10. Kolekcjonerstwo sztuki polskiej 

• Tzw. Starożytnictwo Narodowe:

• Zaczyna się w Puławach z Izabelą (z Flemingów) Czartoryską na czele i ma romantyczny charakter.

• Po powstaniu listopadowym- kultywowanie tradycji, kolekcjonowanie pamiątek, mnożą się Towarzystwa Naukowe w poszczególnych regionach

• A Kraszewski zbiera rysunki z motywami polskimi

• A Rastawiecki, prócz swej wielkiej kolekcji, pisze słownik artystów polskich i w Polsce działających

• Szlachetne były pobudki, dla których tworzono kolekcje w XIX wieku - były to kolekcje antykwaryczne i dydaktyczno-patriotyczne, które miały za zadanie gromadzenia poloniców, a głównie numizmatów, książek, rysunków, grafiki… i głownie liczyło się nazwisko autora. Mało kiedy interesowano się sztuką współczesną.

• Tak w ogóle to drobnego zbieractwa sztuki polskiej było całkiem sporo, ale tylko 3 były duże, ładne i godne uwagi

• Feliks Manggha Jasieński
  Urodził sie 8 czerwca 1861 w Grzegórzewicach w zaborze rosyjskim, w zamożnej rodzinie ziemiańskiej. Błyskotliwie inteligentny, kształcił się w Warszawie, Dorpacie, Berlinie i Paryżu. Choroba oczu zmieniła jego techniczne zainteresowania, zajął się muzyką, literaturą, historią sztuki. Przez kilka lat mieszkał w Paryżu, podróżował na Bliski Wschód, kilkakrotnie bywał w Londynie.

• Z niezwykłą artystyczną intuicją i pasją zbierał grafikę europejską, Rembrandta, Dürera, Böcklina

• japońskie drzeworyty ukiyo-e, a także wyroby z laki, brązy, ceramikę, tkaniny, malowidła i militaria.

• W roku 1889 Feliks Jasieński powrócił do Warszawy ze swoimi zbiorami w skrzyniach. Pod pseudonimami "Felix," "Globtrotter" i "Manggha" publikował krytyki literackie, muzyczne i malarskie. Zenon Przesmycki-"Miriam" zamieszczał je w sławnej Młodopolskiej Chimerze. Jeździł po Królestwie Polskim i Galicji wygłaszał bezkompromisowe odczyty o modernistycznej sztuce, nie uznające autorytetów. Przyniosło mu to niechęć, drwiny, wręcz wrogość wielu, ale również i pewną popularność. W miejscu odczytów improwizował wystawy swoich zbiorów, zaś w redakcji Chimery miał stałą kameralną wystawę, której eksponaty zmieniał co dwa tygodnie. 

• Wystawa w Warszawie (wiadomo), potem przenosi się do Krakowa, a jego mieszkanie zmienia się w jedną wielka wystawę i kursują pielgrzymki

• W roku 1920, po długich pertraktacjach i targach, Feliks Jasieński przekazał swoją kolekcję, zawierającą wówczas około 15,000 przedmiotów, krakowskiemu Muzeum Narodowemu.

• Kolekcja Feliksa Jasieńskiego wystawiona została dopiero w roku 1994 w Centrum Sztuki i Kultury Japońskiej "Manggha" w Krakowie.

• Najwięcej Wyczółkowskiego

• http://www.zwoje-scrolls.com/zwoje23/text13p.htm <= POLECAM WEJŚĆ!!!

• Ignacy Korwin Milewski - Korwin od herbu
  1846-
  Wychowany w Paryżu. Przeciwko powstaniu styczniowemu, ale i tak represjonowana rodzina. Studiował prawo, później między 1870 a 75 studiuje malarstwo w Monachium. Później rzuca to, bo jak twierdzi za mało umie. Bardziej go inserowałam arystokracja jako taka, niż powiązania z Polską. Później będzie dążył do tytułu hrabiowskiego, mimo iż będą temu przeciwni jego brat i ojciec. Snob.

