ALINA BRODZKA

Maria Konopnicka

Wiedza Powszechna 1975

DEBIUT POETKI POKOLENIA

• Urodziła się 23.5.1842 w Suwałkach, wkrótce rodzina przeprowadza się do Kalisza

• Ojciec Józef Wasiłowski + matka Scholastyka z Turskich

• M.K miała trzy siostry i jednego brata, który ginie w walkach powstańczych w bitwie pod Krzywosądem

• Przyjaźniła się z przyszłą Orzeszkową (Eliza Pawłowska), którą poznała na znanej pensji warszawskiej PP Sakramentek

• 1862 rok poślubia Jarosława Konopnickiego, ziemianina z okolic Kalisza. Mąż w obawie przed aresztowaniami wyjeżdża z kraju przez Wiedeń do Drezna. Powracają z zagranicy powracają 1864 roku i osiadają w Bronowie. Wkrótce Jarosław, żyjąc ponad stan traci rodzinny majątek - osiadają w Gusinie z sześciorgiem dzieci (dwoje zmarło wcześniej)

• 1870 ukradkiem, pod inicjałami wysyła M.K do pisma „Kaliszanin” wiersz Zimowy Poranek. Po latach napisze „lichota ot jakaś”

• 1876 podjęcie zawodu pisarza, kiedy to „Tygodnik Ilustrowany” i „Bluszcz” publikują wiersze podpisane nazwiskiem autorki. W górach trafił do rąk Sienkiewicza, który przemierzał wówczas kalifornijskie stepy. Wzruszony strofkami, które zabrzmiały mu jak posłanie z kraju, oznajmił prasie warszawskiej narodziny nowej poetki.

• 1877 M.K podejmuje decyzję i z sześciorgiem dzieci wyjeżdża do Warszawy. Początkowo pomaga jej ojciec - świeży radca prawny (wiele lat czekający na awans)

• 1878-1880 początek czynnego udziału Konopnickiej w życiu literackim przypadła okres zmierzchu dyskusji znanych pod nazwą walki „młodej” i „starej” prasy. Spory mieszczańsko - szlacheckie przyćmiewać poczynała kwestia proletariatu.

• POZYTYWIZM - powieść tendencyjna - miała przedstawiać wzory rozsądnej współpracy przedstawicieli różnych warstw społecznych imię ogólnego dobrobytu, miała ukazywać sylwetki przykładnych działaczy liberalnego, ewolucyjnego postępu. Metoda ta, zastosowana w całej rozciągłości, nie przyniosła literackich sukcesów. Wprowadziła jednak do literatury wiele ważnych zagadnień współczesnych, pobudziła zainteresowanie pisarzy dla spraw życia społecznego, rozwinęła kontrolę intelektualną nad twórczością.

• Pozytywistyczne poglądy na strukturę społeczeństwa zawodziły w próbach racjonalnego wyjaśnienia, a tym bardziej rozwikłania piętrzących się konfliktów. Wśród wielu grup społecznych; dawnych szlacheckich uczestników powstania, młodej inteligencji wywodzącej się ze zubożałych dworów i ze środowisk mieszczańskich, w aktywizujących się kręgach robotniczych, ostry protest budził lojalizm polityczny. W tym okresie radykalnej rewizji postaw, wzmożonych poszukiwań tematycznych i formalnych, Konopnicka staje się pisarką. Debiutantka skorzystała wiele z racjonalistycznych wskazań „młodych”; zarazem uniknęła wielu pomyłek czy złudzeń pisarzy silniej związanych z ruchem pozytywistycznym. Konopnicka pomimo odosobnienia, niezmiernie czujnie reagowała na atmosferę stolicy. Podniety twórcze czerpał nie tylko z literackich dyskusji - zaświadczą o tym wydane w 1881 roku pierwsze zbiory Poezji i Obrazków w wydawnictwie Gebethnera i Wolffa

