tron ang. m młodszymi liniamii Plantagentów: Biała-York - Czerwona-Lancasterów

Anglia pogrążona w wojnach domowych po wojnie stuletniej. Zwyczaj wycinania jeńców w pień przyczyną wymarcia starej szlachty.

Kryzys gospodarczy i polityczny spowodowany wojną stuletnią wywołał niezadowolenie możnowładców z rządów upośledzonego umysłowo Henryka VI Lancastera (wnuk Karola VI Szalonego króla Fr).

• na czele opozycji stanął ks Yorku Ryszard, który 1455 pobił stronników królowej Małgorzaty (żony Henryka VI)

• Jego syn, Edward IV, przy poparciu Ryszarda ks Warwick, wypędził 1461 Henryka VI ogłosił się królem jako Edward IV.

• 1470-1471 odparł próbę powrotu na tron Henryka VI, którego uwięził i kazał zgładzić.

• 1483 tron zagarnął brat Edwarda, Ryszard III, który kazał zamordować małoletnich bratanków.

• Despotyczne rządy Ryszarda III doprowadziły do pojednania Lancasterów i Yorków.

Wznowienie konfliktu nastąpiło w 1485, gdy w Anglii wylądował z posiłkami francuskimi Henryk hr Richmond, spadkobierca po kądzieli praw Lancasterów, przebywający dotychczas w Bretanii. 1485 pokonał pod Bosworth Ryszarda III i ogłosił się królem jako Henryk VII Tudor. 1486 poślubił Elżbietę, córkę Edwarda IV, kładąc kres waśniom obu rodów.

Wojna Dwóch Róż złamała potęgę możnowładców angielskich (wielu zginęło z rąk morderców lub poległo), umożliwiając awans społeczny młodej szlachcie i mieszczanom. Absolutyzm Tudorów zapoczątkował okres wewnętrznej stabilizacji.

W XII w - utwierdzanie się królestw Zachodu: Anglia, Francja, Hiszpania.

Europa Środkowa w rozbiciu politycznym - Zachód Europy centralizował władzę.

Na wschodzie oblicze narodowe państw, ale rozbicie polityczne.

Francja

Hugo Kapet 956-996 - ks Francji, wybrany królem po bezpotomnej śmierci Ludwika V. Założyciel dynastii.

Głównym celem polityki było uniezależnienie od elektorów i dziedziczność tronu. Kapetyngowie do 1328. Domena królewska - tereny m Paryżem a Orleanem. Zamiary odzyskania Lotaryngii i rozbicia obozu normandzko-angielskiego.

Robert II Pobożny syn Kapeta 996-1031 król Francji. Opanował Burgundię. Przymierze z Henrykiem II niem.

Ograniczenie domeny królewskiej, osłabienie monarchii.

Ludwik VI Gruby - 1108-1137- porządek w królestwie i autorytet

• konsoliduje ziemie, burzy zamki awanturniczych i łupieżczych wasali, rycerzy, przywraca autorytet władcy.

• Przywraca sojusz z Kościołem i spokój na drogach.

• Sukces małż Eleonory Akwitańskiej z synem Ludwikiem VII nie był trwały. Nabytku nie udało powiązać się z domeną.

• Późniejsze małżeństwo Eleonory z Henrykiem II ang wiodło Kapetyngów na skraj przepaści, odebranie korony wydawało się kwestią czasu, jednak H II zajęty reformami i walką z opozycją nie przeszedł do ofensywy, Kapetyngowie przetrwali.

Ludwik VII - syn L VI, król 1137 - 1180 - nieudana i kosztowna II krucjata w obronie kr Edessy 1148/9. Rozwód z Eleonorą.

Filip II August - 1180-1223

• udział w III krucjacie z Ryszardem Lwie Serce

• Wykorzystuje Jana bez Ziemi przeciwko bratu Ryszardowi Lwie Serce. Porzuca dla polityki przyjaźń obu.

• Konflikt z Janem bez Ziemi - jako swego wasala pozwał go przed sąd parów, a gdy ten się nie zjawił na mocy wyroku sądowego zajął większość francuskich terytoriów Plantagentów, Normandie, Andegawenię.

• przy poparciu pp Innocentego III rozbija koalicję Jana bez Ziemi, Ottona IV Welfa i hr Flandrii pod Bouvines 1214.

• Usprawnia, centralizuje administrację kierowaną przez urzędników, których mógł odwołać

Bitwa pod Bouvines 1214 rozstrzygnęła pretensję między rodami:

• Kapetyngami a Plantagentami - tron w Anglii Henryk III

• Welfami a Hohenstaufami - tron w Niemczech - Fryderyk II

Syn króla Francji Ludwik VIII wylądował w Anglii, zajął Londyn i tylko śm Jana uratowała tron Plantagentom.

Ludwik IX Święty - 1226-1270 syn Ludwika VIII

• wzmocnienie władzy królewskiej, mawiał: „tylko jeden król jest we Francji”.

• Interwencje w lenna - ustanawia urzędników królewskich, wyszukiwanie król. uprawnień i roszczeń. Wykupywał lenna,

• jedna moneta.

• Wprowadził sądy królewskie ograniczając władzę sądów feudalnych.

• Żelazną ręką zakończył wojny prywatne, bezpieczeństwo na drogach, zakaz pojedynków, sprawiedliwość tylko przez sądy. Urzędnicy gł. z zakonów żebrzących objeżdżali kraj i zbierali skargi co przyczyniło mu popularności.

• Popierał inkwizycję, walczył z heretykami.

• zorganizował 2 ostatnie krucjaty 1248-1254, VII celem było opanowanie Egiptu, podczas VIII 1270 krzyżowcy skierowali się do Tunisu. Obie zakończyły się klęską.

• dyn Kapetyngów najsiln w Europie. Autorytet moralny, potrafił skrytykować pp, przyjaźń z Fryderykiem II mimo klątw pp.

Filip IV Piękny - 1285-1314 syn Filipa III Śmiałego.

• walka z pp o władzę nad kościołem fr.

• Dzięki małżeństwu z Joanną uzyskuje Szampanię i Nawarrę, zdobył Flandrię

• Koszta wojny pociągały podatki. Opodatkowanie duchowieństwa - konflikt z pp Bonifacym VIII.

• Zwołał pierwszy raz w his Fr 1302 Stany Generalne (przedst duch, ryc i miesz) poparły króla, w 1303 polecił uwięzić pp.

• 1309 dopr do wyboru na pp swego kandydata, bpa Bordeaux, k jako Klemens V przeniósł siedzibę z Rzymu do Awinionu, na terytorium Fr, zapoczątkowując tzw. niewolę awiniońską papieży (1309-1377).

• przyłączył do Francji Lyon i hrabstwo Burgundii.

• W wyniku wojen chcąc ratować finanse w 1312 zniszczył zakon Templariuszy, konfiskując jego majątek. Zagarnął także kapitały Żydów, których wypędził z Francji.

Skutki wytężenia sił Francji odczuło dalszych 3 jego następców: Ludwik X Kłótliwy, Jan I Pogrobowiec, Filip V Wysoki. Pozostawił tylko córki. Koronę brat Karol IV Piekny.

Karol IV Piękny - 1322-1328 syn Filipa IV Pięknego - 1328 wygasa linia Kapetyngów.

Kryzys polityczny Zachodu: Wojna Stuletnia.

Po śm pretensje zgłaszał wnuk Filipa IV P., Edward III co stało się przyczyną wybuchu - wojny stuletniej. Francja - najbogatsze i najludniejsze państwo ówczesnej Europy - 20 mln. Anglia tylko 4,5 mln.

Klęska Anglików ze Szkotami sprawia reformy - nacisk na wyszkoloną piechotę niż na konne rycerstwo.

Doskonalenie łucznictwa - szybkość wyprowadzania strzał, artyleria.

Walezjusze - oparcie na pospolitym ruszeniu. Bitwa dla fr wodzów polegała na pojedynkach.

Rok 1337 - początek wojny stuletniej. Wojna o posiadłości Plantagentów toczona wyłącznie na terenie Francji.

• 1292 Filip IV Piękny rozpoczął walkę z Edwardem I - odzyskuje Nawarrę, Szampanię i Flandrię

• 1323 jego syn Karol IV Piękny zaatakował Edwarda II - 1325 nadaje synowi E II i Izabeli Akwitanię (płd zach Fr).

Wojna stuletnia, okres wojen toczonych między Anglią a Francją w latach 1337-1453, których główną przyczyną było dążenie Walezjuszów (boczna linia Kapetyngów Filip VI) do przejęcia kontynentalnych posiadłości Plantagenetów w Akwitanii (Guyenne). Działania wojenne prowadzone były wyłącznie na terytorium Francji, podzielić je można na 4 okresy:

1) 1337-1360 zwycięstwa Anglików (m.in. pod Crécy 1346 i Poitiers 1356) uwieńczone traktatem w Brétigny (1360), przekazującym we władanie angielskie północne i zachodnie wybrzeża Francji,

2) 1360-1380 wzmocnienie pozycji militarnej Francji dzięki reformom przeprowadzonym przez Karola V Mądrego (1364-1380) i odzyskanie większości utraconych terenów,

3) 1380-1420 załamanie się potęgi francuskiej pod rządami Karola VI Szalonego (1380-1422) i ofensywa Henryka V Lancastera (zwycięstwo pod Azincourt 1415), zakończona traktatem w Troyes (1420), uznającym Henryka V za dziedzica tronu francuskiego i przekazującym pod panowanie Anglików terytoria francuskie na północ od Loary,

4) 1420-1453 sukcesy Francuzów spowodowane wzrostem nastrojów antyangielskich wśród niższych warstw społecznych - oswobodzenie Orleanu przez wojska Joanny d'Arc i koronacja Karola VII w Reims (1429), opanowanie Paryża (1435), pokonanie angielskiej armii ekspedycyjnej pod Castillon (1453) i zmuszenie Anglików do wycofania się z kontynentu (do 1558 w ich posiadaniu pozostawało jedynie Calais).

Obydwa kraje zostały w wyniku wojny osłabione i wyniszcz. Przyniosła zmiany w sztuce woj, m.in. rycerskie pospolite ruszenie zostało zastąpione przez zawodowe wojska najemne, powszechnie zaczęto używać artylerii.

1328 wyłania się problem dziedzictwa tronu we Francji po wygaśnięciu głównej linii Kapetyngów.

Filip VI - - 1328-1350 (syn Karola hr Valois, brata Filipa IV Pięknego), Walezjusze

• założyciel dyn Walezjuszów boczna linia Kapetyngów

• Edward III wysuwa roszczenia do korony mimo, że wcześniej złożył nawet hołd.

• pretekst wojny stuletniej i zahamowanie procesu jednoczenia państwa i wzmacniania władzy przez Filipa VI.

• Popiera Szkotów Dawida Brucea - szlachta opowiada się za interwencja - wizja łupów

1337 - E III zgłosił pretensje do korony, a Filip VI ogłosił konfiskatę lenn we Fr. E III.

F VI - zakaz handlu z Anglią. E III - zakaz wywozu wełny do Flandrii, potem cofa, za co miasta składają hołd E III jako król Fr.

Niszczą flotę fr. E III ląduje we Francji, pod Crecy 1346 wygrana Anglików. Przegrana Francji Filipa VI i jego sojuszników: ślepy król czeski Jan Luksemburski z synem świeżym królem rzymskim Karolem IV L.

Czarna śmierć wstrzymuje na kilka lat działania wojenne.

Jan II Dobry - 1350-1364 - syn F VI

• poprzez swą nieudolną politykę, pogorszył położenie Francji.

• Nadał Burgundię ulubionemu synowi towarzyszącemu w niewoli Filip Śmiały - (przyłącza Flandrię - potężne państwo).

• walki z Czarnym Księciem - ks Walii Edward, następcą tronu, okrążony pod Poitiers w 1356 i pokonany. Francuzi te same błędy, król i wielu ryc do niewoli.

• Uwolniony za obietnicą zapłacenia okupu. Nie mogąc wywiązać się z przyrzeczenia, dobrowolnie wraca w 1364.

Żakieria (z fr jacquerie, od pogardliwej nazwy fr chłopa: Jacques - Jakub, Kuba), powstanie ludowe we Fr 1358, wywołane trudną sytuacją we wsiach franc podczas wojny stuletniej, zdziesiątkowanych przez zarazę, grabionych przez obce i najemne wojska. Bezpośrednią przyczyną żakierii były nadzwyczajne podatki nałożone na potrzeby wojny, a zwłaszcza na wykup Jana II Dobrego z niewoli angielskiej, do której wzięto go 1356 pod Poitiers.

Stany Generalne narzucają delfinowi Karolowi V Mądremu - Wielki Ordonans - akty prawne. Stany mogły zbierać się samodzielnie, nie można nakładać podatków bez ich zgody, reforma administracyjna. Przywódca - Stefan Marcel - władca Paryża, kontrola nad delfinem, ale zamordowany 1358.

Bilans rządów 2 pierwszych awanturniczych Walezjuszy opłakany. Anglicy, Czarna Śmierć, kraj pustoszony przez bandy, które porywały się nawet na miasta.

Karol V Mądry - syn Jana II Dobrego 1364-1380,

• zastosował taktykę partyzancką, która przynosi zwycięstwo Francji

• trudny pokój w Bretigny 1360 - król ang nie był już lennikiem, 3 mln Ecu za Jana II Dobrego, utrata terytoriów podbitych, E III w zamian rezygnował z tytułu króla Fr. Jan II objeżdża ziemię, ale wraca.

• 1369 wznawia wojnę odzyskując większość utraconych ziem.

• Wykorzystuje bunt Jana hr Armagnac, co umożliwia Karolowi V interwencję, wojna partyzancka kolejno odzyskuje miasta i wypiera Czarnego Księcia syna E III. W rękach Anglii tylko Gujena.

1376 zm Czarny Książę oraz ojciec E III, tron 10 letni syn Czarnego Ryszard II, co uniemożliwia Anglii dalszą wojnę.

Karol VI Szalony - 1380-1422

• rządy w jego imieniu ks Burgundii i Flandrii Filip Śmiały

• po śm Filipa Śmiałego jego syn Jan bez Trwogi i brat Karola VI Szalonego Ludwika ks Orleanu.