• Podobno najwybitniejszy, esteta

• Kolekcja rozproszona

• Gromadził od 1880 roku; najcenniejsze obrazy wytypowanych artystów. Artyści rodacy obecne żyjący, a między nimi tacy co należeli lub należą do szkoły monachijskiej. Później też (z uwagi na twórczość A. Gierymskiego) wcześni „impresjoniści” polscy.

• Miał teorię na ten temat: każdy rozwój kultury, każdego narodu jest z nim związany tylko przez pewien czas. Tak więc na początki XIX wieku Polska wydała bohaterów, rycerzy, poetów o zabarwieniu narodowym, a w ostatnich 30 - malarzy, którzy zapewne nie będą mieli swych następców. Żeby ich dzieła nie rozproszyły się je gromadził, by świadczyły o kulturze polskiej.

• Kierunek kształcenia niemiecki (realizm), bo francuski zgubny (zbyt patetyczny).

• Galeria autoportretów malarzy, zakupiona w 1929 roku do muzeum narodowego w wawie

• Zwykle zakupy bezpośrednio, rzadko z pośrednikiem (Matejko Stańczyk - jedyne historyczny)

• Najwięcej Aleksandra Gierymskiego - kupował gotowe i zamawiał nowe - prawie 30 obrazów:
  Opera
  Piaskarze
  Anioł Pański
  Polska Droga itd.

• Dalej sporo Chełmońskiego - Rysaka, Jarmark, Babie lato, Powstańcy przed karczmą w śniegu, Dziewczyna z dzbankiem

• Inni: Wierusz-Kowalski, Matejko, Czachórski, Wodzinowski, Witkiewicz, Pruszkowski, Piotrowski, Żmurka, Józef Brandt, Jasiński, Juliusz Kossak, Leoffer, Michałowski, Pankiewicz i inni. (ogólnie kogo z tego okresu nie podacie - on coś tam jego miał)
  

• Edward Aleksander Raczyński z Rogalina

• Z rodziny arystokratycznej, spędził młodość w Paryżu. W latach 80 rodzina zmusiła do go ślubu, od tego czasu też kolekcjonuje.
  Udzielał się w wielu stowarzyszeniach.

• Malczewski: Błędne koło, Melancholia, W tumanie, Śmierć na etapie, Zatruta studnia
  Axentowicz: Rudowłosa, Czarna Dama
  Boznańska: Dzień na schodach
  Fałat, Weiss, A. Gierymski, Podkowiński Mokra Wieś

• Dzieła krakowskiego środowiska Młodej Polski

• Miał też obce

• Czartoryscy (patrz dalsze pytanie)

12. Polskie 19-wieczne kolekcjonerstwo emigracyjne.

Kolekcjonerzy polscy we Francji w latach 1795 - 1919

Sylwester Mirys - grafik i rysownik

Przyjaciel Jacques'a - Louisa Davida

• inwentarz pośmiertny z 1810 roku ujawnia wyposażenie jego mieszkania : kilkanaście oprawionych rysunków i obrazów olejnych, dwie rzeźby, wazy porcelanowe, meble

Jan Piotr Norblin - opuszcza ziemie polskie w 1804 roku

Posiadał :

• dzieła rokoka francuskiego, np. Widok okolic Tivoli ze świątynią Westy Bouchera

• dzieła Flamandów i Holendrów - Krajobraz z miłosiernym Samarytaninem

Być może Norblin działał na rzecz Czartoryskich

Synowie malarza, urodzeni u nas, dziedziczą zamiłowanie do kolekcjonerstwa po ojcu :

Ludwik Piotr Marcin Norblin de la Gourdaine

­- posiadał grafiki, rysunki, autografy oraz numizmaty francuskie i światowe, a obrazów : kilka ojca i jego mistrza - Casanovy ; dzieła złotnicze, ceramikę i broń.

