UNIWERSYTET RZESZOWSKI

Tomasz Zioło

EUROPEJSKI SYSTEM BANKÓW CENTRALNYCH

Praca magisterska

napisana pod kierunkiem

Dr Olgierda Łunarskiego

RZESZÓW 2005

Spis Treści

Wstęp ...........................................................................................................................3

Rozdział I Unia Gospodarczo-Walutowa ..........................................6

1. Rys Historyczny .......................................................................................6

2. Etapy Unii Walutowej ............................................................................16

Rozdział II

Euro jako jednostka walutowa ......................................23

2.1 Euro efektem unii walutowej ............................................................................23

2.2 Wprowadzanie Unii gospodarczo-walutowej .................................................. 24

2.3 Skutki wprowadzenia nowej waluty europejskiej ...........................................29

2.4 Znaczenie Unii Walutowej dla Polski ..............................................................33

Rozdział III

Instytucje unii walutowej poprzedzające ESBC...........35

1. Europejski Instytut Walutowy ...................................................................36

2. Komitet Walutowy .........................................................................................48

3. Komitet Ekonomiczno-Finansowy ..............................................................48

Rozdział IV

Europejski Bank Centralny i Europejski System Banków Centralnych.........................................................................................50

4.1 Cele ESBC ......................................................................................................50

4.2 Instrumenty działania narodowych banków centralnych .................................51

3. Zakres harmonizacji prawa ...............................................................................52

4. Niezależność banków centralnych....................................................................52

4.4.1 Niezależność funkcjonalna ...............................................................................53

4.4.2 Niezależność instytucjonalna ...........................................................................53

4.4.3 Niezależność personalna...................................................................................55

1. Niezależność finansowa ...................................................................................57

2. Kontrola zewnętrzna.........................................................................................58

5. Wykonywanie zadania statutowych ESBC przez EBC ...................................60

4.6 Organizacja EBC ..............................................................................................62

4.6.1 Rada Naczelna ..................................................................................................62

4.6.2 Zarząd EBC ......................................................................................................65

4.6.3 Rada Generalna ................................................................................................68

4.6.4. Głosowanie .......................................................................................................69

1. Kapitał ..............................................................................................................70

7. Integracja NBP z ESBC...............................................................................................72

Podsumowanie...................................................................................................79

Wstęp

Podpisanie traktatu akcesyjnego wraz z późniejszym ratyfikowaniem poprzez referendum akcesyjne zwieńczyło proces integracji Polski z Unią Europejską, jego efektem było uzyskanie członkostwa w rodzinie europejskiej od 1-go maja 2004.

Traktat akcesyjny wraz z poprzedzającymi go podstawowymi unijnymi aktami prawnymi zobowiązał nas do stopniowej integracji wewnątrz Unii. Symbolem takiej integracji będzie zastąpienie Złotego przyjęciem wspólnej waluty Euro i przystąpienie do Europejskiej Unii Walutowej oraz Europejskiego Systemu Banków Centralnych.

W niniejszej pracy autor przedstawia szczegółowo postanowienia traktatów odnoszące się do materii związanej z prowadzeniem w życie wspólnej waluty, ukazując jednocześnie cele, organizację i zadnia jakie wypełnia Europejski System Banków Centralnych.

Jako, że celem niniejszej pracy jest przybliżenie problematyki unii walutowej w jej współczesnym zinstytucjonalizowanym wydaniu z uwzględnieniem instytucji zarządzającymi Strefą Euro, koniecznym stało się przybliżenie samej idei wprowadzenia jednolitej waluty, idei której źródeł szukać można już w XIX wieku, a za jej początek wielu uważa powstanie w 1866 roku tzw.: „Łacińskiej Unii Walutowej”. W oparciu o powyższe założenia powstał rozdział pierwszy niniejszej pracy, zawierający tło historyczne, dzięki któremu możliwe jest zapoznanie się z ewolucją koncepcji wspólnej waluty, począwszy od koncepcji dziewiętnastowiecznych po wykształcenie się koncepcji unii walutowej, w ramach integracji europejskiej. W rozdziale przestawione są efekty wprowadzania wyżej wymienionych koncepcji wraz ze skutkami jakie ze sobą niosły.

Druga część wyżej opisanego rozdziału zawiera, opis etapów wprowadzania Unii Gospodarczej i Walutowej w ramach integracji eropejskiej, z uwzględnieniem organów wspólnot europejskich odpowiedzialnych za skuteczne przeprowadzenie integracji walutowej, wraz z harmonogramem jej wprowadzania, który został narzucony przez uchwalony w 1992 roku Traktat z Mastricht .

Taka konstrukcja pierwszego rozdziału pracy służy realizacji założenia autora, który starał się naświetlić rozwój koncepcji Unii Walutowej oraz przyczyny, dla których jej wprowadzenie było istotne dla całego procesu integracji w ramach Unii.

Drugi rozdział niniejszej pracy poświęcony jest w całości nowej Europejskiej walucie - Euro. Zawiera on omówienie przyczyn wprowadzenia nowej waluty, celów stawianych przed nową jednostka monetarną jak i opis spodziewanych efektów, które wprowadzenie nowej waluty ma wywołać. Rozdział zawiera także opis kosztów jakie są niezbędne do poniesienia celem wprowadzenia nowej waluty.

W przeważającej jednak mierze praca ta jest poświęcona omówieniu poszczególnych elementów Europejskiego Systemu Banków Centralnych oraz norm prawnych które legły u podstaw powołania wspólnej waluty UE. Jako, że wprowadzanie Unii Walutowej przebiegało etapami koniecznym było scharakteryzowania instytucji jakie zaistniały w procesie integracji monetarnej.

W z związku z tym rozdział trzeci niniejszej pracy poświęcono na omówienie poszczególnych instytucji, poprzedzających Europejski Bank Centralny . Rozdział ten zawiera charakterystykę, zadania, oraz cel powołania Europejskiego Instytutu Walutowego. Poza tym scharakteryzowano inne ważne instytucje odpowiadające za wprowadzanie wspólnego pieniądza jak np.: Komitet Ekonomiczno-finansowy. Ostatnią instytucją omówioną w rozdziale trzecim jest Komitet walutowy odpowiedzialny za koordynowanie polityk monetarnych państw członkowskich UE.

Rozdział czwarty niniejszej pracy zawiera dokładną charakterystykę instytucji składających się na Europejski System Banków Centralnych. Autor szczególną uwagę skupił na przedstawieniu ram prawnych funkcjonowania ESBC jak i fakt szeroko rozumianej niezależności ESBC od innych organów UE jak i państw członkowskich.

Rozdział zawiera opis celów jakie postawiono przed ESBC jak EBC. Oprócz tego można w nim zapoznać się ze strukturą organizacyjną Europejskiego Banku Centralnego, zasadami funkcjonowania tej instytucji, czy wreszcie zakresem działań, które zostały wpisane w kompetencje w/w instytucji. Wyżej opisany rozdział zawiera także opis organów decyzyjnych funkcjonujących w tych instytucjach takich jak: Zarząd EBC, czy Radę Generalną .

Na koniec zawarto informację na temat procesu integracji Narodowego Banku Polskiego z ESBC wraz z problemami jakie wynikają z istniejących rozbieżności prawnych pomiędzy ustawodawstwem polskim a europejskim.

Pracę wieńczy podsumowanie, w którym autor próbuje zarysować wady jak i zalety projektu Europejskiej Unii Walutowej, Systemu Banków Centralnych i Europejskiego Banku Centralnego. Kończąc rozważania autor przedstawia zarys ewentualnego procesu ewolucji Unii Walutowej z uwzględnieniem korzyści, które będą uatrakcyjniać ewentualne przystąpienie nowych członków UE do Eurolandu.

Rozdział I Unia Gospodarczo- Walutowa

1.1. Rys historyczny

Do pierwszego porozumienia walutowego w historii Europy doszło w sierpniu 1866 roku. W tym właśnie roku cztery europejskie kraje: Belgia, Francja, Szwajcaria oraz Włochy zawarły tzw. Łacińską. Unię Walutową. Państwa które przystępowały do tego porozumienia za najważniejsze uznały konieczność ujednolicenia-standaryzacji będących w obiegu bardzo popularnych monet pięciofrankowych- wartość monet oparta była o cenę srebra. Znaczenie tego porozumienia nie było jednak istotnie ponieważ w 8lat po jego podpisaniu (1874) doszło do spadku wartości srebra, a tym samym ograniczenia wagi systemu monetarnego opartego na monecie srebrnej. Cztery lata później doszło do odejścia od systemu monetarnego opartego na monecie srebrnej. Za ciekawostkę należy uznać fakt formalnego istnienia Łacińskiej Unii Walutowej aż do 1995 r. kiedy to ostatecznie została rozwiązana.

Kolejnym ważnym przykładem unii monetarnej była Skandynawska Unia Walutowa¹, która swa nazwę zawdzięcza krajom członkowskim potocznie nazywanymi skandynawskimi. Jako pierwsze przystąpiły do niej Dania i Szwecja. W późniejszym czasie przystąpiło do niej kolejne państwo skandynawskie jakim była Norwegia, do przystąpienia doszło w 1875 r. Za główny cel Skandynawskiej Unii Walutowej postawiono wyemitowanie wspólnej waluty pod nazwą korony skandynawskiej .

Porozumienie walutowe pomiędzy tymi trzema państwami dopusz­czało do obiegu, w charakterze prawnego środka płatniczego, mone­ty złote, srebrne i miedziane, bez względu na to, w którym państwie zostały wybite².

Realizując postanowienia porozumienia walutowego banki centralne sygnatariuszy zobowiązały się akceptować wzajemnie swoje banknoty oraz rozliczać salda za pośrednictwem systemu clearingowego. Pomimo zawartego porozumienia kraje będące członkami Skandynawskiej Unii Walutowej nie zacieśniły współpracy walutowej. Jako główny sukces tej unii należy uznać przyczynienie się do niwelowania i minimalizowania rozbieżności pomiędzy poszczególnymi walutami państw narodowych należących do unii. Ulegała ona stopniowemu rozkładowi aż do czasu pierwszej wojny światowej. Dopiero po zakończeniu wojny nastąpiło jej oficjalne rozwiązanie.

Warto również zauważyć, że na terenie Rzeszy integracja państw niemieckich, na początku lat siedemdziesiątych dziewiętnastego wieku, została przeprowadzona między innymi za pomocą unifikacji walutowej. To właśnie ta unifikacja dała początek marce niemiec­kiej w 1871 roku³.

Stopniowy proces unifikacji państw niemieckich postępował w raz z procesem upraszczaniem struktury taryf celnych na wewnętrznych granicach oddzielających od siebie kraje niemieckojęzyczne. Proces ten ukończył się powstaniem jednej waluty i jego wyrazem był Traktat o związku celnym z 1833 r.. Dał on początek unii celnej między państwami niemieckimi, ustanowił pobieranie opłat celnych w złotych lub srebrnych monetach, które były emitowane przez kraje-sygnatariusze tego traktatu⁴. Za początek procesu tworzenia unifikacji walutowej uważa się moment podpisania odpowiednich układów w 1837 i 1838 r., kiedy to państwa niemieckie z południa przyjęły, za wspólną monetę w miejsce dotychczas różnych systemów walutowych jedną wspólną jednostkę monetarną, guldena (florena). Jednocześnie z procesem integracyjnym na południu kraje z północy terenów niemieckojęzycznych zaakceptowały pruskiego talara jako wspólną walutę.

Celem ustalenia kursu wymiany pomiędzy tymi dwiema walutami doszło do skutku spotkanie czyli tzw. Konwencja drezdeńskiej z 1838 r. W trakcie jej obrad ustalono kurs wymiany pomiędzy pruskim talarem a guldenem, wprowadzono emisję nowej wspólnej waluty stowarzyszeniowej (Verainsmunze), odpowiadała ona odpowiednio 2 talarom pruskim i 3.5 guldena. Kolejny etapem niemieckiej unii walutowej a zarazem jednoczenia rozbitego państwa niemieckiego była unia monetarna do której doszło w 1857 roku (Munzferein), jej rezultatem było porzucenie srebrnej marki kolońskiej a zastąpiono ją 500 gramowym funtem unii celnej (Zollpfund), oprócz tego uproszczono przeprowadzanie kursu wymiany talara pruskiego w stosunku do południowo-niemieckiego guldena - zmieniono przelicznik tak, że jeden talar pruski równał się 1,75 południowoniemieckiego guldena.

Ostatnim etapem który dopełnił proces ujednolicania waluty niemieckiej nastąpił w roku 1871 kiedy to doszło w październiku do zastąpienia dotychczasowych walut przez markę niemiecką która równała się stu fenigom, waluta ta stała się oficjalna jednostką monetarna Niemiec.

W podobnej jak Niemcy geopolitycznej sytuacji znajdowały się Włochy, gdzie na początku XIX wieku występowało wiele państewek nie tworzących spójnego organizmu państwowego. W tym okresie każde z nich miało odmienne waluty opierające się na różnych parytetach. Dopiero wraz zjednoczeniem państwa włoskiego sytuacja uległa zmianie.