• Jan Nieustraszony zabija Ludwika Orleańskiego 1407 co stanowiło aplauz ludu Paryża, syn zabitego Karol Orleański wystąpił z hasłem zemsty, poparty przez teścia hr Armagnac popiera go organizując bandy przeciwko Burgund - armaniacy.

Rozpoczęła się wojna domowa. Powstanie w Paryżu, rządy w rękach Jana bez Trwogi. Jan opuszcza Paryż, patrycjat przerażony władzą rzemieślników wydaje go armaniakom. Ci z kolei odwet na zwolennikach Jana.

Wykorzystując taką sytuację młody Henryk V syn IV wznawia wojnę.

Jan II Dobry 1350-1364 (niewola) - Filip Śmiały 1363-1403 (Burgundia) - Jan bez Trwogi (zabija Ludwika Orleańskiego) -F IIID.

Henryk V 1413-1422 ang.

• zapoczątkował nowy etap wojny stuletniej odbudowa angielskiego panowania we Francji

• tajny układ z Janem Nieustraszonym - neutralność Burgundii

• 1415 pod Azincourt pokonuje Francuzów, Karol Orleański w niewoli

• układ w Troyes 1420 - ślub z c. Karola VI Sz Katarzynę czyni go dziedzicem korony fr, zmarł 2 m-ce przed śm króla Francji

Jan bez Trwogi zajmuje Paryż hr Armagnac zginął w walkach ulicznych.

1419 próba porozumienia - zjazd delfina Karol VII i Jan bez Trwogi - zamordowany Jan przez armaniaków.

Henryk V ang poślubił Katarzynę córkę Karola VI Szalonego fr, co czyniło go dziedzicem Francji.

Filip III Dobry 1419-1467 syn zabitego Jana Nieustraszonego, (ustanowił order Złotego Runa).

• po śm ojca 1419, i śm króla Anglii Henryka V 1422 i śm Karola VI Szalonego 1422 przechodzi na stronę delfina Karola VII.

• 1435 - przyłącza Holandię, Luksemburg, Brabancję doprowadził Burgundię do szczytu potęgi.

Grabieże okupowanych wojsk wyzwala ruchy chłopskie. Napadano na załogi ang i burg.

Joanna d'Arc jako 17 letnia dziewczyna pojawia się w 1429 przed Karolem VII, twierdząc, że otrzymała od Boga misję doprowadzenia do jego koronacji w Reims i uwolnienia kraju z Anglików. Wykorzystano propagandowo. List Joanny do wodzów ang, aby z polecenia Boga opuścili Fr robi wrażenie. W 1429 udaje się wojskom na czele z Joanną oswobodzić Orlean. Wprawdzie atak na Paryż odparty, a Joanna w 1430 w rękach Anglików, ale procesu nie można było zahamować. Koronuje wcześniej Karola VII w Reims. Król nie przedsięwziął niczego aby ją uwolnić. Spalona w Rouen 1431. Karol VII podpisuje pokój z Filipem Dobrym, a Anglikom nie pomaga nawet koronacja Henryka VI w Paryżu. Francja zmuszona uznać posiadłość burg-flanr.

Reforma armii we Francji - zawodowe i karne formacje. 1435 Karol opanował Paryż. 1444 zawarto zawieszenie broni w rękach Anglii już tylko Normandia i Gujena. Użycie armat przypieczętowało także los Normandii. Jeszcze tylko Calais do 1588 w rękach Anglii. Wybuch wojny domowej sprawiła wymarcie wszystkich starych rodów w Anglii.

Bilans po obu stronach był opłakany. Zrujnowane rycerstwo w Anglii, pieniądze z łupów przetrwonione. Epidemia dodatkowo sprawiła mniej rąk do pracy. Zniszczenia we Francji objęły większość ziem, ludność z 20 d0 14 mln, W spadku niebezpieczna Burgundia i Flandria.

Karol VII - król 1422-1461

• popierany przez armaniaków w walce o tron

• po śm Karola VI Szaonego i Henryka V Lancastera ogłosił się królem Francji 1429 w Reims - J Darc.

• Dzięki zwycięstwom wypiera Anglików z kontynentu

• Zjednoczył większość ziem

Ludwik XI 1461-1483 syn Karola VII króla Fr

• w opozycji do ojca Karola VII od 1440, na dworze w Burg

• Zaraz po objęciu władzy przeciwko dawnym sojusznikom i przejawom władzy magnackiej gł przeciw Karol Śmiały

• uwięziony przez K Śmiałego, który wymusza na nim ustępstwa

• pokonał wewn bunt i jednoczy kraj, Normandia i część Burgundii - po śm Karola Śmiałego ogłasza Burgundię jako wygasłe lenno i przyłącza do Fr. W wojnie z Maksymilianem ojcem Filipa I Pięknego przegrywa część Burgundii

Filip I Piękny Habsburg 1478-1506 syn ces Maksymiliana i Marii burgundzkiej. Ojciec cesarzy Karola V i Ferdynanda I.

Przez małżeństwo z Joanną Obłąkaną królową Kastylii, stali się Habsburgowie władcami Hiszpanii.

Potęga Burgundii.

Ucieczka ludności z niespokojnej Fr do bur. Silna armia. Obaj dążyli do odrodzenia karolińskiego królestwa Lotaryngii. Popierają wszystkie spiski przeciwko Fr w obawie, że Fr zechce odzyskać swe utracone lenna.

• Filip III Dobry - syn Jana Nieustraszonego 1419-1447, order Złotego Runa

• początkowo po stronie Henryka V

• uznaje 10-cznego Karola VII

• w zamian uzyskuje zwolnienie z lenna

Karol Śmiały - 1477-1487

• Jednoczy Niderlandy

• próba przyłączenia Lotaryngii aby połączyć Burgundię z Niderlandami

• zginął w bitwie z ks lotaryńskim pod Nancy

• mawiał, że „Tak kocha Fr, ze życzy jej 6 królów”

Rekonkwista

Oprócz krucjat do Ziemi Świętej papiestwo popierało wyprawy przeciwko Maurom w Hiszpanii (rekonkwista), a także przeciwko Słowianom połabskim (m.in. wyprawę 1147 pod wodzą Henryka Lwa i Albrechta Niedźwiedzia) oraz Prusom. Na wezwanie papiestwa podejmowano także w XIII-XV w. krucjaty przeciwko heretykom, m.in. albigensom, katarom, husytom.

Krucjaty

• wojny ogłaszane przez pp w celu odzyskania Ziemi Świętej spod panowania muzułmanów ogłaszane przez pp

• W 1063 papież Aleksander II (Hildebrand jego sekretarzem) ogłosił apel do wszystkich narodów chrześcijańskich, by wspierały Hiszpanów w walce z wrogami chrześcijaństwa.

• Krucjaty prowadzone przeciwko muzułmanom w Hiszpanii i na Sycylii,

• pierwszy ideę krucjaty podjął w 1074 Grzegorz VII, do jej realizacji doprowadził jednak dopiero Urban II, wzywając na synodzie w Clermont (1095) do odebrania grobu Chrystusa z rąk niewiernych.

• Czynnik ekonomiczny, obawa przed głodem w Europie, wydziedziczenie, nowa ziemia, kariera chęć złamania przez miasta włoskie hegemonii handlu bizantyjskiego i arabskiego.

• Uczestnicy wypraw krzyżowych (nazywani przez muzułmanów Frankami) korzystali ze specjalnych przywilejów, m.in. odpustów oraz opieki Kościoła nad pozostawionymi w kraju rodzinami i majątkami.

Fanatyczni najeźdźcy tureccy - Seldżucy nie byli tak tolerancyjni jak arabscy. Zajmowali raz po raz prowincje Bizancjum w Azji Mn. Ekspansja Seldżuków zahamowana przez rozpad na drobne sułtanaty ok. 1080. Dodatkowo trudności wykorzystali Normanowie zagarniając Płd Włochy Robert Guiscard. Urban II myślał, że krucjaty odbiorą Z. Świętą i zwrócą władzę pp w Bizancjum - 1096.

I krucjata 1096-1099 - składała się z 2 części

• uciekający przed głodem we Francji, mordowali i grabili po drodze, pogromy Żydów - dziesiątkowani po drodze przez miejscową ludność - resztki przeprawione przez ces Aleksego zostały zdziesiątkowane przez Turków.

• Druga część składała się z rycerstwa przeprawa morzem - zdobyli Niceę 1097, Ikonium, 1098 Edessę ( Baldwin I z Boulion w Lotaryngii utworzył pierwsze łacińskie państwo na Wschodzie - hrabstwo Edessy), Syrię i Antiochię, docierając w liczbie zaledwie ok. 20 tys. (wg obliczeń samego Urbana II na wyprawę wyruszyło 300 tys. ludzi)

• Jerozolima VII 1099 - dzięki flocie Genui, masakra ludności - powstało tzw. Królestwo Jerozolimskie, podległe władzy pp.

• 1 wład został Godfryd z Bouillon. Brat i następca Baldwin I przyjął tytuł królewski 1100 - jednoczy ziemie min hr Edessy.

• niebezpieczeństwo odwetu ze strony muzułmanów - powstawają zakony rycerskie, (kawalerowie maltańscy, templariusze).

Państwo zorganizowane w system lenny. Stały przypływ ludności - rycerzy pielgrzymów (Henryk Sandomierski 1154).

Muzułmanie krzyżowców nazywali - Frankami, a Bizantyjczyków - Rzymianami.

II krucjata 1147/9 - powodem upadek hr Edessy w 1144

• Organizatorem Bernard z Clairvaux (reformator życia zakonnego)

• na czele której stanęli, rywalizujący ze sobą (co doprowadziło do klęski), Konrad III król rzymski i Ludwik VII francuski.

• Zawrócili bez żadnych zdobyczy.

III krucjata 1189 -1192 - powodem utrata kontroli nad Ziemią Świętą

• Salladyn podbił niemal cały obszar Królestwa Jerozolimskiego

• Dow ces Fr I Barbarossę, króla fr Filipa II Augusta i ang Ryszarda I Lwie Serce.

• Niemcy lądem, a Fr i Ang morzem

• początkowe sukcesy krzyżowców, głównie niemieckich przesądziła śm ces, utonął w rzece.

• R.L. Serce pokłócił się z Filipem II Augustem o zwierzchnictwo zawraca. Po drodze schwytany przez Leopolda austriackiego wydany Henrykowi VI.

• Krzyżowcy odzyskali jedynie pas wybrzeża od Tyru do Jaffy, tolerancyjny sułtan zapewnił jednak chrześcijanom swobodny dostęp do miejsc kultu w Jerozolimie i innych miastach.

• Odzyskani Cypr

IV krucjata 1202/4

• Organizatorem Innocenty III.

• Upadek moralny, bez króla na czele wyprawy, inicjatywa Wenecjan

• Przyczyniła się do upadku Bizancjum i otworzenia drogi muzułmanom do Europy

• 1204 cesarstwo łacińskie

• Michał VIII Paleolog przy pomocy wrogów Wenecjan Genueńczyków odzyskuje Konstantynopol w 1261 r.

Niepowodzenia IV krucjaty zrodziły pogląd, że rycerstwo nie jest godne odzyskania Ziemi Świętej, a dokonać tego mogą jedynie istoty niewinne - dzieci. Rezultatem tej teorii była tzw. krucjata dziecięca (1212), podczas której większość uczestników zginęła, a reszta została sprzedana w niewolę.

V krucjata 1217-1221

• zorganizowana przez króla węg Andrzeja II i ks austriackiego Leopolda VI, plan uderzenia na w Egipt.

• Po przejściowym opanowaniu Damietty (1218), zakończyła się ostatecznie klęską.

VI krucjata 1228-1229 - bezkrwawa

• bezkrwawa wyprawa Fryderyka II (niektórzy historycy odmawiają miana krucjaty) - na mocy układów odzyskano część Królestwa Jerozolimskiego z Jerozolimą (utracona ponownie w 1244 najazdem Mongołów), Betlejem i Nazaretem.

VII i VIII krucjata

• Dwie ostatnie wyprawy zorganizował król francuski Ludwik IX Święty - celem VII (1248-1254) było opanowanie Egiptu,

• Zaraza zdziesiątkowała wojsko, zm także Ludwik.

Plany nowych krucjat podejmował brat Ludwika IX, Karol II Andegaweński, który w 1277 przyjął tytuł króla jerozolimskiego, jednak posiadłości łacińskie na Wschodzie zmniejszyły się - 1289 Mamelucy (wojskowi pochodzenia niewolniczego w Egipcie) zdobyli Trypolis, a w 1292 padł ostatni bastion krzyżowców - Akka.

Niedobitki "łacinników" wycofały się na Cypr, który stał się głównym punktem oparcia chrześcijan we wschodniej części Morza Śródziemnego (królowie cypryjscy przyjęli tytuł królów jerozolimskich i wielokrotnie w ciągu XV w. wysuwali projekty krucjat). Wyprawy krzyżowe nie osiągnęły zamierzonego celu, wszystkie zdobycze okazały się efemeryczne, jednocześnie krzyżowcy rozbili cesarstwo bizantyjskie stanowiące główną osłonę Europy przed Turkami. Najwięcej korzyści z ruchu krucjatowego wyniosły miasta włoskie, przejmując od Arabów i Bizancjum handel ze Wschodem. Królowie francuscy mogli się umocnić ponieważ groźni wasale opuszczali swe lenna w poszukiwaniu bogactw, także element awanturniczy.

Kolonizacja niemiecka i prawo niemieckie.

Kolonizację niem zapoczątkował Adolf holsztyński - (opanował Lubekę z rąk ks obodrzyckiego) na nowo zajmowanych terenach. Nadmiar ludności szukał ujścia w wędrówce na wschód. Ubogie rycerstwo, kler szukało możliwości awansu, rozwój kupiectwa. Również władcy słowiańscy, węgierscy i polscy widzieli korzyści podniesienie poziomu. Nikt nie troszczył się o krzywdę miejscowych.

