1. Ewolucja służb społecznych w Polsce, Europie i USA: ku profesjonalizacji 21.02.2013

Służby społeczne - osoby lub struktury. Pierwsza ustawa o opiece społecznej - 1932r. Tuż po wojnie - ratownictwa; okres stalinowski - nią ma potrzeby pomocy; potem rozwój szkolnictwa; lata 80. nowe pomysły. Jane Adams - „siedlisko socjalne”. Od pomocy indywidualnej w rodzinie, grup sąsiedzkich, organizacje kościelne, coraz większy wpływ państwa - > ewolucja tych procesów. Rozwój służb społecznych we Francji pod wpływem Ameryki. Mary Richmond. W latach 30 I Międzynarodowy Kongres służb społecznych we Francji.

Służby społeczne (w ujęciu szerokim) - zorganizowane struktury w różnym stopniu sformalizowane i o różnej liczebności realizujące pracę socjalną i społeczno-wychowawczą. Należą one do podmiotów wykonawczych polityki społecznej realizujących usługi społeczne. Na tle innych podmiotów wyróżniają je następujące cechy:

1. bezpośredni kontakt z osobami, którym świadczona jest pomoc,

2. poprzedzanie działania indywidualna diagnoza,

3. indywidualizacja działań dostosowanych do potrzeb beneficjentów usług,

4. wypełnianie luk miedzy innymi instytucjami państwa opiekuńczego, posługującymi się bardziej standaryzowanymi metodami rozwiązywania problemów społecznych,

5. reagowanie na krytyczne, trudne sytuacje życiowe zakłócające społeczne funkcjonowanie, gdy zawodzą dotychczasowe strategie działania i nie wystarczają własne zasoby czy dotychczasowe uprawnienia.

Kadrę służb społecznych tworzą osoby w nich zatrudnione, i wolontariusze.

Klasyfikacja służb społecznych:

1) ze względu na stopień sformalizowania:

a) zinstytucjonalizowane - np. ośrodki pomocy społecznej

b) niezinstytucjonalizowane - np. grupy samopomocowe

2) ze względu na źródła finansowania:

a) publiczne - finansowane z podatków

b) niepubliczne - opłacane ze środków niepublicznych

3) ze względu na ekonomiczną motywację działania i zasady dostępności usług:

a) komercyjne

b) niekomercyjne

4) ze względu na miejsce działania i docierania do osób potrzebujących wsparcia:

a) służby środowiskowe - (związane z miejscem zamieszkania, środowiskiem lokalnym)

b) działające w zakładach pracy

Służby społeczne działają w następujących dziedzinach: pomoc społeczna, ochrona zdrowia, zatrudnienie, pomoc rodzinie, edukacja, wymiar sprawiedliwości.

Funkcje służb społecznych:

1) jako służb współtworzących podstawy porządku społecznego:

a) stabilizacji porządku społecznego b) socjalizacyjna c) inwestowania w kapitał ludzki i kapitał społeczny

d) redystrybucyjna, e) kompensacyjno-naprawcza f) wdrażania zadań i zasad polityki społecznej

2) z punktu widzenia użytkowników (jednostek i rodzin):

a) profilaktyczna b) diagnostyczna c) zaspokajania potrzeb

d) kompensacyjna e) wspierająca f) terapeutyczna

3) z punktu widzenia środowiska lokalnego:

a) diagnostyczno-ewaluacyjna b) strategiczna

c) ochronna d) informacyjno-edukacyjna

4) z punktu widzenia ich pracowników:

a) legitymizacja zawodów specyficznych dla służb społecznych b) dostarczanie pracownikom środków utrzymania

c) funkcja kształceniowa d) wspieranie w rozwoju zawodowym e) wspieranie samorealizacji

Niepokojące zjawiska:

1) w podsystemie zarządzania:

a) brakuje systemu oceniania pracowników.

b) brak jasnego systemu kar i nagród

c) szeregowi pracownicy nie są włączani w proces decyzyjny

d) autokratyczny styl udziela się podwładnym, którzy przenoszą go na swoje relacje z klientami instytucji.

e) klikowość.

2) w podsystemie struktury:

a) proste struktury organizacyjne

b) pracownicy są przeciążeni pracą - nawet 100 rodzin na jednego pracownika

3) w podsystemie technologii:

a) złe warunki lokalowe w miejscu pracy

b) przepływ informacji odbywa się głównie „z góry na dół”

4) w podsystemie społeczno-kulturowym (psychospołecznym):

a) obciążenia psychiczne b) wypalenie zawodowe c) plotkarstwo

d) niepewność zatrudnienia e) jakość kadr - szczególnie w ramach III sektora

2. System pomocy społecznej w Polsce i jego instytucje 28.02.2013

Pomoc społeczna - instytucja polityki społecznej państwa mająca na celu umożliwienie osobom i rodzinom przezwyciężenie trudnych sytuacji życiowych, których nie są one w stanie pokonać wykorzystując własne uprawnienie, zasoby i możliwości. Jej celem jest służenie wsparciem osobom i rodzinom w przezwyciężaniu trudnych sytuacji, gdy nie są one w stanie samodzielnie zaspokoić swoich niezbędnych i podstawowych potrzeb. Pomoc społeczna jest ogniwem systemu zabezpieczenia społecznego.

Polityka społeczna - celowe działania państwa zmierzające do bezpośredniego zaspokojenia ważnych potrzeb społecznych. Polityka społeczna:

1) w ujęciu wąskim - polityka socjalna, której główna funkcja to wspomaganie obywateli w utrzymywaniu się m.in. wtedy, gdy czasowo lub trwale nie są zdolni do pracy, nie mogą jej znaleźć lub zajmują się ważnymi społecznie obowiązkami, np. opiekują się członkami rodziny.

2) w ujęciu szerokim -działalność państwa, samorządów i organizacji pozarządowych, której celem jest poprawa położenia materialnego, asekuracja przed ryzykami życiowymi i wyrównywanie szans życiowych grup społeczeństwa ekonomicznie i socjalnie najsłabszych.

Pomoc powinna dotyczyć zarówno sfery materialnej jak i niematerialnej. Ważne jest, aby pomoc społeczna nie zastępowała obowiązku alimentacji i wzajemnego wspierania się członków rodziny. Przyznanie świadczeń jest uzależnione od aktywności strony w rozwiązywaniu trudnej sytuacji życiowej.

Ze względu na zasadę subsydiarności przyznawanie świadczeń nie może prowadzić do wspierania osób, które celowo i świadomie nie zabiegają o poprawę własnej sytuacji, czy to przez starania o uzyskanie i utrzymanie pracy, czy przez wykorzystywanie uprawnień w ramach innych systemów.

Pomoc społeczna jest systemem zróżnicowanych świadczeń finansowanych ze źródeł publicznych, realizowanych na zasadach subsydiarności i indywidualizacji przez wyspecjalizowane służby w sytuacjach uzasadniających ich udzielenie.

Zadaniem pomocy społecznej nie jest rozwiązywanie problemów życiowych osoby i rodziny, a jedynie udzielanie wsparcia w podejmowanych wysiłkach zmierzających do zaspokojenia danych potrzeb.

Zasady pomocy społecznej:

1) subsydiarności - najpierw rodzina, społeczność lokalna, inne świadczenia, np. zasiłek dla bezrobotnych, renta. Problem wyrażenia obowiązków państwa i rodziny, roszczeniowość klientów pomocy społecznej, uzależnienie od pomocy społecznej, pasożytnictwo społeczne. Zasada subsydiarności wyraża zakaz działania państwa i jego organów w przypadkach, wa których jednostka samodzielnie powinna i jest w stanie zaspokajać swoje potrzeby. Ponadto stanowi jednocześnie nakaz działania państwa wówczas, gdy podejmowane przez jednostkę działania nie są wystarczające. Osoba ubiegająca się o pomoc publiczną powinna w pierwszej kolejności wykorzystać własne uprawnienia, zasoby i możliwości dla poprawy swojej sytuacji majątkowej, w tym również skorzystać z pomocy rodziny, ewentualnie innych osób zobowiązanych do alimentacji. Przez własne środki i możliwości należy rozumieć nie tylko sytuację materialną, ale także właściwości psychofizyczne, kwalifikacje zawodowe, aktywność w rozwiązywaniu własnych i rodzinnych problemów oraz gotowość do współdziałania w tym celu z innymi. Obowiązek alimentacyjny to obowiązek dostarczania środków utrzymania, a w miarę potrzeby także środków wychowania, obciążający krewnych w linii prostej oraz rodzeństwo.

2) Zasada poszanowania godności człowieka - celem podejmowanych wspólnie przez beneficjenta oraz pomoc społeczną wysiłków jest umożliwienie im życia w warunkach odpowiadających godności człowieka. Godność jest częścią człowieczeństwa, której ani się nie nabywa, ani nie można jej stracić, gdyż jest człowiekowi przyrodzona. Jest wartością fundamentalną dla całego porządku prawnego. Nakaz poszanowania godności ma charakter bezwzględny. Zaspokojenie potrzeb życiowych, zarówno biologicznych, jak i egzystencjalnych czy społecznych w zakresie niezbędnego minimum. Godność może być utożsamiana z istnieniem pewnego minimum materialnego, zapewniającego jednostce możliwość samodzielnego funkcjonowania w społeczeństwie oraz stworzenie każdemu człowiekowi szans na pełny rozwój osobowości w otaczającym go środowisku kulturowym i cywilizacyjnym. Godności odpowiada taki poziom życia, w którym człowiek ma zapewnioną żywość, odzież, mieszkanie, wypoczynek, opiekę zdrowotną oraz niezbędne świadczenia ze strony władz, zwłaszcza w razie choroby, niezdolności do pracy, wdowieństwa, starości, bezrobocia oraz niezawinionego pozbawienia środków niezbędnych do życia. Zapewnienie godności wyraża się także w poszanowaniu jego autonomii i prawem do samostanowienia - działanie pomocy społecznej jako "pomocy do samopomocy".

3) Zasada współdziałania osób i rodzin w rozwiązywaniu ich trudnej sytuacji życiowej - współpraca z jednostkami pomocy społecznej i pracownikami socjalnymi, aktywne poszukiwanie pracy, wniesienie powództwa o alimenty. Przypadki braku współdziałania to np. odmowa udzielenia informacji do wywiadu środowiskowego, bierność w wykorzystywaniu własnych zasobów, niezłożenie wniosku o dodatek mieszkaniowy, niewystąpienie o zasądzenie alimentów, odmowa podpisania kontraktu socjalnego, bierność w poszukiwaniu zatrudnienia, niewystąpienie z wnioskiem o świadczenia rodzinne, bierność w wystąpieniu o wypłatę odszkodowania na podstawie przepisów KC. Obowiązek informowania przez osoby i rodziny korzystające ze świadczeń pomocy społecznej o każdej zmianie w ich sytuacji osobistej, dochodowej i majątkowej, która wiąże się z podstawą do przyznania świadczeń. Świadczeniem niezależnie pobranym jest świadczenie pieniężne uzyskane na podstawie przedstawionych nieprawdziwych informacji lub niepoinformowania o zmianie sytuacji materialnej lub osobistej.