• Poezje i Obrazki poprzedził utwór wyrosły z lektury i racjonalistycznych wskazań pozytywistów. „Fragmenty” trzy części: Vesalius, Galileusz, Hypatia. Bardzo ogólnie chodzi o walkę z kościołem. Taktyka ta świadczyła o mocnej pozycji kościoła, ale także o ich wyjątkowym zacofaniu. Konopnicka istotnie od oficjalnej doktryny katolickiej oddaliła się dawno - wielokrotnie dawała wyraz swojej niechęci do ortodoksyjnych reguł. Próbuje wydać je w wydawnictwie Orzeszkowej w Wilnie. Orzeszkowa po konsultacji z Jeżem świadoma tego jakie zamieszanie wywoła utwór drukuje ją w grudniu 1880 roku; rok wcześniej otrzymując pozwolenie cenzury. Dzieło krytykuje Sienkiewicz. Do zwolenników należy „Przegląd Tygodniowy” oraz Aleksander Świętochowski. Przeciwnicy podważają szczerość uczuć patriotycznych Orzeszkowej i Konopnickiej. MK nazywano „rozwydrzoną bezbożnicą”

• MK mówiła w 5 językach obcych => zajmowała się tłumaczeniem, przekładami min. Heinego i Paula Heyse

• Wracamy do Poezji i Obrazków (1881) przychylna opinia Kraszewskiego. Trzy kolejne zbiorki opublikowane w latach 1881, 1883, 1886, zespolone z problematyką ideową, precyzujące stopniowo podobne formy wypowiedzi poetyckiej, stały się dokumentem „tej poezji nowej”, której pojawienie się sygnalizował Kraszewski.

• Poezje i Obrazki zbuntowane przeciw wszelkim formom i teoriom ugody, zerwały z pomijaniem lub łagodzeniem spraw drażliwych: niewoli, starć społecznych, dramatu życia nędzarzy i wykolejeńców. Wzbudziły tym, oprócz potępień ze strony dawnych przeciwników, niechęć recenzentów liberalnych. Były istotnie zjawiskiem oryginalnym na tle poezji krajowej tych lat.

FOLKLOR I TRADYCJA ROMANTYCZNA: LIRYKI LUDOWE, IMAGINA

• W „Poezjach” z lat 1883 i 1886 zostały po raz pierwszy zebrane liryki bliskie pieśniom ludowym. Były to cykle: Wieczorne pieśni, Na fujarce, Z łąk i pól, Łzy i pieśni, Piosenki i pieśni, Na palecie, Po rosie, Z chaty, Pieśni bez echa, Z pola i lasu.

• Konopnicka niejednokrotnie odwoływała się do doświadczeń romantyków

• Na szczególną uwagę zasługuje w tych wierszach charakter przeżyć lirycznego narratora, chłopa

• Żeromski zgromadził argumenty świadczące o pełnym zrozumieniu, jak o sukcesie artystycznym samych wierszy

• K spotyka się z krytyką wierszy - poruszają tematykę nieaktualną - pańszczyźnianej wsi polskiej

• Motywom zaczerpniętym z codziennego obyczaju, rytm życia poddanego pracy, splecionego z troską - Na gody, Dzwony, Oj matusiu lny nam kwitną towarzyszą wątki patriotycznych legend, echa dumek baśni - Szumi dąbrowa, Oj czemu ta Wisła, Tam w moim kraju, A choć ty się ziemio, Przez te łąki, smutne kołysanki Kołysz mi kołysz. Niekiedy od szarości losu uciekają marzenia Jaśków sen, A czegóż rżysz po rosie, Rozlegnijże się

• W poetyce, bajkowej symbolice: szczęścia, władzy, bogactwa, miłości, pojawia się kontrast losów ukazany bez ostentacji, przejmująca konkretność przeciwstawień faktów życia. Podobny symboliczny kontrast dwu przeznaczeń, ukazany na przykładzie barwnej wyprawy władcy i krwawej wojny chłopa, zawiera znana pieśń: A jak poszedł król na wojnę

• W motywach najprostszych zrośniętych z chłopskim bytem w symbolice ogarniającej ludzkie losy splecione z bliskim, a wciąż zagadkowym tłem przyrody, w kręgu baśniowych marzeń, mitów i obrzędów wykrywa pisarka bogaty świat przeżyć, niespodzianą skalę wrażliwości chłopskiej psyche. Ludowość tych liryków polega na podjęciu tematów i ocen zjawisk leżących w kręgu chłopskiego doświadczenia, na dążeniu do wiernego przekazania doznań lirycznego bohatera.