Ostatecznie waluta zjednoczonych Włoch stała się waluta Królestwa Sardynii-lir.⁵

Wstępny powrót do idei zjednoczonej Europy oraz wspólnej waluty próbowano kreślić tuz po zakończeniu II wojny światowej. Prawdziwym przełomem okazały się poszczególne traktaty kolejno rozszerzające skalę integracji w ramach EWG.

Traktat o Europejskiej Wspólnocie gospodarczej (EWG) z 1957 roku zawiera jedynie pośrednio postanowienia o unii walutowej krajów Wspólnoty Europejskiej. Cele Wspólnoty powinny być osiągane za pomocą zbliżenia polityki gospodarczej krajów członkowskich .⁶

Traktat ten w szeroki sposób interpretował zagadnienia gospodarcze w tym politykę walutową. Każdy kraj bowiem powinien być zorientowany na stabilizacje poziomu cen, dążyć do równoważenia bilansu płatniczego, co pośrednio wpływałoby na wzrost zaufania do walut krajowych. Traktat przewidywał konieczność konsultacji i koordynacji polityki walutowej państw Wspólnot Europejskich.

Z kolei polityka kształtowania kursów walutowych została uznana w traktacie o EWG za wspólną sprawę państw członkowskich. W razie perturbacji w kształtowaniu równowagi bilansu płatniczego niezbędne staje się stosowanie różnorodnych form interwencji.⁷ Mimo iż traktat uznawał za wewnętrzną kompetencję poszczególnych państw sprawy polityki monetarnej do ogromny nacisk położono na współpracę państw członkowskich. Współpraca miała być prowadzona w oparciu o zasady przyjęte przez międzynarodowy system walutowy system ten opiera się na uznawaniu stałych kursów walutowych. Katastrofa systemu z Bretton-Woods⁸ spowodowała przyjęcie reguły płynnych kursów walutowych a zarazem zmusiła do zmiany sposobu konsultacji i koordynacji polityki walutowej.

Odpowiedzialność za całokształt współpracy walutowej powierzona została instytucją Wspólnoty Europejskiej. Rada ministrów spełnia szczególna rolę w tworzeniu ram prawnych dla współpracy walutowej, koordynowaniu współpracy walutowej państw Wspólnoty, organizowaniu wspólnych posiedzeń ministrów finansów, a także prezesów banków emisyjnych państw członkowskich, oraz w podejmowaniu uchwał o skutkach walutowych.⁹

Zgodnie z zapisami traktatowymi, zarówno Parlament Europejski jak i Rada Europejska nie maja kompetencji, za pomocą których mogłyby bezpośrednio tworzyć model współpracy walutowej.

Ciałem, które posiadało bezpośre­dni wpływ na kształt, tejże współpracy jak również

Obszar koordynacji in­stytucjonalnych form współpracy walutowej, ma Komitet Doradczy do spraw Walutowych. W skład komitetu wchodzą wysocy rangą urzędnicy banków emisyjnych oraz przedstawiciele rządów krajów będących członkami wspólnoty, dodatkowo w skład Komitetu wchodzi dwóch wysokich rangą urzędników Komisji Euro­pejskiej.

Członkostwo w Komitecie jest kadencyjne urzędnicy są powoływani na dwa lata. Można zostać powołanym ponownie na kolejne dwa lata.

Komitet ma określona minimalna liczbę spotkań w ciągu roku, zgodnie z wytycznymi musi spotkać się co najmniej sześć razy w roku. Celem skuteczniejszego działania Komitet organizuje zebrania co miesiąc.

Polityka walutowa pomiędzy krajami członkami wspólnot europejskich jest koordynowana na obszarze unii na podstawie ogólnego obrotu rozliczeniowego między krajami Wspólnot Europejskich. Oprócz tego aby skuteczniej działać w obszarze polityki walutowej Komitet uwzględnia bieżącą sytuację finansowo-walutową państw członkowskich.

Po określeniu stanowiska w sprawach bieżących związanych z polityką walutową stanowisko Komitetu przekazywane jest Radzie Ministrów oraz Komisji Europejskiej. Do głównych zadań Komitetu zalicza się również precyzowanie kierunków kształtowania polityki pieniężnej i kredytowej Wspólnot Europejskich.

Rada wraz z Komisją obligatoryjnie zasięgają opinii Komitetu w sprawie liberalizacji obrotu kapitałowego, ograniczeń obrotu kapi­tałowego, zmian kursów walutowych, równoważenia bilansu płat­niczego Wspólnoty, rewizji koszyka ecu, zmian w strukturach in­stytucjonalnych Wspólnoty¹⁰.

Celem sprawniejszego działania Komitetu Doradczego do spraw Walu­towych wprowadzono organ pomocniczy którym jest Komitet Zastępców Komitetu Doradczego do spraw Walutowych, członkami Komitetu zastępców zostają osoby wyłonione przez Komitet Doradczy, albowiem zastępcy powinni posiadać pełne zaufanie członków komitetu Doradczego.

Głównym zadaniem tego Komitetu jest selekcja problemów rozstrzyganych na posiedzeniach Komitetu Doradczego do spraw Walutowych.

Innym organem Wspólnot Europejskich, mającym ogromne znaczenie dla kształtowania współpracy walutowej, jest Komitet Prezesów Ban­ków Centralnych. Jego głównym atutem jest niezależność od instytucji Wspólnoty.

Wśród wielu zadań oraz kompetencji spoczywających na Komitecie na czoło wysuwają się obowiązek konsultacji w kwestii zasad i wytycznych polityki banków centralnych. Kolejnym zadaniem jest prowadzenie ścisłej wymia­ny informacji, a także prowadzenie ocen postanowień banków emisyjnych. Innym zadaniem jest stałe koor­dynowanie polityki pieniężno-kredytowej, w tym również w zakresie płynności bankowej i poziomu oprocentowania.

Dużą rolę w funkcjonowaniu komitetu odgrywa Przewodniczącego do którego uprawnień należy możliwość powołania grup roboczych Przy Komitecie Prezesów Banków Centralnych których celem jest sprawowanie pieczy nad rozwojem polityki pieniężnej w krajach Wspólnoty a także stałe koordyno­wanie polityki pieniężnej. Grupy robocze mogą w sytuacjach nadzwyczajnych mogą wydawać zalecenia nadzwyczaj­ne.

Grupy robocze przygotowują raporty doraźne i periodyczne. Dotyczą one aktualnej polityki pieniężnej we Wspólnocie, a także najnowszych tendencji w zakresie kształtu finansów publicznych w państwach członkowskich, stosowania ecu w obrocie prywatnym, bieżących zagadnień Europejskiego Systemu Walutowego, liberali­zacji obrotu kapitałowego¹¹.

Nie da się pominąć faktu iż wraz z rozwojem Wspólnot i zacieśnianiem współpracy między członkami proces taki zachodził w kwestii waluty i organów mających uprawnienia do zajmowania się ta dziedziną polityki wspólnotowej. Przejawem takiego procesu było postanie w kwietniu 1973 roku Europejski Fundusz Współpracy Walutowej¹². Do głównych zadań nowopowstałego Funduszu należało popieranie współ­pracy walutowej pomiędzy państwami Wspólnoty. Fundusz pode­jmował decyzje o interwencji na rynku dewizowym w walutach państw Wspólnot Europejskich oraz o równoważeniu sald między bankami centralnymi tych krajów¹³. Kolejnym zadaniem było przyjmowanie rezerw walutowych krajów członkowskich. Fundusz administrował pomocą finansową, która polegała na udzielaniu kredytów bardzo krótkoterminowych, krótkoterminowych, a także średnioterminowych¹⁴. Duża rola przypadała Radzie Admini­stracyjnej, w skład której wchodzili przedstawiciele Komitetu Prezesów Banków Centralnych, ciało to podlegało bezpośrednio kierownictwo Funduszu. Z kolei Bankowi Płatności Międzynarodowych w Bazylei powierzono bieżące administrowanie Funduszem i prowadzenie jego interesów. Innymi słowy Bank ten był niejako agentem Funduszu.

Komitet do spraw Polityki Gospodarczej wspiera i koordynuje krótkoterminową oraz średnioterminową politykę gospodarczą. Współdziała także w opracowywaniu planu dotyczącego polityki gospodarczej w aspekcie polityki walutowej¹⁵.

Te opisane powyżej sposoby czy inaczej nazywając formy współpracy walutowej mają charakter instytuc­jonalny, oparty o normy traktatowe . Oprócz takiego zorganizowania państwa Wspólnoty Europejskiej należą do sys­temu międzynarodowej współpracy walutowej, wyrazem takiej przynależności jest przykładowo przynależność do Organi­zacja Międzynarodowej Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD).

Historia integracji europejskiej zna wiele planów rozwoju współpracy walutowej po­między krajami Wspólnoty Europejskiej.

Jednym z nich była propozycja z lutego 1969 roku. Wtedy to Komisja Europejska przekazała Radzie Mini­strów memorandum w sprawie koordynacji polityki gospodarczej i walutowej w postaci planu R. Barre'a¹⁶. Główne założenia tego planu zorientowane były na współpracę państw Wspólnoty Europejskiej w dziedzinie walutowej, która miała polegać na krótkoterminowej i średnioterminowej pomocy finansowej, dla krajów borykających się z trudnościami związanymi z utrzymaniem stabilności kursu własnej waluty narodowej.

Plan wyżej omówiony był niejako impulsem który spowodował podjęcie dyskusji na temat unii propozycji powołania unii gospodarczo-walutowej. Jej efektem była propozycja która została zgłoszo­na w grudniu 1969 roku, przez ówczesnego kanclerza Niemiec W. Brandta, na spotkaniu szefów państw i rządów Wspólnoty Euro­pejskiej¹⁷. Należy zwrócić uwagę na szczegóły tego planu.

Plan Brandta podnosił postulat szczególnej troski o konieczność harmonizacji polityki gospodarczej a jednocześnie zawierał intencję powołania funduszu europejskiego. Zgodnie z założeniami W. Brandta, ów fundusz umożliwiłby transfer rezerw walutowych państw członkowskich będących zarazem członkami takiego funduszu.

Celem sprecyzowania postulatów Brandta a także na skutek oporu niektórych członków wspólnot koniecznym stało się uściślenie propozycji Brandta jej efektem był tzw. Drugi plan Barre'a z marca 1970 roku.

Postulował on stopniowe przemyślane wprowadzanie w życie unii gospodarczo-walutowej. Plan był rozwinięciem poszczególnych myśli zawartych w jego pierwotnej wersji, jednocześnie zostały uwzględnione postulaty utrzymywania stabil­nych kursów walutowych oraz kreowania polityki w której utrzymane byłyby formy pomocy finansowej w przypadku zbyt dużych wahań kursów. Zgodnie z tym planem prowadzanie unii miało odbywać się w trzech etapach. Pierwszy z nich nazwany etapem wstępnym miał obejmować lata 1970-1971. kolejnym miał być etap nazwany przygotowawczym i jego realizacja miała odbywać się w latach 1972-1975. Ostatni etap - określony realizacyjnym miał obejmować lata 1976-1978. Choć zaawansowane, oba plany tak Barre'a jak i Brandta to nie odegrały jednak większej roli w konstruowaniu samej unii walutowej krajów Wspólnoty Europejskiej. Jednakże oba te projekty niosły ze sobą inny sukces, był nim sam fakt uświadomienia sobie konieczności głębszej i skuteczniejszej integracji walutowe. Kolejnym było zauważenie konieczności tworzenia strefy stabilizacji walutowej wraz z odejściem od systemu z Bretton-Woods i słabością dolara amerykańskiego. Najważniejszym sukcesem było jednak zapisanie się tych Kon­cepcji w świadomości twórców pełnej integracji walutowej państw Wspólnoty Europejskiej.

Te koncepcje niewiele jednak wniosły do samego procesu kształtowania unii walutowej.

Dopiero plan P. Wernera¹⁸ odegrał istotniejszą rolę w procesie kształtowania unii walutowej. Rada Ministrów Wspólnot Europejskich w oparciu o wcześniejsze założenia powierzyła Wernerowi w marcu 1970 roku przygotowanie odpowiednich projektów dotyczących unii gospodarczo-walutowej. Powstały pod kierownictwem Wernera program przedłożony Ra­dzie starał się być kompromisem pomiędzy teoriami i koncepcjami integ­racyjnymi przedstawianymi i lansowanymi przez monetarystów a koncepcjami forsowanymi przez ekonomistów¹⁹.

Założenia programowe ekonomistów przewidywały ,że system stałych kursów walutowych powinien być rezultatem unii gospodarczo-walutowej .Wymagałoby to uprzedniej koordynacji oraz harmonizacji polityki gospodarczej państw Wspólnoty. Zdaniem monetarystów natomiast unia walutowa powinna wyprzedzać unię ponieważ unia walutowa jest podstawowym warunkiem urzeczywistnienia unii gospodarczej²⁰.