4) Zasada indywidualizacji świadczeń (odpowiedniego uwzględniania potrzeb osób i rodzin w stosunku do możliwości pomocy społecznej) - dotyczy z jednej strony indywidualnego rozpatrywania świadczeń, z drugiej zaś dostosowania rodzaju, formy i rozmiaru świadczenia d indywidualnych potrzeb świadczeniobiorcy. Organy pomocy społecznej są zobowiązane każdorazowo uwzględniać indywidualny charakter sprawy, sprowadzający się do uwzględniania odmienności sytuacji osobistej i majątkowej rodziny ubiegającej się o przyznanie świadczenia. Rodzaj, forma i rozmiar świadczenia powinny być odpowiednie do okoliczności uzasadniających udzielenie pomocy. Potrzeby osób i rodzin korzystających z pomocy powinny zostać uwzględnione , jeżeli odpowiadają celom i mieszczą się w możliwościach pomocy społecznej.

5) Zasada fakultatywności - polega na niemożności domagania się przez osoby i rodziny ubiegające się o świadczenia pomocy społecznej, aby przyznano im je w określonym rodzaju, formie i rozmiarze.

6) Zasada miarkowania możliwości pomocy społecznej w stosunku do potrzeb osoby i rodziny może dotyczyć także np. świadczeń o charakterze usługowym. W przypadku braku możliwości zapewnienia usług opiekuńczych w miejscu zamieszkania, osoba wymagająca z powodu wieku pomocy innych osób może korzystać z usług opiekuńczych ii bytowych w formie rodzinnego domu pomocy.

Przyczyny udzielania pomocy - zapamiętać

Art. 7. Pomocy społecznej udziela się osobom i rodzinom w szczególności z powodu:

1) ubóstwa;

2) sieroctwa;

3) bezdomności;

4) bezrobocia;

5) niepełnosprawności;

6) długotrwałej lub ciężkiej choroby;

7) przemocy w rodzinie;

7a) potrzeby ochrony ofiar handlu ludźmi;

8) potrzeby ochrony macierzyństwa lub wielodzietności;

9) bezradności w sprawach opiekuńczo-wychowawczych i prowadzenia gospodarstwa domowego, zwłaszcza w rodzinach

niepełnych lub wielodzietnych;

11) trudności w integracji cudzoziemców, którzy uzyskali w Rzeczypospolitej Polskiej status uchodźcy lub ochronę uzupełniającą;

12) trudności w przystosowaniu do życia po zwolnieniu z zakładu karnego;

13) alkoholizmu lub narkomanii;

14) zdarzenia losowego i sytuacji kryzysowej;

15) klęski żywiołowej lub ekologicznej.

Zadania pomocy społecznej - art. 15-23 ustawy o pomocy społecznej:

1) przyznawaniu i wypłacaniu przewidzianych ustawą świadczeń;

2) pracy socjalnej;

3) prowadzeniu i rozwoju niezbędnej infrastruktury socjalnej;

4) analizie i ocenie zjawisk rodzących zapotrzebowanie na świadczenia z pomocy społecznej;

5) realizacji zadań wynikających z rozeznanych potrzeb społecznych;

6) rozwijaniu nowych form pomocy społecznej i samopomocy w ramach zidentyfikowanych potrzeb.

Obowiązek zapewnienia realizacji zadań pomocy społecznej spoczywa na jednostkach samorządu terytorialnego oraz na organach administracji rządowej w zakresie ustalonym ustawą.

Przyznawanie i wypłacanie świadczeń - kryterium dochodowe + powód udzielenia pomocy - 456zł na osobę w rodzinie, 542zł dla osoby samotnej. Maksymalna kwota zasiłku stałego - 529zł

Świadczenia pieniężne - art. 36

Art. 36. Świadczeniami z pomocy społecznej są:

1) świadczenia pieniężne: zasiłek stały, zasiłek okresowy, zasiłek celowy i specjalny zasiłek celowy, zasiłek i pożyczka na ekonomiczne usamodzielnienie, pomoc na usamodzielnienie oraz na kontynuowanie nauki, świadczenie pieniężne na utrzymanie i pokrycie wydatków związanych z nauką języka polskiego dla cudzoziemców, którzy uzyskali w RP status uchodźcy lub ochronę uzupełniającą, wynagrodzenie należne opiekunowi z tytułu sprawowania opieki przyznane przez sąd;

2) świadczenia niepieniężne: praca socjalna, bilet kredytowany, składki na ubezpieczenie zdrowotne, składki na ubezpieczenia społeczne, pomoc rzeczowa, w tym na ekonomiczne usamodzielnienie, sprawienie pogrzebu, poradnictwo specjalistyczne, interwencja kryzysowa, schronienie, posiłek, niezbędne ubranie, usługi opiekuńcze w miejscu zamieszkania, w ośrodkach wsparcia oraz w rodzinnych domach pomocy, specjalistyczne usługi opiekuńcze w miejscu zamieszkania oraz w ośrodkach wsparcia, mieszkanie chronione, pobyt i usługi w domu pomocy społecznej, pomoc w uzyskaniu odpowiednich warunków mieszkaniowych, w tym w mieszkaniu chronionym, pomoc w uzyskaniu zatrudnienia, pomoc na zagospodarowanie - w formie rzeczowej dla osób usamodzielnianych,

3. Praca socjalna - modele, metody, zasady. Role pracownika socjalnego 7.03.2013

Usługę jaką jest praca socjalna świadczy się bez względu na dochód rodziny.

Podstawą określenia kryterium dochodowego jest:

a) relatywna granica ubóstwa w Polsce b) Lejdejska linia ubóstwa c) próg interwencji socjalnej

Model medyczny - posługuje się terminologią medyczną, np . choroba, odstępstwo od normy, „lekarz”, „pacjent”. Składa się z kilku etapów: badania sytuacji, diagnozy społecznej, leczenia, oceny, zakończenia postępowania. Zadaniem pracownika socjalnego jest zdiagnozować zjawisko i zastosować leczenie.

Model metodycznego działania (społeczny) - pracownik socjalny jest nosicielem zmian, to on określa cele i środki działania, dąży do wywołania zmiany. Określenie celów i środków działania to projekt. W projekcie bierze udział pracownik socjalny, instytucja, która go zatrudnia i podopieczny. Określenia celów i środków dokonuje się w oparciu o projekty tych trzech podmiotów.

Strategia - w pracy socjalnej to sztuka zaangażowania całego zasobu środków na rzecz osiągnięcia celów. W określaniu strategii trzeba brać pod uwagę zasoby ludzkie, materialne, czasowe, itp. Do strategii należy także przewidywanie rozwoju tych czynników - strategia jest rodzajem sztuki.

Pojęcie zmiany - oznacza modyfikację , która może mieć charakter gwałtowny, szybki, nieoczekiwany, ale także postępujący

Pojęcie opozycji - wielowymiarowość każdej sytuacji. Posługiwanie się pojęciem opozycji pozwala na zrelatywizowanie osądów normatywnych na postrzeganie każdej sytuacji w całej złożoności

Pojęcie wzajemnej zależności - pozwala jednocześnie przyjrzeć się jednostkom ludzkim nie z perspektywy niezależnych celów, lecz z perspektywy pojedynczych jednostek we wzajemnej zależności z innymi jednostkami należącymi do wielu grup

Równowaga dynamiczna - równowaga jest nieustannie zagrożona, wystarczy aby jedna z sił wzrosła lub pojawiło się coś nieoczekiwanego i równowaga jest zakłócona. Zakłócenie równowagi pociąga za sobą dążenie do osiągnięcia nowego stanu równowagi. Znajdujemy się więc nieustannie w pełni intensywnych zmian, dopasowywania się

Fazy metodycznego działania w pracy socjalnej

1) zapoznanie się z problemem społecznym lub ze zgłaszanym życzeniem - na życzenie podopiecznego, instytucji zatrudniającej pracownika socjalnego, innej placówki, nakazu prawa lub z inicjatywy samego pracownika socjalnego

2) analiza sytuacji - zebranie informacji na temat podopiecznego, kontekstu ogólnego

3) ocena wstępna - hipoteza, cele, przyczyny, zasoby klienta, słabe strony, ocena operacyjna - prowadzi do określenia konkretnych celów zmiany

4) opracowanie przez pracownika socjalnego jednego bądź kilku projektów działania, porównanie tego projektu z propozycjami podopiecznego oraz swojej instytucji oraz zawarcie umowy - określenie specyficznych celów działania lub celów cząstkowych skupiających się na jakimś aspekcie, wydzielonym problemie. Zdefiniowanie kategorii podopiecznych. Wybór typów działania lub strategii

5) realizacja wspólnego projektu oraz podjęcie wybranych działań

6) ocena rezultatów - ocena cząstkowa - w trakcie działania ma na celu potwierdzenie lub ewentualne modyfikacje celów, ocena końcowa - po zakończeniu działania

7) zakończenie działania - uniezależnienie klienta

4. Perspektywy teoretyczne w pracy socjalnej (I) 14.03.2013

Zasada kontrolowanej swobody ekspresji emocjonalnej w pracy socjalnej. Rzecznictwo pośrednie a bezpośrednie. Praca z rodziną to praca z przypadkiem, nie grupą.

Model psychodynamiczny - podejście skoncentrowane na przeszłość. Jest to długotrwały proces poznawania samego siebie. Problemy emocjonalne w teraźniejszości są prawie zawsze rezultatem nierozwiązanych spraw z przeszłości (Freud). Doświadczenia z wczesnego dzieciństwa formują długotrwałe wzorce, które trwają do wieku dojrzałego i może być trudno je zmienić. Poważne problemy w teraźniejszości wynikają zazwyczaj z traumatycznych doświadczeń w przeszłości, które pozostały nierozwiązane. Relacje z rodzicami lub opiekunami są prototypami naszych relacji z innymi ludźmi w dalszym życiu. Wady modelu psychodynamicznego - długotrwały proces, odwoływanie się do podświadomości jest nieweryfikowalne.

Pojęcie podświadomości - ludzie wytłumiają pewne sprawy ze świadomości, gdy są one nie do zniesienia lub gdy uznanie ich byłoby zbytnio niebezpieczne. Ludzie dysponują arsenałem mechanizmów obronnych, żeby bronić się przed rzeczywistością, która jest dla nich trudna do zniesienia oraz przed uczuciami, których nie chcą u siebie zaakceptować. Zachowania trudnej do wyjaśnienia, nawet dla nas samych, są rezultatem działania sił, których nie jesteśmy świadomi.

Pojęcie przeniesienia - ludzie poddani psychoanalizie lub terapii mają zwyczaj przenosić na terapeutę silne uczucia pozytywne i negatywne, jakie żywili wcześniej wobec ważnych osób w swoim życiu. Znaczenie wglądu i sensu. Zrozumienie siebie, uświadomienie sobie, skonfrontowanie i "przepracowywanie" problemów, które nie zostały rozwiązane w przeszłości to zasadnicze kroki w leczeniu trudności psychologicznych.

