Idea człowieka w renesansie -wzory i postawy.

Patriota:

-obywatel spełniający swoje powinności wobec państwa,

-człowiek wysuwający na plan pierwszy dobro ojczyzny, nie żałujący swego starania dla jej dobra i polepszenia jej kondycji,

-stający zawsze w obronie kraju,

-ideał, do którego nawoływali szczególnie Piotr Skarga („Kazania sejmowe”), Andrzej Frycz Modrzewski ( „O poprawie Rzeczypospolitej”), Jan Kochanowski („Pieśni”),

Dworzanin:

-człowiek wykształcony, erudyta,

-szanujący swoje szlachectwo,

-dbający o wytworne maniery i kunsztowną mowę,

-towarzyski, wesoły,

-potrafiący korzystać z dóbr kultury,

-dworny wobec kobiet,

-wzór rozpropagowany przez Baltazara Castiglione w dziele „Dworzanin”, a dostosowany do polskich warunków przez Łukasza Górnickiego („Dworzanin polski” 1566r.) Górnicki akcję „Dworzanina” umieścił na podkrakowskim dworze biskupa Samuela Maciejowskiego, a rozmówcami uczynił jego dworzan i przyjaciół. Napisany wytworną polszczyzną jest doskonałym obrazem środowiska dworskiego. „Dworzanin polski” Górnickiego to literatura parenetyczna, jest to oryginalna i śmiała przeróbka dzieła włoskiego. W dziele jest próba stworzenia wzorca idealnego człowieka. Górnicki przeniósł miejsce akcji do Polski i wprowadził postaci Polaków. Wszyscy rozmówcy są osobami historycznymi, konkretnymi. Akcja dzieje się w willi biskupa Maciejowskiego w Prądniku koło Krakowa.

Ziemianin:

-szlachcic-ziemianin- przedkładał życie osiadłe i wiejskie zapewniające wygodę i dostatek ponad trudy wojennego rzemiosła,

-tylko stan ziemiański mógł zagwarantować człowiekowi prawdziwe powodzenie, radość, harmonię i życie w zgodzie z naturą,

-ziemianina cechowały gospodarność i zapobiegliwość, umiar i poczciwość, nie lękał się ani starości, ani śmierci, traktując je jako normalną kolej rzeczy,

-wzorzec ziemianina propagowali szczególnie Mikołaj Rej (`Żywot człowieka poczciwego”), Jan Kochanowski („Pieśni”, „Pieśń świętojańska o Sobótce”), i Szymon Szymonowic w swoich sielankach;

Ziemianin u Reja w „Żywocie człowieka poczciwego” to osoba poddana naturze, biologicznemu porządkowi od dzieciństwa do starości (co odpowiada cyklowi pór roku). Wskutek tak pojmowanego schematu ludzkiego losu, naturalną rzeczą jest śmierć, która pojawia się jako kolejny etap wszechogarniającej harmonii świata. Jest to typowy przykład literatury parenetycznej, propagującej wzór życia „poczciwego człowieka” -ziemianina- za pomocą obrazków, cytatów, przysłów, przypowieści, budujących historyjek z życia sławnych ludzi, tzw. egzemplów. „Żywot..” to speculum (zwierciadło)- taki gatunek, który miał za zadanie zbudować określone wzorce godne naśladowania, wzorzec pewnej kondycji, jest to gatunek zrodzony w antyku.

„Pieśń świętojańska o Sobótce” jest cyklem 12 pieśni, przedstawionych przez 12 dziewcząt zebranych na obrzędzie Sobótki, 23 czerwca , w wigilię św. Jana. Zgromadzone przy ognisku panny kolejno zachwalają miłość, radość życia wiejskiego , spokojna przyrodę (Pieśni XII, VI, I), tworząc wizję sielankową, idealną, pozbawioną realistycznych obrazów. Kochanowskiego „wieś spokojna, wieś wesoła” jest przedstawieniem wiejskiej Arkadii -krainy szczęścia i wiecznej harmonii.

Scharakteryzuj ostatnią fazę średniowiecza według T. Michałowskiej.

Ostatnia faza średniowiecza według T. Michałowskiej to cały wiek XV.