Elastycznośc raportu przedłożonego Radzie przez Wernera pogodziła oba skrajne podejścia do procesu integracji gospodarczo-walutowej. Raport zakładał jednoczesne równoległe postępowania unii zarówno w sferze gospodarczej jak i walutowej. Przełomowym zapisem wynikającym z treści raportu była kwestia konieczności kształtowania „polityki koniunkturalnej” na poziomie Wspólnot Europejskiej. Jednocześnie raport podkreślał nieodzowność zwiększenia rangi budżetu Wspólnoty. Kolejnym postulatem który zawierał raport Wernera była sugestia przeprowadzenia unifikacji podatkowej w ramach wspólnot, miało się to odbyć ze względu na niezbędność zniesienia barier podatkowych w tym celnych, które choć wpływały na wielkość budżetów państw Wspólnoty to jednak negatywnie wpływały na sposób przeprowadzania wymiany handlowej pomiędzy poszczególnymi państwami należącymi do wspólnoty.

Dokument, który do historii przeszedł jako raport Wernera kład też ogromny nacisk na potrzebę rozwijania polityki regionalnej wewnątrz wspólnoty.

Celem realizacji postulatów zawartych w opracowanym przez Wernera raporcie, uznano za niezbędne poszerzenie kompetencji organów zawiadujących Wspólnotą. Oprócz tego podjęto inicjatywę utworzenia jednego wspólnego Europejskiego Banku Centralnego. Podobnie jak przedstawione wcześniej koncepcje, raport Wernera postulował realizacje unii gospodarczo-walutowej w kilku etapach . Ze względu na olbrzymia zawiłość problematyki unifikacyjnej skonkretyzowane zalecenia zostały sformułowane tylko jeśli chodzi o pierwszy etap przewidywanej unifikacji, który miał trwać trzy lata.

Rada Wspólnoty w oparciu o tezy z Raportu Wernera podjęła kilka kluczowych -fundamentalnych wręcz decyzji. Za jedną z najważniejszych uchodziła ta odnosząca się do powstania Komitetu Współpracy Gospodarczej. Poza tym Rada postanowiła zorganizować średnioterminową pomoc finansową, której podstawowym celem była utrzymanie w rozsądnych granicach wahań kursów walutowych tak by nie przekraczały one z góry wyznaczonych limitów. Kolejna istotna decyzją było powołanie Europejskiego Funduszu Współpracy Walutowej. Za najbardziej znamienne dla procesu powstania unii należy uznać przyjęcie wspólnej jednostki rozrachunkowej służącej rozliczaniu budżetu. Na koniec podjęto decyzje o powołaniu Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego .

Taka liczba podjętych przez Radę w krótkim okresie czasu decyzji wskazuje jak ogromne znaczenie wywarł Plan Wernera w porównaniu z wcześniej przedstawianymi postulatami, który uchodzić miały za wzór przeprowadzenia i realizacji unii walutowej.

Kolejnym posunięciem Rady ministrów było zlecenie L. Tindemansowii zebrania dotychczasowych raportów dotyczących unii walutowej, a następnie skompilowanie zawartych w nich informacji w jeden dokument²¹.

Stosując się do polecenia Rady Tindemans przedstawił ostateczna wersje dokumentu początkiem 1976 roku .

Jego opublikowanie zapoczątkowało żywa dyskusje wśród państw członkowskich Wspólnoty.

Plany unii gospodarczo-walutowej ostatecznie nie doczekały się realizacji. Wpływ na taki rozwój sytuacji miało wiele czynników. Za jeden z głównych powodów uznano gwałtowny wzrost inflacji a jednoczesne jej zróżnicowanie w poszczególnych krajach członkowskich. Poza tym w 1973 roku doszło do poważnego kryzysu energetycznego co z kolei spowodowało recesję w państwach członkowskich. Na taki obraz gospodarki dodatkowo nałożyły się problemy państw z trudnościami płatniczymi pośrednio wynikające z wyżej wymienionych przyczyn. Gdy zaś kryzys gospodarczy został zażegnany zabrakło chęci realizacji projektu wśród czynników politycznych będących wówczas u władzy. Decyzje swe tłumaczyły płynnością kursów walut oraz przynależnością do tzw. Węża walutowego niewielkiej liczby państw członkowskich (Danii, Niemiec, państw Beneluksu). Taki rozwój sytuacji geopolitycznej wpłynął na fakt nie przekształcenia Europejskiego Funduszu Współpracy Walutowej w Europejski Bank Centralny. Końcem lat siedemdziesiątych nowy impuls do dyskusji na temat Unii Walutowej dało spotkanie Rady Europejskiej w Kopenhadze, na którym zostały ogólne ramy Europejskiego Systemu Walutowego. System ten miał być wyrazem ściślejszej współpracy walutowej krajów Wspólnot Europejskich, a także narzędziem tworzenia strefy stabilnych kursów walutowych .²²

1.2 Etapy Unii Walutowej

W latach osiemdziesiątych wykrystalizowało się przeświadczenie o konieczności ustanowienia jednej wspólnej waluty europejskiej, a także europejskiej centralnej instytucji finansowej. Jednolity Akt europejski zawiera w sobie postulat stopniowego urzeczywistniania unii gospodarczo- walutowej²³. Kolejnym etapem dochodzenia do decyzji o unii było spotkanie w Madrycie w 1989 roku. Tam właśnie Rada Europejska zdecydowała się na powołanie komisji pod kierunkiem J. Delorsa. Komisja ta miała się zająć opracowaniem raportu który określałby warunki jakie należałoby spełnić aby możliwe byłoby stopniowe realizowanie unii gospodar­czo-walutowej.

Po intensywnych negocjacjach w Maastricht 10 i 11 grudnia 1992 roku państwa UE podjęły decyzję o przyjęciu Traktatu o Unii Europejskiej. Traktat ustanowił unię gospodarczą i walutową, któ­rej głównymi składnikami miały być: Europejski Bank Centralny wraz z Europejskim Systemem Banków Centralnych, a także ecu jako jednolita waluta europejska. Dania i Wielka Brytania mają prawo nie uczestniczenia w trzecim etapie unii walutowej (klauzula opting out)²⁴.

Traktat z Maastricht pochodzący z 1992 roku traktowany jest jako Kamień milowy w dziejach integracji Europejskiej. Ustala on bardzo szczegółowy plan wprowadza­nia unii walutowej w życie. Regulacje w nim zawarte precyzyjnie regulują kwestię organu odpowiedzialnego za centralne finanse europejskie mowa jest w nim o europejskiej centralnej instytucji bankowej i oraz jednolitej jednolitej europejskiej walucie Szczególne znaczenie ma tutaj Artykuł 105a, który stanowi iż: „1. EBC ma wyłączne prawo do upoważniania do emisji banknotów we Wspólnocie. Banknoty takie mogą emitować EBC i krajowe banki centralne. Banknoty emitowane przez EBC i krajowe banki centralne są jedynym legalnym środkiem płatniczym we Wspólnocie”²⁵.

Traktat wyróżnia przyjęcie trzystopniowej skali wg której miałoby następować wprowadzanie unii walutowej.Zgodnie z zapisami traktatowymi pierwsza faza rozpoczęła się l lipca 1990 roku. Na ten okres przewidziano zwiększenie oraz intensyfikację koordynacji polityki walutowej i polityki gos­podarczej pomiędzy krajami Wspólnoty Europejskiej.

Drugi faza zawarta w traktacie z Maastricht nastąpiła od l stycznia 1994 roku. Za główne cel tej fazy uznano utworzenie poprzednika Europejskiego Banku Centralnego którym był Europejskiego Instytutu Walutowego (EIW). Głębsze omówienie tej instytucji zawarte zostanie rozdziale III niniejszej pracy. Tutaj należałoby zaznaczyć iż Traktat z Mastricht przewidywał rolę (EIW) jako organu prowizorycznego -przejściowego którego głównym zadaniem byłoby przygotowanie trzeciego etapu unii walutowej. Zgodnie z zapisami Traktatu, miał się on rozpocząć nie później niż l stycznia 1999 roku i miał być właściwym etapem utwo­rzenia Europejskiego Banku Centralnego i Europejskiego Systemu Banków Centralnych oraz wprowadzenia jednolitej waluty europejskiej. Za ustalenie daty wprowadzenia trzeciego etapu jest od­powiedzialna Rada Europejska²⁶.

Traktat z Mastricht, wprowadził na Kraje członkowskie Unii obowiązek utrzymywania inflacji na poziomie dopuszczalnym przez kryteria zbieżności. Wśród wielu obowiązków nałożonych przez w/w traktat nie da się przemilczeć nakazu reformy finansów publicznych przez ich wzmacnianie, oraz poszerzania obszarów, w których możliwe byłoby realizowanie korzystnej polityki walutowej. Aby wprowadzenie unifikacji monetarnej stało się możliwe nałożono też nakaz unikania nadmiernego deficytu budżetowego i długu publicznego.

Cały katalog wyżej opisanych obowiązków, które niesie ze sobą Traktat o UE ma na celu skuteczne utworzenie Europejskiego Systemu Banków Centralnych (ESBC) oraz Europejskiego Banku Centralnego (EBC) by niezawodnie ?wkomponowało się w struktury UE i było emanacją unii walutowej w jej ?instytucjonalnym wcieleniu.

W celu zapewnienia prawidłowego funkcjonowania unii waluto­wej, szczególnie wzajemnych relacji pomiędzy rządami krajów UE a nowo utworzonym EBC, Traktat ogranicza określone działania z zakresu polityki finansowej w nowo utworzonym systemie waluto­wym. Te ograniczenia w dziedzinie działalności finansowej są nie­zbędne, aby zapewnić równowagę cen na rynku UE. Jeżeli na przykład kraje UE użyłyby EBC jako źródła finansowania, to dodatkowy kapitał napływający na rynki wewnętrzne krajów UE mógłby przyczynić się do zwiększenia stopy inflacji²⁷.

Aby nie nadszarpywać stabilności gospodarek krajów UE powinny one unikać nadmiernego deficytu budżetowego. Dlatego nałożono na Komisję Europejską obowiązek monitorowania rozwoju sytuacji budżetowej. Zakres monitorowania obejmuje także badanie rozmiaru długu publicznego w krajach człon­kowskich. Ma to na celu zidentyfikowanie ewentualnych nieprawidłowości.

Na Komisję nałożono obowiązek kontrolowania dyscypliny budżetowej. Ma się to odbywać w oparciu o dwa kry­teria. Pierwsze z nich zajmuje się problemem: czy stosunek planowanego lub rzeczywistego deficytu budże­towego do produktu krajowego brutto (PKB) przekracza określoną wartość Drugim jest pytanie o to czy stosunek długu publicznego do produktu krajowego brutto przekracza określoną wartość. Dlatego też nałożono na kraje członkowskie UE obowiązek dostarczania Komisji swoich planowanych oraz rzeczywistych poziomów deficytu i długu publicznego²⁸.

Komisja Europejska została obarczona obowiązkiem wydawania opinii na temat wielkości deficytu w państwach członkowskich i przekazania jejeRadzeie UE. Taka opinia mogła być wydana po zebraniu informacji od państw członkowskich wspólnoty.

Tak poinformowana przez Komisję Rada przeprowadza kompleksowe obliczenia a na ich podstawie, decyduje o tym, czy zachodzi podejrzenie występowania nadmiernego deficytu w badanym państwie. Decyzja w tej materii jest podejmowana przez Radę kwalifikowaną większością głosów. Decyzja jest oparta o polece­nie Komisji a także po zapoznaniu się z wniesionymi przez zainteresowanego członka UE. Jeżeli zostanie stwierdzone, że doszło do powstania nadmiernego deficytu, Rada przedstawia zalecenia których celem jest określenie sposobu w jaki powinno dojść do likwidacji szkodliwej dla finansów państwa i UE nadwyżki deficytu budżetowego. Sami członkowie UE zostali zobowiąza­ni do utworzenia podstaw prawnych, które stałyby się filarami niezależności dla poszczególnych narodowych banków centralnych.

Statuty, których celem jest wyznaczenie prawnych ram w jakich miał by się mieścić zakres działalności narodowych banków centralnych musiały zostać zintegrowane z prawodawstwem unijnym na tyle by mogły zgadzać się z przepisami Traktatu o UE oraz Statutem ESBC będącym integralną częścią tegoż prawodawstwa. Miało to nastąpić przed terminem wejścia w życie ESBC. Jak wiadomo warunki te zostały spełnione, czego wyrazem jest sprawne funkcjonowanie systemu ESBC.

Traktat o UE stanowi, iż gdyby doszło do powstania nagłego zatoru w bilansie płatniczym, przy jednoczesnym braku decyzji która uruchamiałaby proces wzajemnej pomocy do czego jest uprawniona Rada, to takie okoliczności zmuszają państwo członka do powzięcia odpowiednich i koniecznych środ­ków zapobiegawczych. Jednakże podjęcie wyżej opisanych działań zapobiegawczych nie może spowodować perturbacji w funkcjonowaniu wspólnego rynku. Działania takie nie mogą również wychodzić poza ramy niezbędności jaka jest potrzeba celem pokonania ist­niejących trudności. Aby funkcjonowanie unii było niezakłócone Komisja Europejska oraz inne kraje UE powin­ny najpóźniej w momencie wejścia w życie działań zapobiegawczych zostać o tym poinformowane.

Komisja może zalecie Radzie, aby udzieliła wsparcia w ramach wzajemnej pomocy.