Przepracowywanie - początkowo jest to proces, w którym pacjent przez długi okres poprzez analizę odkrywa stopniowo konsekwencje jakiejś interpretacji lub obserwacji. Potem następuje proces przyzwyczajania się do nowego stanu rzeczy lub dochodzenia do siebie po stracie lub bolesnym doświadczeniu. W szerszym znaczeniu procesem przepracowywania jest żałoba, ponieważ stopniowo przynosi zrozumienie, że utraconego obiektu już nie ma.

Teoria przywiązania - dzieci tworzą indywidualne strategie psychologiczne, aby poznawać świat i radzić sobie w nim. Teoria ta jest przykładem teorii doszukującej się w przyczynach z przeszłości wyjaśnienia obecnego zachowania. Wyróżniamy: bezpieczne przywiązanie, niepewne przywiązanie (nie w pełni zaspokaja potrzebę bezpieczeństwa, wywołuje niepokój), brak przywiązania. Ma zastosowanie tam, gdzie trzeba brać pod uwagę dobro dziecka, rodziny.

Model behawioralny (społecznego uczenia się) - można próbować wpływać tylko na zachowania teraźniejsze - podejście zorientowane na teraźniejszość - jeśli coś spowodowało w przeszłości konkretne zachowanie, które trwa do chwili obecnej - musi istnieć coś, co wciąż je podtrzymuje (teoria wzmocnienia negatywnego lub pozytywnego). Zaletą myślenia behawiorystycznego jest to, że popiera ono praktyczne podejście do rozwiązywania problemów. Istotny wpływ na to co jest teraz mają wydarzenia z przeszłości, szczególnie z dzieciństwa. Podejście to powinno zawierać:

- jasne identyfikowanie prospołecznych stwierdzeń i zachowań oraz ich nagradzanie

- modelowanie zachowań prospołecznych - zachowywanie się samemu w sposób, do jakiego chciałoby się zachęcić innych

- sprzeciwianie się niepożądanym stwierdzeniom i zachowaniom oraz uważanie, by niechcący ich nie wzmacniać

Psychoanaliza - podświadomość, id, ego, superego, formy rozwoju człowieka (psychoseksualne), kompleks Edypa i Elektry.

Podejście skoncentrowane na kliencie - Carl Rogers

5. Metody pracy socjalnej: praca z indywidualnym przypadkiem 4.04.2013

Kontrakt socjalny - pisemna umowa zawarta z osobą ubiegającą się o pomoc, określająca uprawnienia i zobowiązania stron umowy, w ramach wspólnie podejmowanych działań zmierzających do przezwyciężenia trudnej sytuacji życiowej osoby lub rodziny.

Elementy kontraktu socjalnego:

- przyczyny trudnej sytuacji życiowej

- możliwości osoby/rodziny pozwalające na rozwiązanie trudnej sytuacji życiowej

- ograniczenia osoby/rodziny lub bariery w środowisku powodujące utrudnienia w rozwiązywaniu trudnej sytuacji życiowej

- cel

- przewidywane efekty działań

- działania

- ocena realizacji działań

Wskazania do zawarcia kontraktu:

1) osoba/rodzina jest zdolna do współdziałania

2) przyczyna trudnej sytuacji wymaga aktywności osoby w jej przezwyciężeniu

3) osoba/rodzina długotrwale korzysta ze świadczeń i nie wierzy w możliwość zmiany

4) osoba/rodzina potrafi samodzielnie zaspokajać swoje potrzeby, jednak świadomie wyłudza świadczenia, co trudne jest do udowodnienia

5) osoba/rodzina wykazuje dużą determinację w podejmowaniu działań zmierzających do swojego usamodzielnienia

6) do realizacji indywidualnych programów usamodzielnienia, wychodzenia z bezdomności czy integracji. Kontrakt jednak nie może zastąpić tych programów

Ograniczenia w stosowaniu kontraktu:

1) brak dogłębnej oceny sytuacji osoby/rodziny, brak umiejętności jej sformułowania oraz brak umiejętności formułowania celów w pracy socjalnej

2) brak woli współpracy ze strony osoby, na której utrzymaniu są małoletnie dzieci

3) pomimo woli współpracy okresowy brak możliwości lub umiejętności w podjęciu działań ze strony osoby/rodziny

4) brak czasu pracownika na objęcie wszystkich do tego kwalifikujących się rodzin tą formą pracy socjalnej

5) brak umiejętności pracownika w zakresie podejmowania działań motywacyjnych i negocjacyjnych z rodziną oraz umiejętności nawiązywania partnerskiej relacji z klientem

Cel - musi być możliwy do weryfikacji w trakcie pracy nad przezwyciężaniem trudności osoby/rodziny. Cel główny powinien obejmować wszystkie cele szczegółowe. Cele muszą być ponumerowane wg kolejności realizacji. Prawidłowo sformułowany celu musi być: osiągalny, jasno sprecyzowany, pozytywnie sformułowany, możliwy do zmierzenia, wspólny dla realizatorów

Działania - konkretne, zaplanowane zadania, których podejmowanie zapewnia realizację celów. Często trzeba określić sposoby ich wykonania. Zadania muszą być przydzielone konkretnym osobom. Musi też być precyzyjnie określony termin ich realizacji.

6. Metody pracy socjalnej: . praca z grupą 11.04.2013

Dynamika grupowa - uniwersalne prawidłowości funkcjonowania grup. Dotyczą m.in. tego, w jaki sposób w grupie dokonuje się podział wpływów, jak przebiega w niej komunikacja, jak odgrywane są różnego rodzaju role, itp.

Poziomy funkcjonowania grupy:

1) wymiar zadaniowy - odnosi się do zależności między członkami grupy a pracą, którą mają do wykonania, czyli do tego, jakie stoi przed nimi wyzwanie, jak będą sobie z nimi radzić. Wiąże się z produktywnością grupy

2) wymiar społeczny - odnosi się do zależności między członkami grupy, czyli do tego, co wzajemnie wobec siebie czują i na czym polega ich udział w grupie. Wiąże się ze spójnością grupy

Aspekt formalny grupy - wiąże się z jasno określonymi regułami i mechanizmami kontroli. Szczególnie sformalizowany charakter mają wszystkie organizacje militarne.

Aspekt nieformalny grupy - w znacznie mniejszym stopniu poddany jest ścisłym regułom i mechanizmom kontroli, np. grupy młodzieżowe.

Wielkość grupy - powyżej dwóch osób - przebiegają te same relacje i procesy co w większych grupach. Grupy małe - poniżej 20 osób. Im poważniejsze zadanie, tym więcej osób potrzebnych do jego wykonania. Grupy liczące 4-6 członków są najlepsze do dyskusji

Żargon - specyficzny język tworzony przez grupę, która nadaje niektórym słowom znaczenia nieco odmienne od powszechnie obowiązujących lub tworzy nowe wyrazy. Dzięki temu komunikacja przebiegająca wewnątrz grupy ulega uproszczeniu.

Role zadaniowe - zachowania, które przybliżają grupę do zamierzonego celu, np. inicjator, opiniodawca, stylista (dopracowuje koncepcję), krytyk, aktywator.

Role w wymiarze społecznym - koncentrują się na emocjach, uczuciach i wzajemnych relacjach, np. szef klakierów, dawca wsparcia, grupowy wesołek, marszałek (stoi na straży równouprawnienia)

Role indywidualne - ich założeniem jest osiągnięcie indywidualnego celu bez względu na dobro grupy

Problemy z funkcjonowaniem w rolach:

1) przeciążenie rolą - występuje gdy spoczywa na nas zbyt wiele obowiązków i nie możemy sprostać wszystkim oczekiwaniom związanym z pełnionymi przez nas rolami. Powodem przeciążenia może być zbyt złożona rola lub niewspółmierna wobec naszych kwalifikacji i predyspozycji.

2) konflikty ról

a) konflikt wewnętrzny w obrębie jednej roli - pojawia się gdy zachodzi istotna rozbieżność między tym, jakie jednostka ma wyobrażenie na sposób pełnienia jakiejś roli a związanymi z tą rolą oczekiwaniami społecznymi

b) konflikt zewnętrzny między różnymi rolami - gdy zachowania wynikające z pełnienia dwóch lub więcej ról wzajemnie się wykluczają. W przypadku konfliktu między rolami jednostka ma 3 wyjścia:

- uznać pierwszeństwo jednej z ról

- znaleźć kompromis między sprzecznymi wymaganiami

- jedną z ról odrzucić

c) konflikt ról o charakterze interpersonalnym - pojawia się gdy dwoje lub więcej członków grupy nie może dojść do porozumienia w kwestii, kto i jakie role powinien odgrywać w grupie - zwykle najwięcej kontrowersji rodzi funkcja przywódcy

d) konflikt etyczny - pojawia się gdy człowiek zadaje sobie pytanie o moralny aspekt działań promujących rozwój jakiejś grupy czy organizacji

Status - element formalnego aspektu funkcjonowania grupy, sugeruje, że występuje w niej określona hierarchia. Najczęściej różnicom statusu odpowiada odmienność ról

Zaufanie - odnosi się do pewności, jaką pokładamy w innych ludziach. Jest ono podstawą wiary w to, że potrafimy przewidywać ich zachowanie i możemy na swoich przewidywaniach polegać. Zaufanie z jednej strony jest funkcją cech jednostkowych a z drugiej doświadczeń osobistych związanych z przynależnością do grupy i okazywanym w nich wzajemnym zaufaniem. Potrzeba czasu aby zaufanie mogło powstać, a jego umacnianie się przebiega równolegle z rozwojem grupy.

Spójność - koreluje z jej produktywnością, jest cechą pożądaną

Cele - stanowią rację bytu każdej grupy. Są cele formalne (zazwyczaj długoterminowe) i nieformalne.

Normy - opisują jak określone standardy intelektualne i standardy zachowania znajdują zastosowanie na gruncie grupy. Normy są to zalecenia przyjmowane w sposób milczący.

9. Metody pracy socjalnej: organizowanie społeczności lokalnej (metoda środowiskowa) 18.04.2013

Społeczność lokalna to zbiorowość zamieszkująca wspólne terytorium, relatywnie samowystarczalna, oparta na trwałym systemie więzi i interakcji społecznych, charakteryzująca się mocnym poczuciem przynależności jednostek do grupy i identyfikacją jednostek z grupą.

Praca ze społecznością lokalną polega na ulepszaniu sytuacji społeczności lokalnych zjednoczonymi wysiłkami organizacji publicznych i społecznych, mobilizujących wszelkie siły społeczne do działań opartych na wspólnym planie, wypracowanym za pomocą odpowiednich badań kompleksowych.