• dzieła Poussin'a, Watteau, Chardina, Fragonarda, Roberta ( jego fete galante )

• dzieła Rembrandta ( osiem ), van Dycka, Ostade'a, Ruisdaela

• pejzaż Gericault'a

• Portret burmistrza Sixa Rembrandta

• Powrót syna marnotrawnego Rembrandta

• Szkic do Hemicyklu Delaroche'a

Sebastien - Louis - Guillaume, zwany Sobkiem

• posiadał rysunki, obrazy, grafiki

• akwaforty ojca

• Corota, reprodukcje graficzne Rafaela

• Koronacja Marii Le Bruna

• antyczne malowidło egipskie

Wnuk J.P. Norblina - Emil - pianista i nauczyciel muzyki

- wystawia powyższe zbiory na aukcje. Sam także zbiera grafikę i rysunki

Wincenty Potocki - hrabia

Posiadał najpoważniejszą i najliczniejszą kolekcję polską w Paryżu, w pierwszych dekadach XIX wieku. Zgromadził dzieła w kraju. Jego kolekcja rozproszyła się zupełnie. Znaczną część sprzedaje na pokrycie długów, reszta zaś w Paryżu zostaje wystawiona na licytację w 1820 roku. Były to zbiory pokaźne i różnorodne:

• cztery tomy paryskiego wydania Bajek La Fontaine'a

• 254 obrazy : głównie holenderskie i flamandzkie; francuskie osiemnastowieczne i tylko 4 włoskie

• Dyliżans holenderski Philipsa Wouwermana

• Wizerunek starca Gerrita Dou

• trzy portrety Rembrandta

• Portret młodej damy Vigee-Lebrun

Maria Teresa z Poniatowskich hrabina Wincentowa Tyszkiewiczowa

W 1813 roku ( śmierć męża ) dziedziczy resztę kolekcji Stanisława Augusta. Dzieła zostały wystawione na licytację, poza niektórymi rodzinnymi obrazami Poniatowskich.

• 12 portretów z „Pokoju sypialnego” w Łazienkach

Inni kolekcjonerzy tych lat :

• Florian Antoni Braunek

• Antoni Oleszczyński

• Leonard Chodźko

Kolekcjonerstwo lat powstań narodowych i emigracji ( 1831 - 1871 )

Karol Kniaziewicz

Dawny bohater kościuszkowski. Już w Saksonii gromadził ryciny, obrazy, książki, mapy oraz dokumenty historyczne.

• zbiór odcisków medali rzymskich - podarowany przez Karola Bibliotece Polskiej w 1839 roku

• wizerunek Kościuszki - namalowany przez Józefa Grassi'ego

• dzieła XIX wiecznych twórców niemieckich, a także włoskich i francuskich - głównie weduty i pejzaże

• portrety sławnych postaci - wiele wizerunków wybitnych Polaków

• mapy, plany

• kilkadziesiąt rysunków i akwarel

• laska ze złotą gałką i tabakierka Niemcewicza

Ludwik Michał Pac - hrabia

Pochodził z litewskiego rodu magnackiego, jeden z założycieli Towarzystwa Literackiego. Był miłośnikiem antyku i twórczości Canovy. Utrzymywał z nim oraz z Francois'em Gerardem bliskie kontakty. Gerard namalował nawet jego portret. Jego neogotycka rezydencja w Dwospudzie, wzniesiona w latach dwudziestych XIX wieku przez Henryka Marconiego, to swoisty pomnik wystawiony rodzinie Paców i orężowi polsko - litewskiemu. Znajdowała się tu spora galeria obrazów. Piękny pałac warszawski zaś, miał stanowić oprawę dla zbioru antyków. Pac w obawie przed Rosjanami ( w przypadku klęski powstania listopadowego) powierza swoje zbiory Antoniemu Blankowi; trafiają one potem do Francji, do rąk Kniaziewicza - prawnego opiekuna córki Michała. Dzieła :

• Walka psa z czaplą A. Hondiusa

• Jakub sprzedający zboże J. de Weta

• Portret damy S. del Piombo

• Pożar miasteczka E. von der Poel

• Teniers mł., van de Velde, van Ostade, Brueghel st., G. Ter Broch

Adolf Cichowski - uwieczniony w Dziadach

Ten działacz patriotyczny w 1835 roku zamieszkał w Paryżu. Wcześniej, w Dreźnie, poznaje wojewodę Macieja Wodzińskiego, pod którego wpływem(prawdopodobnie) zaczyna gromadzić polonika. W ciągu 20 lat zebrał wiele obiektów, wszystko to, co związane było z Polską - pamiątki i osobliwości. Czynił to z pomocą osób rozsianych po całej Francji, ziemiach polskich i miastach Europy. Po śmierci kolekcję jego dziedziczy córka. Cześć rozprzedano, a część trafia do rąk Czartoryskich.