W drugim etapie unii walutowej krajom UE nie wolno było nakładać restrykcji na przepływ kapitałów, na korzystanie z kredy­tów na rachunkach bieżących²⁹, a także pierwszeństwo w dostępie. do instytucji finansowych³⁰.

Celem pełniejszego zabezpieczenia procesu dochodzenia do pełnej unii walutowej członkowie UE zobowiązane zostały do wprowadzenia w życie niezbędnych programów wieloletnich, które zapewniały ciągło­ść procesu konwergencji. Bez problemowe przeprowadzenie owych planów skutkować miało zrealizowaniem unii gospodarczo-walutowej. Programy te zorientowane były na pilnowanie dopuszczalnego poziomu inflacji oraz budowanie stabilności finansów publicz­nych w krajach UE. Kraje członkowskie zostały zobowiązane do implementacji prawa UE odnoszącego się do rynku wewnętrznego Wspólnoty. Kraje UE wyraziły także zgodę na czynienie wysiłków w celu unikania nadmiernego deficytu budżetowego w drugim etapie, po­mimo że z punktu widzenia prawa zawartego w Traktacie z Maastricht nie były do tego zmuszone³¹.

Debata która rozgorzała nad ostateczną wersją przeznaczonego do ratyfikacji Traktatu z Maastricht, w listopadzie 1993 roku, zwróciła uwagę na zalety i wady związane z projektem unii walutowej.

Przed wprowadzeniem trzeciego etapu unii zobligowano tak Komisję jak i Europejski Instytut Walutowy (EIW) do sporządzenia raportów dla Rady, w których zawarta byłaby charakterystyka postępu krajów UE w kwestii ich obowiązków wynikają­cych z uczestnictwa w procesie urzeczywistniania unii walutowej. Na treść raportów miała składać się informacje na temat zgodności prawa wewnętrznego każdego kraju UE ze statutem ESBC. Do ważniejszych danych należałoby zaliczyć dane odnośnie statutów narodowych banków centralnych, głównie dane dotyczące ich niezależności - art. 108 Traktatu oraz odpowiednie ustawodawstwo dotyczące narodowych banków centralnych - art. 109 Traktatu³².

Zgodnie z postanowieniami traktatowymi, aby przejść do trzeciego etapu unii gospodarczo-walutowej każdy kraj musi spełnić kryteria wymienione w art. 109j(l) Traktatu o Unii Europejskiej.

Na te kryteria składają się warunki dotyczące: poziomu inflacji, długoterminowych stóp procentowych, kursów waluto­wych. Kolejnym warunkiem niezbędnym do przejścia w trzeci etap jest spełnienie kryterium budżetowego obejmujące: wielkość deficytu i długu publicznego.

Kraj członkowski spełnia kryterium dopuszczalnej inflacji, jeżeli średnia stopa inflacji w tym państwie, obserwowana przez okres jednego roku przed dokonaniem analizy, nie przekracza o więcej niż 1,5 punktu procentowego średniej stopy inflacji trzech krajów członkowskich Unii Europejskiej. Pomiaru inflacji należy dokonywać podstawie indeksu cen detalicznych, biorąc przy tym pod uwag różnice w narodowych definicjach³³.

Państwo członkowskie jest uznane za spełniające kryterium budżetowe (dopuszczalny deficyt i dług publiczny), jeżeli w trakcie przeprowadzania analizy nie została podjęta decyzja Rady, która stwierdzałaby , że istnieje nadmier­ny deficyt budżetowy. Deficytu budżetowego w stosunku do produktu krajowego brutto (PKB) nie powinien przekraczać trzech procent, zaś dług publiczny w odniesieniu do produktu krajowego brutto (PKB) nie powinien przekraczać sześćdziesięciu procent. Kraj członkowski zostaje uznany za spełniającego kryteria odnoszące się do długoterminowej stopy procentowej, jeśli czasie roku przed przeprowadzeniem anali­zy osiągnie średnią długoterminową stopę procentową, nie przekraczającą o więcej niż dwa punkty procentowe średniej długoter­minowej stopy procentowej trzech państw członków UE u których została stwierdzona najniższa długoter­minowa stopa procentowa. Obliczanie długoterminowych stóp procentowych po­winno odbywać się w oparciu o długoterminowe obligacje pańs­twowe lub inne porównywalne papiery wartościowe, jednocześnie należy przy przeprowadzaniu takiej analizy brać pod uwagę zróżnicowanie narodowych definicji.

Państwo będące członkiem UE, zostaje uznane za spełniające kryterium kursu walutowego, jeże­li przestrzega dopuszczalnych marginesów wahań, które zostały zawarte w mechanizmie kursów wymiany (Exchange Ratę Mechanism - ERM) w ramach Europejskiego Systemu Walutowego. Musi to obejmować kres przynajmniej dwu lat przed przeprowadzeniem analizy.

Jednym z obostrzeń które zawierają wytyczne odnośnie postępowania państw jest zakaz dewaluacji dwustron­nego centralnego kursu swojej waluty w stosunku do jakiejkolwiek innej waluty kraju UE tyko z własnej inicjatywy jednocześnie.

Ostatecznie o przystąpieniu do trzeciego etapu unii walutowej przesądziły wielopłaszczyznowe raporty, w których dogłębnie scharakteryzowano poziom dostosowania państw kandydackich do wymagań unii walutowej.

Rozdział II Euro jako jednostka walutowa

1. Euro efektem unii walutowej

Euro to nowa waluta europejska, która na mocy Traktatu z Maastricht obowiązuje na obszarze Unii Gospodarczej i Walutowej (UGW) od dnia 1 stycznia 1999 r. W okresie przejściowym, tj. do 31 grudnia 2001 r., euro było używane wyłącznie w obrocie bezgotówkowym, równolegle z 12 walutami narodowymi krajów członkowskich UGW. Od dnia 1 stycznia 2002 r. euro występuje również w obrocie gotówkowym, równolegle z walutami narodowymi. Okres podwójnego obiegu będzie trwał od 4 tygodni do 2 miesięcy, w zależności od kraju. W tym czasie rozpoczęło się wycofywanie z obiegu banknotów i monet walut narodowych. Po tym okresie euro będzie jedynym środkiem płatniczym na obszarze UGW. Kodem walutowym euro jest EUR.

Pierwsze plany utworzenia Unii Walutowej pojawiły się już w latach sześćdziesiątych. W latach siedemdziesiątych opracowano plan wprowadzenia wspólnej waluty. W 1972 roku państwa Szóstki stworzyły "wąż w tunelu" (wąż był mechanizmem utrzymywania pod kontrolą wahań kursów walut państw EWG). Wąż utrzymał się w tunelu jedynie kilka miesięcy - do czasu kryzysu naftowego³⁶.

W 1979 roku powstał Europejski System Walutowy (ESW), który w swojej początkowej fazie był "ulepszonym wężem walutowym" (odchylenia wynosiły 2, 25 proc.; w przypadku funta, pesety i escudo - 6 proc). W przypadku wahań większych niż ustalono, banki sprzedawały walutę, na którą istniał największy popyt, by skupować walutę zagrożoną.

Protoplastą Euro było ECU³⁷ (European Curency Unit - Europejska Jednostka Monetarna), nie występowało w postaci banknotów. Stopniowo jednak wzrastała jego rola w transakcjach. W 1986 roku ECU było trzecią walutą (po dolarze amerykańskim i niemieckiej marce), w której emitowano obligacje międzynarodowe.

Mieszkańcy EWG mogli korzystać z czeków wystawionych w ECU, kupować akcje i otwierać konta, a nawet zaciągać pożyczki. Zwycięzcy niektórych imprez sportowych, np. turnieju tenisowego w Antwerpii otrzymywali nagrody w ECU.
ECU miało pokrycie w funduszu rezerwowym. Państwa członkowskie odprowadzały ze swojego budżetu do kasy Europejskiego Funduszu Rezerwy Walutowej 20 proc. swoich rezerw w złocie i 20 proc. rezerw dolarowych.
Wartość ECU była znacznie stabilniejsza i mniej podatna na wahania niż kurs dowolnej waluty składowej. Ostra dyscyplina finansowa przyniosła spore osiągnięcia w walce z inflacją (średnio z 12 proc. w 1980 roku do 5 proc. w 1985).

Cechą charakterystyczną dla ECU było utworzenie tzw. koszyka pieniędzy. Wszystkie waluty narodowe znajdowały się w koszyku walutowym.
Udziały procentowe poszczególnych państw członkowskich ustalane były na podstawie:
- udziału w produkcie krajowym brutto Wspólnoty
- udziału w obrotach handlowych wewnątrz Wspólnoty
- udział w handlu europejskim (obroty z krajami OECD).
Ze względu na udział marki w koszyku (30,1 proc.) Europejski System Walutowy przekształcił się w prawdziwą strefę marki, w której dyscyplina finansowa gwarantowana była przez Bundesbank. Stopniowo do ESW przystąpiły wszystkie waluty (z wyjątkiem greckiej drachmy), ale po kryzysie na rynkach finansowych i niepokojach związanych z ratyfikacją traktatu z Maastricht, z systemu wycofano funta brytyjskiego i - czasowo - włoskiego lira. Po poszerzeniu Unii do systemu dołączyły również marka fińska i szyling austriacki.

2. Wprowadzanie Unii gospodarczo-walutowej

Jak już wcześniej zostało nadmienione wprowadzenie Euro odbywało się etapami tzw. Pierwszy etap rozpoczął się od 1 lipca 1990, kiedy to przystąpiono do wzmocnienia współpracy państw członkowskich w ramach polityki gospodarczej i walutowej (nadzór sprawował Komitet Walutowy). 1 listopada 1993 roku zamrożono stosunek walut narodowych do ECU³⁷
Integracja gospodarcza posuwała się coraz dalej. Od 1 stycznia 1994 roku narodowe Banki Centralne zyskiwały coraz większą niezależność. Funkcjonowanie systemu nadzorował Europejski Instytut Walutowy we Frankfurcie. Jesienią i wiosną każdego roku kontrolował on politykę gospodarczo-walutową poszczególnych państw. W grudniu 1995 roku w Madrycie wspólnej monecie nadano nazwę euro. Ustanowiono też system TARGET - system automatycznych przeliczeń monet narodowych na euro.

Dwa pierwsze etapy unii gospodarczo-walutowej miały przygotować państwa Unii do przystąpienia do trzeciego etapu. Jego pokonanie uzależnione było od wypełnienia kryteriów zbieżności, przewidzianych przez traktat z Maastricht. Do tych kryteriów zaliczyć można obowiązek utrzymania stabilności cen czy obostrzenie w postaci utrzymania poziomu inflacji na poziomie 1,5 proc. w odniesieniu do średnich stóp inflacji, osiągniętych przez trzy najlepiej prosperujące państwa UE
Do innych warunków należy zaliczyć konieczność utrzymania waluty przez conajmniej dwa lata w wąskim przedziale mechanizmu wymiennego (2,25 proc. w górę i w dół). Poza tym państwa chcące przystąpić do Strefy Euro powinny utrzymywać wzrost stóp procentowych na poziomie nie przekraczającym 2 proc. wzrostu trzech najlepiej prosperujących państw wspólnoty. Wreszcie na budżety państw UE nałożono obowiązek utrzymania deficytu budżetowego nie przekraczającego 3 proc. PKB oraz długu publicznego nie przekraczającego 60 proc. PKB ³⁸

W dniu 1 stycznia 1999 r. na obszarze 11 spośród 15 krajów Unii Europejskiej zaczęła funkcjonować unia walutowa. Jest ona ostatnim etapem integracji gospodarczej w Europie, zapoczątkowanej w 1950 r. przez byłego francuskiego premiera i ówczesnego ministra spraw zagranicznych Roberta Schumana, który zaproponował połączenie europejskich zasobów węgla i stali. Jego myśl była kontynuowana a jej efektem było powstanie w 1958 r., na mocy Traktatu Rzymskiego Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej (EWG). Po wieloletnim rozwoju na mocy Traktatu z Maastricht z 1992 r. Europejska Wspólnota Gospodarcza przekształciła się Wspólnotą Europejską, i razem z pozostałymi wspólnotami utworzyła Unię Europejską. Już wtedy postanowiono, że w ramach unii zacznie obowiązywać wspólny pieniądz Euro od stycznia 1999 r. W skład unii walutowej, (UGW; ang. Economic and Monetary Union, EMU), weszły kraje, które interesowało przyjęcie wspólnej waluty i spełniły 5 tzw. kryteria zbieżności. Kryteria te spełniły następujące kraje : Austria, Belgia, Finlandia, Francja, Hiszpania, Holandia, Irlandia, Luksemburg, Niemcy, Portugalia oraz Włochy. Do UGW nie weszły jednak 4 kraje członkowskie UE: Wielka Brytaniai Dania, które były przeciwne temu, aby ich waluty narodowe zostały zastąpione przez Euro oraz Szwecja i Grecja, niespełniające kryteriów zbieżności.