Aby aktywnie wspierać rozwój lokalny należy:

1) pobudzić mieszkańców do refleksji na temat problemów występujących w środowisku

2) uświadomić im, jak wiele zależy od nich i jaka siła tkwi w nich samych

3) wskazać im posiadane możliwości i istniejące zasoby, które można wykorzystać rozwiązując problemy społeczności lokalnej

4) umożliwić mieszkańcom nabycie umiejętności działania w środowisku, współdziałania w grupie, promocji własnych idei i rozwiązań

5) organizować działania społeczne na rzecz rozwiązywania problemów i wzmacniania potencjału społeczności lokalnej

Metoda terytorialna i kategorialna (terytorium i kategorie osób), jakie informacje o społeczności zebrać

4 sposoby analizy środowiska:

1) analiza społeczno-demograficzna (aspekty: przestrzenny, historyczny, demograficzny)	3) analiza chronologiczna
2) analiza terenu działania	4) analiza struktury

10. Nowe tendencje w pracy socjalnej (I): Praca Socjalna Skoncentrowana na Rozwiązaniach 25.04.2013

Podejście Skoncentrowane na Rozwiązaniach (PSR) jest nazywane także Terapią SR (TSR), Edukacja SR, Praktyka SR, Praca Socjalna SR (PSSR). Model PSR jako pierwsi opisali S. de Shazer i I.K. Berg. W Polsce tą metodą jako pierwsi zainteresowali się Jacek i Mariola Jelonkiewiczowie (Łódź 1996).

Podejście Skoncentrowane na Rozwiązaniach obejmuje takie obszary jak: edukacja, wychowanie, zarządzanie zasobami ludzkimi. Bazą filozoficzno-ideową PSR jest społeczny akonstrukcjonizm i konstruktywizm, rezygnacja z obiektywizmu na rzecz subiektywizmu. Traktowanie wiedzy jako materii aktywnie konstruowanej przez jednostki oraz przekonanie, że choć istnieje jakaś ontologiczna rzeczywistość, nie jest możliwe, aby człowiek, który jej doświadcza, uzyskał jej prawdziwą reprezentację. System pojęć stosowanych do analizy lub interpretacji sytuacji to tylko osobisty układ odniesienia i nie należy go mylić z rzeczywistą sytuacją interpretacji nie należy mylić z rzeczywistością, którą można opisać przecież na wiele różnych sposobów „mapa to nie terytorium”. Mapa daje dostęp do rzeczywistości.

Podstawą konstruowania rzeczywistości społecznej jest język. Język jako tworzywo i budulec nie oznacza tylko środka komunikacji i monologu, ale także dialogu i różnego rodzaju przekazu pisemnego. Zyskuje język konwersacji, refleksji, dialogu, narracji, opowiadania, tekstu.

Podstawowe założenia PSR:

1) jeśli coś się nie zepsuło - nie naprawiaj tego

2) jeśli coś działa - rób tego więcej

3) jeśli coś nie działa, nie rób tego więcej, rób coś innego - nieskuteczne działania podtrzymują istnienie problemu

4) interwencja ograniczona do niezbędnego minimum, terapia powinna być jak najkrótsza

5) sposób rozumienia zmiany - proces zmiany postrzegany jest jako nieuchronny i nieunikniony

6) koncentracja na rozwiązaniach, a nie na problemach

7) każdy klient jest niepowtarzalny

8) szczególną wagę przywiązuje się do celu klienta - chodzi o szczegółowe określanie tego, czego klient oczekuje jako rozwiązanie swoich problemów

9) wszyscy klienci dysponują zasobami wystarczającymi do dokonania zmiany

10) zawsze istnieją wyjątki od problemu

Diagnoza dotyczy potrzeb, możliwości, zasobów. Krytyka: diagnoza zmniejsza zdolność traktowania klienta jako osoby. Kiedy już postawimy diagnozę, mamy tendencję do selektywnego pomijania tych aspektów, które do tej diagnozy nie pasują i odpowiednio przywiązywanie nadmiernej wagi do tych subtelnych cech, które zdają się pierwotną diagnozę potwierdzać.

Obszary poszukiwania zasobów klienta:

- umiejętności i wiedza - działania i konkretne zachowania

- dotychczasowe sposoby radzenia sobie z sytuacją problemową - ludzie i instytucje - system wartości

Zasoby trzeba wydobywać i wzmacniać przez komplementowanie i szukanie wyjątków.

Komplementy bezpośrednie - wypowiedzi, które wprost oddają to, co pomagasz zauważył i postrzega jako formę zasobu klienta.

Komplementy pośrednie - można je stosować w formie pytań, na które potencjalna odpowiedź zawiera w sobie coś dobrego na temat klienta i jego postępowania. Osiągniemy ten efekt przykładowo pytając o sposoby działania rozmówcy, które przyniosły pożądany rezultat.

Reframing - sprowadza się do stworzenia nowej ramy znaczeniowej polegającej na zmianie systemu odniesienia przez pryzmat którego klient definiuje poznawczo i emocjonalnie dane zdarzenie czy sytuację.

Pytanie o cud - stworzenie wizji przyszłości uwolnionej od problemu. Z pomocą tego pytania wydobywamy obraz preferowanej przyszłości klienta w oderwaniu od wszelkich ograniczeń, z którymi musi się liczyć w aktualnej sytuacji, które zazwyczaj blokują jego pragnienia i potrzeby. Odpowiedź na to pytanie ukazuje także, że rozwiązanie w ogóle, potencjalnie są możliwe.

Pytania o skalę - skalować można wiele wymiarów funkcjonowania klienta jak ocena jego aktualnej sytuacji, gotowość do zmiany, motywacje, nadzieje, na skali 1-10.

Pytania o wyjątki - o momenty z przeszłości, w których dany problem nie występował lub występował w mniejszym stopniu.

Pytania o radzenie sobie:

- o umiejętności klienta pomocne w radzeniu sobie z danym problemem

- dotyczące wpływu i kontroli klienta nad daną sytuacją

- o oznaki zmiany, czyli o to, co się pojawia kiedy problem jest mniejszy lub w ogóle go nie ma

11. Nowe tendencje w pracy socjalnej (II): asysta rodzinna, wideotrening komunikacji 9.05.2013

Rodzina z wieloma problemami = rodzina specjalnej troski, dysfunkcyjna, dysfunkcjonalna, problemowa, wieloproblemowa, patologiczna, to rodzina, która potrzebuje pomocy w realizowaniu funkcji opiekuńczo-wychowawczej i kulturalnej.

Dąży się do podmiotowego traktowania klienta, niestosowania etykiet oraz oddzielania problemu od klienta. Każda z osób posiada zasoby, deficyty, a zaburzenia stanowią tylko jakąś część jej funkcjonowania lub są przejściowe, czyli dają szansę na wyleczenie.

Rodziny patologiczna - te, które pozostają w stałej kolizji z prawem i moralnością. Zazwyczaj prawie wszystkie elementy działalności wychowawczej rodziny odbiegają znacznie od poziomu tych, które reprezentuje rodzina normalna.

Rodziny specjalnej troski - te, których materialne warunki bytu odbiegają w drastyczny sposób od poziomu przyjętego za niezbędny społecznie, a więc rodziny żyjące poniżej granicy minimum socjalnego. Kategoria ta obejmuje także rodziny wielodzietne, niepełne, mające jedynego żywiciela rodziny, rodziny z osobą niepełnosprawną, z osobami w podeszłym wieku, w których występują różnorodne kryzysy oraz te, w których występują zjawiska patologiczne.

Rodziny specjalnej troski stają się rodzinami problemowymi w sensie społecznym jeśli występujące w nich zjawiska dysfunkcjonalne prowadzą do deprywacji podstawowych potrzeb ich członków.

Rodziny, których objawy niewydolności obejmują wiele ważnych funkcji to rodziny wieloproblemowe.

Potencjalne źródła zasobów rodziny:

1) wspólna historia i mądrość - członkowie danej rodziny wiedzą znacznie więcej o sobie niż ktokolwiek inny, znają swoje dobre i złe okresy.

2) członkowie rodziny - zasoby osobiste członków to: inteligencja, wiedza i umiejętności, cechy osobowości, stan zdrowia fizycznego i psychicznego, poczucie kontroli nad własnym życiem, poczucie własnej wartości.

3) rodzina jako całość - zasoby systemu rodzinnego to: spójność rodziny, adaptacyjność, organizacja rodziny, elastyczność, ilość i forma czasu spędzanego przez rodzinę, zdolność rodziny do wykorzystywania zasobów indywidualnych, wszelkie dobra materialne.

4) społeczność, w której rodzina żyje - zasoby społeczności: osoby, grupy, instytucje, z których pomocy rodzina może skorzystać.

Wyuczona bezradność - osoby będące długookresowymi klientami pomocy społecznej są przekonane o braku szans na samodzielne zabezpieczenie własnych potrzeb życiowych. W wyniku tzw. treningu bezradności, czyli doświadczania serii niekontrolowanych sytuacji dochodzi do powstania przekonania o braku związku między działaniami i oczekiwanymi rezultatami. Doświadczanie porażek może doprowadzić osobę do wniosku, że jej działania nie poprawią sytuacji. W konsekwencji dochodzi do rezygnacji z aktywności w nowych sytuacjach.

Fazy zmiany:

1) prekontemplacja - brak świadomości problemu, brak intencji zmiany lub odczuwanie bardzo małej potrzeby zmiany, przecenianie kosztów rozwiązania problemów przy niedocenianiu kosztów ich nierozwiązania, używanie mechanizmów obronnych wobec czego oczekiwanie aż inni się zmienią lub koncentracja na tym, aby Inn się zmienili, przekonanie, że przyczyny problemów są w innych, brak wiary w możliwości zmiany, przymuszenie do zmiany.

2) kontemplacja - zdawanie sobie sprawy z istnienia problemu, myślenie o tym, żeby coś zmienić, posiadanie wyobrażeń o tym, co się chce a z drugiej strony brak przekonania o własnych możliwościach, ciągłe rozważanie za i przeciw, obiecywanie zmiany, iluzja że myślenie o zmianie jest już jej wprowadzeniem, myślenie bardziej o problemach i przeszłości niż o rozwiązaniach

3) planowanie - podjęcie działań w okresie miesiąca, pokonywanie własnej ambiwalencji, przekonywanie siebie odo własnych decyzji, tworzenie konkretnego planu, myślenie o szczegółach.

4) działanie - rozpoczynanie wprowadzania zmiany poprzez działanie, zmiany zaczynają być zauważalne, sprawdzanie, co się sprawdza i wprowadzenie zmian we własnym działaniu

5) utrzymywanie - zapobieganie nawrotom poprzez utrzymanie tego, co się zdobyło, kontynuowanie własnego rozwoju, koncentrowanie się na tym, co warto jest robić, rozwijanie umiejętności nauki na błędach.

6) zakończenie - problem zostaje rozwiązany, osiąganie celów, wprowadzenie w wystarczającym stopniu rozwiązań.