Wieś

Zasadźca - zawierał układ z panem feudalnym, wytyczał teren pod zabudowania i dzielił ziemię na 3 niwy stosownie do trójpolówki. Sprowadzał osadników. Pastwisko i las wspólny. Zasadźca z reguły zostawał sołtysem, był lennikiem pana wsi. Obowiązek służby konnej, zbierał dla pana daniny z których miał udział, stał na czele sądu złożonego z chłopskich ławników. Prawo zakładania młynów i karczmy, podlegali mu rzemieślnicy. Przez pewien okres zwolnieni z ciężarów na rzecz pana. Później opłaty w daninach i pieniądzu, czasem dochodziła robocizna.

Miasto

Podobnie miasta były zakładane. Całość otaczana murami na planie owalnym. Podczas targów specjalny sąd, któremu podlegali wszyscy niezależnie od pochodzenia. Przybysze przynosili z sobą prawo wykształcone w Magdeburgu (prawo ławnicze - wsch Europa, Ślask Wrocław Kraków), Lubece (najważniejsze miasto Hanzy płn Polski) lub Norymberdze (Reński Związek Miast).

Miasto założone lub przeniesione na prawo niemieckie zostawało prawnie wyodrębnione spod książęcej jurysdykcji. Podlegało własnemu sądowi ławniczemu. Na czele miasta wójt przeważnie zasadźca, przewodniczył sądowi ławników. Pojawiają się rady miejskie, które stają się prawdziwym reprezentantem, z czasem wykupują wójtostwa.

Hanza - Luźna federacja miast strzegąca monopolu.

Kosmopolityzm - poczucie przynależności narodowej było słabo rozwinięte.

Język górnoniemiecki wkraczał na dwory słowiańskie i do miast.

Kupcy niemieccy zdobywają monopol handlowy w miastach w handlu morskim ze Skandynawią i Rusią.

Obejmowało Bałtyk- tzw Hanza Niemiecka. i Morze Północne - tzw Hanza Angielska.

Luźny związek miast założony na pozaniemieckich ziemiach. Prowadził wspólna politykę wobec państw rejonu obu mórz w celu ochrony swego monopolu. Zacieśniała się w okresie zagrożenia.

Na czele Hanzy stała Lubeka (największy port zał przez Adolfa holsztyńskiego). Kupcy lubeccy zakładali faktorie. Lubeka protegowana przez Henryka Lwa i Waldemara II.

• średn organizacja miast, mająca na celu opanowanie źródeł zaopatrzenia i rynków zbytu na określonym terytorium.

• Najwcześniej zawiązana w XIII w. Hanza angielska dążyła do zmonopolizowania handlu wełną.

• W XIII w. powstała także Hanza niemiecka, której celem było opanowanie handlu na Bałtyku i w krajach nadbałtyckich.

• Początkowo miast niem Lubeka Hamburg, potem m nad Renem, krzyżackie, szwedzkie i polskie XV w ok. 160.

• W celu administr związku podzielono miasta na 4 grupy: nadreńską, saską, wendyjską oraz prusko-inflancką.

• Co 3 lata zjazdy delegatów miast. Uchwały obowiązywały wszystkie miasta. Nieprzestrzeganie groziło wydaleniem.

• Dla obrony interesów Hanza posiadała wojska lądowe i flotę wojenną. Prowadziła wojny z Danią i Norwegią (1368-1370) o panowanie na morzu, z książętami niemieckimi i królem czeskim Wacławem IV o niezależność miast hanzeatyckich.

• Hanza posiadała liczne przywileje w krajach.

• Będąc monopolistą w zakresie eksportu stymulowała rozwój gospodarczy biorąc pod uwagę wielkość i rodzaj produkcji.

• faktorie w wielkich ośrodkach handl Europy, m.in. w  Londynie, Brugii, Antwerpii, Bergen, Malmö i Nowogrodzie Wlk.

• kupcy hanzeatyccy mogli prowadzić nieskrępowaną wymianę handlową z ludnością danego kraju - wrogość miejscowych

Lubeka wciągała inne miasta w obronę interesów. Zrujnowała handel rodzimy w Norwegii uzależnionej od dostaw zboża. Także w Anglii przywileje uniemożliwiające konkurencję Henryk III, transport wełny angielskiej do Flandrii. Waldemar IV podjął wojnę z Hanzą 1367 zjednoczoną w konfederację kolońską, wygrany przez Hanzę pokój w Strzałowie 1370.

Szczyt potęgi Hanza przeżywała na przełomie XIV i XV w. Od 2. poł. XV w. i w XVI w. zaznaczył się jej powolny upadek, wynikający z konkurencji Holandii, Anglii i połączonych unią kalmarską państw skandynawskich oraz z powstających coraz częściej sprzeczności interesów poszczególnych miast, członków związku. Spod kurateli Lubeki wyzwalają się kolejno miasta handlując z Holendrami. Wykorzystuje to Gdańsk po przyłączeniu do Polski 1454. W XVII w. nastąpił całkowity upadek Hanzy.

Walka krajów skandynawskich z ekspansją niemiecką.

Unia Kalmarska.

XIII/XIV w wpływy niem, budowa faktorii, niem duchowieństwo świeckie i zakonne. Ludność zachowywała wolność osobistą i prawo własności, tylko w Danii feudalizacja - była najgęściej zaludniona i najbogatsza.

Albrecht I Habsburg 1255-1308, król niem 1298 zrzekł się wszystkich posiadłości nadbałtyckich Erykowi V synowi Krzysztofa I.

Po śm Krzysztofa II wojny domowe, podział, rozdrobnienie i zastawy ziem. [Krzysztof I - Eryk V - Krzysztof II].

Dopiero Waldemar IV 1340-1375 - odzyskuje prowincje duńskie u Szwedów i Niemców zastawione przez poprzedników. Jednoczy. Największy opór napotyka ze strony miast Hanzy. Więcej niezadowolenia mieli Norwegowie, których Hanza zaopatrywała w zboże, wymuszając przywileje i monopolizując tam handel, handel Norweski został zniszczony w poł XIII w. Niezależna tylko była Szwecja bogata w surowce miedzi i żelaza, niezależna od dowozu żywności. W 1319 połączenie Norwegii i Szwecji pod berłem szwedzkiego Magnusa - syn Hakon VI.

Magnus przy poparciu Hanzy toczył wojnę z Waldemarem, ale W IV przeciąga go na swoją stronę, wysuwając plan unii wszystkich królestw. Plan małż córki Małgorzaty z synem Magnusa Haakonem VI. W IV Rozpoczął wojnę z Hanzą. Hanza początkowo pobita przez Waldemara, wysuwa kandydata do tronu szwedzkiego ks Meklemburgii Albrechta. W 1370 opanowuje Kopenhagę, Waldemar uciekł za granicę, obsada tronu uzależniona od Hanzy - pokój w Strzałowie.

Władze przejęła córka Małgorzata, ugodowa do Hanzy, przez co umacnia się także na tronie Norwegii. Niezadowolenie z wpływów niem w Szwecji sprawia, że obejmuje także tron Szwecji. Taktem i dyplomacją w 1397 w Kalmarze przeprowadziła unię 3 królestw wprowadzając na tron Eryka Pomorskiego ks Słupskiego. Była to unia tylko personalna: 3 kraje miały wybierać jednego króla i politykę zagr - wspólne wojny. Kalmarska unia, układ zawarty w 1397 między Danią, Norwegią i Szwecją.

• unia w wyniku zabiegów dypl. Małgorzaty królowej duńskiej i szwedzkiej, wdowie po królu norweskim Haakonie VI.

• Władcą zjednoczonego został Eryk Pomorski, syn Warcisława IV ks słupskiego i siostrzenicy królowej Małgorzaty.

• najważniejsze postanowienia unii kalmarskiej sprowadzały się do uznania jednego władcy i wspólnego prowadzenia wojen.

Eryk rządy dopiero po śm Małgorzaty 1412. Wprowadza cło od wszystkich statków przepływających Sund 1429 (do 1857), które zasilało skarbiec Danii. Prowadzi to do konfliktu z Hanzą.

Hegemonia Danii sprawiła opozycję w Szwecji i Norwegii. Powstanie w 1435 przyczyniło się do obalenia Eryka Pomorskiego. Odtąd upadek znaczenia. Zerwanie unii kalmarskiej w 1523 do czasu wyboru na króla Szwecji Gustawa Wazy (1523).

Niemieckie zakony rycerskie.

Templariusze - zał w 1119 przez ryc z Szampanii Huguesa de Payensa, nazwa od siedziby świątyni salomona - templum

• Początkowo bractwo chroniące pielgrzymów przybywających do Ziemi Świętej,

• później głównym zadaniem zakonu stała się walka z muzułmanami. Nazwę templariusze wzięli od ich siedziby w pobliżu dawnej świątyni (templum) Salomona w Jerozolimie.

• Templariusze nosili białe płaszcze z czerwonym krzyżem.

• Reguła zakonna, oparta na cysterskiej (w większości zakonów rycerskich).

• Liczne nadania i zręcznie prowadzone operacje finansowe pozwoliły zgromadzić wielkie bogactwa

• Dzięki bogactwu wpływ na decyzje słabych królów jerozolimskich i władców europejskich - pożyczki

• po upadku Królestwa Jerozolimskiego templariusze przenieśli się na Cypr 1291, a następnie do Francji.

• 1307 zadłużony Filip IV Piękny pragnąc uwolnić się od wierzycieli, uwięził wszystkich członków zakonu we Fr, oskarżając o herezję, świętokradztwo, czary, rozpustę i spiskowanie z Saracenami. Majątki we Fr uległy konfiskacie, wielu na stosie.

• pod naciskiem Filipa IV pp Klemens V rozwiązał 1312 zakon majątki przekazano joannitom. We Fr zagarnięte przez króla.

Joannici, powstały w Jerozolimie ok. 1130; zakon rycerski (z bractwa istniejącego przy szpitalu Św. Jana),

• zadaniem była obrona Królestwa Jerozolimskiego przed Turkami.

• Po upadku Królestwa zakon przeniósł się na Cypr,

• 1309 zajmują Rodos gdzie utworzyli własne państwo - od 1310 kawalerowie rodyjscy,

• od 1530 zakon przeniósł się na Maltę- kawalerowie maltańscy,

• Od XII w. istniał w Polsce, a także w innych krajach europejskich.

Kawalerowie Mieczowi Rycerze Chrystusowi - zał w Inflantach 1202 bp Alberta z Bremy. Przy poparciu Innocentego III.

• Pierwotnym założeniem obrona chrześcijan, neofitów i walka z poganami

• Członkowie zakonu rekrutowali się gł z krzyżowców.

• Zaczęli się uniezależniać od bpa tworząc państwo zakonne - Albert prosi Waldemara II o poskromienie

• W porozumieniu z Waldemar II podbił Estonię i dał początek Rydze.

• Opanowali Inflanty i traktowali jako swoją własność

• 1236 pobici przez Litwinów pod Szawlami.

• 1237 po klęsce unia z Krzyżakami.

• Od poł. XV w. uniezależnili się od upadającego zakonu krzyżackiego. W 1561 ulegli zeświecczeniu.

Krzyżacy, Zakon Szpitala Najświętszej Marii Panny Domu Niemieckiego w Jerozolimie, zakon rycerski utworzony z niemieckiego bractwa szpitalnego w 1198 w Jerozolimie.

• Po opuszczeniu Jerozolimy Krzyżacy osiedlili się na Węgrzech, broniąc kraj przed najazdami Połowców (1211-1224).

• Twórcą Zakonu w Europie Wielki Mistrz Herman von Salza doradca Fryderyka II.

• 1226 uzyskali obietnicę nadania ziemi chełmińskiej od Konrada I Mazowieckiego, za pomoc przed Prusami.

• Zatwierdzenie darowizny przez ces Fryderyk II i pp Grzegorz IX na zdobytych ziemiach zaczęli tworzyć własne państwo.

• 1237 połączyli się z Zakonem Kawalerów Mieczowych w Inflantach.

• Po podboju Prus w 1283 ekspansja na ziemie sąsiadów: Rusi, Litwy i Polski, Sambii i Żmudzi.

• 1308 opanowali Pomorze Gdańskie. Stolicę Zakonu przeniesiono z Wenecji do Malborka.

• Na czele państwa krzyżackiego stał wielki mistrz, podległy kapitule generalnej. Jego współpracownikami byli: wielki komtur, wielki szpitalnik, wielki szatny, wielki skarbnik i dwaj szafarze. Zakon składał się z rycerzy, duchownych i braci służebnych. Państwo krzyżackie dzieliło się na komturie.

• 1385 unia w Krewie polsko-litewskiej; Grunwaldem 1410.

• Związek Pruski - wojny trzynastoletniej (1454-1466).

• Traktaty pokojowe z 1411 i 1466 załamały potęgę polityczną i gospodarczą Zakonu

• 1467 Krzyżacy zmuszeni zostali przenieść swą stolicę do Królewca.

• 1525 wielki mistrz krzyżacki A. Hohenzollern przeszedł na luteranizm - 1929 w zakon duchowny.

Religie:

Buddyzm - religia uniwersalistyczna rozwijana od V pne. Przez mędrca hinduskiego. Nie odwołuje się do Boga-Zbawcy. Wskazuje drogę do samowyzwolenia. Odrzuca istnienie duszy. Praktyki medytacji. W ojczyźnie buddyzmu Indiach niemal nieobecny ok. 0,7 mln.

4 szlachetne prawdy:

• wszelki byt to ból i cierpienie (narodziny, starość i śmierć),

• źródłem cierpienia jest niewiedza,

• istnieje możliwość położenia kresu cierpieniu,

• umożliwia osiągnięcie tego stanu Ścieżka Ośmioraka: należyty pogląd, zamiar, mowa, działanie, sposób życia, wysiłek, uwaga i koncentracja.

Zoroastryzm - zaratusztrianizm - dualistyczna staroperska religia IX - VI pne, św. Księga Awesta, Walka między duchem światła, dobra - Ormuzd, a duchem zła, ciemności Arymanem toczy się walka. Religia państwowa w czasach Sasanidów III-VII ne.

Manicheizm - III ne, na podłożu Zaratustry, elementy zaratrustryzmu, chrystianizmu, buddyzmu i gnostycyzmu. Ustawiczna walka między dobrem a złem, światłem a ciemnością. Wyznawców cechowała asceza. Św. Augustyn. Do VI w ne poważne zagrożenie dla chrz. Do VIII konkurował z Islamen. 775-785 - kalif Mahdi ustanowił urząd inkwizytora tępiący wyznawców. W Europie inkwizycja.