Także wtedy formalnie rozpoczął swoją działalność Europejski Bank Centralny - (EBC), który wraz z bankami centralnymi państw członkowskich stworzył Europejski System Banków Centralnych (ESBC). Stabilności waluty w krajach eurolandu strzeże Bank Centralny we Frankfurcie, który wraz z Systemem Europejskich Banków Centralnych zarządza polityką monetarną Unii. Podstawą unii walutowej jest całkowita niezależność Banku Centralnego od rządów narodowych. Kapitał EBC - 5 miliardów euro znajduje się w gestii narodowych Banków Centralnych. W trzeciej fazie unii walutowej Komitet Walutowy został zastąpiony przez Komitet Gospodarczy i Finansowy. KGiF nadzoruje finansową i gospodarczą sytuację w państwach członkowskich³⁹.

Etap trzeci Unii Walutowej zakończył się 1 stycznia 2002 roku, kiedy to euro weszło do powszechnego obiegu. Zastąpiło ono około 12 miliardów banknotów i 70 miliardów monet narodowych. W dwunastu państwach strefy euro (Austria, Belgia, Finlandia, Francja, Grecja Hiszpania, Holandia, Irlandia, Luksemburg, Niemcy, Portugalia i Włochy) żyje 310 mln ludzi, którzy wytwarzają blisko 20 proc. światowego produktu i 20 proc. Światowego eksportu.

Należy wspomnieć o kyteriach zbieżności, bez których spełnienia nie możliwe byłoby w prowadzenie unii walutowej. Jak już wczesniej zostało nadmienione w oparciu o przepisy Traktatu z Maastricht, oraz tzw. Zielonej Księgi z maja 1995 r.⁴⁰ Rada Europejska podczas szczytu w Madrycie w grudniu 1995 r. określiła podstawowe zasady, na temat warunków wprowadzenia wspólnej waluty( tzw. scenariusz madrycki (Madrid scenario)).

Uzgodniono, ż waluta ta będzie się nazywać Euro i że 1 Euro dzielić się będzie na 100 centów. Natomiast szczegóły odnośnie wprowadzenia samej waluty i jej statusu prawnego zostały określone w latach 1997-98, w trzech kluczowych rozporządzeniach, tj.:

1. Rozporządzenie Rady 1103/97 z 17 czerwca 1997 r. w sprawie

niektórych postanowień dotyczących wprowadzenia euro⁴¹,

2. Rozporządzenie Rady 2866/98 z 31 grudnia 1998 r. w sprawie

kursów wymiany między euro i walutami państw członkowskich przyjmujących euro⁴² (z późn. zm.)⁴³.

3. Rozporzedzenie Rady 974/98 z 3 maja 1998 r. w sprawie wprowadzenia euro⁴⁴,

Choć powyższe akty prawne wyczerpująco regulowały status europejskiej waluty to i tak państwa przystępujące do strefy postanowiły przenieść te przepisy na grunt krajowy. Uregulowały one między innymi takie kwestie, jak: czas podwójnego obiegu waluty narodowej i euro, zasady wymiany banknotów i monet narodowych na nowa walutę, zasady przejścia na euro w odniesieniu do papierów dłużnych bilansów, czy wreszcie płatności dokonywanych wobec administracji publicznej oraz przeliczania kwot wyrażanych w walucie narodowej.

W państwach tzw. eurolandu powołane zostały tzw. Komitety ds. nowej waluty czy specjalne międzyresortowe organy koordynujące proces przechodzenia na euro.

Aby wyjaśnić wszelkie zawiłości istniejące dla państw członkowskich, Komisja Europejska wydała zalecenia:

1. Zalecenie Komisji 98/286/EC z 23 kwietnia 1998 r. Dotyczące opłat bankowych za konwersję na euro⁴⁵,

2. Zalecenie Komisji 98/287/EC z 23 kwietnia 1998 r. dotyczące

podwójnego podawania cen i innych sum pieniężnych⁴⁶,

3. Zalecenie Komisji 98/288/EC z 23 kwietnia 1998 r. w sprawie

dialogu, monitoringu i informacji w celu ułatwienia przejścia na euro⁴⁷.

Samo wprowadzenie Euro do bezpośredniego gotówkowego obrotu również odbywało się w trzech etapach. Począwszy od 1998 r. mogliśmy wyróżnić trzy etapy w procesie wprowadzenia gotówkowej postaci euro:

1) okres przygotowawczy (od 1 maja 1998 r. do 31 grudnia 1998 r.),podczas tego etapu ustalono listę państw kwalifikujących się do strefy euro. Poza tym określono kursy wymiany, a także utworzono Europejski Bank Centralny;

2) okres przejściowy (od 1 stycznia 1999 r. do 31 grudnia 2001 r.).

W tym czasie wprowadzono euro w formie bezgotówkowej, ustalono skład organów EBC.⁵⁸

3) okres końcowy (od 1 stycznia 2002 r. Do 30 czerwca 2002 r.), nastąpiło wycofanie z obiegu monet i banknotów narodowych, wprowadzenie w ich miejsce monet i banknotów euro. Począwszy od 1 marca 2002 r. Stosowanie euro zamiast 12 walut narodowych krajów UGW jako miary wartości, czy środka płatności było obligatoryjne dla wszystkich.

Takie zorganizowanie zostało sprecyzowane i częściowo zmodyfikowane podczas spotkania Rady Ministrów Gospodarki i Finansów (Ecofin Council) w Turku w listopadzie 1999 r. W trakcie spotkania ustalono tzw. „Wspólną deklarację w sprawie wprowadzenia banknotów i monet euro” Postanowiono iż, większość transakcji gotówkowych, powinna być realizowana w euro już w ciągu pierwszych 15 dni 2002 r.⁵⁹;

A także że tzw. okres podwójnego obiegu walut narodowych i euro powinien wynieść od czterech tygodni do dwóch miesięcy. Na koniec podjęto decyzję iż instytucje finansowe i inne grupy (np. handlowcy detaliczni) otrzymają banknoty i monety euro na krótko przed 1 stycznia 2002 r.

W okresie przejściowym na obszarze UGW obowiazywałaje zasada Brak nakazu,

brak zakazy.. Oznaczała ona iż nie można było ani zmuszać do stosowania euro, ani

tego zabroniać. Wybór należał do klienta banku. Swobody zaś pozbawiono banki albowiem zostały one zobligowane do posługiwania się wyłącznie nową walutą w rozliczeniach międzybankowych.

2.3 Skutki wprowadzenia nowej waluty europejskiej.

Jedną z wielu skutków jakie wywołało utworzenie UGW jest jej stabilizujące oddziaływanie na gospodarki krajów członkowskich. Niezależność banków centralnych oraz uczestnictwo w Europejskim Systemie Walutowym spowodowały, że jeszcze przed utworzeniem UGW inflacja w krajach członkowskich Unii spadła do niskiego poziomu, nastąpiła daleko posunięta zbieżność narodowych stóp procentowych oraz stabilizacja kursów walutowych.

Stabilizacja to relatywnie niższe ryzyko inwestycyjne, co ma szczególne znaczenie dla przedsiębiorców⁴⁸.

Do niewątpliwych korzyści jakie można odczuć po w rowadzeniu Euro jest wyeliminowanie ryzyka walutowego jakie występowało w obrocie w ramach UGW, tj. niepewność co do kształtowania się kursów między walutami narodowymi. Likwidacja ryzyka wpłynęła na redukcje kosztów transakcyjnych wymiany tych walut oraz koszty tzw. arbitrażu walutowego, czyli operacji których celem jest zabezpieczanie przed ryzykiem kursowym. Dzieki temu umożliwiono szersza swobodę i dynamikę prowadzenia działalności gospodarczej. Eliminacja ryzyka kursowego ułatwia zawieranie kontraktów długoterminowych i zawierania zobowiązań, ponieważ euro jako jednolita jednostka walutowa jest bardziej przewidywalna co ułatwia podejmowanie racjonalnych, długoterminowych decyzji ekonomicznych i zwiększa efektywniejsze lokowanie zasobów⁴⁹.

Euro przyczyniło się do powstania bardziej efektywnych i płynnych rynków finansowych oraz wpływa na ich stopniową integrację. W rezultacie rynki te oferują dużo więcej możliwości inwestycyjnych niż pojedyncze rynki narodowe. Wzrasta konkurencja na poszczególnych rynkach kapitałowych, pomiędzy centrami finansowymi oraz między bankami i towarzystwami ubezpieczeniowymi. Wprowadzenie euro ma ogromny wpływ na europejskie rynki akcji.

Pojawienie się euro zwiększyło możliwości inwestowania bez ryzyka walutowego i pozwala na traktowanie akcji, wyemitowanych w jednym z krajów UGW, jak akcji wszystkich pozostałych krajów tego obszaru.

Oczekuje się, iż wykształcą się dwa segmenty europejskiego rynku akcji. W pierwszym segmencie znajdą się europejskie blue chips⁵⁰, którymi będzie się handlować na całym zintegrowanym europejskim rynku; w drugim segmencie pozostaną firmy małe i średnie, nadal będące przedmiotem handlu lokalnego.

Pojawienie się euro znacząco wpływa także na rynek obligacji. Począwszy od 1 stycznia 1999 r. rządy krajów członkowskich UGW zobowiązały się do wyrażania wszystkich nowych emisji obligacji skarbowych w euro.

W obrębie UGW rozmiary emisji rządowych papierów dłużnych podlegają rygorom fiskalnym narzuconym przez Pakt Stabilności i Wzrostu. Kraje nie mogą pozwolić sobie na tak szerokie zadłużanie poprzez emisje obligacji albowiem przynależność do unii walutowej nakłada na nie konieczność ograniczania poziomu deficytu budżetowego.

Jednym z zadań, które postawiono przed unią walutową i wprowadzeniem nowego pieniądza, było wyrównanie poziomu cen na terenie UGW. Okazało się to konieczne celem ostatecznego ukształtowania się jednolitego rynku europejskiego oraz wzrostu konkurencji. Chodzi głownie o ułatwienie życia konsument tak by nie tracili czasu na zbędne poszukiwanie miejsc, gdzie produkty są tańsze.

Niestety założenia okazały się zbyt ambitne gdyż w ciągu pierwszych 2 lat istnienia unii walutowej postęp w wyrównywaniu cen był niższy od oczekiwanego.

Za podstawowa przyczynę utrzymywania się sporych różnic w cenach uznaje się

brak paneuropejskich sieci detalicznych. Największą presję na unifikację wywierają duże sieci handlowe - supermarkety, którym jednolite ceny znacznie sprzyjają w procesach rozbudowy sieci handlowych.

Do tej pory bardziej wyrównały się ceny w przypadku towarów niż usług. Wraz z postępującą liberalizacją i wzrostem konkurencji w telekomunikacji, sektorze energii i usług finansowych sytuacja ta zapewne się odwróci. Eksperci twierdzą iż całkowite wyrównanie cen nie będzie możliwe różnice cenowe nie spadną, poniżej poziomu 7%. Na przeszkodzie jeszcze głębszego ujednolicenia będą stały różnice w systemach podatkowych, różne koszty transportu i pracy.

Korzyści z wprowadzenia wspólnego pieniądza skierowane zostały w dużej mierze dla indywidualnego konsumenta . Euro jako waluta mająca możność bycia jednostką dzięki której można zaciągać i umarzać zobowiązania ułatwia życie np.: łatwiej jest podróżować po krajach unii walutowej, gdyż odpada potrzeba wymiany jednej waluty narodowej na inne, co oznacza oszczędność czasu i pieniędzy. Dla przedsiębiorstw z obszaru UGW wprowadzenie euro oznacza łatwiejsze ekspansje na rynki krajów sąsiadujących, gdyż znikną kłopoty z posługiwaniem się różnymi walutami narodowymi. Korzyścią samą w sobie jest przynależność do ugrupowania o tak wielkim potencjale gospodarczym jak UGW, która poza USA i Japonią zaliczana jest do potęg gospodarczych świata. Ponadto, potencjał gospodarczy UGW sprawia, iż euro stało się obok dolara i jena jednym z najważniejszych środków płatniczych na świecie (walutą -transakcyjną, inwestycyjną i rezerwową). Wszystko to prowadzi do zwiększania zewnętrznej konkurencyjności UGW.

Cała operacja wprowadzenia do obrotu nowego pieniądza wiązała się z ogromnymi kosztami, jakie wspólnota europejska wraz z państwami członkowskimi musiała udźwignąc by projekt mół być skutecznie wdrożony.

Do wymiernych można zaliczyć np.:

1) koszty przystosowania do euro systemów informatycznych oraz procesów operacyjnych,

2) koszty szkolenia pracowników oraz partnerów biznesowych,

3) koszty przystosowania urządzeń, służących do wypłaty gotówki (bankomaty, automaty do sprzedaży towarów itp.),

4) koszty utraty przez banki i inne instytucje dochodów z transakcji wymiany walut, transakcji zabezpieczających oraz płatności międzynarodowych.⁵¹

Zaistnienie nowego pieniądza odbiło się także na międzynarodowym systemie walutowym.⁵² Doszło do stworzenia pieniądza, który obok dolara i jena stał się najbardziej stabilnym na świecie. Jakie kryteria musi spełniać pieniądz aby można było o nim powiedzieć ze jest walutą międzynarodową? Jedna z definicji mówi iż za walutę międzynarodową uznaje się walutę, która posługują się osoby i podmioty gospodarcze mające swe siedziby w innych państwach niż to, w jakim dana waluta jest emitowana⁵³. Waluta międzynarodowa to taka, która spełnia także funkcje globalne. I tak wyróżnia się trzy klasyczne funkcje waluty międzynarodowej. Waluta jako środek wymiany, jednostka rozliczeniowa, środek tezauryzaji- czyli gromadzenia wartości⁵⁴.