12. Łódzkie enklawy biedy - klienci pomocy społecznej i służby społeczne w badaniach socjologicznych 16.05.2013

enklawy biedy - definicja, charakterystyka; „10 lat temu „enklawami biedy” nazwaliśmy te fragmenty miasta, w których duża część mieszkańców (więcej niż 30%) żyła w gospodarstwach domowych otrzymujących zasiłki z pomocy społecznej. Współczynniki pauperyzacji, czyli procentowy udział mieszkańców biednych wśród ogółu mieszkańców, wyliczone zostały dla wszystkich wyodrębnionych w mieście kwartałów ulic. Jeśli przylegały do siebie co najmniej dwa kwartały o wskazanym wyżej współczynniku pauperyzacji, określiliśmy je jako „enklawy biedy”, jeśli więcej niż dwa - mówiliśmy o „strefach biedy”.

Enklawy biedy - skupiska ludności biednej i wykluczonej społecznie. Stanowią one zagrożenie dla porządku społecznego ze względu na nagromadzenie w nich różnych deprywacji i dysfunkcji. W tych miejscach bardzo łatwo dochodzi do zbiorczych ekscesów.

Bieda na wsi a w mieście

W statystykach duże miasta jawią się jako miejsca, gdzie bieda jest zdecydowanie słabiej nasilona niż na wsi i w mniejszych ośrodkach miejskich. Osoby zagrożone relatywnym ubóstwem w miastach to 12% (w miastach powyżej 500tys. mieszkańców - 4%), na wsi - 25%.

W dużych miastach bieda może wydawać się mniej dotkliwa, ponieważ liczba instytucji i organizacji wspierających jest większa niż na terenach wiejskich. Istnieją sklepy, w których można nabyć tanio towary z drugiej ręki, lombardy i instytucje parabankowe dają możliwość uzyskania szybko gotówki, jeśli spełnione są odpowiednie kryteria. Duże miasto oferuje ludziom o bardzo niskich i niskich dochodach różne sposoby zaspokojenia potrzeb podstawowych. Biedne rodziny wiejskie nie mają dostępu do tak szerokiej oferty wsparcia.

Mechanizmy powstawania miejscach enklaw biedy

W krajach wysoko rozwiniętych dezindustrializacja zapoczątkowana na przełomie lat 60. i 70. XXw. spowodowała istotne zmiany w strukturze społecznej i przestrzennej miast. Wyrażały się one w pierwszym rzędzie w zaniku klasy robotniczej jako kolektywnego podmiotu. Rozwijające się usługi, zarówno świadczone na rzecz przedsiębiorstw, jak i ludności, nie były w stanie wchłonąć nadwyżki siły roboczej. Powstała liczna kategoria bezrobotnych oraz rozpoczął się proces tworzenia się w centrach miast „socjalnych punktów zapalnych”.

Koncepcje wyjaśniające:

1) odwołująca się do czynników kulturowych (Robert J. Samson) - mimo że w kraju/mieście zmieniają się ogólne warunki gospodarcze, wymieniają się mieszkańcy, te same miejsca w roku 1960 i 2000 były „kieszeniami biedy”. Przyczyny utrzymywania się biedy w tych miejscach wiążą się z ich postrzeganiem jako obszarów, na których istnieje nieporządek. Zatem nie nieporządek sam przez się, lecz uznawanie go za problem ma wpływ na utrwalanie się biedy i społecznej degradacji w określonych miejscach. Miejsca zamieszkiwania przez ludność czarnoskórą uznawane są za takie, które charakteryzują się utrwaloną degradacją społeczną i fizyczną. Dlatego wymieszanie etniczne i rasowe przyczyni się do zmiany percepcji reputacji tych miejsc, co w konsekwencji może spowodować, że przestaną być ogniskami biedy i nieporządku.

2) wskazująca na uwarunkowania strukturalne, makrospołeczne (Loic Wacquant) - w rezultacie przemian kapitalizmu zachodzą jakościowe zmiany także w formach przejawiania się biedy oraz w reakcjach na biedę. Przyczyną formowania się nowej biedy jest fragmentacja siły roboczej, zerwanie funkcjonalnych powiązań sąsiedztw podlegających relegacji z gospodarką narodową i globalną, stygmatyzacja terytorialna oraz wycofanie zabezpieczeń świadczonych przez państwo opiekuńcze.

Transformacja od miast socjalistycznego do miast kapitalistycznego

Socjalistyczne miasto stanowiło przestrzeń i zbiorowość, gdzie realizacja równości oraz wyższości tożsamości kolektywnej nad indywidualnością była możliwa poprzez planowanie miejskie. Zniesienie własności prywatnej, likwidacja klas uprzywilejowanych i wprowadzenie zasady równości miały umożliwić prowadzenie antydyskryminacyjnej i zapobiegającej segregacji społecznej polityki mieszkaniowej. Restytucja kapitalizmu wprowadziła rynek mieszkaniowy i uruchomiła na dużą skalę proces prywatyzacji mieszkań po przekształceniu państwowej własności mieszkań w własność gminną. Lokatorzy mieszkań komunalnych uzyskali możliwość bardzo korzystnego kupna zajmowanych przez siebie lokali. Ale znacząca część mieszkańców nie mogła tego zrobić, bo zalegali z czynszem lub zajmowali lokale socjalne.

Strukturalne przyczyny powstania miejskich enklaw biedy wynikają z nałożenia się w Polsce 4 procesów:

1) dezindustrializacji - zmniejszenie udziału przemysłu w zatrudnieniu i w dochodzie narodowym, co prowadziło do likwidacji klasy robotniczej w strukturze społecznej

2) dewelfaryzacja - wycofanie się państwa z dostarczania bezpłatnych lub po niskich cenach usług społecznych.

3) dezinstytucjonalizacja rodziny - wzrost udziału i liczby rodzin niepełnych, jednoosobowych gospodarstw domowych, nieformalnych związków z dziećmi

4) decentralizacja państwa - przerzucenie na władze lokalne odpowiedzialności za zaspokajanie potrzeb ludności, bez istotnego zwiększenia finansów lokalnych.

Powstawanie enklaw biedy w polskich miastach na przykładzie Łodzi

Łódź nie została zburzona w czasie działań wojennych i dlatego w sytuacji centralnego rozdzielania pieniędzy na cele mieszkaniowe w okresie PRL jej potrzeby mieszkaniowe nie były uwzględniane. Z tego powodu Łódź w czasie całego okresu PRL miała znacząco gorszą sytuację mieszkaniową i ten stan trwa nadal.

Dezintegracja, która rozpoczęła się w Łodzi na początku lat. 90. upadkiem większości fabryk, spowodowała masowe bezrobocie, szczególnie dotkliwe wówczas, gdy wszyscy członkowie rodziny byli zatrudniani w upadających przedsiębiorstwach. Dla licznych rodzin zasiłek dla bezrobotnych stał się jedynym źródłem utrzymania.

Równocześnie jednak przed osobami przedsiębiorczymi i lepiej wykształconymi otworzyły się możliwości znacznie lepszych zarobków. Ci, którym się udało, szybko decydowali się na poprawę swoich warunków mieszkaniowych. Wyprowadzali się więc z kamienic bez wygód do bloków. W latach 90. odbywało się to za tzw. odstępne. Gdy utrata pracy spowodowała zadłużenie w spółdzielni mieszkaniowej tych, którzy wcześniej mieli szczęście dostać mieszkanie w bloku, ludzie ci w obawie przed eksmisją poszukiwali chętnych do zamiany mieszkania w zamian za spłacenie zadłużenia i odstępne.

Z terenu dzisiejszych enklaw wyprowadzali się więc bardziej przedsiębiorczy i zamożniejsi, a wprowadzali biedniejsi i mniej zaradni. Równocześnie władze miejskie zaczęły lokować tam tzw. mieszkania socjalne. Do kamienic i robotniczych sąsiedztw wprowadzały się więc osoby nadużywające alkoholu, po odbyciu kary więzienia. Wraz z wymianą mieszkańców zmniejszała się sąsiedzka kontrola nad młodymi ludźmi, którzy wśród przybyszów znajdowali dla siebie wzorce zachowań.

PREZENTACJE:

ZAJĘCIA 3

JEDNOSTKI ORGANIZACYJNE GMINY- ośrodki pomocy społecznej

Na czele ośrodka pomocy społecznej stoi kierownik, który jest uprawniony do wydawania decyzji administracyjnych dotyczących spraw klientów OPS. Ośrodki pomocy społecznej w celu rzetelnego ustalenia prawa do świadczeń zobligowane są do prowadzenia tzw: wywiadów środowiskowych. Celem takiego wywiadu jest ustalenie sytuacji dochodowej, majątkowej osób i rodzin. Wywiad przeprowadzają pracownicy socjalni. Ośrodek społeczny jako podmiot może występować z wnioskami do odpowiednich organów np. o stwierdzenie niezdolności do pracy swoich klientów. Ośrodki są również stroną w postępowaniu alimentacyjnym. Ośrodki pomocy społecznej działają w oparciu osobowość prawną gminy, same takiej osobowości jednak nie posiadając. Ośrodki pomocy społecznej mogą działać w imieniu gminy. Aby zostać kierownikiem ośrodka pomocy społecznej należy posiadać wykształcenie wyższe. Kierownik jest zatrudniany w oparciu o umowę o pracę przez: wójta, burmistrza, prezydenta. Poza tymi ośrodkami wyróżniamy jeszcze ośrodki przewidziane dla gmin miejsko-wiejskich.

JEDNOSTKI ORGANIZACYJNE POWIATU- powiatowe centra pomocy rodzinie

Powiatowe centra pomocy rodzinie realizują swoje zadania na szczeblu powiatu. Wyjątkiem są jedynie centra działające dla miast na prawach powiatu.

Zadania powiatowych centrów pomocy rodzinie:

-mogą występować w sądach w sprawach swoich klientów

- jeśli na danym terenie nie został wyodrębniony ośrodek opiekuńczo-wychowawczy to jego zadania częściowo realizuje centrum pomocy rodzinie (centra mają wspomagać rozwój i funkcjonowanie rodzin zastępczych)

- Centra mają za zadanie nieść pomoc uchodźcom (osoba musi posiadać status uchodźcy). Pomoc administracyjno-prawna np. w formułowaniu wniosków i dokumentów. Centra mają pomagać w asymilacji uchodźców.

Jednostki organizacyjne samorządu województwa- regionalne ośrodki pomocy społecznej

Jednym z zadan tych jednostek jest nadzór głównie administracyjny i finansowy nad podległymi jednostkami. Nie mają natomiast możliwości wydawania decyzji ze względu na brak upoważnienia marszałka województwa. Regionalne ośrodki pomocy społecznej prowadzą szkolenia dla pracowników socjalnych, a także opracowują ogólną strategię polityki społecznej na szczeblu wojewódzkim.