Nestorianizm (chrześcijaństwo nestoriańskie) - twórca Nestoriusz bp Konstantynopola 428 - dwoistość natury Chrystusa, W człowieku Jezusie zamieszkał Bóg-Chrystus, czyli w jednym bycie połączone 2 natury boska i ludzka. Nestorianizm odmawiał Marii godności matki Boga Theotokos. Była jedynie matką człowieka Christotokos. Głosił, że zbawienie może być dziełem ludzkim, w którym Bóg jest oparciem i natchnieniem. Potepiony na soborze w Efezie 431.

Islam - twórcą Mahomet, wysłannik Allacha - Boga jedynego. Koran spisany ok. 633 po śm Mahometa. Założenia Islamu w Koranie oraz sunnie - tradycji. Obowiązki Islamu 5 filarów islamu: wyznanie wiary (szahada), modlitwa (salat), jałmużna (zaka), post (saum), pielgrzymka do Kaby (hadżdż). Islam w XIII w przeżywał kryzys, ale rozwój w Indiach.

Szyici - uznają prymat domu Alego (pierwszy męczennik), męża Fatimy 4 córki Mahometa, prześladowani przez sunnitów, najwięcej w Iranie. Odrzucają sunnę.

Sunnici - ortodoksyjna doktryna oparta na Koranie, zgodnej opinii gminy, analogii i sunnie - tradycji. Są to 4 podstawy muzułmańskiego prawa - szariatu. Mówi się, że Sunna mogłaby istnieć bez Koranu, ale Koran nie mógłby bez sunny. Sunna -wspomnienia z życia Proroka i przyjaciół.

Mongołowie

Dzieje Azji Środkowo-Wschodniej to wieczna rywalizacja między koczowniczymi ludami tureckimi i mongolskimi.

Temudżyn=Czyngis-chan - ok. 1197-1227 zjednoczył plemiona i sięga po władzę chana (tytuł nie wyjaśniony) - władca Mongolii, jeden z największych zdobywców w dziejach świata. Po zjednoczeniu koczowniczych plemion mongolskich i tureckich zajął Chiny i Chorezm. Skutecznie walczył z Rosją.

1206 - tytuł chagana. Oddziały podział dziesiętny, setki, i w tysiące.

1211- wtargnęli w płn Chiny państwo Dżurdżenów, 1215 zajęli Pekin. Zastosowali z Chin proch strzelniczy.

1219 podbój Azji Śrdk - Chorezm - założone przez Seldżuków pobili Mohameda I, później M II. Uciekający przed Mongołami żołnierze wstąpili na służbę egipską zajęli Jerozolimę w 1244. W Chorezmie świat zobaczył okrucieństwo Temudżyna, kazał wycinać wszystkich w opornych miastach oprócz rzemieślników i uczonych. Nie podbił Indii, chociaż był nad brzegiem Indusu. Dążył do podboju wszystkich ludów tureckich i mongolskich. Na stepach M Czarnego Mongołowie spychają Połowców (lud turecki), a ci Pieczyngów (lud turecki).

Dyscyplina, wywiad, dowodzenie ze wzgórza, pozorowane ucieczki, technika oblężnicza miast.

Stworzył imperium, które obejmowało obszary od Oceanu Spokojnego po Morze Czarne.

Temudżyn - yróżniał się talentem wojsk i organiz, ale także bezwzględnością i okrucieństwem. Stworzył wielką, doskonale zorganizowaną armię. Powstały system pocztowy, który obejmował swoim zasięgiem obszar całego imperium. Daniny w pieniądzu od osiadłych ludów, od koczowników w bydle, wg spisu. Ulepszenie komunikacji i administracji powoduje ożywienie handlu.

Podział na ułusy po śm chana1227.

Ugedej - po śm ojca Czingis-chana zgodnie z wolą - wielkim chanem. Stolica Karakorum. - podbój Korea.

Tułuj - wschód

Czagataj - część środkową

Dżuczi - zachód, twórca Złota Orda 1251. ale po śm odziedziczył syn Batu-chan ostateczny kształt Złotej Ordy. Podbój Bułgarów nadwołżańskich 1236, Moskwa spalona, ludność wymordowana, Wielki Nowogród obronił się. 1240 Kijów, Węgry, Wołyń, Halicz. W 1241, po wygranej bitwie z Rusinami pod Kałką, wojska mongolskie skierowały się na Węgry i do Polski.

W Europie dzielą się na 3 części:

1241 Batu-chan z Subedejem Węgry, Bedżak Mołdawia, Pejdar na Polskę aby ta nie przyszła z pomocą Węgrom. Zniszczyły Kraków i po bitwie pod Legnicą złupiły Śląsk. Po Legnicy pustoszy i wraca łącząc się na Węgrzech z Batu-chanem. Bela IV klęska w 1241. Ces Fr II i pp G IX zajęci walką o Italię nie przyszli z pomocą. 1242 śm Ugedeja - wielkiego chana - wycofują się za Karpaty - 1242 I wycofanie - Europa.

Po śm 1242 Ugedeja podbój muzułmańskiego bliskiego Wschodu. 1258 Bagdad, 1260 Syria. I tym razem walki o tron w Karakorum powstrzymał dalszą ekspansję - 1260 II wycofanie - Wschód. Wybór Kubilaja.

Inicjatywy pp i Ludwika IX dominikańskie i franciszkańskie o pomoc przeciw Seldżukom i odzyskanie Jerozolimy.

Chan kazał obu stawić się na dworze. Po za tym ułusy stanowiły w tym czasie niezależne imperia.

1275-1291 na dworze Kubilaja Marco Polo. W okresie panowania mongolskiego Kościół rozwijał się bez przeszkód. 12279 kubilaj podbija Chiny dyn Sung.

Imperialne tradycje kontynuował wnuk Czyngis-chana, Batu-chan, twórca państwa Złotej Ordy.

Batu-chan (?-ok. 1255), wnuk Czyngis-chana. Od 1227 chan mongolski. Organizował wyprawy przeciwko Bułgarii (1236), Rusi (1237), Polsce (1241) oraz Węgrom, Chorwacji i Dalmacji. Twórca potęgi tureckiej i założyciel państwa Złotej Ordy (1251).

Kubilaj - chan 1260-1294 - wnuk Czyngis-chana, twórca rozkwitu i potęgi imperium Mongołów. Kontynuował podbój Chin w latach 1264-1277. Po zdobyciu północnych Chin założył w Państwie Środka własną dynastię Jüan. Wstępując na tron chiński (1279) przyjął imię cesarza Szi-tsu.

Przeniósł stolicę państwa do Pekinu, przeprowadził reformę administracyjną kraju, rozbudował sieć dróg, organizował pierwsze stacje pocztowe, rozwijał handel z Europą. W 1280 zreformował kalendarz, w 1285 rozpoczął emisję pieniędzy papierowych, w 1287 założył w Pekinie akademię cesarską.

Podejmował wyprawy wojenne w celu opanowania Japonii. W latach 1275-1292 na dworze chińskim przebywał Marco Polo, zapomocą którego Kubilaj usiłował nawiązać kontakty z papieżem.

Złota Orda, Ułus Dżocziego, Stolica Saraj nad Wołgą - państwo mongolskie powstałe w latach 20. XIII w., w wyniku podbojów Dżocziego. Swój ostateczny kształt terytorialny Złosta Orda osiągnęła za rządów Batu-chana 1227-1255, obejmując: Powołże, część Kaukazu, Krym, stepy nad Morzem Czarnym, Ural, zachodnią Syberię oraz część Azji Środkowej, a także rozciągając władzę zwierzchnią nad Rusią. Wszyscy książęta ruscy wasalmi Złotej Ordy.

Zwierzchnikiem i przedstawicielem chana był Wielki Książę Włodzimierza nad Klaźmą - zbieranie danin. Żaden z ks nie mógł objąć tronu bez „jarłyku carskiego” - dokumentu po który musiał udać się do Saraju. Często nie wracał. Złota Orda - to Tatarzy.

• szczyt potęgi - Uzbek 1312-1342 i Dżanibeka 1342-1357 - zajął Azerbejdżan. Zamordowanie Dżanibeka zapoczątkowało walki wewn, w latach 1357-1380 na tronie zasiadało ponad 25 władców.

• Mamaj 1360 jednoczy ziemie łącznie z Krymem.

• 1380 Kulikowym Polu 1380 Dymitr Doński bije chana - wykorzystał zamieszki wewn.

• został obalony przez Tochtamysza, który zjednoczył państwo i zmusił księstwa ruskie do uległości 1382

• 1391, 1395-1396 - trzy wyprawy Timura rozbijają Złotą Ordę.

Timur - podbił Chorezm, Irak i Indie i Zakaukazie. Ostatnią próbę odbudowy jej znaczenia podjął Edygej zm. 1419. W wyniku nasilających się walk wewnętrznych od Złotej Ordy odpadały chanaty: kazański, krymski, astrachański oraz tzw. Orda Nogajska. Pozostała część Z.O., tzw. Wielka Orda, została ostatecznie rozbita 1502 przez wojska krymskie.

Czyngis Chan; Ugedej (Karakorum); Kubilaj (dyn Juan, Pekin) - Batuchan

Batuchan (Złota Orda), Uzbek (zrzuca zależność od chanów mong); Dżanibeka (Azerbejdżan); Mamaj (jednoczy) - Timur (3 wyprawy) - Edygej.

Rozkład imperium

Dyn mongolska w Chinach pod nazwą Juan. Asymilacja. Kubilaj ostatni z wielkich chanów, którego autorytet uznawano w świecie. Po śm 1294 władza chanów ograniczona do Mongolii i Chin. Kubilaj buddyzm, pozostałe 3 ułusy islam.

Inflacja wobec nadużyć papierowych pieniędzy - pierwsza inflacja, nadania ziemskie mongolskim najeźdźcom, którzy bezwzględnie eksploatowały Chiny. Walki o tron.

Togan Timur - powstanie chłopskie czerwonych turbanów rozpada się cesarstwo Juan - mnich Czu 1356 ogłosił się ces. Nowa dyn Ming. Timur wyparci do Mongolii. Chanat w Iranie rozdrobniony a w 1353 upada całkowicie.

Timur - 1336-1405 - nie przyjął tytułu chana, tylko emira, podbił Chorezm, Zakaukazie, Irak, Indie 1399, w 3 wypraw rozbił Złotą Ordę, 1399 zburzył Saraj, rozbił wojska pol-lit Witolda. 1400 - pokonał Mameluków władających Syrią i Egiptem. Stolica Samarkanda Uzbekistan. Zginął podczas wyprawy do Chin 1404. po śm stopniowy upadek.

Inwazja mongolska w przeciwieństwie do najazdów tureckich wywarła silny i ujemny wpływ na rozwój cywilizacji muzułmańskiej. Niszczyła miasta, wyludniała tereny. Skostnienie cywilizacji muzułmańskiej - dogmatyzacja islamu i wpływ na naukę, kulturę, sztukę, osłabienie kontaktów z Europą.

Egipt nie dotknięty najazdami mongolskimi prowadzi rozwój handlu, wiedzie prym, Kair metropolią.

Maghreb - z arab. Zachód - kraje płn-zach Afryki obejmujące Maroko, Algierię i Tunezję, niekiedy Libię. Wspólnota języka, religii, kultury i warunków naturalnych. Do Xi w Fatymidzi. Potem Almerowidzi z dyn. Berberskiej,

Imperium osmańskie

Państwo osmańskie - kontynuacja państwa Seldżuków w Azji Mn. Twórcą org było plemię przybyłe z Turkiestanu w XIII w.

• ok. 1210 jeden z wodzów Sulejman osiadł nad Eufratem. Później w bizantyjskiej prowincji - Bitynii (płn zach Turcja).

• Osman I 1299-1326 - wnuk Sulejmana dobry organizator i wódz dał nazwę państwu i ludowi. Pozostając na służbie sułtanów ikonijskich rozpoczął w Bitynii budowę własnego państwa.

• Osman I - jednoczy sąsiednie emiraty - rozszerzył swoje posiadłości na pograniczu ziem bizantyjskich.

• 1299 ogłosił się sułtanem, choć formalnie uznawał nadal zwierzchność mongolskich Hulagidów.

• 1301 bitwa pod Nikomedią zadał klęskę wojskom bizantyjskim.

• 1321, dotknięty chorobą, rządy nad krajem przekazał synowi Orchanowi.

1320 - Tymczasowy sukces - Wojska katalońskie z Rogerem de Flor wyparły wojska z Azji Mn.

• 1365 syn Orchana Murad - opanował Adrianopol okrążając Konstantynopol - był to właściwie koniec Bizancjum.

Znakomita organizacji wojska i państwa. Fanatyzm religijny i hasło podbojów pozwoliły skupić zarówno szyitów jak i sunnitów. Opornych mordowano lub częściej sprzedawano w niewolę. Dobrowolni mogli spokojnie żyć ciesząc się tolerancją religijną i płacąc niższe niż za cesarstwa podatki. Łatwość awansu dla ludzi niskiego pochodzenia z możliwością nawet cudzoziemców pod warunkiem przejęcia islamu. Z młodych niewolników często chrześcijańskich formowano oddziały gwardii pieszej - janczarów. Wyposażano wojsko w najnowsze zdobycze techniczne. Bunty surowo karano, dzięki czemu zdobyto porządek i dyscyplinę wewnątrz imperium..

• Murad oszczędził Bizancjum i uderzył na Bułgarię w 1365 car bułgarski upokorzony - przyjął zwierzchnictwo.

• 1389 - bitwa na Kosowym Polu (Serbia - Łazarz) siły Słowian poniosły klęskę mimo, że jeden ze Słowian zabił Murada.

• 1393 Bajazyt I „Błyskawica” wcielił Bułgarię.

• 1396 - 2 bitwa pod Nikopolis (Bułgaria Zygmunt L.) - zadaje klęskę na siłom chrześ. Europy- Bajazyt.

Schizma pp panująca w Europie uniemożliwiła działania pp, którzy organizowali krucjaty.