O tym, czy dana waluta jest traktowana jako znacząca w skali międzynarodowej, decydują czynniki, dotyczące obszaru danej waluty. Za kluczowe uznaje się w szczególności:

1) rozmiar i potencjał gospodarczy,

2) siłę i stabilność gospodarczą,

3) udział w międzynarodowej wymianie

handlowej i produkcji światowej,

4) odporność na zewnętrzne kryzysy,

5) brak ograniczeń dewizowych,

6) wielkość i płynność rynku kapitałowego.

Można więc przyjąć iż Euro spełnia te kryteria.

Jednakże same rozmiary danego obszaru gospodarczego i jego udział w gospodarce światowej nie gwarantują walucie tego obszaru sukcesu w skali międzynarodowej.

Powodzenie zależy także od tego, czy waluta może w skali międzynarodowej odgrywać rolę waluty transakcyjnej, inwestycyjnej i rezerwowej.⁵⁵

1. Znaczenie Unii Walutowej dla Polski

Uczestnictwo Polski w UGW jest strategicznym interesem naszego kraju. Oznacza bowiem pełne włączenie Polski w struktury gospodarcze UE.

Uzyskanie przez Polskę zdrowej i stabilnej gospodarki oznaczać będzie w praktyce niską inflację, niskie stopy procentowe, równowagę budżetową, niski deficyt itd. Niska inflacja powoduje zaś niskie stopy procentowe co z kolei ułatwia trwały wzrost gospodarczy.

Zmniejszą się koszty transakcyjne⁵⁷ związane z operacjami zabezpieczającymi przed ryzykiem kursowym, gdyż ryzyko to zniknie. Zastąpienie rachunków bankowych prowadzonych w walutach narodowych strefy euro jednym rachunkiem w euro zmniejszy koszty prowadzenia rachunków, uprości też istotnie zarządzanie gotówką w przedsiębiorstwach.

Euro stanie się walutą kontraktów i płatności⁵⁶, w której mogą być zarówno zaciągane zobowiązania np. kredyty, jak również emitowane instrumenty dłużne. Euro stwarza tu nowe możliwości zaopatrywania się w kapitał. Zaś inwestorzy na eurorynku szukają okazji do zmian w swych portfelach pod względem geograficznym..

Przedsiębiorstwa mogą liczyć na szersze oraz korzystniejsze cenowo oferty usług bankowych pojawienie się nowej waluty znacznie zaostrzyło konkurencję pomiędzy instytucjami finansowymi. I tak np. uwzględniając wywieraną przez firmy z UGW presję, by handel z Polska był fakturowany i rozliczany w euro, wszystkie polskie banki wprowadziły do swej oferty produkty wyrażone w europejskiej walucie. Umożliwiając tym samym swym klientom prowadzenie rachunków, zaciąganie kredytów, czy wreszcie dokonywanie płatności w Euro. Z drugiej strony polscy przedsiębiorcy muszą brać pod uwagę większą konkurencje ze strony firm z obszaru UGW. Dalsza integracja europejskiego rynku towarów i usług pozwala wydajnym firmom z krajów eurolandu poszerzenie ich rynków zbytu. Jednocześnie firmy te muszą rozwijać swoje know-how, gdyż nie mogą już powiększać swej konkurencyjności drogą dewaluacji waluty krajowej. Jest także niemal pewne iż firmy nie radzące sobie na własnym krajowym rynku będą prowadzić ekspansje na obszarach nowych państw członkowskich Unii Europejskiej, w tym w Polsce.

ROZDZIAŁ III

Instytucje unii walutowej poprzedzające powstanie ESBC

Stanowiący filar współczesnych przeobrażeń w UE „Traktat o Unii Europejskiej” poświęca wiele miejsca problemom instytucjonalnym związanym z wprowadzeniem waluty Euro oraz całego sytemu banków centralnych obsługujacych tenże system monetarny⁶⁰. Postanowienia traktatu regulują poszczególne instytucje unii monetarnej i zostały zawarte zarówno w samym Traktacie, jak i w załączonych do niego statutach. Traktat przewiduje powołanie instytucji, których charakter byłby przejściowy zaliczyć można do nich: Eu­ropejski Instytut Walutowy i Komitet Walutowy. Jednocześnie zawarto w nim prawne regulacje odnoszące się do powstania instytucji o trwałym charakterze taką instytucją byłby: Europejski Bank Centralny oraz funkcjonujący równolegle Eu­ropejski System Banków Centralnych. Poza wyżej wymienionymi powstał Komitet Ekonomiczno-Finansowy. Celem, któremu służyć miało powołanie Europejskiego Instytutu Walutowego było przygotowanie podstaw oraz realnych warunków do realizacji trzeciego etapu unii waluto­wej. Skuteczne zrealizowanie przez EIW zadań przed nim postawionych skutkować miało wprowadzeniem jednolitej eurowaluty i rozpo­częciem działalności przez Europejski Bank Centralny.

Etap trzeci wprowadzania unii walutowej zakładał że na początku miał rozpocząć dzia­łalność Europejski Bank Centralny i Europejski System Banków Centralnych.

Takie uregulowanie funkcjonowania obu tych instytucji a zarazem cała struktura przyszłej europejskiej bankowości europejskiej jest wy­razem kompromisu zawartego w Maastricht w grudniu 1991 r., ponieważ emisja pieniądza, uważana za jeden z najważniejszych atrybutów suwerenności państwowej, została przyznana Europejskiemu Bankowi Central­nemu. Właśnie ze względu na taką prerogatywę koniecznym było powołanie obok europejskiej centralnej instytucji ban­kowej Europejskiego Systemu Banków Centralnych.

Sam Komitet Walutowy został określony jako organ o charakterze przejściowym i jego funkcjonowanie zostało przewidziane jedynie do momentu wdrożenia trzeciego etapu unii monetarnej.

Za najważniejsze zadanie tego organu uznano koordynowanie polityki walutowej na tyle by było możliwe niezakłócone funkcjonowanie rynku wewnętrznego UE. Traktat przewidział iż na początku trzeciego etapu unii walutowej instytu­cja ta zostanie zastąpiona przez Komitet Ekonomiczno-Finansowy, którego oprócz tego iż będzie wykonywał te same funkcje, to poza tym zostanie nałożony obowiązek utrzymywania stosunków z krajami trzecimi i organizac­jami międzynarodowymi.

3.1 Europejski Instytut Walutowy

Traktat z Maastricht legł u podstaw powstania Europejskiego Instytutu Walutowego(EIW), albowiem to w jego treści znalazły się zapisy traktujące o tej instytucji będącej poprzednikiem Europejskiego Systemu Banków Cen­tralnych (ESBC), a także Europejskiego Banku Centralnego . EIW rozpoczął swoją działalność l stycznia 1994 roku. Szczegółowe postanowienia prawne, odnoszące się do EIW, zostały zawarte w artykule 109f Traktatu Rzymskiego, który zawiera poprawki wniesione przez Jednolity Akt Europejski, oraz w Protokole nr 4 On the statue of the European Monetary Institute (Statut Europejskiego Instytutu Walutowego). Protokół nr 4 będący załącznikiem do Traktatu z Maastricht, zawiera szczegółowe uregulowania dotyczące całości spraw, którymi zajmować się ma Europejski In­stytut Walutowy. Jednocześnie zawarto w nim przepisy odnoszące się do ustano­wienia, zadań, zarządzania i funkcjonowania tegoż Instytutu.

Zgodnie z postanowieniami Traktatu, EIW został wyposażony w osobowość prawną. Ogólne kierownictwo oraz zarząd In­stytutu zgodnie z postanowieniami statutu nałożono na Radę. Skład Rady obejmował prezes EIW oraz prezesi narodowych banków centralnych krajów członkowskich Wspólnoty.

Z momentem wejścia w życie postanowień Traktatu Banki centralne krajów Unii Europejskiej (UE) stały się członkami Europejskiego Instytutu Walutowego.

Utworzenie EIW było bezpośrednia przyczyna likwidacji Europejskiego Fun­duszu Współpracy Walutowej. Cały majątek, jakim dysponował Europejski Fun­dusz Współpracy Walutowej został przekazany EIW.

Rada Europejska w lis­topadzie 1993 roku ustanowiła, iż siedzibą Europejskiego Instytutu Walutowego będzie Frankfurt nad Menem w Republice Federalnej Niemiec.

Europejski Instytut Walutowy pełnił swoje zadania wobec odpowiednich organów władzy, kierujących polityką monetarną w państwach członkowskich i realizujących założenia polityki walu­towej Wspólnoty.

EIW realizował cele i zasady, jakie nałożone zostały nań w artykule 2 Statutu Europejskiego Systemu Banków Centralnych.

Do głównych zadań EIW należało dbanie o utrzymanie inflacji na poziomie, który wypełniałby kryteria zbieżności z Maastricht. Poza tym Instytut wspierał główne założenia polityki gospodarczej i walutowej, będące podstawą integracja krajów Unii Europejskiej.

Największą widoczną różnicą pomiędzy EIW a EBC i ESBC, które powstały w trzecim etapie Unii, to taka że ich poprzednik (Europejski Instytut Walutowy) był zależny od władz walutowych poszczególnych krajów Wspólnoty.

Dopiero następca EIW, czyli Europejski Bank Centralny, przejął obowiązki i uprawnienia narodowych władz walutowych panstw Eurolandu.

Zgodnie z treścią norm traktatowych, zasadniczym celem Europejskiego Instytutu Walutowego, było przy­czynianie się, poprzez swoją bieżącą działalność, do osiągania warunków niezbędnych do przejścia do trzeciego etapu unii walutowej.

Statut instytutu Walutowego wymieniał cele, do których powinna zmierzać działalność tej instytucji.

Statut stanowi, iż EIW odpowiada za wzmac­nianie koordynacji polityki walutowej w związku z wymogiem, utrzymania inflacji na pułapie dopuszczalnym przez kryteria z Maastricht.

Kolejnym obowiązkiem nałożonym na EIW była odpowiedzialność za przygotowania niezbędne do utworzenia Europejskiego Systemu Banków Centralnych. Oprócz tego EIW miał sprawować kierownictwo nad wspólnotową polityką walutową, a także być gwarantem stworzenia wspólnej walu­ty Unii Europejskiej w trzecim etapie unii walutowej. Ostatnim zadaniem EIW było nadzórowanie nad bieżącym rozwojem ecu czyli jednostki rozrachunkowej UE poprzedzającej Euro..

Aby sprostać zakreślonym celom, EIW stanął przed koniecznością wzmocnienia współpracy i koordynacji pomiędzy narodowymi bankami centralnymi państw członkowskich Wspólnoty Europejskiej. Koniecznym okazało się wprowadzenie stałego i bieżącego monitorowania sposobu funkcjonowania Europejskiego Systemu Walutowego przez EIW.

Satut EIW nałożył na Instytut zadanie konsultowania posunięć (należacych do kom­petencji narodowych banków centralnych), które równocześnie oddziałują na stabilność instytucji finansowych oraz na rynki waluto­we. Kolejnym zadaniem nałożonym na EIW było przejęcie zadań po rozwiązanym Europejskim Funduszu Współpracy Walutowej.

Traktat o UE nałożył na EIW prerogatywę w postaci sprawowania nadzoru nad korzystaniem przez państwa członkowskie z jednostki rozrachunkowej UE, którą była przed wprowadzeniem Euro - Ecu .

Aby sprawnie realizować nałożone obowiązki Europejski Instytut Walutowy przeprowadzał regularne konsultacje podczas których badał kierunki polityk walutowych poszczególnych krajów członkowskich , poza tym kontrolowano sposób korzystania państw członkowskich z instrumentów polityki walutowej.

Zabezpieczenie w postaci konieczności konsultacji każdego z członków przy próbie użycia instrumentów polityki walutowej w celu jej zmiany przez określony kraj członkowski a dzięki temu wcześniejsze uzyskiwanie informacji o zmianach przeprowadzanych w wewnętrznych politykach monetarnych w państwach członkowskich przez EIW zabezpieczało płynne przekazywanie uprawnień krajowych władz walutowych na rzecz Europejskiego Banku Centralnego w trzecim etapie unii walutowej.

Poza wyżej wymienionymi zadaniami, na EIW nałożono obowiązek przygotowywania niezbęd­nych warunków do realizacji jednolitej polityki walutowej w trzecim etapie.

Z innych zadań które znalazły miejsce w Statucie znalazły się także zapisy o obowiązku promocji niezbędnych regulacji prawnych dotyczących zasad, kompilowania, zbie­rania oraz dystrybucji danych statystycznych w obszarach znajdujących się w kompetencji EIW.