ZAJĘCIA 4

Role odgrywane przez pracowników socjalnych

1. Role rzecznika

rzecznik bezpośredni - jego rola polega na występowaniu w imieniu osoby korzystającej z usług pracownika socjalnego

• rzecznik pośredni - jego rola polega na pomaganiu klientom, aby sami potrafili działać we własnym imieniu

2. Role sprawcze zmiany bezpośredniej

„Sprawca zmiany bezpośredniej” to specjalista profesjonalnie wykorzystujący własne „ja”, który poprzez rozmowę lub interakcję z poszczególnymi usługobiorcami lub ich grupami ułatwia zmianę. W pracy socjalnej zawsze wykorzystuje się samego siebie jako komunikatora, słuchającego, negocjatora i wspierającego.

• doradca/ terapeuta - praca polega na niesieniu pomocy osobom zgłaszającym się do instytucji społecznych, jak również tym, którzy przeżywają trudności w środowisku zamieszkania poprzez bezpośrednie formy oddziaływania poradniczego. Udzielanie wsparcia doradczego stanowi główny element pracy socjalnej. Jest realizowane w indywidualnych i grupowych procesach wzmacniania ludzi, usamodzielniania ich oraz budowania przez nich nowej jakości własnego życia. Pracownik socjalny posiadający kompetencje doradcy przygotowany jest do uczenia klientów pomocy społecznej umiejętności radzenia sobie z problemami bytowymi i wprowadzania pozytywnych zmian we własnym życiu.

• mediator - jest osobą poszukującą źródła konfliktu, jest bezstronnym organizatorem, to aktywny słuchacz (pomaga zrozumieć stronom istotę sporu i sprecyzować ich interesy), jest osobą sprawdzającą realność i wykonalność propozycji, zachęca do poszukiwania rozwiązań alternatywnych, poszerza źródła informacji, pomaga w zakończeniu sporu

• edukator - działanie w tej roli może polegać przede wszystkim na nauczaniu nowych koncepcji i umiejętności

• katalizator - polega na wywieraniu wpływu przyspieszającego lub zmieniającego procesy interpersonalne lub społeczne

3. Role wykonawcze

Celem ról wykonawczych jest zapewnienie skuteczności działań w praktyce. Można by nazwać je rolami sprawczymi zmiany pośredniej, ponieważ zajmują się powodowaniem zmian nie w wyniku osobistej interakcji, ale przy wykorzystaniu różnego rodzaju zasobów zewnętrznych, czy to materialnych, pełnomocnictw, czy usług innych.

• jałmużnik - W pewnych okolicznościach pracownicy socjalni bezpośrednio zapewniają pieniądze i inne zasoby materialne. Często są także zaangażowani w zbieranie informacji, wykorzystywanych do określania, w jaki sposób środki powinny być przydzielane a także w sam proces podejmowania decyzji. Dokonując rozpoznania potrzeb i osądów dotyczących potrzeb oraz poziomu ryzyka, biorą oni udział w systemie przydzielania ograniczonych zasobów tak sprawiedliwie, jak tylko to możliwe, tam gdzie są najbardziej potrzebne. Powiadamianie o takich decyzjach jest w istocie jednym z głównych celów rozpoznań potrzeb prowadzonych przez pracowników socjalnych

• organizator opieki - w Wielkiej Brytanii termin tez używany jest do opisywania zadań podejmowanych przez terenowych pracowników socjalnych świadczących usługi dla osób dorosłych, których głównym zadaniem jest zwykle zorganizowanie `pakietu' pomocowego, aby sprostać potrzebom socjalnym klienta. Rola organizatora opieki stanowi także główną część zadań pracowników socjalnych zajmujących się dziećmi i rodzinami, którzy często zajmują się organizowaniem `pakietów' usług. Zadania: zbieranie opinii klientów, opiekunów i innych specjalistów, sporządzanie kwestionariuszy diagnozy, negocjacje w sprawie zasobów, współpraca z innymi placówkami, w tym z dostawcami usług opieki zdrowotnej i organizowanie przeglądów.

• opiekun odpowiedzialny - praca polega na wykonywaniu różnych zadań: umawianie wizyt lekarskich, transportowanie klientów z punktu A do punktu B, zapewnianie wsparcia emocjonalnego, zadań analogicznych do tych wykonywanych w rodzinach przez rodziców lub innych opiekunów wobec osób niebędących w stanie wziąć za siebie pełnej odpowiedzialności. Zadania pracowników socjalnych mogą polegać na ochronie najlepszych interesów klientów w procesie podejmowania decyzji w sądach (Anglia i Walia), przygotowaniu planów w ich imieniu lub, w zależności od poziomu ich wiedzy, doradzaniu w tworzeniu własnych planów.

• kontroler - pracownik socjalny reguluje i egzekwuje granice zachowania w celu ochrony osób w stanie ryzyka przez wyrządzeniem szkody sobie lub innym. Ta funkcja wymaga użycia pełnomocnictw prawnych lub władzy, która pochodzi z posiadania takich pełnomocnictw. Kontrolerami są także pracownicy socjalni pracujący z młodocianymi przestępcami- zadaniem ich jest monitorowanie podporządkowania się postanowieniom sądu i kierowanie przypadków niepodporządkowania się z powrotem do sądu. Rolę kontrolera można określić jako „pilnowanie porządku publicznego”- obowiązki które w jednym kraju są przydzielane pracownikom socjalnym, w innym mogą być przydzielone policji, funkcjonariuszom sądownictwa sądowym czy lekarzom.

• koordynator - pracownicy socjalni muszą często koordynować działania grupy specjalistów. Praca zaangażowanych specjalistów nie jest zlecona lub kontrolowana przez pracownika socjalnego, ale ma on usprawniać komunikację i wspólne planowanie. Przykładem w Wielkiej Brytanii jest „pracownik kluczowy” w systemie ochrony dziecka- jest on odpowiedzialny za to, by zarys planu ochrony dziecka został rozwinięty w bardziej szczegółowy plan współpracy między ośrodkami różnych specjalności. Powinien on koordynować wkład członków rodziny i wszystkich tych ośrodków w planowanie działań, które należy podjąć, wprowadzenie w życie planu ochrony dziecka oraz ocenianie postępów.

• Administrator usług- pracownicy socjalni są na różne sposoby zaangażowani w rozwój lub utrzymanie usług w odróżnieniu od ich świadczenia. Przykładem mogą być ci pracownicy socjalni którzy: specjalizują się w rekrutacji, szkoleniu, wspieraniu rodzin zastępczych lub adopcyjnych. O każdym pracowniku socjalnym, który przechodzi do pełnienia funkcji superwizji lub zarządzania można powiedzieć, że odgrywa rolę administratora usług.

Rola pracownika socjalnego w Polsce

• Pracownik socjalny jako doradca pracuje dłużej z klientem, bardziej koncentruje się na zagadnieniach związanych z rodziną, pomaga przy problemach emocjonalnych. Korzysta z zasobów społeczności a doradca szkolny pracuje z uczniami na krótką metę, pomaga w wyborze zawodu.

• Pracownik socjalny jako terapeuta zwraca przede wszystkim uwagę na funkcjonowanie społeczne i stosunki społeczne swojego klienta oraz na sposoby wykorzystania zasobów społeczności dla rozwikłania jego problemów osobistych i społecznych.

Animator lokalny Zadaniem animatora lokalnego jest aktywizowanie społeczności lokalnej bez przejmowania w niej jakichkolwiek funkcji przywódczych. „Animator sam nie podejmuje działań, jedynie stymuluje do działania grupę lub społeczność. Jest to rola aktywna, ale nie dyrektywna [...]. Animator pomaga ludziom poprzez edukowanie, inspirowanie, motywowanie, a także wspiera rozwiązywanie problemów i zaspokajanie potrzeb jednostkowych i społecznych opierając się na współpracy, poszanowaniu poglądów i wzajemnym zaufaniu”. Wśród zadań animatora można wymienić wyszukiwanie w  gronie członków społeczności naturalnych liderów, inicjowanie zawiązywania grup sąsiedzkich i obywatelskich, tworzenie lokalnych koalicji wokół problemów do rozwiązania.

Organizator sieci lokalnych To typowa funkcja o charakterze mediacyjnym, pośredniczącym, będąca odpowiedzią na rosnące znaczenie horyzontalnych (poziomych) więzi społecznych i relacji o charakterze sieciowym w zakresie samoorganizacji i komunikacji, które „w coraz większym stopniu uzupełniają, a nawet zastępują tradycyjne formy organizacji życia publicznego, oparte na więziach, relacjach wertykalnych (pionowych)”.Na rolę zawodową organizatora sieci lokalnych składa się między innymi: ułatwianie zawiązywania relacji społecznych między członkami społeczności i organizowanie sieci kontaktów, ułatwianie podejmowania działań wspólnotowych wokół wspólnych spraw i interesów społeczności.

Lokalny polityk społeczny (planista) To „aktywny uczestnik procesu tworzenia i wdrażania lokalnej polityki społecznej obejmującej zaspokojenie potrzeb społeczności oraz rozwiązywanie lokalnych problemów”. Czynności związane z tą rolą zawodową to między innymi: diagnozowanie lokalnych potrzeb i zasobów, prowadzenie zespołów strategicznego planowania, współtworzenie odpowiednich dokumentów (na przykład lokalnych strategii rozwiązywania problemów społecznych), organizowanie i prowadzenie spotkań z funkcjonującymi we wspólnocie grupami obywatelskimi i grupami interesu, współdziałanie z lokalnymi decydentami, politykami, liderami.

Metoda prowadzenia indywidualnego przypadku (case work)

• Stosowana jest w działalności rozmaitych instytucji opiekuńczo- wychowawczych, poradnictwie psychologicznym, w pracy kuratorów sądowych, asystentów socjalnych w klinikach psychiatrycznych, poradniach rehabilitacyjnych oraz w ograniczonym stopniu w pomocy społecznej.

• Metoda polega na rozwiązywaniu problemów życiowych jednostki przez bezpośrednie oddziaływanie pracownika socjalnego na nią i jej najbliższe otoczenie w celu zmobilizowania sił w jednostce i odpowiedniej pomocy dla ulepszenia wzajemnego przystosowania się jednostki i jej środowiska. Pracownik socjalny przyjmuje postawę aktywną, wspartą na wiedzy teoretycznej i doświadczeniu praktycznym, musi być wyczulony na stany emocjonalne innych, nastawiony życzliwie i wykazujący postawy prospołeczne. Istotą prowadzenia case work nie może być przejmowanie przez pracownika socjalnego odpowiedzialności za dobro, zdrowie czy samopoczucie jego klienta. Tam gdzie jest to uzasadnione i możliwe jednostka powinna być uniezależniona od pracownika socjalnego oraz wyposażona w wiedzę i umiejętności niezbędne do funkcjonowania społecznego.

