WILLIAM SZEKSPIR- Król Lear

O autorze:

Ur. 1564- zm. 1616. Angielski poeta, dramaturg, aktor. Powszechnie uważany za jednego z najwybitniejszych pisarzy literatury angielskiej oraz reformatorów teatru.

Był jednym z niewielu dramaturgów, którzy z powodzeniem tworzyli zarówno komedie jak i tragedie. Sztuki Szekspira zostały przetłumaczone na wszystkie najważniejsze języki nowożytne, inscenizacje mają miejsce na całym świecie. Był współwłaścicielem Globe Theatre.

Część swoich dzieł oparł na tych już istniejących, co było dopuszczalne w tamtych czasach. Hamlet na przykład bazuje na nieprzetrwałym do naszych czasów Ur-Hamlecie, zaś Król Lear na wydanej wcześniej sztuce pod tym samym tytułem. Inspiracją do ich napisania były także dzieła włoskie i angielskie, takie jak nowele i kroniki. Szekspir uważał za dobrą metodę korzystanie ze sprawdzonych wzorców - przykładowo: postać Falstaffa, pojawiająca się w Henryku IV, część 1 i część 2, okazała się tak popularna, że umieścił ją także w Wesołych kumoszkach z Windsoru. Jednocześnie za najważniejsze kryterium oceny uznawał reakcję publiczności, był gotów się jej podporządkowywać, o czym świadczyć może utwór Jak wam się podoba.

Prace tego autora miały ogromny wpływ zarówno na teatr w jego czasach, jak i ten współczesny. Dzieła Szekspira stanowią nie tylko najwybitniejsze przykłady zachodniej literatury, dzięki nim rozwinął się także teatr elżbietański, poprzez zwiększenie wymagań co do tego, co można pokazać za pomocą postaci, scenariusza lub fabuły. Jego twórczość pozwoliła, żeby sztuki teatralne zostały docenione przez intelektualistów, zadowalając jednocześnie tych, którzy szukają zwykłej rozrywki.

Teatr w okresie, w którym poeta przybył do Londynu, ulegał licznym zmianom. We wczesnych latach jego pobytu najpopularniejsze były sztuki moralizatorskie, wspierane przez Tudorów. Postaci tam występujące, które były personifikacją atrybutów moralnych, jak i sama fabuła były mało realistyczne; ukazywały wyższość dobra nad złem poprzez farsę i slapstick. Jednocześnie na uniwersytetach inscenizowano dramaty rzymskie, głównie po łacinie. Ich styl był bardzo formalny, przedkładano długie monologi i statyczność postaci nad dynamiczną akcję.

Pod koniec XVI wieku pisarze tacy jak Christopher Marlowe zaczęli zmieniać teatr. Odeszli od tradycyjnych koncepcji na rzecz sekularyzacji przedstawień. Ich dzieła łączyły w sobie poetycki styl i filozoficzne odniesienia uniwersyteckich autorów z łatwą przyswajalnością, znaną z utworów moralizatorskich. Jednocześnie były mniej dwuznaczne, rzadziej wykorzystywano alegorię. Inspirowany tym stylem, Szekspir wyniósł go na nowy poziom.

Info o dziele:

Tragedia ta składa się z 5 aktów, a jego akcja rozgrywa sie na terenie Brytanii. Sceneria zmienia się w zawrotnym tempie. Fabuła dramatu oparta jest na legendzie o Llyrze, mitycznym królu Brytanii.

Król Lear ma trzy córki, Gonerylę, Reganę i Kordelię. Postanawia obdzielić je swym majątkiem wg stopnia ich miłości do ojca. Dwie starsze budują kwieciste wypowiedzi na ten temat, a najmłodsza - Kordelia twierdzi, że nie jest w stanie wypowiedzieć ogromu swego uczucia. Lear, kierując się pozorami, największe części swego królestwa - oraz najlepsze partie małżeńskie - daje starszym córkom, a Kordelię wyrzuca poza granice swego królestwa.

Po pewnym czasie okazuje się, że Goneryla i Regana kochały ojca tylko w słowach. Chcą ograniczyć jego władzę w królestwie, a jego samego ubezwłasnowolnić. Lear wpada w obłęd i ucieka z ich niegościnnych progów.

Na skutek niedoskonałej władzy państwo Leara upada. W walce obronnej bierze udział Kordelia i jej mąż. Kordelia ginie. Lear rozpaczając nad jej ciałem również umiera.