Instytut zajmował się także bieżącym projektowaniem zasad ,które miały regulować przyszłe sposoby postępowania narodowych banków cent­ralnych w ramach Europejskiego Systemu Banków Centralnych. EIW sprawował także nadzór i kontrolę nad skutecznym funkcjonowaniem sys­temu opłat granicznych. W końcu do zadań EIW należał wreszcie nadzór techniczny nad emisją bank­notów Euro.

„EIW posiadał uprawnienia do formułowania opinii lub wyda­wania zaleceń w sprawie kierunków polityki walutowej i poli­tyki kursów walutowych wprowadzanych w poszczególnych państ­wach członkowskich. Przedkładał opinie oraz zalecenia rządom i Radzie Ministrów na temat polityk mających wpływ na wew­nętrzną lub zewnętrzną sytuację walutową Unii Europejskiej (np. polityka kształtowania Europejskiego Systemu Walutowego)”

W zwiazku z powyższym wydawał również zalecenia skierowane do władz walutowych krajów członkowskich Wspólnoty Europejskiej. Zalecenia te dotyczyły prowadzenia ich wewnętrznych polityk walutowych. Zalecenia EIW aby mogły być wiążące dla państw członków Wspólnoty, musiały mieć poparcie większość dwóch trzecich głosów członków Rady Europejskiego Instytutu Walutowego. Zaś do decyzji o publikacji swoich opinii i zaleceń EIW potrzeba było jedno głośności

Z godnie z założeniami zawartymi w traktacie o UE Rada Ministrów powinna zasięgać opinii EIW w sprawie wydania każdego aktu prawnego Wspólnoty dotyczącego zagadnień walutowych, znajdujących się w kompetencji EIW.

Na podstawie decyzji Rady z listopada 1993 roku przepisy prawne wydawane przez państwa Unii Europejskiej w zakresie polityki walutowej podlegały obligatoryjnej konsultacji EIW.

Europejski Instytut Walutowy przygotowywał roczne raporty dla Rady o stanie przygotowań do wprowadzenia trzeciego etapu unii walutowej. W raportach powinna się znajdować ocena postępów jakie nastąpiły w procesie zbieżności polityki walutowej państw UE w stosunku do polityki gospodarczej na obszarze Unii, a także informacje na temat dostosowania instrumentów polityki monetarnej oraz przygotowania procedur niezbędnych do wprowadzenia jednolitej polityki walutowej na terenie Wspólnoty w trzecim etapie. Zgodnie z wytycznymi raporty powinny zawierać wymagania, które powinny spełniać narodowe banki centralne, aby stać się integralną częścią Europejskiego Systemu Banków Centralnych (ESBC) Rada UE, reagując na wniosek Komisji oraz w oparciu o opinię Parlamentu Europejskiego i Instytutu Walutowego, mogła zlecać EIW inne poza statutowe zadania do wykonania wynikające z przygoto­wania trzeciego etapu unii walutowej.

Zgodnie z regulacją art.6 Statutu EIW ,Instytut wykonywał wiele różnych funkcji o charakterze operacyjnym i technicznym.

Do tychże zadań należało, między innymi, prowadzenie rozliczeń pomiędzy instytucjami UE, administrowanie bardzo krótkoterminową pomocą finansową i prowadzenie krótkoterminowej pomocy walutowej w ramach Europejskiego Systemu Walutowego, poza tym prowadzono średnioterminową pomoc finansową dla zrównoważenia bilansów płatniczych państw członkowskich. Powyższe sprawozdanie zawiera ocenę postępu w osiąganiu zbieżności we Wspólnocie, a w szczególności omawia przystosowanie instrumentów polityki pieniężnej i przygotowanie procedur niezbędnych dla prowadzenia jednolitej polityki pieniężnej w trzecim etapie jak również wymogi prawne, które muszą zostać spełnione, aby krajowe banki centralne stały się integralną częścią ESBC.

Europejski Instytut Walutowy mógł przyjmować rezerwy waluto­we od narodowych banków centralnych i emitować ecu na rzecz powyższych aktywów w celu implementacji porozumienia o Europejskim Systemie Walutowym. Za pomocą tej emisji ecu Instytut Walutowy, wraz z narodowymi bankami centralnymi, mógł dokony­wać rozliczeń międzybankowych, a także używać ecu w charakterze środka rozliczeniowego w transakcjach finansowych pomiędzy ban­kami centralnymi a Instytutem. Instytut zezwalał władzom waluto­wym krajów trzecich (tzn. nie będących państwami członkowskimi) oraz międzynarodowym instytucjom finansowym, na określonych warunkach, nabywanie i dysponowanie ecu.

Jako że EIW działał jako reprezentant narodowych banków centralnych, to nałożono na niego obowiązek utrzymywania i zarządzania rezerwami dewizowymi. Tak zyski jak i straty które uzyskiwano dzięki tym rezerwom służyły do rozliczeń finan­sowych narodowych banków centralnych, które powierzyły te rezerwy dewizowe. Ta funkcja Instytutu Walutowego wynikała z zawartych dwustronnych umów pomiędzy bankami centralnymi państw członkowskich a tymże Instytutem. Jednocześnie transakcje finansowe realizowane w oparciu o rezerwy dewizowe nie mogły kolidować z polityką walutową ani z polityką kursów walutowych władz walutowych w państwach członkowskich.

Transakcje przeprowadzane za pomocą rezerw dewi­zowych musiały być zgodne z celami Instytutu i funk­cjonowaniem mechanizmu kursów walutowych (Exchange Ratę Mechanism - ERM, który składał się na Europejskiego Systemu Waluto­wego. Pomimo tych obostrzeń, niemiecki bank centralny (Bundes­bank) nie zgodził się na transfer swoich rezerw dewizowych do Europejskiego Instytutu Walutowego.

Bardzo charakterystycznym aspektem działalności Instytutu Walu­towego była całkowita niezależność w sferze organizacyjnej od rządów państw członkowskich Wspólnoty Europejskiej. Jednakże przełomem okazało się powołanie Euro­pejskiego Banku Centralnego, który uzyskał całkowitą niezależność poprzez przejęcie uprawnień narodowych banków centralnych oraz samego nadzoru nad narodowymi bankami centralnymi w ramach Europejskiego Systemu Banków Centralnych.

W rezultacie doszło do sytuacji, w której przedstawiciele Rady Europejskiego Instytutu Walutowego występujący jako reprezentanci poszcze­gólnych banków centralnych , realizując swoje obowiązków, musieli brać pod uwagę nadrzędny interes Instytutu.

Taka sytuacja występowała między innymi dlatego iż Rada Instytutu w wykonywaniu swoich zadań statuto­wych nie mogła kierować jakim ktokolwiek instrukcjami od pozostałych instytucji Unii Europejskiej, czy tym bardziej rządów państw UE. Takie zachowanie zostało nałożone jako obowiązek na Członków Rady Europejskiego Instytutu Walutowego .

Zarządzaniem sprawami Europejskiego Instytutu Walutowego (EIW) zajmowała się Rada. Zgodnie z regulacjami traktatowymi, w skład Rady EIW wchdził: prezes oraz prezesi narodowych banków centralnych.

Przyjęto zasadę iż jeden z prezesów narodowych banków centralnych był wybierany na stanowisko wiceprezesa Rady EIW. Prezesi mogli wyznaczać swoich pełnomocników gdyby zaistniała sytuacja iż z jakiegoś powodu prezes danego banku central­nego nie mógł uczestniczyć w spotkaniu Rady EIW.

Stanowisko Prezesa EIW obsadzane było poprzez powoływanie za pośrednictwem Rady Europejskiej na podstawie rekomendacji Komitetu Prezesów Banków Centralnych państw członkowskich UE. Drugą możliwością objęcia funkcji prezesa był wniosek Rady EIW, po zasięgnięciu opinii na temat kandydata od Parlamentu Europejskiego i Rady Mini­strów.

By objąć funkcję prezesa Rady EIW, od kandydatów wymagano, aby mieli odpowiednią reputację, niezbędne kwalifikacje i doświadczenie w polityce walutowej oraz bankowości. Dodatkowo wprowadzono warunek obywatelstwa jednego z państw członkowskich UE. Wiceprezesa EIW wyznaczała Rada. Tak Prezes jak i wiceprezes byli mianowani na okres trzech lat. Aby sprostać przejrzystości działań wprowadzono rozłączność stanowisk . Prezes wykonywał swoje obowiązki, jako zatrudniony na peł­nym etacie bez możliwości piastowania innych funkcji, od powyższej zasady istniał wyjątek w postaci specjalnego zwolnienia przez Radę Ministrów. Do zadań Prezesa należało przygotowywanie i uczestniczenie w zebraniach Rady EIW. Oprócz tego miał on reprezentować stanowisko Instytutu na zewnętrz, poza tym odpowiadał za bieżącą działalność Instytutu.

Ważne z pracowniczego punktu widzenia regulacje odnośnie zarobków z tytułu zajmowa­nego stanowiska, czy kwestie przywilejów emerytalnych oraz innych korzyści, wynika­jące z przysługującego zabezpieczenia socjalnego, zawierała umo­wa o pracę zawarta z Europejskim Instytutem Walutowym. Szczegółowe warunki zatrudnienia prezesa ustalała Rada Instytutu w oparciu o propozycje przedłożone przez komitet w skład którego wchodziło trzech członków wyznaczonych przez Komitet Prezesów Banków Central­nych lub Radę Instytutu Walutowego oprócz nich skład uzupełniali trzej członkowie wyznaczeni przez Radę Ministrów. Sam prezes nie głosował w powyższych sprawach.

Rezygnacja prezesa EIW przewidziana została w wyjątkowych sytuacjach jedną z nich było utworzenie Europejskiego Banku Centralnego. Poza tym, przed upływem kadencji prezes tracił stanowisko wtedy, gdy nie mógł dalej pełnić swojego stanowiska lub jeśli uznano go winnym popełnienia poważ­nego uchybienia. Takie okoliczności mogły skutkować usunięciem ze stanowiska przez Trybunał Sprawiedliwości na wniosek Rady Instytutu Walutowego.

Rada Europejskiego Instytutu Walutowego spotykała się przynajmniej dziesięć razy do roku. Spotkania przebiegały na zasadzie poufności, jednakże Rada Instytutu mogła, jednomyślnie podjęta decyzją, udostępnić stenogram zebrań jeżeli wystąpiły o to zainteresowa­ne strony. Zgodnie z regulacjami Traktatowymi, każdy członek Rady EIW lub jego pełnomocnik mieli prawo do jednego głosu w Radzie. Decyzje podejmowane przez Radę EIW zapadały zwykłą więk­szością głosów.

Wyjątki na rzecz jednomyślności w procedurze głosowania zachodziły odnośnie następujących spraw:

• projektowanie zmian dotyczą­cych projektu Europejskiego Systemu Banków Centralnych

• pub­likacja opinii i zaleceń Europejskiego Instytutu Walutowego

• przy­jmowanie rezerw walutowych od narodowych banków centralnych

• emisja ecu

• przyznawanie państwom spoza UE statusu przysługującego narodowym bankom centralnym krajów UE.

Wyjątki na rzecz kwalifikowanej większości dwóch trzecich głosów członków Rady EIW zachodziły przy:

- konstruowanie opinii i zaleceń odnośnie głównych kie­runków polityki walutowej oraz polityki kursów walutowych krajów członkowskich UE;

- wyrażanie opinii lub zaleceń rządom krajów UE oraz Radzie Ministrów w sprawie polityk mających wpływ na wewnętrzną oraz zewnętrzną sytuację walutową w UE;

- funkcjonowaniu europejskiego Systemu Walutowego;

-wysyłaniu zaleceń do władz walutowych krajów członkowskich UE dotyczących kierunków ich wewnętrznych polityk waluto­wych;

-wydawaniu decyzji dotyczących utrzymywania oraz zarządzania rezerwami dewizowymi

- wydawaniu wytycznych odnośnie metod wprowadzania warunków niezbędnych dla rozpoczęcia działalności przez Europej­ski System Banków Centralnych w trzecim etapie unii walutowej;

- wydawaniu decyzji dotyczących zasobów finansowych Europejs­kiego Instytutu lutowego;

- wydawaniu decyzji odnoszących się do majątku EIW w procesie likwidacyjnym

Oprócz tego przyznano status obserwatora Przewodniczącemu Rady Ministrów i członkom Komisji Europejskiej. Mieli oni prawo brać udział w zebraniach Rady EIW, jednakże nie mieli prawa głosu. Na Prezesa EIW nałożono obowiązek udziału w zebraniach Rady Ministrów na których omawiano działalność EIW.

Na Instytut Walutowy nałożono obowiązek przygotowywania corocznych raportów na temat własnej działalności a także na temat sytuacji walutowej i finansowej w UE. Coroczny raport i coroczne rozliczenie finansowe z działalności EIW dostarczano organom UE tj.: Parlamentowi Europej­skiemu, Komisji Europejskiej, Radzie Ministrów, oraz Radzie Euro­pejskiej.

Prezesa instytutu na prośbę Parlamentu Europejskiego lub z wła­snej inicjatywy, mogła przesłuchać odpowiednia komisja Parlamentu Europejskiego.

