ZYGMUNT KRASIŃSKI - PSALMY PRZYSZŁOŚCI / JULIUSZ SŁOWACKI - ODPOWIEDŹ NA PSALMY PRZYSZŁOŚCI
Opracowanie utworów:
+ W okresie czasu w którym powstawały „Psalmy przyszłości” Zygmunta Krasińskiego (1844 - 1848) cała Europa przechodziła groźne przesilenie, które dotknęło głównie Anglię, Francję, Niemcy i Włochy.
+ Królestwo Polskie i zabór austriacki cechuje w tym czasie szczególny absolutyzm. Coraz częściej pojawiają się więc nawoływania do walki zbrojnej na wzór zachodniej Europy. W nurt ten wpisują się również „Psalmy przyszłości”.
+ Lata w których powstają „Psalmy przyszłości” należą do najcięższych w życiu Krasińskiego. Nastąpiły po okresie wyjątkowo dla niego szczęśliwym (m.in. w wyniku związku Krasińskiego z Delfiną Potocką).
+ W lipcu 1843 roku Krasiński żeni się z Elżbietą Branicką. Jest to uczucie nieszczęśliwe, wynikające w znacznej mierze z przymusu ojca Krasińskiego.
+ Krasiński przez prawie dwa lata (z przerwą w lecie 1844) przebywa w kraju. Wrażenia z tego pobytu są przygnębiające. Dokładnie opisuje je w liście do Sołtana z 29 kwietnia 1844. Krasiński podkreśla w nim zmaterializowanie się społeczeństwa, wieczny strach który nad nim ciąży oraz prześladowania młodzieży.
+ Po przykrych wrażeniach z pobytu w kraju Krasiński wyjeżdża za granicę. Tam zastaje go straszna wiadomość o rzezi roku 1846. Po częściowym uspokojeniu się tej nieprzyjemnej atmosfery powstają dwa utwory związane z przeżyciami tego roku - „Psalm Dobrej Woli”, „Psalm Żalu” oraz fragment dramatu „Rok 1846”, przypominający nieco „Salon warszawski” z III części „Dziadów”.
+ „Psalmy przyszłości” nie są dziełem jednolitym. Manfred Kridl rozbija je na dwie grupy: w obrębie pierwszej mieszczą się Psalmy wiary, nadziei i miłości, a drugiej - Psalmy żalu i dobrej woli. Krasiński tworząc je szukał ratunku przed okropnościami świata i poniekąd również przed samym sobą.
+ Świat trzech pierwszych psalmów zdaje się przebłyskiwać w wypowiedzeniach, rzutach myśli, uwagach i wykrzyknieniach, pochodzących z lat 1843 - 1845.
+ W korespondencji Krasińskiego można znaleźć wiele ogólnych wypowiedzeń, charakteryzujących rodzenie się pomysłu „Psalmów przyszłości”.
+ W genezie „Psalmów przyszłości”, a szczególnie „Psalmu miłości” ważną rolę odegrało zaznajomienie się poety z ideologią pewnych kół rewolucyjno - powstańczych zbliżonych do Towarzystwa demokratycznego. Brał on jednak pod uwagę, że ogólnonarodowa zgoda na ewentualną przyszłą wojnę nie jest możliwa z racji egoizmu stanowego szlachty.
+ Szczególną rolę przy tworzeniu „Psalmów przyszłości” odegrały również „Prawdy żywotne” autorstwa Kamieńskiego. Nie jest wiadomym kiedy dokładnie Krasiński się z nimi zapoznał. Wiadomo jednak, że uderzyły go w nich treści, które odnosiły się do przyszłej wojny ludowej.
+ Genezy trzech pierwszych psalmów - Wiary, Nadziei i Miłości należy szukać w chęci Krasińskiego do przeciwstawiania ponurej rzeczywistości lat 1843 - 1845 swojej ideologii, a także w obawach, że przyszłości Polski zagrażały pewne ideologie i działalność określonych grup społecznych.
+ Czas powstania i chronologia powstawania poszczególnych psalmów nie da się oznaczyć dokładnie. Ogólnie powstały one w czasie pomiędzy początkiem 1844 roku, a połową 1845 roku.
+ „Psalm Nadziei” prawdopodobnie powstał w lutym 1844 roku, natomiast „Psalm Miłości” zaś na wiosnę 1845. „Psalm Wiary” powstał prawdopodobnie wiosną 1844 roku.
+ Wszystkie „Psalmy…” ogłoszono drukiem we wrześniu 1845 roku.
+ „Psalm Żalu” oraz „Psalm Dobrej Woli” ukazały się w drugim wydaniu „Psalmów przyszłości” w 1848 roku. Genezę pierwszego z nich Krasiński wyraził we wstępie do tego utworu.
+ „Psalm Wiary” od samego początku wprowadza nas w „in medias res” filozofii Krasińskiego. Rozróżnienie duszy, ciała i ducha łączy się z systemem poety wyłożonym w traktacie „O stanowisku Polski z Bożych i ludzkich względów”. Wg Krasińskiego prawem i celem ducha jest rozwój. Obrazy „Psalmu Wiary” starają się ująć istotę życia wiecznego, które wg poety jest ostatecznym celem dziejów. Królestwo Boże na Ziemi jest tylko pośrednim etapem do jego osiągnięcia.
+ „Psalm Wiary” należy uznać za ideologiczne odbicie dawniejszych dzieł Krasińskiego, np. „Przedświtu” oraz „Syna Cieniów”, a nawet za jego swoisty skrót. To samo tyczy się „Psalmu Nadziei”, z tą różnicą, że jego ton jest bardziej ludzki i bezpośredni niż w „Psalmie Wiary”.