Treść szczegółowo:

AKT 1

Król Lear oznajmia, iż postanowił podzielić swe królestwo na trzy części, by każda z córek miała wyznaczone dla siebie wiano. Postanawia ciężar rządzenia zepchnąć na młodsze barki. Ponadto mając na uwadze, że panowie Francji i Burgundii od dawna przebywają na dworze, rywalizując o serce jego najmłodszej córki, chce czym prędzej dać im odpowiedź i informacje na temat jej wiana. Zanim jednak obdaruje je ziemiami, żąda od córek, by powiedziały mu jak bardzo go kochają. Najpierw odpowiada na to najstarsza córka, Goneryla, żona księcia Alabany. Pięknie opisuje jak bardzo kocha ojca. Za to otrzymuje ziemie żyzne, pełne borów i rozległych pastwisk. Druga odpowiada mu średnia córka, Regana, żona księcia Kornwalii. Ta równie pięknie opowiada o swej miłości do ojca, za co dostaje równie wspaniałe ziemie jak siostra. Najmłodsza z córek, Kordelia, nie jest biegła w pięknej mowie i gdy ojciec zadaje jej to samo pytanie, nie potrafi mu odpowiedzieć. Ma nadzieję, że siła jej miłości przemówi sama za siebie. Stara się być z ojcem szczera i mówi między innymi: Nigdy w małżeństwo nie wstąpię jak siostry, by ojca kochać jedynie. Jednak ojciec nie docenia jej szczerości i wyrzeka się córki. Uznaje ją za nieczułą. Wyznaje, że ją kochał najbardziej i na jej opiekę w przyszłości liczył, a ona go zawiodła. Swoją władzę rozdzielił między dwie pozostałe córki. Dla siebie zachowuje jedynie świtę stu rycerzy, z którymi gościć zamierza cały miesiąc kolejno u obu córek. Zachować chce jedynie imię królewskie i dostojeństwo z nim powiązane. Hrabia Kentu próbuje przekonać go o błędzie jaki popełnia oraz że najmłodsza córka kocha go tak samo jak pozostałe. Argumentując, mówi: O próżnym sercu nie świadczy głos cichy, choć nie odbija rozgłośnego echa. Król Lear uznaje, że Kent jest niewiernym wasalem i chce go wygnać, a nawet zabić, ale powstrzymują go mężowie jego dwóch starszych córek. Lear skazuje go więc na banicję pod groźbą śmierci. Gdy Kent się oddala przybywa hrabia Gloucesteru z królem Francji i księciem Burgundii (to ci co konkurowali o Kordelię). Król Lear oświadcza obojgu, że Kordelia nie otrzyma żadnego wiana i co więcej, że nakłada na nią klątwę, odradzając im wzięcie ją za żonę. Słysząc to książe Burgundii stwierdza, że już jej nie chce. Król Francji zaś oświadcza, że mimo to pragnie ją pojąć za żonę. Ojciec więc oddaje mu ją i każe obojgu opuścić jego włości bez błogosławieństwa. Kordelia żegna się z siostrami mówiąc im, że wie jakie one naprawdę są, ale prosi je by otoczyły ojca opieką.

Po odejściu Kordelii z królem Francji Goneryla i Regana zastanawiają się co zrobić z ojcem, którego uznają za zbyt porywczego i nieprzewidywalnego.

Lear przebywa u córki Goneryli. Dziewczyna denerwuje się, że ojciec jest zrzędliwy i wciąż wszczyna kłótnie z służbą. Nakazuje swej służbie, by była dla jej ojca nieuprzejma, by sam zechciał wyjechać do jej siostry. Tymczasem Kent przybywa w przebraniu na dwór Goneryli i oddaje się na służbę Learowi, który go nie poznaje. Pragnie trzymać się blisko króla, by go chronić, mimo iż został wygnany. Zostaje jego ulbionym sługą, obok błazna, który zawsze mówi królowi szczerze o tym, co myśli (Przemieniłeś twe córki w twe matki, bo dałeś im rózgę i sam spuściłeś swe portki lub jeszcze bardziej bezczelnie: Dziś jesteś zerem bez cyfry, a ja stałem się lepszy od ciebie).

