Typologia środowisk wychowawczych

Ryszard Wroczyński dokonując typologii środowisk wychowawczych za kryterium zróżnicowania elementów otoczenia wychowawczego przyjął m. in. sposób ich powstania:

1. wspólnoty - grupy pierwotne, powstałe w sposób naturalny, bez ingerencji człowieka,
   w wyniku „przyrodniczej” istoty ludzkich potrzeb i dążeń. Wspólnoty zrodziła bezrefleksyjna natura człowieka i spontaniczny rozwój stosunków interpersonalnych. Ich pierwotność wyraża się w dominującym znaczeniu w rozwoju osobowym człowieka. Zalicza się do nich:

• rodzinę,

• społeczność lokalną,

• grupę rówieśniczą;

2. stowarzyszenia - grupy intencjonalne, celowe, organizowane przez człowieka dla realizacji konkretnych zadań.

Grupa rówieśnicza jako środowisko wychowawcze

Pojęcie grupy rówieśniczej

Grupa rówieśnicza jest to organizm społeczny wyróżniony spośród innych nie ze względu na cechę demograficzną - wieku, lecz ze względu na typ więzi, bliskie, nacechowane wzajemna aprobata uczestnictwo.

Typologia grup rówieśniczych:

1. dziecięce grupy zabawowe, bandy;

2. młodzieżowe grupy rówieśnicze (tzw. „paczki” lub „kliki”),

3. młodzieżowe grupy dewiacyjne (gangi, bandy przestępcze).

Mechanizmy oddziaływania grupy rówieśniczej

Już 3-letnie dziecko zaczyna przejawiać skłonności do zabawy grupowej, a czterolatek interesuje się opinią innych dzieci i dąży do zwrócenia na siebie uwagi, toteż grupa rówieśnicza dziecięca powstaje w wyniku naturalnej potrzeby zabawy i kontaktu dzieci między sobą, bez zamysłu i ingerencji starszych. Swą żywiołowością zagarnia każde dziecko, tworząc naturalne mechanizmy regulujące ich wzajemne zachowania, wewnętrzną organizację i pełniąc doniosłe funkcje wychowawcze wobec jej uczestników.

W okresie wczesnoszkolnym istnieje niewielka konkurencja grup rówieśniczych, kształtują się pierwsze więzi przyjacielskie i próby negocjowania sposobu postrzegania i rozumienia świata.

W dalszych etapach rozwoju osobniczego grupa rówieśnicza nabiera coraz większego znaczenia. Pojawiają się pierwsze konflikty, które są wynikiem „walki” nastawień i wzorów wyniesionych z domu rodzinnego lub innych środowisk opiniotwórczych z żywiołową potrzebą nieskrępowanej zabawy. Z czasem coraz częściej owe żądze zabawy i przygody rówieśniczej biorą górę nad rygorami narzuconymi przez dom rodzinny i dorosłe społeczeństwo dla zachowań indywidualnych i zbiorowych dzieci i młodzieży. Z tego konfliktu, który nasila się w momencie najgłębszego wpływu grup rówieśniczych i innych środowisk wychowawczych na rozwój osobowości i proces socjalizacji młodego człowieka
- czyli między 12 a 13 rokiem życia - rodzi się bunt wobec świata dorosłych i klimat walki
z otaczającym porządkiem. Tu przebiega cienka granica między młodzieńczym nonkonformizmem, zawierającym urok pokoleniowego buntu a trwałą postawą społecznej destrukcji prowadzącej do zaburzeń osobowości z jednej strony i poważnych naruszeń porządku prawnego z drugiej strony. Opozycja dziecka wobec świata dorosłych jest naturalnym składnikiem procesu socjalizacji, lecz jeśli rodzina i jej najbliższe otoczenie nie umiejętnie wygasi lub skanalizuje w konstruktywne działanie postawy buntownicze, wówczas dziecko zawsze znajdzie wsparcie w tym konflikcie w grupie rówieśniczej, ucieknie
w negatywizm, a w przypadku tendencji wspierającej grupy rówieśniczej do zachowań dewiacyjnych, wzmacnianiu przez nią antykulturowego przekazu, może doprowadzić do pogłębienia u dziecka agresji i podjęcia szerszych działań mających charakter destrukcyjny dla siebie samego i społeczeństwa - w tym wypadku proces socjalizacji zakończy się niepomyślnie i będą konieczne działania resocjalizujące, mające na celu ponowną integrację struktury wewnętrznej dziecka i jego osobowości społecznej.

