Indie i Chiny w starożytności

O najstarszej cywilizacji indyjskiej z III tysiąclecia p.n.e. wiemy tylko tyle, ile można się dowiedzieć z materiału archeologicznego pochodzącego z wykopalisk w dolinie Indusu. Nie potrafimy odczytać powstałego wówczas pisma. Nie może nam pomóc legenda — przybyli do Indii kilkaset lat później Arjowie w swej tradycji „pominęli” poprzedników.

Inaczej poznajemy najdawniejsze dzieje Chin: oficjalni kronikarze dworscy, tworzący na dworach cesarskich w V-II w. p.n.e., obszernie opisują dzieje najdawniejszych władców żyjących na przełomie III i II tysiąclecia p.n.e. Natomiast najstarsze znaleziska archeologiczne łączymy dopiero z czasami panowania dynastii Shang w XVIII-XII w. p.n.e.

Indie

Ok. 2500 p.n.e. w dolinie Indusu powstała rozległa cywilizacja, której ślady w postaci ponad 100 osiedli i co najmniej 5 wielkich miast odnaleziono w XX w. na terenie pn.-zach. Indii (dziś Pakistan). Nie wiadomo, kto był twórcą najrozleglejszej pod względem terytorium kultury świata starożytnego. Harappa i Mohendżo Daro, największe ośrodki cywilizacji nad Indusem, budzą podziw i prowokują najróżniejsze pytania, na które nie ma na razie odpowiedzi.

Cywilizacja Indusu upadła między 1750 a 1500 p.n.e. Jej zanik wiążemy z najazdem Arjów i możliwą zmianą warunków ekologicznych (przesunięcie koryt rzecznych, wytrzebienie lasów i osuszenie klimatu).

Arjowie byli ludem indoeuropejskim, który między 2000 a 1500 p.n.e. przybył do Indii i Iranu. Ich pierwotne siedziby znajdowały się prawdopodobnie w Azji Środkowej lub w Europie, na terenach położonych na północ od Dunaju. Napływ Arjów miał charakter nie podboju, ale systematycznego, pokojowego osadnictwa. W 2. połowie II tysiąclecia p.n.e. Arjowie zaczęli tworzyć w pn. Indiach państwa, narzucili też społeczeństwu podział na warny — warstwy (kapłanów, wojowników, wytwórców, służby), który trwał formalnie do połowy XX w. n.e., a faktycznie istnieje do dzisiaj.

Najstarszym państwem plemiennym w dolinie Gangesu i Jamuny było zapewne państwo najważniejszego plemienia aryjskiego, Bharatów (XI-IX w. p.n.e.). W tym okresie warny zaczęły dzielić się na kasty, regionalne wspólnoty obrzędowe związane z wykonywanym zajęciem.

Próbę zjednoczenia państw w dolinie Gangesu i Jamuny podjęło w VI w. p.n.e. królestwo Magadha, któremu udało się podporządkować sobie większą część pn.-środk. Indii. W 327 p.n.e. król Magadhy stawił czoło armii Aleksandra III Wielkiego, ale jeden z jego wodzów zbuntował się i w końcu stulecia założył własne państwo i własną dynastię — Maurjów. Imperium Maurjów w krótkim czasie objęło prawie cały subkontynent indyjski (bez pd. części) i rozkwitło w III w. p.n.e. za panowania gorliwego propagatora buddyzmu, cesarza Aśoki. Po śmierci Aśoki — rozpadło się.

Trwałe zjednoczenie ziem indyjskich stało się zasługą ponownie władców Magadhy, tym razem z dynastii Guptów. Guptowie w IV w. n.e. podbili i uzależnili od siebie cały subkontynent wraz z Cejlonem. Kres istnieniu ich imperium, a jednocześnie dziejom starożytnych Indii, położyli na przełomie V i VI w. Heftalici (Biali Hunowie).

Chiny

Kolebką państwowości chińskiej była dolina Żółtej Rzeki (Huang-He), płynącej przez żyzne lessowe obszary. Tu na przełomie III i II tysiąclecia p.n.e. powstało państwo rządzone przez legendarną dynastię Xia (Hia). Chińczycy posługiwali się już wówczas kalendarzem i wyrabiali jedwab.

Pierwsza historyczna dynastia Shang (Szang) panowała XVIII-XII w. p.n.e. Wykopaliska z tej epoki, zwł. wróżebne kości i skorupy, mówią nam wiele o wierzeniach ówczesnych ludzi i ich mentalności. W czasach drugiej dynastii (XII-III w. p.n.e.), Zhou (Czou), wykształcił się system lenny, który doprowadził do rozbicia państwa na dzielnice.

Mimo osłabienia politycznego, królowie, Synowie Nieba, zachowali wówczas autorytet religijny. Okresy niepokojów i wojen domowych, które później nastąpiły, noszą w tradycji nazwę Wiosny i Jesienie (VIII-V w.) oraz Epoka Walczących Królestw (V-III w.). Łączymy z nimi również początki 2 najbardziej znanych systemów filozoficznych: konfucjanizmu i taoizmu.

Z zamętu wojen zwycięsko wyszli władcy najdalej na zachód położonego państwa Qin (Cin, Ts'in). Wprowadzili oni surowy kodeks karny, dziedziczną własność ziemi chłopskiej i jednolity podatek. Do zarządzania państwem włączyli całą rzeszę urzędników mianowanych przez władzę centralną. O awansie w administracji i wojsku miały odtąd decydować jedynie indywidualne umiejętności i zasługi. Władca Qin, Zheng, przyjął imię Shi huangdi (Szy Huang Ti) i ogłosił się w 221 p.n.e. pierwszym cesarzem (z dynastii Qin). Zapoczątkowaną przez niego integrację państwa miał przyspieszyć nowy podział administracyjny (utrzymał się do początku XX w. n.e.), budowa szerokich, obsadzanych drzewami dróg łączących wielkie miasta i kanałów łączących prowincje pn. z południowymi. Wprowadzono jednolity pieniądz, pismo, miary i wagi, a nawet standardowy rozstaw kół wozów.

Kilka lat po śmierci cesarza Shi huangdi w kraju wybuchły zamieszki. Władzę przejęła nowa, najpotężniejsza w starożytności, dynastia Han (206 p.n.e.-220 n.e.). Cesarstwo objęło obszar dzisiejszych Chin, przejściowo podporządkowało sobie Koreę, sięgnęło po Wietnam i Mongolię. Najwyższe stanowiska w administracji obsadzano drogą konkursu, a na potrzeby państwa urzędników kształcił uniwersytet cesarski (124 p.n.e.-1911 n.e.). Ukształtowała się wówczas chińska kultura narodowa. Po latach wzrostu nastąpiło jednak osłabienie władzy centralnej, co doprowadziło na początku III w. n.e. do kolejnego rozbicia politycznego. Istotną rolę odegrały w nim koczownicze plemiona z północy. U progu IV w. n.e. zawładnęły one częścią państwa, aż po ziemie na pd. od Huang-He.

Przezwyciężenie podziałów na przełomie V i VI w. przez dynastię Sui zapoczątkowało nową epokę w dziejach Chin.

---