Gonorela w rozmowie z Learem wyrzuca mu, że zachowuje się jak wariat i głupiec i że jego świta jest niegodna i plugawa. Postanawia ograniczyć jego świtę do 50 osób zamiast 100. Lear w złości przeklina córkę i postanawia wyruszyć do drugiej córki. Błazen przepowiada mu jednak, że Regana okaże się taka sama jak jej siostra.

W tym akcie poznajemy także Edmunda, który jest bękartem hrabiego Gloucesteru. Knuje on przeciwko swojemu bratu, Edgarowi, prawowitemu synowi. Podsuwa ojcu list, który rzekomo napisał brat, w którym miał prosić Edmunda o przyłączenie się do buntu przeciwko tyranii starego króla i jego świty. Hrabia nie chce w to uwierzyć, Edmund proponuje mu, że ukryje ojca i przy nim porozmawia na ten temat z bratem. Gdy jednak spotyka się z bratem ostrzega go, że ojciec się na niego bardzo gniewa i radzi mu się ukryć. Brat tak też robi, licząc na to, że Edmund powiadomi go, kiedy może wrócić.

AKT 2

Edmund rozmawia z Curanem, który donosi mu, ze przybywa do nich, do Gloucesteru, książę Kornwalii wraz z małżonką Reganą. Informuje go też, że pomiędzy książętami Kornwalii i Albany wystąpił spór.

Ojciec Edmunda, hrabia Gloucesteru, wysłał za synem Edgarem straże, by go pojmali. Edgar przybywa do Edmunda, a ten radzi mu by uciekał. Słysząc nadchodzącego ojca Edmund sam rani się w ramię i donosi ojcu, że zrobił to jego brat i co więcej, że próbował go skłonić by Edmund zabił swego ojca. Gloucester wyrzeka się Edgara,a Edmundowi obiecuje, że uczyni go jedynym dziedzicem.

Wtedy przybywają do nich Regana i książe Kornwalii. Chcą prosić Gloucestera o radę, bo doszły do nich wieści o tym, że siostra Regany nie dogaduje się z ojcem.

Kent i Oswald (sługa Goneryli) przybywają na dwór Gloucesteru, gdzie dochodzi między nimi do bójki. Kent zarzuca Oswaldowi, że nie ma godności i że służy temu, kto mu więcej da. Za tę bójkę Kent zostaje zakuty w dyby przez księcia Kornwalii i Reganę. Gdy przybywa do Gloucesteru Lear jest oburzony tym, że jego sługa został wystawiony na poniżenie. Dochodzi między nim i Reganą do kłótni. Regana stoi po stronie siostry i przyznaje jej rację, że ograniczyla do połowy przyboczną służbę ojca. Ponadto stwierdza, że nie jest gotowa na przyjęcie ojca dwa tygodnie wcześniej. Lear przeżywa zawód i odchodzi.

AKT 3

Kent rozmawia ze Szlachcicem, któremu opowiada o rozłamie, jaki nastąpił pomiędzy książętami Albany i Kornwalii,a także o tym, że Francja zamierza podbić rozbite królestwo. Daje Szlachciowi swój pierścień oraz listy do Kordelii, o których przekazanie prosi. Jest przekonany, że Kordelia rozpozna z kim ma do czynienia. Po tej rozmowie idzie na poszukiwanie króla Leara.

Gloucester rozmawia z Edmundem, któremu mówi o rozłamie jaki nastąpił w państwie oraz o tym, że zamierza wspierać króla Leara. Edmund knując przeciwko ojcu, postanawia donieść o wszystkim księciu Kornwalii.

Lear przebywa wraz z Błaznem na wrzosowisku. Przeklina swój los i swoje córki. Przybywa Kent, który wskazuje mu szałas,w którym każe się królowi schronić. W środku znajduje się także Edgar, syn Gloucestera, którego początkowo Błazen wziął za ducha. Edgar uciekając, przebrał się za żebraka. Nazwał się biednym Tomkiem i mówi, że dręczy go zły duch. Uznają go za szaleńca. W tym momencie wchodzi Gloucester. Najwyraźniej nie rozpoznaje syna. Szukał króla, którego zapewnia o swojej lojalności, chce go zabrać tam, gdzie będzie miał godziwe warunki. Lear zaprasza także Edgara, którego przez jego obłąkańcze wywody nazywa godnym filozofem. W izbie dyskutują nad niegodziwością córek króla. Gloucester wraca z wiadomością, że podsłuchał iż córki chcą zadać ojcu śmierć. Proponuje pomoc w ucieczce.