• Piosenki i pieśni - rzeczywisty los ludzki jest w nich bardzo tragiczny, mimo to skala barw i nastrojów nadaje często sytuacjom lirycznym baśniową marzycielską tonację

• POEMAT IMAGINA powstały najpewniej w latach 1884 - 1887. Ogłaszała go pisarka fragmentami w tychże latach, a następnie w roki 1890 - 91, ale w całości wydano dopiero w 1913. W Imaginie wzoruje się Konopnicka na tradycji dygresyjnego poematu romantycznego (dominuje liryczna olobowość narratora dialogującego z bohaterem i czytelnikiem). Historia dojrzewania młodzieńczego bohatera imieniem Lucyl, dzieje jego wizyjnej fascynacji Imaginą - Megistelejdą, postacią symbolizującą dramatyczną dwoistość poetyckich tęsknot i okrucieństwa życia. Postać Lucyla celowo odrealniona spełnia rolę metafory. Występują liczne aluzje wiążące się z realną sytuacją kraju, protest przeciw niewoli, potępienie oportunizmu, marzenia o wyzwoleniu mas ludowych. Pisarka ze szczególną pasją i goryczą potępia Watykan. Podobne oskarżenia wypowiada w Fragmentach dramatycznych: Z przeszłości, w Panu Balcera. W Imaginie przechodząc od patosu do groteski, od fantazji do pamfletu, w aluzjach, apostrofach i karykaturalnych wizerunkach; przeprowadza pisarka metaforyczny obrachunek z tradycją i współczesnością. Imagina zawodzi jako próba odnowy powieści poetyckiej. Wiele jednak fragmentów poematu ma trwałą i wybitną wartość.

• Fragmenty dramatyczne, trzy serie Poezji, Obrazków, Imagina zamykają pierwszy bujny rozdział poetyckiej działalności pisarki.

• Konopnicka przywróciła poezji obywatelską i artystyczną rangę. Umiała obserwować fakty określające aktualną sytuację narodu, odważyła się na trudne i drażliwe pytania, uchwyciła problemy i emocje składające się na świadomość społęczną różnych środowisk, stanowiące przedmiot starć i dyskusji.

PIERWSZE PRÓBY PUBLICYSTYKI I KRYTYKI

• Pierwsze próby bez szerokiego echa. Największe osiągnięcia poetki w dziedzinie prozy - nowele - zostaną docenione po jej śmierci

• Pierwsze opublikowane artykuły krytyczne K pochodzą z 1881 roku i początkowo zamieszczone były w „Kłosach” zapewne za poręką Krzemińskiego i Pługa. Punkt widzenia na dramat antagonizmów społecznych, krytycyzm wobec obłudy obyczajowej, aluzje patriotyczne, potępienie kompromisu z zaborcami, protest przeciw niewoli.

• Charakterystycznym przykładem zainteresowań i poglądów K jest recenzja z pierwszego zbioru opowiadań Prusa. Sienkiewicz inaczej pojął tę opowieść. Opinie wypowiedziane przez K o Pismach Prusa są nie tylko wyrazem życzliwego uznania dla osiągnięć narracyjnych i fabularnych. Są także próbą własnego wyboru, w głównych zarysach zgodną z postawą pisarską Prusa z jego sferą zainteresowań z przyjazną i mądrą penetracją psychologa w myśli istot pozornie tylko jednakowych i bezbarwnych

• Obserwowała trafnie układ sił społecznych, nie dawała się zwieść motywacjom pozornym, przerzucającym odpowiedzialność z winnych na anonimową historię, nieuchronny los ludzki, „sytuację ogólną”

• Pojawiły się artykuły dotyczące roli tendencji w literaturze. Polemizuje w nich pisarka ze zniekształceniem wizerunków psychologicznych, narzucaniem ustalonych sytuacji, wyosobnieniem komentarzy które miałyby potwierdzać złożoną tezę utworu. Próby przemyślenia funkcji idei w utworze lit, rozważania nad właściwościami poezji i prozy fabularnej, próby zorientowania się w różnorodnych rygorach powieści, reportażu, relacji podróżniczej to najbardziej charakterystyczne cechy wczesnych recenzji K. W latach następnych tematyka studiów krytycznych K skoncentruje się wokół paru zagadnień najżywiej obchodzących pisarkę; będą to problemy związane ze spuścizną romantyków i twórczością kilku wybitnych pisarzy współczesnych, m. In. Orzeszkowej, Sienkiewicza, Prusa, Dygasińskiego

