Tło historyczne w opowiadaniu „Marcin Kozera”
Akcja opowiadania Marcin Kozera toczy się tuż przed wybuchem I wojny światowej w czasie, gdy Polska nie istniała na mapie Europy. Datą, którą można przywołać, jest przełom 1913/1914 roku. Wówczas to w środowisku polskich emigrantów w Londynie trwa zagorzała dyskusja na temat szans odzyskania przez Polskę niepodległości dzięki nadchodzącej walce. Choć emigranci pamiętali o klęskach dwóch zrywów, to jednak nadal mieli nadzieję na wolność.
Akcja opowiadania dzieje się między innymi w domu dzierżawionym przez Towarzystwo Patriotyczne. Związek ów istniał rzeczywiście. Był tajną organizacją niepodległościową, założoną w Warszawie, działającą w Królestwie Polskim od 1 maja 1821 roku i zrzeszającą członków rozwiązanego w 1820 roku Wolnomularstwa Narodowego oraz wielkopolskiego Związku Kosynierów. Strukturą nawiązywała do wzorów karbonarskich. Założycielem towarzystwa był major Walerian Łukasiński, który uważał, że należy zabiegać o spełnienie przez Aleksandra obietnic składanych Polsce. Nie sprecyzował jednak zwięzłych celów działalności i środków realizacji, lecz poprzez połączenie walki zbrojnej i przychylnej międzynarodowej sytuacji dążył wszystkimi sposobami do odbudowy Polski w granicach sprzed roku 1772.
Program TP można nazwać umiarkowanym. Swą aktywność wyrażało między innymi poprzez inspirowanie opinii publicznej do pisania petycji do monarchy. Tomasz Kizwalter, współautor Historii Polski (seria Biblioteczka Gazety Wyborczej) pisze, że Łukasiński: „Ostrzejsze sposoby wywierania presji na władcę uważał, podobnie jak zdecydowana większość członków związku, za rozwiązanie, które w chwili obecnej wymusić mogą tylko niesprzyjające okoliczności. Jeśli zastanawiano się nad ewentualnością akcji zbrojnej, mającej przywrócić narodowi niepodległy byt państwowy, to szanse dla takich poczynań widziano w odleglejszej przyszłości - pod warunkiem, że stosunki polityczne w Europie ulegną przemianom korzystnym dla polskich aspiracji”.
Walerian Łukasiński przyszedł na świat 14 kwietnia 1786, a zmarł 27 lutego 1868 roku. Mając dwadzieścia jeden lat wstąpił w szeregi wojska Księstwa Warszawskiego, z którym uczestniczył w kampaniach napoleońskich 1807, 1809 i 1813. Następnie zasilił oddziały wojska Królestwa Polskiego. Był założycielem Wolnomularstwa Narodowego (1819 rok) oraz tajnego Towarzystwa Patriotycznego (1821 rok). Został aresztowany przez władze rosyjskie i na mocy wyroku Najwyższego Sądu Wojennego skazany na dziewięć lat twierdzy w Zamościu (karę tę zmniejszono o dwa lata). Przyczynił się do zorganizowania buntu w więzieniu, za co niestety podwojono mu wyrok. Gdy wybuchło powstanie listopadowe 1830 roku, Łukasiński został przewieziony do Twierdzy Szliselburskiej, gdzie spędził resztę życia w bardzo ciężkich warunkach bytowych. Jest autorem Pamiętnika oraz postacią obecną w utworach takich polskich twórców, jak Adam Mickiewicz czy Stanisław Wyspiański. |
||
|
||
Prężną i szybko rozwijającą się organizacją kierował Wydział Centralny z Karolem Wierzbołowiczem, prezydentem prowincji warszawskiej Stanisławem Węgrzeckim oraz prezydentem prowincji wielkopolskiej Janem Nepomucenem Umińskim na czele.
Gdy w październiku 1822 roku władze rosyjskie aresztowały Waleriana Łukasińskiego, przywództwo przejął ppłk Seweryn Krzyżanowski. To za jego inicjatywą organizacja prowadziła rokowania z rosyjskim Związkiem Południowym w sprawie współdziałania w wypadku wybuchu rewolucji w Rosji. Po upadku powstania dekabrystów trzy lata później i ujawnieniu ich kontaktów z Towarzystwem Patriotycznym, władze rosyjskie wpadły na trop związku i zaczęły się aresztowania jego przywódców.
Doszło do procesu. W latach 1827-1828 Sąd sejmowy obradował nad losem oskarżonych o zdradę stanu. W końcu skazał ich na stosunkowo niewielkie kary więzienia, do czego przyczyniła się niewątpliwie opinia publiczna, która broniła członków TP.
Niestety, wyrok sądu nie spotkał się z całkowitą aprobatą Rosjan, którzy skutecznie prześladowali członków i sympatyków organizacji zamieszkałych na Litwie, Podolu, Wołyniu, zsyłając ich do kopalń i na Syberię.