Inicjatywa ces Zygmunt L. z pomocą rycerstwa z Czech, Niemiec, Burgundczyków Jan bez Trwogi. Armia ok. 60 tyś jednak zatargi i nieudolne dowództwo pod Nikopolis 1396 - katastrofa. 10 tyś w niewoli większość wycięta.

• Podbija całą Anatolię i przygotowywał się na Konstantynopol.

Cesarz Manuel II ruszył na Zachód po pomoc. Tylko Genua i Wenecja nie zaprzestały wojny.

• 1400 -Timur Chromy, ratuje sytuacje Bizancjum, bije Chorezm, Iran, Indie, ZO, Mameluków w Egipcie i atakuje od płd. Timur władca mong-tur plemienia Barłasów - zał dyn Timurydów.

• Sułtan Bajazyt przerażony cofa wojska z Europy, zdjął oblężenie Konstantynopola i rusza na wroga.

• 1402 pod Ankarą - mordercza bitwa Turcy rozgromieni a Bajazyt w niewoli. Tylko syn Sulejman uciekł, a inni zostali wypuszczeni. Chaosu nie wykorzystali chrześcijańscy władcy, którzy sami zajęci byli schizmą i własnymi rozgrywkami. Ludność chrześcijańska w Azji nie podniosła buntu co świadczy o dobrej tureckiej administracji. Timur zawraca w głąb Azji.

• 1413 - Po śm Timura kraj jednoczy Mehmed I. Jego syn Murad II - rozpoczął nową ofensywę Turków.

• 1430 zdobywa Saloniki, Serbię.

Dzięki Cesariniemu pod dow Wł Warneńczyka rusza wyprawa. Jan Hunyady zadał klęskę Turką pod Niszą w 1443. Pp jednak nie godził się na pokój namawia do wojny Wenecję, jednak flota ich nie przybyła, co pozwala Muradowi na przeprowadzenie wojsk do Europy. Bitwa początkowo korzystny przebieg, załamała się jednak gdy król rzucił się na janczarów, śm króla powodem paniki. Hunyady z trudem ratuje część wojsk, Cesarini zginął w ucieczce. Los Konstantynopola przesądzony.

• Mehmed II - nowy sułtan, twórca potęgi imperium osmańskiego odmówił rokowań,

• otoczył miasto wojskiem i flotą, pobudował zamki, odcinając zaopatrzenie. Ostatni cesarz Konstanty XI przez 2 mce bronił.

Zdobyty 29 V 1453 przy pomocy wielkiego niespotykanego dotąd kalibru dział. Ces dzielnie zginął, miasto 3 dni plądrowane, odtąd Istambuł, gdzie Mahomet II uczynił rezydencję. Hagia Sophia Justyniana w meczet - zniszczenia nie dorównały krzyżowców z 1204.

• 1459 kolejno opanował Bośnię, Hercegowinę, Ateny, Teby, Albania.

• 1475 - pobili Krym narzucając chanatowi tatarskiemu zwierzch - tworząc Chanat Krymski (pos Złotej Ordy) nad M. Czar.

Nawoływania i liczne projekty krucjat w Europie nie doszły z powodu antagonizmów - ruch husycki był równie groźny dla pp.

• 1481 Turcy opanowali Otranto (cypel na płd Włoch) w Italii z trudem wyparci przez Neapol.

Ludność chrześcijańska obłożona podatkiem - charadż. Ziemia cała własnością sułtana, część nadawał dożywotnio za służbę konną. Uprzywilejowane stanowisko zajmowali Grecy - administracja. W Konstantynopolu obrał nowego patriarchę dla całości terytoriów. Wyższe duch udział w wyzysku ludów słowiańskich, co sprzyjało przechodzeniu na islam grup ludności, np. Bośni, Albanii, Bułg.

Chiny

1211 Chiny zostały podbite przez Mongołów Czyngis-chana, którego wnuk Kubilaj 1279 ogłosił się cesarzem i założył dynastię mongolską Jüan, przeniósł stolicę do Pekinu, organizował pierwsze stacje pocztowe, rozwijał handel z Europą, 1285 emisja pieniędzy papierowych, 1287 akademia cesarska. Rządy dynastii mongolskiej wywołały opór i bunty ludności, w ich wyniku władzę przejęła narodowa dynastia Ming (1368-1644). Założycielem Czu Juan-czang. Reformy: urzędnicy opłacani przez państwo z podatków od chłopów. Część chłopów ulgi podatkowe w zamian za służbę wojskową. Cesarz Czu-ti 1403-1424 - podbija Wietnam (później się oswabadza, a władca sam przybiera tytuł ces). Korea i Japonia uznają formalne zwierzchnictwo cesarzy Chin. Dla Mongolii usunięcie wielkich chanów z Chin było katastrofą. Kraj był wyludniony podbojami. Ograniczenie państwa wielkich chanów do Mongolii zapanowała nędza. Krótkie zrywy nie poprawiły ich losu.

Za czasów panowania tej dynastii powstało wiele świątyń i pałaców, sztuka chińska osiągnęła szczyt swego rozwoju, nastąpiła stabilizacja gospodarcza i polityczna. Dynastia Ming to powrót do tradycji z przeszłości wzorów z minionej dynastii Tang (618-907).Wiek XV był dla Chin okresem pomyślności gospod. Jednak konserwatyzm zamykał możliwość przemian kultur i polit - zastój.

Korea - pozbywa się władców mongolskich, powrót do tradycji.

Japonia - kamikadze - boski wiatr 2 krotnie ratuje przed inwazją mongolską Kubilaja 1274 i 1281.

Kraj rozdzierany wojną domową między bogatym płd zachodem a ubogim płn wschodem.

Władza cesarzy w rękach szogunów, później w rękach regentów z rodu Hojo. Japonia rozbita na księstwa feudalne, pod koniec XV w ok. 150 księstw.

Kryzys chrześcijaństwa.

Zwycięstwo polityczne pp nad ces w poł XIII w.

Wierzono, że pp jest w stanie rozwiązać wszystkie problemy Europy, wojny, spory.

Kumulacja stanowisk w K, przepych, wzrastające podatki, krucjaty (wyrażały podział nie jedność).

W tych okolicznościach zaczęły cieszyć się poglądy opat z Kalabrii (płd Włochy) -

Joachima z Fiore (zm 1202) - wyróżnił 3 epoki odpowiadające osobom boskim:

• epoka Boga Ojca - przewaga ludzi świeckich - rygoryzm ST

• okres Syna Bożego - przewaga kościoła, miał trwać do 1260

• epoka Ducha Świętego - triumf wolności, miłość bliźniego i sprawiedliwość, władza mnichów

Joachim poddawał krytyce sytuacje w koń XII w. Dlatego XIII był okresem rozwoju ruchów rel.

Sprzeczność między Ewangelią a obrazem życia kleru widoczna była od dawna.

Klasztory (Innocenty III - wiele wysiłku aby je podporządkować sobie):

Benedyktyni - Benedykt z Nursji 529 - pierwszy ośrodek klasztor na Monte Cassino.

• Modlitwa, praca umysłowa i fizyczna.

• Rozwój ogrodnictwa,

• piśmiennictwo, rzemiosło art. I sakralne. W Polsce w Tyńcu.

• XI w - reguła opactwa z Cluny - centrum reform klasztornych: niezależność od wł świeckiej i bp, tylko pp

Cystersi - Robert z Molesmes - opat benedyktynów 1098, swoją świetność zakon przeżywał w XIII w.

• rozwinięty przez Bernarda z Clarivaux w opozycji do Cluny - dzięki niemu rozwój w Europie

• podkreślano osobistą pracę mnichów, ascezę, mistykę i potrzebę umartwień.

• Zaufana kadra walcząca o interesy pp

Premonstratensi - Norbertanie - św Norbert z Gennep (abp Magdeburga 1126 ces HV, dążył do podporządkowania koś pol Magdeburgowi) - pierwszy zakon na płd Francji.

• Cel szerzenie wiary i obrona przed herezjami.

• Kaznodziejstwo. W Polsce żeńska gałąź.

Karmelici - Bertold z Kalabrii w 1155zakon katolicki noszący nazwę od góry Karmel w Palestynie, założony przez krzyżowca, dzielący się na:

• karmelitów bosych o zaostrzonej regule

• karmelitów trzewiczkowych.

Franciszkanie - św Franciszek z Asyżu, syn bogatego kupca z Włoch - zatwierdzony przez pp Honoriusza III.

• głosili potrzebę ubóstwa i miłość bliźniego (z nich XIII w wyłaniają się bernardyni i kapucyni - bracia bosi) W Polsce 1237.

• Wprowadzono nowicjat - coroczne sprawdzenie kwalifikacji i prawowierność od kandydatów. Na czele wybierany generał.

• Zakładali klasztory w miastach, podbijają uniwersytety

• Franciszek do końca życia starał się hamować proces instytucjonalizacji zakonu.

• Zakaz posiadania wszelkich dóbr.

• Życie z pracy i datków. Wędrowny tryb życia. Wchłonięty przez pp.

Pp na wznoszone klasztory i budowle sakralne znalazło sposób - że należą do pp, i są tylko oddane w użytkowanie. Przekształcenia w zakonie niezgodne z ideą Franciszka (rozczarowany pod koniec życia) dzięki Bonawentura (filozof, generał).

Dominikanie - Dominik Guzman (hiszp duch), 1 poł XIII w - zatwierdzony przez pp Honoriusza III,

• zakładali wyższe studia teologiczne, celem prowadzenie misji i pracy duszpasterskiej, ośrodki w miastach

• działalność misyjna w Ameryce Łacińskiej, w Polsce 1223.

• Walka z herezją, akcje przeciw Albigensom. Znakomita organizacja. Doskonała dyscyplina, sprawiła, że byli narzędziem doskonałym w rękach pp. Im

• Powierzano im śledztwa przeciw herezjom, głównie oni zajmowali stanowiska inkwizytorów.

Dominikanie - kaznodziejskie zadania. Franciszkanie - przykład życia. Obydwa utrzymanie z jałmużny, charakter miejski bo tylko tam mogą się utrzymać. Nie mogą mieć majątków.

Tercjarze - stowarzyszenie świeckich z regułą opartą na regułach zakonnych.

Wszystke inne ugrupowania, które nie podporządkowały się pp tępione.

Ruchy religijne

Waldensi - Piotr Waldo (zm 1197) sprzedał majątek i głosił Słowo Boże - Płn Włoch, ekskomunikowani 1215, ubóstwo, czystość i posłuszeństwo, postulaty reformy kościoła. Ścigani przez inkwizycję. Organizacyjnie podobni do Katarów - podział na doskonałych i wierzących. Utrzymywali się z pracy i jałmużny.

Albigensi - na płd Francji w hr Tuluzy, w Langwedocji. Składali się z Katarów i Waldensów. Ruch rel-społ rozwijający się w XII w. Innocenty III w 1209 ogłosił krucjatę, dowodził nia Szymon z Montfort. Zwalczana przez inkwizycję 1244 zniszczenie twierdzę Montsegur, 200 osób spalono i Ludwika IX Świętego. Albigensi wytępieni do XIV w. Ruch dążący do odnowy:

• pierwotnego chrześcijaństwa, ascetyczne życie i skromne szaty

• odrzucali hierarchię kościelną, niezależność od pp, którego uważali za antychrysta, konfiskata dóbr,

• działalność kaznodziejska

• odrzucali zmartwychwstanie, piekło, czyściec

Działali pod wpływem bułgarskich bogomiłów i bizantyjskich paulikian.

Bogomili, bogomolcy, średniowieczny ruch religijny, powstały w X w. w państwach Słowian bałkańskich (Bułgaria, Bośnia, Macedonia, Serbia). Występowali z krytyką feudalizmu i hierarchii kościelnej. Uprawiali ascezę. Ich poglądy wywarły wpływ na rozwój ruchu katarów i albigensów.

Paulicjanie, paulikianie, chrześcijańskie ugrupowanie religijne, założone w Armenii (VII w.) w oparciu o poglądy Pawła z Samosaty, biskupa z Antiochii (wyklętego przez Kościół w 268), który uznawał w Chrystusie (Jezus) tylko człowieka wybranego przez Boga. Wydawał ordonanse - akty prawne.

Innocenty III - wiele wysiłku aby je podporządkować sobie.

Jan Wiklef - 1330-1384 - reformator rel, prof. Oxfordu, Tylko Biblia - przekł na j ang, ubóstwo nawet u pp, przeciw celibatowi, odrzucał spowiedź, odpusty i kult relikwii, wyższość władzy świeckiej nad pp.

Przyczynił się do powstania ruchu wędrownych kapłanów - Lollardów. Poza Anglią wpływ na J. Husa.

Awiniońska niewola - 1309-1377

• pazerność Jana XXII - rościł sobie pretensje do nominacji królewskich,

• uznał za herezję poglądy, że Chrystus i uczniowie nie posiadali żadnej własności, poglądy na temat życia pozagrobowego,

• prześladowania franciszkańskich spirytuałów.

• Poglądy Marsyliusza z Padwy - (filozof 1275-1343) - domagał się oddzielenia filozofii od teologii, antyklerykalna doktryna państwa prof. Sorbony, racjonalistyczna postawa eliminująca objawienie, oddzielił ces od Bożego, kościół podporządkowany królowi. (Henryk VII Luksemburg, król niem 1275-1313, Ludwik IV Bawarski król niem 1314, ces 1328 - 1347) - wybrany król przez elektorów jest uprawniony do sprawowania władzy i nie wymaga pp zatwierdzenia.

Awiniońska niewola papieży- okres rezydowania papieży w Awinionie 1309-1377 - wynik wyzwolenia spod zwierzchności pp.

• w kolegium kardynalskim przewaga Francuzów

• uzależnienia papiestwa od królów francuskich.

• Bezpośrednią przyczyna - zatarg Filipem IV Pięknym a pp Bonifacym VIII na tle obłożenia przez króla podatkiem dóbr kościelnych we Francji (1296), na rzecz wojny z Anglią.

• Na pretensje represje fiskalne, zabraniając m.in. wywozu kruszców, co wstrzymało płynące z Francji do Rzymu różnego typu opłaty na rzecz kurii.

• Równocześnie we Włoszech i samej kurii wzrastała potężna opozycja antypapieska, na czele której stał wydziedziczony przez Bonifacego ród Colonnów (o upadku autorytetu papiestwa świadczy fakt dokonania 1303 w Anagni zamachu na Bonifacego - pobity, uwolniony, zmarł).