Pierwotność i wtórność grup rówieśniczych

pierwotny wariant grup rówieśniczych	wtórny wariant grup rówieśniczych
członkostwo spontaniczne, zawdzięczane aprobacie członków	jasno sformułowany i sformalizowany charakter rekrutacji - kryteria przyjęcia ściśle określone w regulaminie
dominują więzi osobowe	dominują więzi rzeczowe
jest niewielka, a jej ograniczona przestrzeń w relacjach umożliwia wzajemną znajomość członków (powszechna identyfikacja)	mogą osiągać duże rozmiary o rozgałęzionej strukturze organizacyjnej i terenowej
członkowie mają poczucie przynależności oraz odrębności wobec otoczenia	hierarchizacja i formalizacja wzajemnych relacji
system aksjologiczno - normatywny wynikiem negocjacji	sformalizowany, ściśle określony system aksjologiczno - normatywny
istnieje umowny system kontroli i doraźnie określone sankcje	posiadanie formalnych wzorów zachowań egzekwowanych sankcjami przewidzianymi w regulaminie
grupę cechuje zmienność i okazjonalność celów, stosunkowo labilność struktury i wewnętrznej hierarchii	tendencje do centralizacji decyzji, koordynacji działalności i uniformizmu organizacyjnego
labilność funkcji przywódczej - przywództwo wynika z cech osobowych i aprobaty grupy w drodze demokratycznego wyboru, najczęściej powyższą funkcję pełni „gwiazda socjometryczna” - osoba najsilniej akceptowana i odgrywająca znacząca rolę w strukturze i zadaniach grupy.	duża władza reprezentacji, odgórnie określona procedura wyboru kierownictwa, najczęściej wyalienowani przywódcy

Organizacja i struktura grupy rówieśniczej

Typ kierowania grupa rówieśniczą (wg Aleksandra Kamieńskiego):

1. Przewodnictwo opiera się na atrakcyjnych cechach osobowościowych osoby kierującej, tj. charyzma, opiekuńczość umiejętność komunikowania się, postawa szanująca poglądy pozostałych członków. Osoby te obdarzone są przez grupę spontanicznym zaufaniem, pozytywnym nastawieniem emocjonalnym i gotowością do współdziałania. Siła i sens przodownictwa wyraża się głównie w kategoriach psychologicznych.

2. Przywództwo może wynikać z kwalifikacji ogólnoosobowych lub specjalnych właściwości - przywódcą jest osoba posiadająca atrakcyjne cechy społeczne, osiągająca sukcesy w określonych dziedzinach życia (np. wybitny sportowiec
   - gwiazda szkolna) bądź umożliwiająca członkom „dotknięcie” blichtru wynikającego z posiadanego statusu majątkowego czy pozycji społecznej. W związku z powyższym o jego wyborze decyduje niejednokrotnie wyrachowanie, kalkulacja członków.

3. Panowanie. Władzę o charakterze autorytarnym pełni zwycięzca rywalizacji siłowej. Wyraża się w rygoryzmie i centralizacji decyzji. Pozbawiona jest więzi emocjonalnych, zaufania i poczucia bliskości. Występuje na ogół w bandach przestępczych, gangach.

Układ decyzji:

1) układ szprychowy

(kierownik komunikuje się z wszystkimi, lecz z każdym osobno; pozostali członkowi nie komunikują się wzajemnie)

A

B E

C D

2) układ bezpośredni

A

B E

C D

3) układ kołowy
(wyklucza komunikację każdego z każdym)

A

B E

C D

4) układ łańcuchowy

A

B E

C F

D G

5) układ scentralizowany

A

B E

C D F G

---