• bardzo liczne polonika

• ciekawości ze Wschodu, Meksyku, Ziemi Świętej, Kartaginy : mozaiki, szkła, marmury, fajki, tabakierki

• pióro, którym Goethe miał napisać Fausta

• dwie urny egipskie i mumię kota przywiezione mu przez generała Dembińskiego z Egiptu

• portret Juliana Ursyna Niemcewicza - Antoine'a Grosa

• dwie ruskie ikony, broń, szkła witrażowe

• ogromna biblioteka z zespołem map i tysiącami rycin i rysunków twórców polskich lub ikonograficznie związanych z dziejami narodu naszego

• Norblin, Chodowiecki, Smuglewicz, Orłowski, Brodowski, Suchodolski, della Bella

Ksawery Branicki

Zamek w Montrésor. Branicki swoją działalnością na zamku włączył się w nurt działań środowisk patriotycznych, kiedy to gromadzono cenne pamiątki i inne rzeczy mające stanowić ciągłość historyczną narodu nie posiadającego wtedy swojego państwa. Również biblioteka zamkowa posiada wiele cennych materiałów z tego okresu, m.in. szereg autografów polskich i francuskich związanych z Polską.

- Obraz przedstawiający masakrę manifestacji w Warszawie w 1861,  Tony Robert Fleury

- Hrabia Jan Wilczek błagający Jana III Sobieskiego o pomoc dla Wiednia, obraz Henryka Rodakowskiego 

- Muzykantka Artura Grottgera 

- Znajduje się tam także szereg obrazów mniej znanych polskich malarzy. W sali balowej znajdują się drewniane płaskorzeźby wykonane przez Pierre'a Vaneau, przedstawiające zwycięstwo Jana III Sobieskiego pod Wiedniem i jego wjazd do miasta.

- ogólnie duuuużo poloników

13. Kolekcjonerstwo rodziny Czartoryskich

• Izabela z Flemingów Czartoryska - wiele podróży, wielu kochanków…

• Puławy - park sentymentalny +kolekcjonerstwo (pamiątki narodowe, ale nie tylko)
  coś w rodzaju muzeum. Nazywane były {{polskimi Atenami, Parnasem, ośrodkiem Medyceuszy}}.
  Stworzone pod wpływem Denona (Luwru) i Strawberry Hill - stwierdziła, że coś takiego przydałoby się w Polsce.
  

• Świątynia Sybilli - 1798-1801, zbudowana przez Chrystiana Piotra Aignera na wzór świątyni Westy w Tivoli koło Rzymu. Posiada dwie okrągłe sale. Nad wejściem jest napis: ”Przeszłość-Przyszłości”. W Świątyni Sybilli księżna  gromadziła pamiątki rodzinne Sieniawskich, Lubomirskich i Czartoryskich oraz pamiątki po wielkich Polakach (np. w dolnej kondygnacji po księciu Józefie Poniatowskim), które miały przypominać po rozbiorach Polski pełną chwały przeszłość narodową. W 1830 r., jeszcze przed powstaniem listopadowym, zbiory zostały ewakuowane do Paryża.
  Rodzaj relikwiarza narodowego, miała być arką na czas potopu.
  SZKATUŁA KRÓLEWSKA - przepadła, były w niej relikwie królów polskich, obiekty z grobów królewskich i ze skarbca królewskiego (T. Czapski) - miecze grunwaldzkie, łańcuch królowej Jadwigi, głowy Kochanowskiego, Chrobrego, szczerbiec (jako szabla), buławy hetmańskie, puchary,