+ W „Psalmie Miłości” Krasiński odcina się od doktrynerstwa. Nie ujawnia się w nim jego stanowisko powstańcze
+ Stosunki między Krasińskim a Słowackim znacznie rozluźniły się od czasu przyjęcia przez tego drugiego doktryny towianizmu. Jego „Odpowiedź na Psalmy Przyszłości” nie była przez niego ogłoszona drukiem. Wiersz ukazał się bez woli Słowackiego w Lipsku w 1848 roku. Poeta bardzo nad tym ubolewał i można w związku z tym przypuszczać, że utwór powstał pod wpływem nagłego impulsu.
+ W polemice Słowackiego chodzi głównie o lud, szlachtę i ich rolę w przyszłym „czynie” zbrojnym. Podstawą filozofii Krasińskiego była teoria powolnej ewolucji, która tylko w ostateczności dopuszczała przyspieszenie rozwoju środkami gwałtownymi. Z kolei u Słowackiego rewolucja odbywała się bezwzględnie i niszczycielsko. Była to główna różnica między postawami obu poetów.
+ Kolejna różnica między obydwoma poetami to poglądy na rolę szlachty. Słowacki uważał szlachtę za formę życia już przezwyciężoną i umarłą. Wiarę Krasińskiego w możliwości szlachty uważał za senne marzenie. Wg Słowackiego na miejsce szlachty wszedł lud.
+ W „Odpowiedzi na Psalmy Przyszłości” występuje pełno poetyckich obrazów oraz różnolitość uczuć. Ich pierwsza część jest utrzymana w rytmie ośmiozgłoskowym, naśladującym rytm „Psalmu Miłości”. W drugiej części rytmika się zmienia.
+ W „Odpowiedzi na Psalmy Przyszłości” widziano pewnego rodzaju poetycki manifest demokratyczny, przeciwstawiający się arystokratyzmowi i zachowawczości Krasińskiego.
+ Zastanawiając się nad „Psalmem Żalu” Krasińskiego dochodzi się rychło do przekonania, że ogłoszenie go drukiem nie było konieczne ani potrzebne. Wg Manfreda Kridla nie wnoszą one nic nowego do teorii poety i są one nużące przez rozległą formę utworu.
+ Krasiński obawiał się rewolucji społecznej, przygotowywane przez demokratów, którym niesłusznie zarzucał instynkty krwiożercze i terrorystyczne. Tymczasem to, co działo się w Galicji, nie było żadną rewolucją społeczną, występującą w imię haseł demokratycznych, lecz rzezią, urządzoną przez ciemne chłopstwo, płatne przez austriacki rząd.
+ W „Psalmie Dobrej Woli” występują w rozmaitych złożeniach i kombinacjach dwie zasadnicze idee: mesjanizm i koncepcja woli. Z ideą mesjanizmu polskiego łączy się idealizacja przeszłości polskiej. Postulat woli rozwijał pod pewnym względem i uzupełniał system historiozoficzny wyłożony w traktacie o Trójcy i „Przedświcie”.
+ Wartość „Psalmów Przyszłości” jest bardzo nierówna. Najwyżej pod względem artystycznym stoją te, które są niejako bezpośrednim wypływem uczuć poety, niehamowanym i nieprzerwanym przez pozaartystyczne czynniki dowodzenia, przekonywania, propagandy i polemiki. Są to przede wszystkim „Psalm Nadziei” i „Psalm Dobrej Woli”. „Psalm Wiary” z kolei nosi w sobie cechy typowego utworu programowego i jest streszczeniem filozofii ducha oraz obrazem jego rozwoju. Pozostałe dwa psalmy (Miłości oraz Żalu) nie dorównują poprzednim ani pod względem ideowym ani artystycznym. Mieszają się w nich tony publicystyczno - demagogiczne oraz uczucia nienawiści.
+ „Psalmy przyszłości” są obok „Przedświtu” najpełniejszym wyrazem mesjanistycznego światopoglądu Krasińskiego.
+ „Psalm miłości” mówi o walce zbrojnej, która nie musi być aktem moralnie degradującym walczącego. Należy jednak dobrze miarkować czy nadeszła już patriotycznych „żniw pora” i czy wolni „rozpłomienić święty bunt” od którego Bóg nie odwróci oblicza.
+ Obawy Krasińskiego o społeczny sens buntów patriotycznych najpełniej doszły do głosu w „Psalmie miłości”, „Psalmie żalu” oraz „Psalmie dobrej woli”, które stanowią późniejsze uzupełnienie „Psalmów przyszłości”.
+ „Psalmy przyszłości” zostały wydane pod pseudonimem Spirydion Prawdzicki.
+ Lud w „Psalmach…” traktowany był przez Krasińskiego jako masa bierna i bezmyślna lub jako potencjalny hajdamaka, w każdej chwili gotowy chwycić nóż.
+ W „Odpowiedzi na Psalmy Przyszłości” Słowacki wyraża, że nie tylko historia ma prawo do postępu wśród zamętu, ale zwiastunami nowego mogą być jednostki lub klasy nie uświęcone tradycją, lecz uświęcone wyborem Ducha historii.
+ Słowacki uważa obronę szlachty i egzorcyzmowanie rewolucji za próbę konserwowania trumiennego truchła, owych form już obumarłych, ale rolę Krasińskiego porównuje do roli sternika zmarłych - Charona.