Fazy działania pracownika socjalnego w pracy z indywidualnym przypadkiem

• 1. Czynności diagnostyczne - Postępowanie pracownika socjalnego rozpoczyna się od właściwego zdiagnozowanie problemu. Podstawowym narzędziem jest wywiad środowiskowy, który jest źródłem wiedzy o klientach- ich opiniach, postawach, przekonaniach, pragnieniach, życzeniach. Pracownik socjalny powinien starannie przygotować warunki do przeprowadzenia wywiadu- odpowiednie okoliczności, wybór miejsca, przygotowanie planu rozmowy. W Polsce wywiady środowiskowe są przeprowadzane według ujednoliconego wzoru, a pytania mają konstrukcję schematyczną.

Inne techniki zbierania danych o klientach to m.in.: ocena warunków mieszkaniowych, badanie dokumentacji osobistej i urzędowej, analiza sieci powiązań społecznych klienta, zasięganie opinii specjalistów

Pracownik socjalny ma obowiązek prowadzenia dokumentacji indywidualnego przypadku, która powinna zawierać wszelkie zgromadzone informacje!

2. Formułowanie planu pomocy Plan postępowania określa co, kiedy i jak ma czynić pracownik socjalny. Plan powinien się opierać na jasno określonych celach, będących odpowiedzią na zasadnicze pytania: Kto jest adresatem oddziaływań? Jakich zmian oczekujemy? W jakim okresie i w jakim zakresie możemy się spodziewać pozytywnych skutków naszej interwencji?

3. Wdrażanie opracowanego planu Po opracowaniu planu pomocy pracownik socjalny przystępuje do jego wdrożenia. Ma on do wyboru różne strategie działania, które wiążą się z przyjęciem określonego modelu interwencji. Np.:

* modyfikacja zachowania klienta- strategia oparta na procedurach wzmacniania (terapia behawioralna)

* zmiana stosunku do samego siebie lub swoich problemów- terapia racjonalno- emocjonalna (A.Ellis), terapia poznawcza (A.T. Beck)

* zaburzenia emocjonalne lub osobowościowe- podejście psychodynamiczne lub psychospołeczne

* poprawa społecznego funkcjonowania klienta- podejście ekologiczne lub rozwojowe (C.B. Germain)

Wybrane modele interwencji

• Podejście psychospołeczne - koncentruje się na tkwiących w jednostce przyczynach trudności, takich jak nieuświadomione potrzeby, słabe ego, poczucie niższości, ale uwzględnia także przyczyny zewnętrzne jak upośledzenie ekonomiczne, złe warunki mieszkaniowe, konflikty rodzinne.

• Podejście problemowe (H.Perlman)- całe ludzkie życie to nieustający proces rozwiązywania problemów, koncentruje się przede wszystkim na teraźniejszości.

• Interwencja kryzysowa- to forma pomocy medycznej, psychologicznej, prawnej i socjalnej, udzielanej ludziom znajdującym się w kryzysowych sytuacjach. Celem interwencji jest udzielenie wsparcia emocjonalnego i poczucia bezpieczeństwa, pomocy w konkretnych sprawach i opieki do czasu odzyskania przez klienta zdolności samodzielnego podejmowania racjonalnych decyzji.

Praca z rodziną (family case work) Model popularny w krajach anglosaskich i Francji. W Polsce od dawna mówi się o potrzebie takiego modelu, jednak rezultaty wdrażania są dość skromne. Główne podejścia:
* Podejście psychodynamiczne- skoncentrowane na oddziaływaniu na osobowość członków rodziny
* Podejście komunikacyjne- przedmiotem uwagi są zakłócenia prawidłowej komunikacji w obrębie rodziny
* Podejście strukturalne- skoncentrowanie na zewnętrznych i wewnętrznych oraz środowiskowych czynnikach dezorganizacji rodziny

* Interwencja kryzysowa oferująca krótkotrwałą pomoc w nagłych lub szczególnie dramatycznych wydarzeniach rodzinnych.

4. Ocena efektów podjętej interwencji Ocena efektów podjętej interwencji powinna być dokonywana na bieżąco w trakcie jej trwania, ale ostateczna ocena rezultatów przesądza o kontynuacji lub zaprzestaniu dalszych działań. Oceny skutków interwencji pracownik socjalny powinien dokonywać wspólnie z klientem i w razie niepowodzenia razem z nim próbował znaleźć odpowiedź na pytanie gdzie został popełniony błąd i jak można go skorygować. Zakończenie pracy z indywidualnym przypadkiem następuje, gdy udało się zrealizować założone przez pracownika socjalnego, przy akceptacji klienta, cele interwencji lub, gdy oczekiwania klienta rozmijają się z możliwościami, które może zaoferować pracownik socjalny i zatrudniająca go instytucja. Ważnie jest to w jakim stanie zostawiony zostaje klient- odpowiedzialność za ten stan spoczywa przede wszystkim na pracowniku socjalnym.

Metoda pracy grupowej (group work) Praca z grupą to metoda pracy socjalnej, która poprzez celowe doświadczenia grupowe pomaga jednostkom uzyskać poprawę ich społecznego funkcjonowania i lepiej sobie radzić z ich indywidualnymi, grupowymi lub społecznymi problemami. Grupa licząca od kilku do kilkunastu osób stwarza korzystne warunki do rozwoju systemu pomocy wzajemnej opartej na wspólnocie potrzeb i celów. Małe grupy dzielą się na:

- naturalne (grupa rówieśnicza, grupa sąsiedzka, rodzina)

- sztuczne (stworzone do realizacji określonego celu lub zadania)

• Korzystny wpływ grupy na jednostkę realizuje się o tyle, o ile grupa stanowi jej oparcie w trudnych sytuacjach życiowych, pozwala uciec przed poczuciem osamotnienia i izolacji, wyzwala postawy altruistyczne, uczy wrażliwości na reakcję innych ludzi i dzięki procesom wzajemnego naśladowania ułatwia kształtowanie umiejętności społecznych.

Praca w zespole specjalistów (team work) Traktowana jest niekiedy jako odrębna metoda pracy z grupą. Praca w interdyscyplinarnym zespole specjalistów ma swoją specyfikę wynikającą z faktu, że tworzące zespół osoby oprócz różnic indywidualnych wnoszą do grupy różnice wiedzy i kompetencji wynikające z ich odmiennego przygotowania zawodowego. Praca zespołu specjalistów wymaga znacznego zaangażowania czasu i energii, ale w dłuższej perspektywie jest bardzo efektywna i pozwala lepiej rozumieć problemy klientów i realizować wydatkowanie środków na pomoc społeczną.

Metoda organizowania społeczności lokalnej (community organization, community work) Polega na ulepszaniu sytuacji (gminy, osiedla, dzielnicy, miasta) zjednoczonymi siłami organizacji publicznych i społecznych, mobilizujących wszelkie siły społeczne do działań w oparciu o wspólny plan, wypracowany przy pomocy odpowiednich badań kompleksowych. Odmiany community organization (J.Rothman)

1. Podejście strukturalne- koncentruje się na wymiarze politycznym i geograficzno- przestrzennym funkcjonowania społeczności lokalnej, np. analiza nierówności społecznych.

2. Podejście psychospołeczne- koncentruje się na subiektywnym, kulturowym wymiarze funkcjonowania społeczności, np. analiza podstawowych postaw i opinii.

3. Podejście ekologiczno- demograficzne- skupia się na analizie przestrzenno- społecznych aspektów funkcjonowania społeczności, np. rozmieszczeniu przestrzennym ubóstwa

4. Podejście funkcjonalne- podejmuje analizę społeczności z punktu widzenia potrzeb jej członków

5. Podejście systemowe- rozpatruje społeczność jako układ powiązanych ze sobą podsystemów (grup, instytucji, organizacji,), stanowiący element większej całości (regionu, kraju).

Typologia praktycznych modeli community work (J. Rothman)

• Model A (rozwoju lokalnego)- celem działania jest przywrócenie społeczności jako całości jej zdolności do samodzielnego rozwiązywania własnych problemów. Podstawową strategią jest aktywizacja jak największej liczby osób, grup, instytucji i skupienie ich wokół wspólnych celów i zadań.

• Model B (planowania społecznego)- działania skoncentrowane na rozwiązywaniu konkretnych problemów społecznych. Podstawową strategią działania jest oparte na dokładnym rozpoznaniu sytuacji planowanie społeczne, realizowane głownie przez profesjonalne służby społeczne we współpracy z agendami rządowymi i samorządowymi.

• Model C (akcji społecznej)- celem działania jest zmiana zasad dystrybucji władzy lub zasobów na korzyść najbardziej upośledzonych grup społecznych. Podstawowa strategia działania polega na działaniach oddolnych, mobilizowaniu opinii publicznej w celu wymuszenia odpowiednich reform.

Modele te rzadko występują w czystej postaci, z reguły stosuje się podejście eklektyczne, łączące wszystkie trzy modele.

Model podstawowy (generalist approach) Jest syntezą trzech tradycyjnych metod pracy socjalnej, jako procesu rozwiązywania problemu. Podejście to opiera się na następujących założeniach:

1. Ludzkie problemy mają zazwyczaj swoje przyczyny mikro- i makrospołeczne; dlatego pracownik socjalny musi uwzględnić ten fakt w swojej praktyce.

2. Rodzaj problemu dyktuje dobór metody działania; pracownik socjalny musi być przygotowany do stosowania w praktyce każdej z trzech metod.

3. Trzy metody tradycyjne mogą być stosowane w konkretnym przypadku sukcesywnie lub w różnych połączeniach, zależnie od okoliczności.

4. Pracownik socjalny nie może poprzestać na pomaganiu konkretnej jednostce lub grupie, lecz musi czuć się odpowiedzialny za poszukiwanie nowych rozwiązań prawno- organizacyjnych.

ZAJĘCIA 7

Klienci z własnego wyboru - Część klientów poszukuje usługi pracownika socjalnego lub stosownej placówki z własnej woli. Są to często ludzie, których społeczność uznaje za „normalnych”, a których problemy mogą pojawiać się w toku socjalizacji do takich faz życia, jak okres dojrzewania, rodzicielstwo, emerytura. Mogą oni poszukiwać pomocy w podejmowaniu zasadniczych decyzji odnoszących się do zmiany roli. Inną kategorią osób są takie, które doświadczyły zdarzeń, nad którymi nie mogły zapanować (np. katastrofy naturalne). Kolejną kategorią są osoby, które wykonują jakąś służbę społeczną (np. rodzice zastępczy czy adopcyjni). Rodzice zastępczy mogą być postrzegani jako współpracownicy służb socjalnych. Jeszcze inną grupę klientów z własnego wyboru tworzą osoby, które chciałyby poprawić swoje umiejętności społeczne, rozwiązać problemy z własną tożsamością lub stosunkami z innymi

Klienci nakłaniani - Kategoria klientów mieszcząca się pomiędzy klientami dobrowolnymi a klientami z przymusu. Nie grozi im żadna sankcja ani społeczna ani prawna, jeśli nie chcą korzystać z pomocy. Jednak wywiera się na nich naciski żeby taką pomoc przyjęli. Dobrym przykładem są tu ludzie, których inni postrzegają jako mających problemy: mąż, którego współmałżonka w nim upatruje przyczyny nieporozumień; uczeń, którego zaburzenia emocjonalne stanowią w opinii nauczyciela przeszkodę w nauce. Ludzie nakłaniani stanowią większość wśród klienteli placówek. W takich przypadkach cel interwencji ma także charakter socjalizacyjny.