-istotne zmiany w literaturze,

-emancypacja j. polskiego i ekspansja na sferę tekstu pisanego,

-zróżnicowany dorobek w zakresie poezji i prozy,

-piśmiennictwo łacińskie nadal się rozwija,

-odtąd dwujęzyczna literatura,

-Władysław z Gielniowa-poezja polska i łacińska

-Jan Długosz-piszący prozą łacińską

-dominuje tematyka religijna,

-żywoty świętych, kazania,

-utwory o tematyce APOKRYFICZNEJ-utwory o nieznanym autorstwie

-stale przybywa utworów poetyckich w języku narodowym,

Pojawiają się 2 nurty: 1) TRADYCYJNY: związany z poezją i prozą kościelną(pieśni, hymny, kazania, utwory hagiograficzne)

2) MODERNIZUJĄCY SIĘ Z WOLNA GŁÓWNIE ŚWIECKI: związana ze środowiskiem dworskim lub uniwersyteckim) poezja polityczno-okolicznościowa oraz proza oratorska.

Zróżnicowanie tematyczne i gatunkowe epiki w baroku.

-romanse rycerskie i pasterskie (będące wytworem kultury dworskiej)-one poprzedzały pojawienie się XVIII-wiecznej powieści. Rozwijały się od okresu hellenistycznego. Wątkiem głównym były zazwyczaj dzieje związku miłosnego połączone z pokonywaniem przeszkód i przeciwności losu.

-romans religijny -„Nadobna Paskwalina” 1655(Samuel Twardowski) -jest to wierszowany romans, prawdziwe arcydzieło barokowej poezji opisowej. Romans ten dowodzi wielkiej wrażliwości Twardowskiego za zmysłowe piękno świata.

-romans błazeński- związany z sowizdrzałem

-pamiętniki i relacje z podróży -różne formy np. „Diariusz, pamiętnik, dziennik z podróży”

„Pamiętniki” J.Ch. Pasek

-pamiętniki wojenne

-wypowiedzi retoryczne i kościelne

-proza retoryczna:

Żółkiewski

Maskiewicz „Początek i progres wojny moskiewskiej”

Wilkowski -otworzył we wczesnym baroku nurt pamiętników intymnych

Maciej Rywocki (opisał podróż do Włoch)

Mikołaj Radziwiłł-opisuje podróż do ziemi świętej , którą wyznaczył sobie za pokutę, ponieważ przeszedł z kalwinizmu na katolicyzm( jego dzieło przetłumaczył z łaciny Tomasz Treter)

-opowieści epickie

-opowieści pamiętnikarskie (bogate formy pamiętnikarskie)

Charakter twórczości Andrzeja Frycza Modrzewskiego.

Charakter twórczości Modrzewskiego: jego dzieła były głównie związane z wydarzeniami publicznymi, politycznymi i społ.-religijnymi.

Pisał tylko po łacinie. Jego debiut to „Łaski, czyli o karze za mężobójstwo” w 1543(inaczej Oratio prima (Mowa pierwsza)). Utwór ma kształt mowy jak gdyby wygłoszonej w senacie przez Hieronima Łaskiego. (Jan Łaski, (brat Hieronima)-u niego Frycz w kancelarii stawiał pierwsze kroki).Utwór powstał z okazji zwołania sejmu w 1543, skierowany był do królewicza Zygmunta Augusta.

„Mowa prawdomówcy”1545- mowa wygłoszona przez autora w gronie ludzi uczonych, mowa jest krytyką sejmu z roku 1538, w którym król pod przymusem szlachty musiał nakazać mieszczanom sprzedaż nabytych już dóbr.

F. Modrzewski pisał jeszcze takie mowy jak: „Do senatu, szlachty i narodu polskiego”,

„Do arcybiskupów, biskupów i kapłanów kościołów polskich”, „Do narodu i ludu polskiego”, „Mowa IV”(składa się z 2 listów skierowanych do obu królów-Zygmunta I i koronowanego już królewicza Zygmunta Augusta, oraz z mowy właściwej, ułożonej na kształt psalmów Dawidowych a zakończone zbiorem cytatów dwóch wybranych psalmów.

„O naprawie Rzeczypospolitej”- krytyka państwa i problem jego naprawy , by rozwiązać ten problem autor słuchał starożytnych :Cycerona i Platona. Po wydaniu tego działa stracil posadę proboszcza w Brazinach i król wziął go w opiekę bo uważano go za głowę tego ruchu -anty.

„Księga o kościele”- Frycz widzi niejasności dogmatyczne, on formalnie deklaruje się po stronie Kościoła katolickiego; u Frycza religia ma wysoką wartość moralną;

Twórczość Modrzewskiego ma charakter polityczny, społ.-religijny i publiczny.

---