• Domek Gotycki -  1801-1809. Powstał według projektu Chrystiana Piotra Aignera na fundamentach dawnego barokowego pawilonu ogrodowego. Wykorzystano w jego budowie, część wmurowując w nowe ściany, zgromadzone przez księżną Izabelę Czartoryską lapidarialne fragmenty przywiezione z Włoch i Hiszpanii lub zabrane z historycznych miejsc i budowli w Polsce. Postawiony został z myślą o rozszerzeniu zbiorów narodowych gromadzonych w położonej obok Świątyni Sybilli i lokowania w nim kolekcji sztuki światowej. Powierzchnię ekspozycyjną stanowiły zarówno ściany zewnętrzne z wmurowanymi historycznymi elementami kamiennymi (częściowo zachowane), jak i wnętrza. Po 1831, czyli po upadku powstania listopadowego i konfiskacie dóbr Czartoryskich przez rząd carski, większość elementów kamiennych umieszczonych w ścianach została przez Rosjan usunięta i zniszczona.
  Kunstkamera o zacięciu kulturalno-humanistycznym.
  Co było:
  paramenty liturgiczne kard. Mazarina, mech ze Stonehange, trawa z Troi, krzesła Szekspira i Rousseau (rekwiarze spiżowe),
   Głowy wawelskie w liczbie 24, umieszczone przez księżną Izabelę pod drewnianym stropem gotyckich arkad,
  Zbrojownia, gromadząca okazy broni, w tym również z czasów wypraw krzyżowych, plafony i cenna posadzka, Dama z łasiczką Leonarda da Vinci, Autoportret Rafaela, Miłosierny Samarytanin Rembrandta, a także cenne rękopisy (Psałterz Puławski), stare druki i listy od sławnych ludzi oraz galeria portretów Flemingów, Sieniawskich i Czartoryskich.

Po powstaniu całość kolekcji car skonfiskował, (syna Izabeli Adama Jerzego, prezesa powstańczego Rządu Narodowego, skazał zaocznie na karę śmierci). Skarby ocaliła 85-letnia Izabela. Wywiozła je do Sieniawy, skąd trafiły do Paryża, gdzie pokazywano je w słynnym Hotel Lambert (1843 - kupiony przez księżną Annę Sapieżynę, potem trafił do Adama Czartoryskiego). W latach 40-70 staje się ważnym centrum narodowości polskim.
Galeria herkulesa, freski Le Bruna konserwowane przez Delacroixa. Hotel udostępniony publiczności jako monuments historique.

• Władysław Czartoryski - kolekcja od połowy XIX wieku, kilkukrotnie wystawiał, największa ekspozycja w 1878 roku przy okazji wystawy powszechnej

• obiekty antyczne, poloniki

• kupił poczet królów Jagiellońskich przypisywanych Cranachowi

• włoscy prymitywi, klasyczni, grafika (głownie Norblina), tzw. Szkoła polska - Grassi Portret Kościuszki

• Szabla Kniaziewicza, perskie miniatury, ceramika manierystyczna włoska i francuska,

• Izabela Czartoryska - nie interesowała ją historia Polski, jedynie sztuka

• Adam Czarotyski wraca do ojczyzny w 1870 roku, zaczyna się wojna francusko-pruska , kolekcja umieszczona w arsenale i pałacu w Sieniawach (tu archiwum, biblioteka, wszystko związane z rodem) , potem w klasztorze popijarskim i trzech kamienicach, które przebudowano w francuskim stylu na malowniczy pałac. Muzeum i bibliotekę utrzymywała do wybuchu II wojny Ordynacja Sieniawska, która miała gwarantować niepodzielność kolekcji. Od 1939 roku przez następne 10 lat koszty przechowywania zbiorów oraz utrzymania budynków ponosiła gmina Kraków. Na początku wojny Augustyn Czartoryski ewakuował najcenniejsze rzeczy do pałacu w Sieniawie. Niemcy zagrabili część zbiorów, kilka bezcennych obiektów przepadło na zawsze.

---