• Następca Bonifacego, Benedykt XI (1303-1304) częściowo załagodził spór. Pp Klemens V (1305-1314), uległy Filipowi arcybp Bordeaux, wobec zaostrzających się w Państwie Kościelnym i Włoszech antyfeudalnych ruchów społecznych, pozostał we Francji pod bezpośrednią kontrolą swego protektora i pod jego naciskiem koronował się w Lyonie.

• 1309 osiedlił się w Awinionie, podporządkowując politykę pp Francji.

1307 Klemens przeprowadził na żądanie króla fr kasatę zakonu templariuszy. Następcy Klemensa odkupili miasto z przyległościami i wybudowali w nim siedzibę pp, co jeszcze bardziej związało papiestwo z Francją. Przedłużający się pobyt poza Rzymem, wzrastający nepotyzm (faworyzowanie krewnych w rozdziale stanowisk i godności) oraz rosnące obciążenia fiskalne, ściągane na rzecz pp, wzmacniały niechęć do rezydujących w Awinionie pp, powodując dalszą utratę ich autorytetu i wpływów polit.

Groźba utraty Państwa Kościelnego skłoniła pp Urbana V (1362-1370), wbrew woli dworu francuskiego, do powrotu 1367 do Rzymu. Jednakże, pod naciskiem kardynałów francuskich, a także zrażony walką stronników politycznych i buntami żołnierzy, 1370 powrócił do Awinionu.

• 1377 Awiniońską niewolę papieży zakończył dopiero Grzegorz XI (1370-1378), przenosząc siedzibę pp Rzymu.

• Powrót do Włoch nie zakończył jednak kryzysu papiestwa. Po wyborze następcy Grzegorza XI, Włocha Urbana VI (1378-1389), przedstawiciele kleru francuskiego w kolegium kardynalskim dokonali wyboru antypp, Francuza Klemensa VII (1378-1394), co wywołało tzw. schizmę zachodnią (1378-1417).

Wielka schizma kościelna - 1378-1417

Schizma zachodnia, wielka schizma, schizma papieska, okres wewnętrznego rozbicia Kościoła zachodniego, równoczesne rządy dwóch, a nawet trzech papieży w latach 1378-1417. Po okresie tzw. niewoli awiniońskiej (1309-1378), niemal

• równocześnie z obiorem papieża Urbana VI zasiadającego w Rzymie, kardynałowie fr wybrali antypp Klemensa VII,

• który zapoczątkował szereg antypapieży rezydujących w Awinionie. Próby zażegnania konfliktu podczas soboru w Pizie (1409) nie powiodły się. Wielką schizmę zakończył dopiero sobór w Konstancji obierając w 1417 Marcina V jedynym, pp.

Koncyliaryzm - sobór w Konstancji 1414-1418 - wyższość soboru nad pp. Zwolennicy na Akademii Krak.

Konstancjański sobór (1414-1418), XVI sobór powszechny, zwołany do Konstancji przez Z L. w celu zakończenia tzw. schizmy pp

• Uznając się za najwyższą władzę w Kościele, Zygmunt L zażądał ustąpienia zwalczających się pp: Jana XXII, Grzegorza XII i Benedykta XIII.

• 1417 uchwalono dekret o wyższości soboru nad pp i konieczności zwoływania soborów raz na 10 lat. 8 XI 1417 zebrało się konklawe (zebranie kardynałów) i wybrano Marcina V.

• Usunięcie wszystkich pp i wybór jednego

• władza soboru reprezentującego Kościół pochodzi bezpośrednio od Boga,

• wszyscy nawet pp podlegają Bogu pod groźbą kar

• pp nie ma prawa samodzielnie rozwiązać soboru

• 1415 spalono Husa, 1416 Hieronima, potępiono Wiklefa gdzie w 1429 spalono wydobyte w Anglii zwłoki.

Na soborze tym Krzyżacy oskarżyli Władysława Jagiełłę i Witolda o sprzyjanie pogaństwu. W imieniu władców Polski i Litwy z ripostą wystąpił rektor Akademii Krakowskiej Paweł Włodkowic. Sobór przyznał abpom w Gnieźnie tytuł prymasów Polski.

Z czasem idea koncyliaryzmu upada - poparcie min króla polskiego Kazimierza Jagielończyka walczącego z Oleśnickim.

Husytyzm

Ojcem duchowym ang teolog John Wiklef 1330-1384 . Przywódcą jego uczeń Jan Hus 1369-1415 - rektor UP.

• przeciwko dynastii luksemburskiej

• niemczyźnie

• system świadczeń na rzecz duchowieństwa

• przeciwko instytucji pp

1412 - otwarte wystąpienie Husa - klątwa pp na Husa i interdykt na Pragę.

1415 - spalony na stosie wyrokiem sądu w Konstancji mimo żelaznego listu Zygmunta L (już król niem). 1416 - kolega Husa spalony - Hieronim z Pragi.

1419 - rewolucja w Pradze - wyrzucenie rajców praskich. Wojna domowa ogarnęła całe Czechy, Śląsk docierając do Wrocławia gdzie stracono z wyroku Zygmunta L 23 przywódców. 1420 wygrana z Zygmuntem L. pod Pragą; ustanowiono wtedy 4 artykuły praskie:

• wolne głoszenie Słowa Bożego

• komunia pod 2 postaciami

• odebranie duchownym świeckiej władzy i posiadłości

• karanie grzechów ciężkich przez władze świeckie

W 1434 utrakwiści pod Lipinami rozbijają obóz radykałów husyckich zwanych taborytami, a sobór bazylejski aprobował 1436 umiarkowany ruch husytyzmu- utrakwistów. Nurt radykalny przekształcił się w stronnictwo polityczne.

Taboryci - radykalny ruch, z miasta i góry Tabor, równość i wspólnota dóbr, tylko Biblia, hetman Żiżka wiele zwycięstw, odparte antyhus krucjaty. 1420-1452, wojny z utrakwistami - Lipiny 1434 przegrana Taborytów, miasto Tabor upada dopiero w 1452.

Utrakwiści - umiarkowany odłam, szukał porozumienia z ces i pp, gł szlachta i bogate mieszczaństwo, 4 artykuły praskie: komunia pod 2 postaciami: chleba i wina, zniesienie majątków kościelnych, władzy świeckiej dzierżonej przez duchowieństwo i wolność głoszenia kazań. 1458 przywódca Jerzy z Podiebradu obejmuje tron czeski. Uzyskali liturgię w j.czeskim, sekularyzację dóbr koś, przy poparciu katolików pokonali Taborytów w 1434 pod Lipinami.

Zawierają kompromis z pp przedstawicielami soboru w Bazylei 1436, ale postanowienia nigdy nie weszły w życie.

Rozkwit kultury średniowiecznego zachodu.

Bóg w pojęciu średniowiecza to potężny suzener egzekwujący ludzką felonię.

Niebo i piekło dostosowane do feudalnej hierarchii. Porządek feudalny jest ustalony przez Boga. Bóg jest głównym seniorem, który sprawuje swe rządy przez pośrednika św Piotra. Natomiast szatan to wasal, który popełnił felonię. Formalizm nabożeństw.

Felonia, w prawie lennym złamanie obowiązków lennych, głównie niewypełnienie powinności, zarówno ze strony wasala, jak i suwerena. W przypadku pierwszego z nich pociągało za sobą utratę lenna, w razie winy seniora utratę zwierzchnictwa lennego. W prawie angielskim termin ten oznaczał czynne wystąpienie przeciwko seniorowi, zawsze pociągające za sobą konfiskatę mienia i karę więzienia, śmierci lub deportacji.

Nauka

Obok Biblii autorytetem dzieła Arystotelesa.

Poprzez Arabów docierają dzieła Arystotelesa, arabskiego komentatora dzieł Awerroesa (filozof zm 1198), Euklidesa (matematyk, fizyk), Ptolemeusza (geografia, matematyka i astronomii), Hipokratesa (lekarz), Galena (lekarz). W autorytety wierzono mocno, tak że przepisywano błędy łatwe do stwierdzenia.

Scholastyka

Abelard 1079-1142 wykastrowany krytyka argumentu i kontrargumentu - przyjęty przez niego schemat wzorcem kwestii teologii:

• postawienie problemu,

• argumenty za i przeciw,

• rozwiązanie,

• krytyka argumentów i kontrargumentów.

Albert Wielki 1193-1280 - Bóg był dlań bytem doskonale prostym i wiecznym, który stworzył najpierw pierwszą inteligencję, potem, wespół z nią następne, ułożone w określoną hierarchię.

św. Bonawentura - Rozumowe udowodnienie istnienia Boga. Pogodzenie myśli Arystotelesa z Biblią.

Tomasz z Akwinu 1224-1274

• ważniejsze objawienie, rozum na drugim miejscu.

• Zmysły podporządkował rozumowi, a rozum objawieniu.

• Filozofia to wstęp do teologii. Bronił feudalnego porządku.

Upada ponieważ dogmatów nie dało się obronić za pomocą rozumu. Obrona przez autorytety.

Krytyka scholastyki:

Mikołaj z Kuzy - 1401-1464 - Boga nie można poznać w sposób rozumowy. Autor mapy Europy.

Erazm z Rotterdamu - 1467-1536 - zwalczał scholastykę, każdy autorytet należy poddać krytyce.

XII/XIII w najwybitniejsze szkoły przekształcają się w uniwersytety, dzięki przywilejom pp, ces, król, nie podlegały jurysdykcji władzy świeckiej ani duch.

2 modele uniwersytetów:

1. boloński - studentów- demokratyczny 1158 przywilej Barbarossy.

• studenci zorganizowani w korporacje złożone z nacji lub kraje

• studenci wybierają rektorów spośród siebie i sami ustanawiają profesorów,

• profesorowie prowadza zajęcia na własny rachunek, później tworzą kolegium doktorów

2. paryski - mistrzów - kolegialny (sztuki wyzwolone, prawo kanoniczne, medycyna, teologia)

• ukończenie wydziału sztuk wyzwolonych uprawniało do podjęcia innych.

• Na czele rektor, zarządzał prof. i st.

• profesorowie odpowiedzialni za wybór kadry,

• wspólnie mieszkali

• słuchacze są podporządkowani.

Salerno - medycyna, Oksford, Cambridge. Powstawanie nowych uniw. bez pp zgody było niemożliwe.

Goliardowie - wędrowni literaci, śpiewacy - krytyka autorytetów. Poematy w językach rodzimych.

Trubadurzy - rycerze śpiewacy we Francji.

Minnesingerzy - wędrowni poeci w Niemczech. Walter von der Vogelweide najwybitniejszy poeta niem.

Romański styl - benedyktyni - geometryczne surowe formy, masywne ściany, sklepienia kolebkowe- Francja, krzyżowo-żebrowe w Niemczech, żebrowe we Włoszech, łuki koliste. 1050

Gotyk - cystersi - (cegła z kamieniem), styl trzynawowy, łuki strzeliste, duże otwory okienne. Poł XII Gotyk przyniósł rozwój rzeźby.

W XV w rozwój malarstwa sztalugowego w Niderlandach, tendencje do realizmu Jan van Eyck, Roger van der Weyden.

Literatura:

Dante Alighieri 1265-11321- Boska komedia - poglądy średniowiecza.

Jan Boccaccio 1313-1375 - Dekameron - zbiór 100 nowel.

Gutenberg 1399-1468 - 1455/6 na papierze 165 i 35 na pergaminie egzemplarzy Biblii 42 wierszowej. Jeden egz w Pelplinie.

1456 rząd nakazał Gutenbergowi oddać warsztat z wydrukowana Biblią Fustowi.

Wstrząsy późnego średniowiecza.

Ludność z ok. 73 mln w 1300 spadła do ok. 45 mln w 1400.

Epidemia dżumy 1348 ze Wschodu do Włoch. Czarna śmierć spowodowała 1/3 do ½.

Rolnictwo tylko 4 ziarna z 1. Wyjałowienie gleby. Orano łąki i pastwiska co odbijało się na hodowli bydła i nie nawożeniu ziemi. Kolonizacje Niemcy na wschodzie, Francuzi najpierw Hiszpania, potem Bliski Wschód. Anglicy Szkocję. Inne kraje nie odczuwały przeludnienia, chętnie przyjmowały nadwyżki. Psucie monety Filip Piekny, Edward I i III.

Szerzyły się klęski głodowe 1315/17. Ludność szukała ratunku w miastach. Pustoszenie wsi. Przechodzenie chłopów na lepszą glebę poprawiało wydajność, ale działo się to kosztem istnień.

Rosną płace robotników rolnych. Poprawa ich losu.

Rozwijają się bandy rycerskie nawet po kilkaset osób. Dzięki czemu rosło poparcie ekspansji Plantagentów we Francji w celu łupów. Próby nacisku na chłopów i zwiększenia powinności przyczyną buntów i powstań.

Najsilniejsze w XIV w w czasie wojny stuletniej.

Francja: Klęska wojsk fr pod Poitiers 1356 ośmieliła chłopów do oporu. Pierwsza fala powstania we Francji w 1358 niszczono dwory archiwa z długami. Przywódca Wilhelm Cale. Zwabiony na rozmowy ginie w męczarniach. Powstanie zgniecione, represje ludności.

Anglia: ćwierć wieku później, ograniczenie wolności, zwiększenie powinności oraz narzucenie taksy maksymalnej w okresie małoletności Ryszarda II. John Ball głosił tezy Wiklefa - równość ludzi itp. 1381 - antyklerykalne nastawienie, niszczono klasztory i księgi z długami. Obok Balla Wat Tyler, rzemieślnik. Opowiadają się miasta za powstańcami. W rozmowach z królem kompromis:

• zmniejszenie podatków,

• zniesienie poddaństwa,

• wolność handlu dla chłopów w miastach.

2 część powstańców niezadowolona domagała się konfiskaty ziem. Na drugich rokowaniach zamordowano Wata Tylera w 1381. Pospolite rycerstwo tłumi rozproszone grupy chłopów. Król odwołał wszystkie przywileje. 2 powstanie w 1450 stłumione.