Książę Kornwalii dowiaduje się od Edmunda o zdradzie hrabiego Gloucesteru. Każe mu odnaleźć ojca i zapewnia go, że odtąd to on będzie hrabią. Zapewnia go także, że w nim znajdzie bardziej kochającego ojca.

Książe Kornwalii dowiaduje się o tym, że wojska króla Francji wylądowały. Regana i Goneryla chcą powieszenia zdrajcy Gloucestera. Oswald donosi im, że hrabia Gloucesteru próbuje przemycić króla do Dover, gdzie stacjonują przyjazne mu wojska francuskie.

Gloucester zostaje schwytany. Próbują dowiedzieć się od niego, jakie listy otrzymał z Francji. Gloucester wzywa syna Edmunda, by mu pomógł, lecz dowiaduje się, że ten był zdrajcą. Wtedy zdaje sobie sprawę, jak niesprawiedliwie potraktował Edgara. W jego obronie staje za to jeden z jego dawnych sług, raniąc księcia Kornwalii, jednak ostatecznie przegrywa i zostaje zabity. Gloucesterowi zaś kazano wydłubać oczy.

AKT 4

Na wrzosowisko przybywa oślepiony Gloucester prowadzony przez starego wieloletniego sługę. Spotykają Edgara. Gloucester pyta, czy to ten żebrak i szaleniec. Sługa odpowiada mu, że tak. Gloucester daje mu szatę, by mógł się okryć, bowiem jest nagi. Edgar dalej nie zdradza, kim jest. Gloucester prosi Edgara, by zaprowadził go do Dover (tam miał się ukryć król). Edgar się zgadza.

Goneryla przy Edmundzie i Oswaldzie kpi ze swojego męża, księcia Albany. Gdy ten przybywa nazywa ją niegodną. Jest zszkowany tym jak ona i jej siostra potraktowały swojego ojca, które wpędziły w szaleństwo. Przejmuje się też tym, że wojska francuskie wylądowały. Wtem goniec przynosi wiadomość, że zmarł książę Kornwalii (od ciosu, który zadał mu sługa Gloucestera). Książę Albany uważa, że to boska kara i dopytuje o Gloucestera. Słyszy, że został on całkowicie oślepiony. Rozpacza nad jego losem i zarzeka, że go pomści.

Szlachcic informuje Kenta, że przekazał jego listy Kordelii, która płakała czytając o losie swego ojca. Kent powiadamia szlachica, że Lear jest w mieście, ale nie chce spotkać się z córką, bo mu wstyd za to,jak ją potraktował.

Do miasta przybywa Kordelia wraz z medykiem. Poszukuje swojego ojca, którego tu widziano. W międyzczasie goniec donosi jej, że nadciąga armia brytyjska.

Regana rozmawia z Oswaldem. Oswald informuje ją, że Goneryla wysłała Edmunda, by zabił Gloucestera, bo tej chodząc od miasta do miasta litość w ludziach wywołuje i i serca naprzeciw władcom zwraca. Regana podejrzewa, że Goneryla ma romans z Edmundem. Jest zła. Jej mąż nie żyje i uważa, że Edmund bardziej dla niej się nadaje niż dla siostry. Zapewnia, że jest z nim zmówiona.

Edgar i Gloucester przybywają do Dover. Gloucester pragnie popełnić samobójstwo rzucając się ze skały. Edgar go od tego odżegnuje. Przybywa Lear. Gada jak wariat. Odnajdują go Dworzanie ze Szlachcicem na czele. Chcą go zabrać do córki Kordelii, ale ten im ucieka. Biegną za nim.

Edgar zdradza Gloucesterowi, że jest jego synem. Ten się raduje, że go odnalazł. Gloucestera odnajduje Oswald, który próbuje go zabić, ale osłania go Edgar. Oswald klnie na Edgara, nazywając go wieśniakiem i kupą gnoju. Walczą, ale Edgar powala Oswalda i zabija. Przed śmiercią prosi Edgara, aby go pochował, a list który przy sobie ma przekazał Edmundowi. Jest to list od Goneryli. Czyta go na głos. Goneryla prosi w nim Edmunda, by pozbył się jej męża, księcia Albany. Obiecuje mu nagrodę i swoją rękę w zamian. Oburzony Edgar postanawia przekazać ten list księciu.