• Pierwsza próba samodzielnej prozy narracyjnej Wrażenia z podróży po Australii i Włoszech, opublikowane w latach 1882 - 1883 na łamach Kłosów i Tygodnika Powszechnego nie zdobyły uznania krytyki. Ta wytknęła pisarce nieoryginalność obserwacji, zbytnią wzniosłość stylu, banalność opisów, brak komizmu. K zdawała sobie sprawę że jej rekonesans był bardzo amatorski

• Od kwietnia 1884 do kwietnia 1886 K głównym redaktorem „Świtu”

Z DOŚWIADCZEŃ CZASU WĘDRÓWEK

• Konopnicka pomaga dzieciom jak może . Jej najmłodsza córka Laura Pytlińska - to znana w przyszłości aktorka

• Teksty patriotyczne pod pseudonimami: Jan Waręża, Piotr Surma, Jan Sawa

• Opuszcza Warszawę, wkrótce opuszcza kraj

• Śmierć ukochanego syna - wiersz Tu się droga załamała

• Twórczością swoją korespondencją z działaczami i literatami ludowymi, akcją publicystyczną odegrała niezmiernie ważną rolę w podtrzymywaniu wali o kulturę polską na Śląsku, Warmii i Mazurach. Organizuje akcję pomocy dla strajkujących w rewolucyjnej Warszawie. 1908 - 1910 Rota

• Utwory jawnie podejmujące tematykę patriotyczną ogłaszała w Galicji m.in. zbiorki: Kwiaty i pieśni, Poezji seria IV, Linie i dźwięki, Damnata, Italia, Śpiewnik historyczny, Ludziom i chwilom, Nowe pieśni, Głosy ciszy

• Nigdy nawet pośrednio nie chciała pisarka wiązać się organizacyjnie z działalnością żądnego stronnictwa lub partii

• Dramat symboliczny Prometeusz i Syzyf (1892 wznowienie 1907) niezwykle przenikliwie wskazuje źródła nieufności mas do współczesnych inteligenckich Pormeteuszów - budzicieli, z obawą przewidywała K że rozbudzone masy mogą jeszcze okazać się siłą niszczycielską, a zarazem bezradną wobec własnych cierpień.

• Z problematyką historii narodowej wiążą się także znane wiersze: Trzeci Maj, Ale Patria, Po bitwie - poświęcony insurekcji Kościuszkowskiej

KONOPNICKA - NOWELISTKA

KONOPNICKĄ NOWELISKTĘ WIELE WSPÓLNYCH CECH ŁĄCZY Z POKOLENIEM LITERACKICH RÓWIEŚNIKÓW - ORZESZKOWĄ, PRUSEM, SIENKIEWICZEM, DYGASIŃSKIM. CZĘSTO JEDNAK - ZARÓWNO W SFERZE IDEOWEJ, JAK W UJĘCIU FABUŁY - ZBLIŻA ISĘ ONA DO NASTĘPNEJ FAZY ROZWOJU POLSKIEJ PROZY, OZNACZONEJ TAKIMI NAZWISKAMI JAK: ŻEROMSKI, ORKAN, REYMONT

• Pierwszy zbiór opowiadań napisanych w Warszawie w latach 1882 - 1887 opublikowany pod nazwą Cztery nowele (Michał Duniak, Ultimus, Wojciech Zapała, Pod prawem,) w roku 1888. W latach 1890 - 1905 przeważająca część utworów beletrystycznych wydana została w zbiorkach: Moi znajomi, Na drodze, Nowele, Ludzie i rzeczy, Na normandzkim brzegu

• Życzliwi krytycy autorce twierdzili że Wojciech Zapała był najbardziej udanym utworem zbiorku. Pod prawem utworem ambitnym i odważnym - nurt dojrzałej twórczości K

• Nowatorstwo K nie ogranicza się do wprowadzenia drastycznych realiów. Jej utwory więzienne wnoszą przede wszystkim nowy sposób prezentacji bohaterów z najgłębszych nizin, nowy rodzaj analizy psychologicznej nie stosowanej u nas dotychczas w tej mierze do postaci budzących ciekawość, nawet współczucie, ale nie podejrzewanych o indywidualne życie wewnętrzne. Obrazki więzienne są znakomitymi studiami obyczajów, charakterów o postaw psychicznych, ich budowa poddana jest wyraźnej dyscyplinie nowelistycznej.