Kryzys w rzemiośle, cechy, konflikt między mistrzami a czeladnikami.

Rola miast Szampanii kiedy handel lądem, kiedy transport morski rośnie rola Brugii (Belgia), później zamulanie dna i upadek na rzecz Antwerpii głębszy port mógł przyjmować większe statki.

Na M. Śródziemnym 1381 Wenecja pokonuje flotę Genui pod Chioggią. W rywalizacji udział Florencja w 1405 opanowała Pizę.

Kraje środkowej Europy nie przeżywały kryzysu gospodarczego ani niżu demograficznego. Dościgaliśmy rozwinięte kraje zachodu.

Włochy

W VI w. po rozbiciu państwa ostrogockiego północną część Włoch zajęli Longobardowie, część południowa znalazła się pod panowaniem Bizancjum (egzarchat Rawenny). W połowie VIII w. Pepin Mały utworzył ze zdobytego egzarchatu raweńskiego Państwo Kościelne. Państwo longobardzkie upadło w 774, rozbite przez Karola Wielkiego, który wcielił je do swego imperium, koronując się w 800 na cesarza rzymskiego. 843 Włochy wraz z tytułem cesarskim przypadły Lotarowi I.

Po Karolingach Włochy przeszły pod panowanie książąt Friuli (X w.). Południowe (bizantyjskie) Włochy podbili w IX w. Arabowie. 961 Włochy północne zajął Otton I Wielki, który 962 przyjął tytuł cesarza rzymskiego. Odtąd wszyscy cesarze niemieccy starali się utrzymać zwierzchność nad Włochami, wdając się jednocześnie w trwający do połowy XII w. konflikt z papieżami o zakres sprawowanej władzy (spór o inwestyturę). W XI w. południe półwyspu zajęli Normanowie, którzy utworzyli państwo (Królestwo Sycylii) pozostające w lennej zależność od papieży i toczyli walki z cesarzami niemieckimi.

Liga Lombardzka

W XII w. we Włoszech północnych i środkowych wzrosło znaczenie miast, które także podjęły walkę z cesarstwem.

1162 Fr I Barbarossa pokonał i zburzył Mediolan, jednak w 1176, po przegranej z Ligą Lombardzką pod Legnano, uznał samodzielność miast włoskich. Podziały polityczne, walka miast o wpływy, rywalizacja cesarstwa z papiestwem doprowadziły do powstania 2 zwalczających się stronnictw: procesarskich gibelinów i propapieskich gwelfów.

Spory pp i ces z XII w zostawiły ślad w postaci gwelfów i gibelinów, którzy dzielili włoskie miasta.

W Mediolanie na zmianę gibelinowie Viscontich z gwelfami rodem della Torre.

Gibelinowie - zwolennicy ces.

Gwelfowie - zwolennicy pp.

Jedni i drudzy nie mieli swego oparcia, brak we Włoszech i pp i ces. Podział na miasta i państewka - chaos.

1265 tron sycylijski przeszedł w posiadanie dynastii andegaweńskiej.

W XIII i XIV w. we Włoszech północnych powstały potężne republiki miejskie: Genua, Mediolan, Florencja, Wenecja, które w pełni uniezależniły się od wpływów cesarskich.

Francja traciła przodujące miejsce w skutek wojen i trudności gospodarczych i rolę kulturalną na rzecz Włoch.

Kryzys XIV w odbił się na gospodarce - upadek banków florenckich.

Mediolan, Florencja i Wenecja mimo czarnej śm i kryzysu otrząsnęła się szybko. Wenecja prześciga Genuę w handlu lewantyńskim (wschód M. Śródz). Południe upadek, traci znaczenie. Rzym podupadający. Do dziś podział Włoch na zacofane płd i bogatą płn.

1310 - po 60 latach Henryk VII. Przyjęty przez gibelinów w Mediolanie odsuwa delle Torów na rzecz Viscontich. Opór tylko we Florencji bronionej przez Roberta neapolitańskiego. Nagła śm niszczy plany.

Ludwik IV w 1327 przyjmuje koronę ces już tylko z rąk ludu i senatu, bez udziału żadnego z bpów, detronizacja Jana XXII. Uciekł jednak przed wojskami Roberta.

1331- pojawia się inny awanturnik Jan L syn H VII. Jednak założona liga gib i gwelfów na czele z Viscontimi wypiera Jana za Alpy. Liga była upadkiem dawnych podziałów.

Mediolan - ród Viscontich, później Franciszek Sworza 1450. (Genua pod protektoratem Mediolanu)

Florencja - Medyceusze.

Wenecja - Rada Dziesięciu.

Płd Włoch, Neapol Sycylia w rękach Andegawenów.

Condotierzy - dowódcy wynajmowanych oddziałów do walk między miastami.

Liczne próby zjednoczenia państwa głoszone min przez Dantego, obojętnie czy przez pp, czy ces bez rezultatu.

Podobnie jak w Niemczech partykularyzm był silniejszy.

Liga włoska - 1454 - w Lodi zawarto pokój między miastami Mediolanem, Florencją i Wenecją oraz pp Mikołajem V. Włochy weszły w okres stabilizacji. Rozkwit kultury.

Z czasem panowanie nad podzielonymi politycznie ziemiami włoskimi uzyskały Hiszpania i Francja.

Hiszpania i Portugalia

W VIII w zajęta przez Arabów - Maurów.

XIII w rekonkwista.

1492 - wyparcie z Grenady.

Rekonkwista, nazwa przyjęta dla okresu walki (VIII-XV w.) królestw Półwyspu Pirenejskiego o wyzwolenie ziem zdobytych w VIII w. przez Arabów. Centrum rekonkwisty od VIII w. była Asturia (płn zach Hiszpania), w IX-X w. powstały nowe ośrodki państwowości: Galicja, Nawarra, Aragonia, w XI w. Królestwo Kastylii.

Walkę z Arabami utrudniały początkowo rozdrobnienie i słabość państw chrześcijańskich, później zaś ułatwiały upadek kalifatu kordobańskiego i powstanie szeregu skłóconych ze sobą emiratów. W walkach o wyzwolenie Hiszpanii brało udział wielu krzyżowców, głównie francuskich.

W ciągu XIII w. cały Półwysep, z wyjątkiem Grenady, znalazł się pod panowaniem państw chrześcijańskich. Rekonkwista zakończyła się w 1492 zdobyciem Grenady. Odegrała istotną rolę w kształtowaniu się samodzielności państw Półwyspu Pirenejskiego oraz świadomości narodowej jego mieszkańców - Hiszpanów i Portugalczyków.

Królowie bezpośrednio dziedziczni po królach wizygockich: królestwo Asturii, hr Barcelony (Marchia karolińska), królestwo Nawarry. 1031 rozpad na kalifaty ok. 20 - rozpoczyna się odzyskiwanie ziem od Maurów z Maghrebu.

Sanczo III Wielki jednoczy Kastylie i Aragonię 1001-1035. Umierając podzielił państwo i stały się niezależnymi królestwami.

1093 odrywa się Portugalia nadana w lenna francuskiemu krzyżowcowi Henrykowi burgundzkiemu, syn jego Alfons przybrał tytuł króla.

Utworzono do walki specjalne zakony wg reguł cysterskich: Alcantara 1156 zakon św Juliana, Calatrava 1158. oba do walki z Maurami.

Wiek XIII przyniósł muzułmanom ostateczną klęskę. 1212 apel Innocentego III wielka krucjata. W 1262 pozostał jedynie emirat Grenady lenno Kastylii.

Sprowadzanie osadników francuskich - kolonizacja, asymilują się. Szlachta rozpada się na 2 grupy: wielkich baronów i niższą szlachtę. Ograniczanie władzy królewskiej stopniowo przez możnych. 1265 mianowany najwyższy sędzia wybierany przez stany z możliwością anulowania wyroków króla lub odwołania króla. Król tylko wykonawcą woli szlachty. 1281 przywiązanie chłopów do ziemi. Skomplikowana struktura narodowa i religijna.

Kastylia = Portugalia 1469 ślub Izabeli Kastylijskiej i Ferdynanda Aragońskiego przyczyniło się do powstania zjednoczonej Hiszpanii - 1479. Charakterystyczna odmienna polityka królestw.

1478 Ferdynand zgoda na likwidację zakonów i stworzenie inkwizycji podległej koronie. 1492 -wypędzenie Żydów. Ograniczenie możnowładców sprawia ekspansje zamorskie.

Żydzi zasilili skarb Portugalii oraz kontakty handlowe.

Słowianie

Awarowie - u Chińczyków pod nazwą Żuan-żuan. Z dalekiego wschodu, zajęli rejon środk. Dunaju.

626 nieudane oblęż. Konstantynopola. Potęga zaczęła się załamywać w VII w. Podbici przez KW ok. 790. Ostatnia wzmianka o 822.

Słowianie - pojawiali się na miejsce Germanów, którzy opuszczali swe siedziby i parli na zachód.

docierali do Azji Mn i na Peloponez. Nie szukali łatwych łupów, a raczej stałych siedzib. Ces Biz udawało się im podporządkować. Organizacja rodowa. Potem organizacja sąsiedzka zwana żupą lub opolem. Jednostką polityczną był związek kilkudziesięciu opoli - plemię. Decyzje na wiecu, także wybór księcia, kniazia.

Wielkomorawskie Państwo - prawdopodobnie kontynuacja państwa Samona przywódca powstania przeciw Awarom i twórca oraz książę państwa Wielkomorawskiego ok. 658. W IX w pod wpływem państwa wschodniofrankijskiego - chrzest 831. W celu uniezależnienia się od kleru niem. z Bizancjum Rościsław sprowadza Cyryla i Metodego - obrządek łac.- liturgia w j.słowiańskim. Panowanie Świętopełka - największy rozkwit. Pod kon IX w rozkład państwa, któremu kres położyły najazdy węg.

Rozwój krajów Europy Środkowej i Północnej. Zahamowanie ekspansji niemieckiej.

Wzmocnienie Czech i zjednoczenie Polski.

XII- XIII ekspansja żywiołu niemieckiego, w 1 poł XIII osłabł a w XIV zmarł.

Wyczerpały się nadwyżki ludności, epidemie, rywalizacja kleru i rycerstwa o stanowiska.

Przemysław Ottokar II zm 1278 pod Durnkurt na Polu Morawskim- ojciec Wacława II, króla Czech Polski.

Problem z Krzyżakami pogłębił w Polsce świadomość narodową i uczucia antyniemieckie.

Węgry

Na przełomie IX i X w. w międzyrzeczu Dunaju i Cisy pojawiły się pasterskie plemiona Madziarów. Sojusznicy Bizancjum przeciwko Bułgarii i niem Arnulfa ks Bawarii przeciwko Morawom.

• Árpád (?-907), wódz jednego z plemion madziarskich zał pierwszej dynastii.

• 906 Węgrzy rozbili Państwo Wielkomorawskie, podbili Bawarów,

• 926 zmusili króla niemieckiego Henryka I do płacenia daniny, ale 933 pokonani nad rz Unsruta

• 955 rz Lech przegrana z Ottonem I (król 936, ces 962-973) - kończy zach ekspansję Węgier.

• 973 Gejza przyjmuje chrzest

• Waik jako Stefan I Święty 997-1038- pierwszy król, korona od pp Sylwestra II w 1001, chryst kraju, 1000 abp Ostrzychom.

• Bela I, Gejza I 1044-1077- koalicja pp z Bol II Śmiałym przeciw cesarstwu (popiera pp Grzegorz VII), pokonuje Salomona, który ukrywa się na dworze H IV niem. Powraca, ale zrzeka się tronu.

• Koloman 1095-1116 (w Pol. Leszek B.), syn Gejzy, włącza Słowenię i Chorwację, Dalmację. Zniósł procesy czarownic. Walczył przeciw Czechom i ces Henryk V. Popierał reformy greg. Przydomek Uczony, zamiłowanie do ksiąg.

• (Gejza, Władysław, Koloman, Bela III - próba kor ces od Biz za Dalmację i Chorwację, zar z Marią Komeną ces Manuel))

• 1222 Andrzej II Złota Bulla

Pod naciskiem tzw. sług królewskich ( średnia szlachta). Gwarantowała prawa, dotychczas przysługujące magnatom - zwalniała od podatków, przyznawała uprawnienia sąd, zezwalała na rozporządzanie własnym majątkiem, ograniczała obowiązek służby wojsk.

• 1241 spustoszone przez Mongołów - odbudowa kraju Bela IV, c Kinga żona Bolesława V Wstydliwego.

• 1301- wygasa dyn Árpadów, 1301 tron węgierski przypadł Wacławowi II z dynastii Przemyślidów,

• od 1308 dynastii Andegawenów Karol Robert, Ludwik Wielki, W latach 1370-1382 Węgry w unii personalnej z Polską

• 1387 Luksemburgom

• 1437 królem węgierskim został Albrecht Habsburg,

• 1440 Wł III Warneńczyk. Po klęsce pod Warną i śmierci króla, rządy jako regent objął Jan Hunyady 1444-1452, a następnie do 1457 Wł V Pogrobowiec (Habsburg).

• 1458 królem został Maciej Korwin, po jego śmierci w 

• 1490 Wł II Jagiellończyk, a następnie jego syn Ludwik II, który w 1526 zginął w bitwie pod Mohaczem.

Czechy

Już w VII w. osiedliły się tutaj plemiona słowiańskie.

• na przełomie IX i X w. powstało silne Państwo Wielkomorawskie, największy rozkwit: Czech, Moraw, Słowacji, północnych Węgier, północnej Austrii, Łużyc, górnej Odry i Wisły.

• Spadkobiercą upadłego wskutek najazdu Węgrów Państwa Wielkomorawskiego zostały Czechy,

• zjednoczone pod panowaniem dynastii Przemyślidów do 1306 roku.

• Borzywoj ok. 890 - ierwszym władcą chrześcijańskim

• Wacław św 903-935, umacniał chrz, rywalizował z bratem tkwiącym w pogaństwie Bolesławem I, który zabił go w kościele

• Bolesław I 935-972 - władza po zam brata, udział w 955 nad rz Lech po stronie Niemiec, córka Dąbrawa, Kraków, Śląsk

• Bol II Pobożny 972-999 - syn B I - biskupstwo w Pradze, poparcie H Kłótnika w opozycji do O II, wojna z M I o Śląsk

• Bol III Rudy - 999-1033 - wygnany, po osadzeniu przez Chrobrego okrutnik, oślepiony.