W namiocie w obozie francuskim rozmawiają Kent i Kordelia. Kordelia prosi Kenta, by zmienił szaty, ale ten jeszcze nie chce się przed Learem ujawnić. Prosi ją, by udawała, że go nie zna. Kordelia pyta medyka o zdrowie jej ojca. Jest zrozpaczona, że przez jej siostry ojciec zdziecinniał i postradał zmysły. Dziewczyna spotyka się z królem. Na jej widok opuszcza go obłąkanie. Rozpoznaje córkę, ale nie może wybaczyć sobie, jak ją potraktował. Prosi ją o przebaczenie.

AKT 5

Regana pyta Edmunda, czy kocha jej siostrę. On odpowiada, że tak. Ta prosi go, żeby z niej zrezygnował ze względu na jej męża. Wchodzi Goneryla z mężem. Jest zła, że siostrza mizdrzy się do Edmunda. Nie zamierza go odstąpić. Edmund jest rozdarty bo przysiągł miłość obu siostrom. Dochodzi do wniosku, że nie może wziąć żadnej z nich, gdy druga żyje.

Edgar odnajduje księcia Albany i przekazuje mu list Goneryli do Edmunda. Potem powraca do ojca.

Wrzawa bitewna. Francuzi przegrywają. Edmund wygrywa. Udało mu się pojmać Leara i Kordelię. Przybywają do nich księżę Albany, Regana i Goneryla. Książe podkreśla, że los Edmundowi sprzyjał, jednak, żeby nie uważał się za równego jemu. Na to Goneryla i Regana się oburzaja, twierdząc, że swymi czynami zasłużył sobie, by czuć się równym księciu. Książe każe uwiezić Edmunda za zdradę stanu. Oskarża o to też Gonerylę, której wyrzuca zdradę. Książę rzuca Edmundowi rękawicę, ten odpowiada na to. Książę Albany obwieszcza, że każdy, kto ma Edmudowi do zarzucenia zdradę może się z nim pojedynkować. Wtem pojawia się Edgar. Po krótkiej wymianie zdań walczą. Edmund pada. Książę Albany prosi o łaskę dla Edmunda. Goneryla oskarża męża o spisek. Wściekła wychodzi. Mąż każe ją śledzic.

Edmund pyta Edgara, kim jest, nie rozpoznał bowiem w nim swego brata wcześniej. Ten mu wyznaje, że jest jego bratem Edgarem. Wtedy Edmund godzi się ze swoim losem. Książę Albany jest zaskoczony tym wyznaniem. Edgar przekazuje też, że jego ojciec nie żyję. Jego serce nie wytrzymało ostatnich wydarzeń. Opowiada także o Kencie, który w przebraniu podążał za Learem próbując go chronić. Wtem wchodzi szlachcic, który informuje księcia, ze jego żona otruła swoją siostrę, po czym sama się zabiła.

Do księcia przybywa Kent, chcąc spotkać sie z Learem i Kordelią. Edmund wstrząśnięty śmiercią sióstr, żałuje tego co zrobił. Zdradza, że on i Goneryla wydali rozkaz by powieszono Kordelię, pozorując jej samobójstwo. Edmund daje swój miecz jednemu z Oficerów, by ten był znakiem ułaskawienia. Niestety nie zdąża on na czas.

Lear rozpacza po śmierci Kordelii. Kent próbuje ulżyć mu w cierpieniu, wtedy Lear rozpoznaje w nim hrabiego Kentu, którego wygnał. Kent informuje go o śmierci dwóch starszych córek. Jednak nie dociera to do niego. Nie może sie pogodzić ze śmiercią najmłodszej. Postradał zmysły. Przybywa oficer, który informuje o śmierci Edmunda. Książę Albany przywraca Edgara i Kenta do ich praw.

Lear z rozpaczy po śmierci córki, a także swojego błazna, którego jak się okazuje powieszono, umiera. Książę obwieścił po jego śmierci powszechną żałobę. Kent zapowiada w ostatnich słowach swoją śmierć: „Wkrótce muszę panie wyruszyć w podróż. Pan mój na mnie czeka, a zły to sługa, który zbytnio zwleka”.

The End

Czyli jak na Szekspira przystało totalna rozpierducha.

---