• Urbanowa i Anusia - opowiadania, utwory osnute wokół niewesołych wydarzeń w Suwałkach i Kaliszu. Postaci tytułowe są ośrodkiem wokół którego splatają się fragmenty wspomnień. Autobiograficzny wątek wspomnień zawarty w opowiadaniach. Dramat Anusi panny - szlachcianki porzuconej przez narzeczonego dla lekkiej dziewczyny Kani

• Utwory: Marysieńka, Ksawery, Józik Srokacz - (śmierć parobka który uległ wypadkowi zawinionemu przez niedbalstwo szlachcica) przywołują wspomnienia z okresu długoletniego pobytu K w Bronowie, bystra obserwacja środowiska szlacheckiego i chłopskiego.

• Nowelka Dym(złudność pocieszania, nieubłagalna płynność spraw ludzkich) opublikowana została w roku 1893. 12.02.1891 zmarł tragicznie po zbyt późno przeprowadzonej operacji najstarszy syn pisarki Tadeusz

• Nasza szkapa - monografia ciemnej doli, której gorycz odsłania naiwne i zdziwione spojrzenie dziecka. Opowieść o Mendlu koncentruje się przede wszystkim na klęsce człowieka odartego przez bezmyślny tłum z uczuć.

• Z autentycznych wspomnień z rzetelnie wiernych dokumentów wysnuta została opowieść Z 1835 roku stylizowana na pamiętnikarskie zapiski, przedstawiająca martyrologię zesłańców polskich na Syberii dzieje ich tęsknoty i postępującej depresji. Utwór ten pisała K z myślą uczczenia powrotu prochów Mickiewicza do kraju

• W zbiorze: Nowele: Ze szkoły i Z włamaniem związane z tematyką życia wsi. Obrazują trudne dzieciństwo chłopskich dzieci, szkicują ciekawe portrety psychiczne. Jeden z uczniów ginie pod kołami dworskiego pojazdu. Sens wypadku to reakcje: wdzięczenie się matki za sprawienie pochowu i buntowniczy gest przyjaciela zmarłego chłopca. Miłosierdzie Gminy włączone do zbioru Ludzie i rzeczy także porusza sprawy społecznego dramatu.

• W wędrówkach po Europie K często zatrzymywała się we Francji. Sonety prowansalskie, poetyckie Drobiazgi, reportażowe impresje w tomie Ludzie i rzeczy utrwaliły wrażenia ze społecznego południa.

• Cykl: Na normandzkim brzegu, wydany w roku 1904 wraz z utworami: Hanysek, Szlendaki, Mój zegarek zamyka szereg zbiorów nowelistycznych K

OSTATNIE LATA: JUBILEUSZ; PRZEŻYCIE REWOLUCJI

• Rok 1905 zastał pisarkę za granicą. Dowiedziała się o rewolucji listownie. Zryw narodowowyzwoleńczy powitała z optymizmem. Z czasem jednak napięcie starć klasowych przeraziły ją kosztami rewolucyjnego przełomu

• Poemat Pan Balcer w Brazylii - K pracowała nad nim prawie 20 lat, w okresie pobytu za granicą i po powrocie do kraju. Jako całość utwór jest godną uwagi, lecz nieudaną próbą ocalenia eposu od epigoństwa i anachroniczności; zamiar ten powiódł się jedynie we fragmentach, które cechuje wyjątkowa na tle literatury epoki odkrywczość przedstawienia przemian w psychice mas chłopskich, połączona z niepowszednią ekspresją poetycką. Wykorzystanie tradycji bohaterskich eposów rycerskich i szlacheckich dla celów ukazania siły zbiorowości chłopskiej.