Klienci z przymusu - Korzystanie z usług jest wymuszone przez prawo lub zagrożenie przykrymi sankcjami społecznymi. Są to m.in. osoby z przypisanym przez sąd dozorem lub korzystający z warunkowego zwolnienia, których obowiązkiem jest kontakt z pracownikiem socjalnym pod groźbą ponownej utraty wolności, a także pacjenci szpitali psychiatrycznych i instytucji o podobnym profilu. Klienci z przymusu obsługiwani są zwykle przez placówki, których jednym z celów jest także kontrola społeczna.

Cechy dobrego kontaktu

Bardzo ważną rolę w nawiązaniu kontaktu odgrywa otwarta postawa pracownika. Powinna być już zachętą do współpracy. Cechy nawiązania dobrego kontaktu: otwarta postawa pracownika, która już symbolizuje zainteresowanie problemem, miłe powitanie, przyjazny ton, uśmiech czy też gest zachęcający do zbliżenia, inicjatywa pracownika (wyraża zainteresowanie klientem jako człowiekiem). Ma to miejsce, kiedy pracownik używa sformułowań przypisanym interakcjom ze znajomymi.

• Trafny wybór odpowiednich środków komunikacyjnych to bardzo ważny element pracy socjalnej. Błąd w tym zakresie może bardzo utrudnić realizację plany pomocy. Równie niewłaściwe jest zbyt otwarte, tak więc środki komunikacyjne powinny być dobierane do typu klienta oraz do planu działania, jaki wobec owego klienta się podejmuje.Na jakość kontaktu znaczący wpływ mają kompetencje komunikacyjne pracownika, jego intuicja oraz umiejętności wyczucia sytuacji. Równie ważnym elementem owych kompetencji są prywatne teorie pracowników socjalnych dotyczące strategii komunikowania się z klientem.

ZAJĘCIA 11

Termin „asystent” został wyprowadzony od słowa „asysta” i określa osobę towarzyszącą komuś, współobecną, pomagającą, będącą w pogotowiu. Asystent to „osoba, która towarzyszy klientowi w pokonywaniu jego życiowych trudności, pracuje na zasobach klienta, udziela wsparcia, motywuje rodzinę do zmiany niekorzystnej dla niej sytuacji i poprawy funkcjonowania” (A. Dunajska, D. Dunajska,B. Klein, 2011, s. 37-38).

A. Żukiewicz określił trzy sfery funkcjonowania asystenta jako zawodu wykonywanego w ramach służby społecznej, jako usługi realizowanej w ramach systemu pomocy i wsparcia społecznego oraz jako swoistego przejawu ingerencji państwa w życie rodzinne”

Asystentura - nowa metoda, asystent rodziny - nowa profesja, usługa, zawód w systemie wspierania rodzin

Asystent rodziny jako profesja - W kontekście wyłaniania się w polskich warunkach nowej profesji - asystenta rodzinnego - ważne pytanie będzie niewątpliwie dotyczyć zasadności tworzenia nowego zawodu w przypadku istnienia specjalistów pracy z rodziną, pracowników socjalnych kompetentnych w zakresie tej pracy czy innych profesjonalistów, którzy na bazie odpowiednich kompetencji potrafią wspomagać rodziny w procesach przezwyciężania trudności życiowych i rozwoju.

Asystent rodzinny jako usługa - Asystowanie rodzinne we współczesnych rozwiązaniach strukturalno-organizacyjnych zalicza się do sfery usług, których celem zasadniczym jest poprawa warunków życia codziennego i wzmacnianie więzi rodzinnych przez towarzyszenie rodzinom dysfunkcjonalnym, które nie potrafią samodzielnie pokonywać trudności życiowych. Ów towarzysz społeczny funkcjonuje wraz z rodziną, pełniąc przy tym różne role wpisujące się w zakres potrzeb danej rodziny i poszczególnych jej członków. Dla jednych jest nauczycielem, dla innych pomocnikiem, jeszcze innym pomaga zrozumieć codzienne reakcje i uwalniać się od napięć, które w życiu codziennym przeszkadzają w prawidłowym funkcjonowaniu rodzinnym, sąsiedzkim, zawodowym czy społecznym.

Ingerencja w życie rodzinne - przyjmując założenie, że ingerencja w sferę życia rodzinnego czynników zewnętrznych jest dopuszczalna w imię takich zasad, jak ochrona zdrowia lub życia, troska o optymalne wykorzystanie/spożytkowanie potencjału sił ludzkich - kapitału społecznego czy wręcz dbałość o realizację podstawowych funkcji społecznych, zasad współżycia społecznego opartych na ogólnych wartościach humanistycznych, konieczne jest stawianie pytań o granice tej ingerencji, o przesłanki uzasadniające dokonanie odpowiedniej interwencji i o jej formy

Do funkcji realizowanych przez asystentów rodziny możemy zaliczyć funkcje :

(1) wsparcia psychiczno-emocjonalnego, także następujące funkcje realizowane przez asystenta rodziny:

2) diagnostyczno-monitorującą,

3) opiekuńczą,

4) doradczą,

5) mediacyjną,

6) wychowawczą,

7) motywująco-aktywizującą,

8) koordynacji działań skierowanych na rodzinę.

Wymienione wcześniej funkcje asystenta rodziny pozwalają ująć w sposób całościowy tok postępowania rozpoczynający się - zwłaszcza w sytuacji spotkania się z rodziną będącą w kryzysie - wstępnym wsparciem, czemu towarzyszy postępowanie diagnostyczne dające podstawy do wszczęcia prawidłowych i skutecznych działań opiekuńczych wzmocnionych fachowym doradztwem, a w razie potrzeby oddziaływaniem wychowawczym i mediacją. Od początku w owym toku postępowania asystenta rodziny nie powinno zabraknąć też motywowania i aktywizowania wszystkich jej członków, co w końcowym rezultacie powinno przynieść odbudowę rodziny.

Tekst ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej z dnia 28 kwietnia 2011 r. Wymienia zadania jakie powinien realizować asystent rodziny :

1) opracowanie i realizacja planu pracy z rodziną we współpracy z członkami rodziny i w konsultacji z pracownikiem socjalnym, o którym mowa w art. 11 ust. 16;

2) opracowanie, we współpracy z członkami rodziny i koordynatorem rodzinnej pieczy zastępczej, planu pracy z rodziną, który jest skoordynowany z planem pomocy dziecku umieszczonemu w pieczy zastępczej;

3) udzielanie pomocy rodzinom w poprawie ich sytuacji życiowej, w tym w zdobywaniu umiejętności prawidłowego prowadzenia gospodarstwa domowego;

4) udzielanie pomocy rodzinom w rozwiązywaniu problemów socjalnych;

5) udzielanie pomocy rodzinom w rozwiązywaniu problemów psychologicznych;

6) udzielanie pomocy rodzinom w rozwiązywaniu problemów wychowawczych z dziećmi;

7) wspieranie aktywności społecznej rodzin;

8) motywowanie członków rodzin do podnoszenia kwalifikacji zawodowych;

9) udzielanie pomocy w poszukiwaniu, podejmowaniu i utrzymywaniu pracy zarobkowej;

10) motywowanie do udziału w zajęciach grupowych dla rodziców, mających na celu kształtowanie prawidłowych wzorców rodzicielskich i umiejętności psychospołecznych;

11) udzielanie wsparcia dzieciom, w szczególności poprzez udział w zajęciach psychoedukacyjnych;

12) podejmowanie działań interwencyjnych i zaradczych w sytuacji zagrożenia bezpieczeństwa dzieci i rodzin;

13) prowadzenie indywidualnych konsultacji wychowawczych dla rodziców i dzieci;

14) prowadzenie dokumentacji dotyczącej pracy z rodziną;

15) dokonywanie okresowej oceny sytuacji rodziny, nie rzadziej niż co pół roku, i przekazywanie tej oceny podmiotowi, o którym mowa w art. 17 ust. 17

Nowa regulacja prawna zakłada wprowadzenie asystenta rodziny na poziomie samorządu gminnego. Celem jego pracy jest osiągnięcie przez rodzinę podstawowego poziomu stabilności życiowej, co umożliwi jej wychowywanie dzieci. Jego głównym zadaniem jest niedopuszczenie do oddzielenia dziecka od rodziny lub umożliwienie jak najszybszego powrotu dziecka umieszczonego w pieczy zastępczej do rodziców. Na podstawie ustawy możemy stwierdzić , iż rola asystenta rodziny powinna sprowadzać się do :

- bezpośredniej pracy z rodziną,

- bezpośredniej pracy z dzieckiem,

- działania pośrednie realizowane na rzecz dziecka i rodziny,

- organizacja własnego warsztatu pracy

Pozytywne przykłady udanej pracy związane z wprowadzeniem asystentury rodziny pokazały dość dobitnie, że metoda ta daje dobre rezultaty w rodzinach najbardziej zagrożonych wykluczeniem, szczególnie wieloletnich klientów pomocy społecznej, niezaradnych życiowo, uzależnionych od pomocy. Pozwala zatem na udzielanie pomocy planowanej, dostosowanej do indywidualnej sytuacji życiowej rodziny

Praca asystenta rodziny wymaga jednak stosowania różnych technik i trudno mówić o możliwości zastosowania jej jako uniwersalnej metody we wszystkich typach rodzin.

Predyspozycje do wykonywania zawodu asystenta rodziny.

W modelu przyjętym w nowej ustawie z 28 kwietnia 2011 roku wynika jasno, że zadania asystenta rodziny mają być skoncentrowane na efektywnej pracy z rodziną. W proponowanym modelu działań zakłada się otwartość osób objętych pomocą wobec propozycji i programu, jakie zostaną skonstruowane dla konkretnej rodziny znajdującej się w trudnej sytuacji. Z faktu powołania nowego zawodu - w którym pokłada się wielką nadzieję na uratowanie rodziny przed dramatycznym zdarzeniem, jakim jest odebranie dziecka - jasno wynika, że tak specyficzne pole działania powinno być zagospodarowane przez wysoko wykwalifikowanego pracownika posiadającego szeroką wiedzę o rodzinie, problemach związanych z pełnieniem roli rodzicielskiej, postawach rodzicielskich, wychowaniu, socjalizacji i funkcjonowaniu systemu rodzinnego, etyce pomagania, a zatem wiedzę z zakresu socjologii rodziny, socjologii wychowania, pedagogiki rodziny, pedagogiki społecznej, psychologii społecznej, a przede wszystkim - z zakresu pracy socjalnej.

Pomoc społeczna, służby społeczne i praca socjalna - ćwiczenia gr. 2, mgr Paulina Bunio-Mroczek

1

---