Państwo czeskie uznało zależność od Niemiec, przyjęło obrządek łaciński (wcześniej prawosławie). Prowadziło liczne walki zbrojne z Polską i Węgrami, opanowało tereny Moraw. Doszło do znacznej potęgi politycznej i militarnej.

• Władysław II - 1140-1173 przy pomocy niemieckiej jednoczy państwo skończył okres rozdrobnienia feudalnego.

• Przemysł Ottokar I - w 1198-1230 syn Wł II - królem 1198 (Fr I Bar); próba tronu w niem; s: Wacław i Prz O II

• Wacław I - 1230-1253 syn Przemysł Ottokar II, 1241 odpiera najazd Mongołów, 1246 opanował Wiedeń, walka o tron aus.

• Przemysł Ottokar II - 1253-1278 - przyłącza Austrię, St i Kar, przegrywa z Rudolfem I Hab, traci wszystkie zdobycze.

• Wacław II 1283-1305 król Polski. Po zabiciu Wacława III dziedzicami zostali Luksemburgowie.

W okresie panowania dyn Luks, Jan L 1310-1346 poczyniło szereg zdobyczy terytorialnych, m.in. Śląsk, Łużyce,  Brandenburgia. Powstały wówczas i zyskały ogromne znaczenie liczne miasta handlowe, rozwijała się eksploatacja srebra, włókiennictwo.

Henryk VII Luksemburski - Jana L - Karol IV 1346, 1455-ces - 1378, miał 2 synów: Wacław IV L i Zygmunt L.

1348 zał w Pradze pierwszy w śrdk Europie uniwersytet. Zygmunt L, król węg 1387, niem 1410, ces 1433, Czech 1436-1437 zm.

Dynastia Jagiellonów na Węgrzech i w Czechach nie przyniosła powodzenia, odrodziły się siły możnowładcze, upadek siły militarnej. Turcy i Habsburgowie czekali z obu stron.

Ruś

Opanowanie Kijowa przez dynastię normańską Rurykowiczów 882 zapoczątkowało proces jednoczenia ziem wokół Kijowa który zakończył Włodzimierz Wielki 980-1015. Stosunki Rusi z Bizancjum przyczyniło się do przyjęcia chrztu w obrządku wsch, a wpływy bułgarskie przyniosły pismo i literaturę. Szlaki handlowe.

Ruryk 862 Normanowie, wyprawy syna Olega na Kijów doprowadzają do zjednoczenia ziem i powstania Rusi Kij.

Synowie Oleg (panujący do 922) i Igor (922-945) podpisali z Bizancjum układy handlowe, które gwarantowały zyskowny handel.

Olga 945-957 scentralizowała państwo, stworzyła podstawy trwałego porządku administracyjnego.

Świętosław, syn Olgi wyprawy wojenne, docierając na Krym i Kaukaz oraz na Bałkany. Ożeniony z siostrą ces biz. Anną . Włodzimierz I Wielki - 988 chrzest - uczynił z chrześcijaństwa oficjalną religię państwową.

Jarosław Mądry - 1019-1054 - umocnił pozycję Kościoła na Rusi Kijowskiej. Ustanowione przez niego zasady dziedziczenia tronu książęcego w oparciu o regułę senioratu nie zapobiegły rozpadowi politycznej jedności kraju.

W XII w. Ruś Kijowska podzieliła się na konkurujące ze sobą księstwa:

• nowogrodzkie - płn zach,

• połockie - zach

• halicko-włodzimierskie - płd zach

• włodzimiersko-suzdalskie - płn wschód

1169 książę włodzimiersko-suzdalski Andrzej Bogolubski najechał i spalił Kijów.

W XIII i XIV w - w strefie wpływów Litwy. Rosło zagrożenie księstw ruskich ze strony Tatarów.

1223 - Bitwa pod Kałką - Batu-chan podbił wszystkie ks ruskie z wyjątkiem Nowogrodu Wielkiego, ale zwierzchność i trybut.

Tatarzy nie przejęli bezpośrednich rządów w podbitych księstwach, zadowolili się każdorazowym zatwierdzaniem kandydata do tronu książęcego we Włodzimierzu, który pełnił funkcje zwierzchnie nad resztą książąt i miał prawo zwracania się o pomoc do chana.

W okresie panowania mongolskiego wodzem dużej rangi i zręcznym politykiem okazał się książę nowogrodzki

Aleksander Newski. 1240 pokonał Szwedów, 1242 wojska Zakonu Inflanckiego (bitwa na zamarzniętym jeziorze Pejpus), 1252 otrzymał od chana księstwo włodzimiersko-suzdalskie, a wraz z nim zwierzchnictwo nad pozostałymi księstwami.

Z walk o sukcesję po Aleksandrze Newskim zwycięsko wyszło niewielkie wówczas księstwo moskiewskie, w którym od 1283 rządy sprawował najmłodszy syn Aleksandra, Daniel, założyciel moskiewskiej linii Rurykowiczów. Z pomocą Tatarów książę Daniel pozbył się najgroźniejszego z konkurentów, księcia twerskiego.

1325 metropolita przeniósł swą stolicę z Włodzimierza nad Klaźmą do Moskwy. Panującemu w latach 1325-1341 Iwanowi I Kalicie udało się uzyskać dla siebie i swoich następców tytuł wielkiego księcia.

Dymitr Doński 1380 (wnuk Kality) w bitwie na Kulikowym Polu nad Donem pokonał Tatarów, co stało się początkiem upadku Złotej Ordy (państwo mongolskie, największy zasięg Batu-chan, Ural, Krym, stepy M. Czarnego) na Rusi.

Wraz z osłabieniem pozycji Tatarów znaczenia nabrały zjednoczeniowe dążenia książąt moskiewskich. Na przeszkodzie ich realizacji stanęła rozwijająca się potęga Wielkiego Księstwa Litewskiego (pozostającego od 1386 w unii personalnej z Polską), pod którego wpływami znalazły się dawne zachodnie ziemie Rusi Kijowskiej (m.in. od 1362 sam Kijów).

1462 tron moskiewski objął Iwan III, który dokończył dzieła jednoczenia kraju - zbieranie ziem ruskich.

Korzystając z rozkładu Złotej Ordy Iwan III wstrzymał całkowicie wypłacanie daniny i odparłszy tatarskie ataki odwetowe (1472 i 1480), ostatecznie uwolnił ziemie ruskie spod panowania Mongołów.

Po upadku Konstantynopola (1453) Moskwa zyskała na znaczeniu jako spadkobierczyni Bizancjum, co podkreślić miało małżeństwo Iwana III z Zofią Paleolog, bratanicą ostatniego cesarza bizantyjskiego, a także przejęcie bizantyjskiego dwugłowego orła jako herbu państwa oraz bizant ceremoniału dworskiego.Aspiracje ks moskiewskiego sformułowano w tezie o Moskwie jako "trzecim Rzymie".

Państwo moskiewskie.

• 1147 pierwszy zapis dotyczący Moskwy.

• 1156 z rozkazu Jurija Dołgorukiego wybudowano gród obronny.

• Od XIII w. stolica niewielkiego księstwa,

• 1237 zdobyta i zniszczona przez Batu-chana.

• W latach 1339-1340 wielki książę włodzimierski, Iwan I Kalita, przeniósł na stałe do Moskwy stolicę Wielkiego Księstwa Moskiewskiego. Iwan I Kalita rozbudował moskiewską twierdzę (Kreml), otaczając ją nowymi wałami obronnymi.

Miasto szybko przekształciło się w wielki ośrodek handlowy, rzemieślniczy, stało się centrum kultury ogólnoruskiej. W XVI w. kremlowską twierdzę otoczono murem, zachowanym do czasów współczesnych.

Państwo moskiewskie w XIV w broniło się przed ekspansją Litwy, w XV trwała równowaga, a w XVI w przeszła do ekspansji.

• Iwan I Kalita 1325-1328 - uznaje zwierz. Złotej Ordy umacnia ks mosk dzięki czemu uzyskuje funkcję poborcy podatkowego (kalita-sakiewka). Skrupulatnie dostarczając daniny eliminował swoich przeciwników.

• Dymitr Doński 1350-1389 - wnuk Iw Kality - scala ziemie wokół Moskwy. Odpiera najazdy Olgierda z Litwy 1368 i 1370.

• 1380 - na Kulikowym Polu zwycięża po raz pierwszy Tatarów chana Mamaja, (rozpoczął proces wyzwalania się spod panowania tatarskiego) twórca pierwszej artylerii na Rusi. Nie przynosi to jeszcze wyzwolenia, ale znaczenie moralne. 2 lata później Moskwa spalona, Dymitr zmuszony do daniny. Pomoc Olgierda i Witolda z Litwy. Walki z Timurem, tylko brak zainteresowania Timura podbojem ziem wsch chroni Litwę i Moskwę

• Wasyl I 1390-1425 syn Dymitra D. - broni Moskwę przed Tatarami.

Po śmierci Timura Złota Orda rozbita na chanaty:

1. kazański

2. astrachański, nad średnią Wołgą

3. krymski

Rozpad Złotej Ordy rozwiązał ostatecznie zależność Moskwy od Tatarów.

Wasyl II Ślepy syn Wasyla I 1425-1462 - spalenie Moskwy przez Tatarów 1445, niewola i oślepienie przez Tatarów, jednoczy księstwa halickie, 1448 uniezależnił Cerkiew ruską od patriarchy Konstantynopola.

Iwan III Srogi - 1462-1505 syn Wasyla II - rozpoczął proces jednoczenia księstw ruskich wokół Wielkiego Księstwa Moskiewskiego, 1478 zdobył Nowogród Wielki (samorząd republiki, brak posiłków z Polski i Litwy), 1480 zrzucił zwierzchność tatarską pokonując ich nad rz. Urgą. 1500-1503 pokonuje Litwinów. Po upadku Konstantynopola kontynuuje tradycje bizantyjskie tworząc z Moskwy stolicę prawosławia przyjmując tytuł cara i symbolikę bizantyjską - dwugłowego orła, żeni się z córką Tomasza Paleologa brata ostatniego ces Bizancjum. Do Zachodu Europy dotarła świadomość istnienia nowego potężnego państwa. Centralizacja władzy rozwój handlu.

Serbia

• V-VII w zasiedlona przez słowiańskich Serbów

• IX w schrystianizowana przez uczniów Cyryla i Metodego, początkowo łaciński obrządek,

• 1180 wyzwolona przez Stefana I Nemania założyciela dynastii; miał 2 synów: Stefana i Sawę

• Stefan II, 1 król, korona od brata - Sawy, który został patronem kościoła, po łac, a w 1222 w obrządku wschodnim.

• Stefan Duszan 1331-1355 - szczyt potęgi, tron po zam ojca, w wyniku wojny z Bułgarami i Bizancjum opanował Macedonię, Albanię, Epir i Tesalię.

• 1346 koronował się w Skopie na cara Serbów i Greków.

• Po śmierci Duszana Serbia rozpadła się na księstwa, które nie mogły stawić skutecznego oporu Turkom osmańskim.

• Najsilniejsze z nich - Łazarza ze stolicą w Kruszewcu podbija sułtan Bajazyt w bitwie na Kosowym Polu 1389 dow przez Łazarza z posiłkami słowiańskimi popadło w zależność lenną, a w 1459 zostało włączone do imperium osmańskiego. Szlachta serbska poddana silnym naciskom tureckim uległa wynarodowieniu i w znacznej części przyjęła islam.

Macedonia - W okresie 976-1018 państwo odzyskało niepodległość, następnie pod panowaniem Bizancjum, Bułgarii, Grecji i Serbii. Od XIV do początku XX w. Macedonia stanowiła część państwa tureckiego.

Bułgaria 2 okresy cesarstwa: 919-1018 i 1186-1396

Lud pochodzenia tureckiego. Ok. 650 pod wpływem najazdów Chazarów podział na 2 grupy jedna Czarna Bułgaria uzależniła się od Chazarów w rejonie M. Kaspijskiego, druga na Bałkany uległa slawizacji.

• 681 chan Asparuch - pierwsze państwo bułgarskie,

• brali nawet okup od Bizancjum, szybko jednak wchłonięci przez Słowian.

• 864 chan Borys przyjmuje chrześcijaństwo. za

• Symeona 893-927 - rozkwit państwa starobułgarskiego władzę rozciąga na Serbię, Macedonię. Przybiera tytuł cara. 919 oblega Konstantynopol, ale zostaje odparty.

Po nim upadek, herezja bogomiłów - (pod wpływem manicheizmu) wieczna walka dobra i zła, za zło uważali chierarchię państwa i kościół (poł X w, w Macedonii przez popa Bogomiła, wpływy w XII do Francji i Włoch). Prześladowania ich prowadzą do oderwania Macedonii i stworzenia państ zachodniobułg car Samuel. Najpierw wcielone do Bizancjum państwo wschodniobułg Jan Tzimiskes.

Na początku XI w. Bazyli II Bółgarobujca z dyn macedońskiej szereg kampanii między 1001-1018 całkowicie ujarzmia Bułgarię i cara Samuela, wszystkich jeńców kazał oślepić. Dopiero na przełomie XII w odrodzenie.

• Car Jan zwany Kalojanem 1197- 1207 - korona od Innocentego III, wyzwolił całą Bułgarię i sięgnął w głąb Macedonii.

• Pobił wojska IV krucjaty pod Adrianopolem i wziął w niewolę ces Baldwina I (ces łaciński).

Za następców najazdy tatarskie powodują upadek Bułgarii. Po drugim cesarstwie bułgarskim, w latach 1186-1396 okres niewoli tur.

Cywilizacja europejska rozdzielona na trzy gałęzie: bizantyjską, arabską i zachodnioeuropejską rozwijała się początkowo w Bizancjum i świecie arabskim. Trzecia gałąź potrafiła wchłaniać dorobek sąsiadów, jej siostry bizantyjska i arabska przed skostnieniem przekazały jej najistotniejsze zdobycze, dziedzictwo śródziemnomorskiego antyku, które lepiej przechowały, ale nie wykorzystały.

5

---