EIW został zaopatrzony w osobowość prawną. Państwa członkowskie przy­znały Instytutowi zdolność do czynności prawnych, jaką ma każda osoba prawna w ich krajach, w oparciu o krajowe normy prawa. EIW został więc wyposażony w możność nabywania lub zbywania własnościami tak ruchomymi jak i nieruchomymi. W postępowaniu sądowym mógł występować na prawach strony.

Realizacja funkcji EIW odbywała się między innymi poprzez opiniowanie, formułowanie zaleceń. Poza tym Fundusz przyjmował wytyczne i kierował decyzje których adresatami były narodowe banki centralne.

Uchwalane przez Instytut opinie i zalecenia nie miały mocy wiążącej. Pomimo możności przyjmowania wytycznych przez Radę EIW między innymi odnośnie tego w jaki sposób należy wdrażać niezbędne warunki dla realizacji przewidzianych zadań własnych Europejskiego Systemu Banków Cent­ralnych w trzecim etapie unii walutowej. Wyżej wymienione wytyczne nie niosły ze sobą mocy wiążącej i ich ostateczna realizacja zależała od ostatecznej decyzji ESBC.

Decyzja wydana przez Instytut Waluto­wy była w całości wiążąca dla adresata.

Zgodnie z regulacjami Traktatu z Maastricht umowy EIW powinny być zawierane przez prezesa. Jeżeli prezes nie mógł uczestniczyć w zawarciu umowy zastępował go wiceprezes. W ostateczności umowy mogło podpisać dwóch wcześniej upoważnionych członków będących częścią personelu Instytutu. Upoważ­nienia mógł dokonać jedynie Prezes w imieniu Instytutu Walutowego. Celem umożliwienia realizacji zadań a także pozostałych funkcji Instytut Walutowy został wyposażony we własne zasoby finan­sowe. Wielkość tych zasobów zależała od Rady Instytutu. Dochody osiągane przez EIW powinna były wystarczać na pokrycie niezbędnych wydatków Instytutu jakie ponosił w związku jego działalnością. Zasoby finansowe Instytutu składały się z wkładów banków centralnych krajów UE wpłaconych do Instytutu w momencie jego utworzenia. Zadaniem Rady EIW było ustalenie formy, w jakiej wkłady powinny być wnoszone.

Rok budżetowy równał się dla Instytutu Walutowego rokowi kalendarzowemu.

Przygotowanie budżetu EIW spoczywał na Radzie EIW. Tak przygotowany projekt rocznego budżetu należało uchwalić przed rozpo­częciem każdego następnego roku budżetowego. Coroczne rozliczenia finansowe miały spełniać warunek zgodności z zasadami ustanowio­nymi przez Radę Instytutu, albowiem na niej to spoczywał obowiązek zatwierdzania i jego ogłaszania. Całość podlegała audytowii przeprowadzanemu przez biegłych rewidentów. Audyt był całościowy i obejmował rewidowanie ksiąg oraz rachunków finansowych, a także dostęp do pełnej infor­macji odnośnie zawieranych transakcji przez Instytut w trak­cie roku budżetowego.

Jeżeli chodzi o regulacje odnośnie badania przez Trybunał Audytorów Traktat z Maastricht stanowił, iż do zadań Trybunału należy jedynie badanie efektywności przy zawiadowaniu Instytutem Walutowym. Część wypracowanej nadwyżki finansowej (decyzja zapadała w gronie Rady EIW) Instytutu podlegała przetransferowaniu na konto głównego funduszu rezerw finansowych Instytutu Walutowego. Pozostała część nadwyżki finansowej podlegała zgodnie z wcześniej przyjętymi ustaleniami.

Takie uregulowanie zabezpieczało płynność finansowa gdyby doszło do poniesienia przez EIW strat finansowych. Albowiem niedobór pokrywano z głównego funduszu rezerw fi­nansowych Instytutu. Jeżeli mimo użycia tych środków nadal istniałby niedobór finanso­wy, to pozostająca część winna być z wkładów narodowych banków central­nych. Jako, że Statut pozostawił w gestii Rady Europejskiego Instytutu Walutowego zasady za­trudnienia personelu na potrzeby Instytutu takież regulacje Rada podjęła. Zgodnie tymi decyzjami członkowie Rady EIW, a także personel Instytutu, zostali zobowiązani do zachowania tajemnicy w przypadku informacji podlegającej utajnieniu z uwagi na tajemnicę zawodową. Taki nakaz obowiązywał pracownika pomimo odejścia z posady w Instytucie.

Traktat z Maastricht nałożył na Trybunał Sprawiedliwości obowiązek sprawowania jurysdykcji odnośnie wszelkich sporów jakie wynikłyby pomiędzy EIW a jego pracownikami w granicach i na warunkach określonych w zawartej umowie o pracę. Sąd Pierwszej Instancji był właściwy w sporach pomiędzy EIW a jego funkcjonariuszami.

W innych sporach EIW z jednej strony a jego wierzycielami, dłużnikami i innymi osobami fizycznymi oraz prawnymi z drugiej, podlegali jurysdykcji właściwego sądu krajowego, wyjątkiem były sprawy, w których jurysdykcja została przyznana Trybunałowi Spra­wiedliwości.

Zgodnie z zawartymi umowami Trybunał Sprawiedliwości miał prawo do wydawania orzeczeń odnośnie każdego punktu umowy, zawartej przez Instytut lub w jego imieniu.

Decyzja, czy złożyć wniosek o wszczęcie postępowania sądowego należała do Rady Instytutu, po podjęciu decyzji składano go do Trybunału Sprawiedliwości.

Do całkowitej likwidacji Instytutu Walutowego doszło wraz z wejściem w życie trzeciego etapu Unii Walutowej, czyli do ukonstytuowania Europejskiego Systemu Banków Centralnych. Całość majątku EIW została przekazana na własność do dyspozycji Europejskiego Banku Centralnego.

3.2 Komitet Walutowy

Powołanie Komitetu Walutowego miało na celu utworzenie organu doradczego celem koordynacji polityk państw członkowskich UE tak by nie dochodziło do zakłócania funkcjonowania rynku wewnątrz unijnego. Traktat o UE nałożył na kraje UE oraz Komisję Europejską prawo reprezentacji. Każdy członek oraz Komisja mogli mieć po dwóch kan­dydatów na członków Komitetu Walutowego.

Do głównych zadań komitetu należało:

• monitorowaniu sytuacji walutowej, finansowej UE

• kontrolowanie ogólnego systemu płatności państw UE

• sporządzanie raportów Radzie Ministrów oraz Komisji Europejskiej

• przedstawianiu opinii związanych z działalnością Komitetu na żądanie Komisji lub Rady,

• organizowanie prac Rady;

• kontrolowanie, co najmniej raz w roku, sytuacji przepływów kapitałowych oraz liberaliza­cji płatności, wynikających bezpośrednio z Traktatu z Maastricht oraz wskaź­ników ekonomicznych stosowanych przez Radę. Komitet Walutowy składał raport w powyższej sprawie Komisji oraz Radzie.

3.4 Komitet Ekonomiczno-Finansowy

Rozwiązanie Komitetu Walutowego, na początku trzeciego etapu unii walutowej, spowodowało zgodnie z treściami norm Traktatowymi utworzenie Komitetu Ekonomiczno-Finansowego. Zgodnie z regulacjami Traktatowymi kraje członkowskie UE, Komisja oraz Europejski Bank Centralny mają prawo do wystawienia maksymalnie, po dwóch członków komitetu. Celem równoważenia wpływu na decyzje KEF. Tak wyznaczeni członkowie weszli w skład nowo utworzonego Komitetu.

Do głównych zadań Komitetu należało :

• przedkładanie opinii gdy wystąpiła o to Rada lub Komisji lub z własnej inicjatywy,

• monitorowanie gospodarki i finansów w krajach UE,

• składanie raportów na powyższy temat Radzie oraz Komisji.

W tak składanych raportach powinny znajdować się informacje o stosunkach finansowych UE z krajami trzecimi, a także innymi in­stytucjami międzynarodowymi. Takie uregulowanie zadań KEF-u pokazuje, iż należały do niego właściwie te same zadania, które należały do rozwiązanego Komitetu Walutowego. Prawodawstwo unijne nałożyło także na Komitet Ekono­miczno-Finansowy obowiązek nadzoru państw członkows­kich, odnośnie wypełniania kryteriów zbieżności z Maastricht, tak jeśli chodzi o politykę walutową jak i finansową, analizy odnośnie tych kwestii składane miały być Radzie oraz Komisji.

Rozdział IV

Europejski System Banków Centralnych i Europejski Bank Centralny

4.1 CELE ESBC

Wypełniając postanowienia Traktatu z Maastricht, z dniem l stycznia 1999 r. rozpoczął się trzeci i ostatni etap procesu budowy Unii Gospodarczej i Walutowej polegającej na wprowa­dzeniu jednolitego pieniądza Euro i utworzenie Euro­pejskiego Systemu Banków Centralnych (ESBC).

Cele i zadania polityki gospodarczej prowadzonej przez Unię Europejską i ESBC określone zostały w Traktacie z Maastricht i Statucie ESBC. Dokładną regulacje tej kwestii znajdujemy w treści art. 105.1 Traktatu z Maastricht i art. 2 Statutu ESBC. Stanowią one iż podstawowym celem ESBC, jest utrzymywanie stabilności cen, celem osiągnięcia ogólnego dobrobytu państw członkowskich.

Jest to cel nadrzędny i jako taki ma on priorytet przed innymi celami ekonomicznymi, jak np. wzrostem gospodarczym, zwiększeniem zatrudnienia, które to cele mogą mieć np. pierwszorzędne znaczenie dla rządów państw członkowskich.

A zatem priorytety narodowych banków centralnych muszą zatem odpowiadać celom, które prawo Wspólnoty przypisuje Europejskiemu Systemowi Banków Centralnych. To wymaganie integracji prawnej jest ściśle związane z funkcjonalną niezależnością banków centralnych.

Aby realizacja celów ESBC okazała się możliwa koniecznym było dostosowanie ustawodawstwa o narodowych bankach centralnych w taki sposób, by mogły one nieskrępowanie współuczestniczyć w wypełnianiu zadań Europejskiego Systemu Banków Centralnych. Z tego powodu niezgodne z prawem UE przepisy prawa narodowego musiały zostać skreślone lub zmienione. Przede wszystkim przepisy nie mogły zawierać celów przeciwnych do kierunku wyznaczonego przez przepisy unijne lub odbiegających od niego. I tak np.: zobowiązanie narodowego banku centralnego do uczestnictwa w ogólnej polityce gospodarczej rządu przeczy nadrzędnemu celowi Europejskiego Systemu Banków Centralnych do zapewnienia stabilizacji cen, bowiem - jak wyżej wspomniano - polityka gospodarcza rządu może być nakierowana na osiągnięcie innych celów niż stabilność cen.

4.2 Instrumenty działania narodowych banków centralnych.

Dla osiągnięcia postawionych przez Traktat celów Europejski System Banków Centralnych został wyposażony w różne instrumenty polityki pieniężnej. W szczególności otrzymał prawo wykonywania operacji otwartego rynku, w celu oddziaływania na rynkową stopę procentową i płynność rynku finansowego, oraz operacji kredytowych. Oprócz tego Europejski Bank Centralny musi utrzymywać na kontach ESBC rezerwy minimalne - art. 18, 19 Statutu Europejskiego Systemu Banków Centralnych.

Prawie wszystkie ustawy o narodowych bankach centralnych zawierają zapisy o instrumentach, za pomocą których sprawowana jest polityka pieniężna. O ile te reguły nie były uprzednio zgodne ze Statutem Europejskiego Systemu Banków Centralnych, narodowe prawo w tym zakresie również musiało zostać zmienione.

Integracja narodowych banków centralnych w Europejski System Banków Centralnych zakłada, że Narodowe Banki Centralne są przygotowane do realizacji swoich zadań. Mają tu znaczenie przede wszystkim dwa aspekty. Prezesi narodowych banków centralnych mogą odpowiednio spełniać swoje funkcje jako członkowie Rady Nadzorczej Europejskiego Banku Centralnego, jeżeli będą wolni od zobowiązań i nacisków swojego macierzystego banku centralnego (chodzi tu przede wszystkim o eliminację nacisków o charakterze narodowościowym). Tak samo organa narodowych banków centralnych muszą być w stanie wykonywać decyzje Europejskiego Banku Centralnego i działać według ich wytycznych i wskazówek.

4.3 Zakres harmonizacji prawa

U podstaw funkcjonowania ESBC legł traktat z Maastricht i Statut ESBC. Zaś szczegółowe postanowienia dla funkcjonowania całej struktury zawierają statut i decyzje EBC ustalające regulaminy ich pracy, np.: Organizację pracy Rady Naczelnej reguluje Statut oraz Decyzja Europejskiego Banku Centralnego z dn. 22.04. 1999 r. w sprawie regulaminu prac Europejskiego Banku Centralnego. Zgodnie z art. 108 Traktatu z Maastricht, na każde państwo członkowskie Wspólnoty Europejskiej, które przystąpiło do Europejskiego Systemu Banków Centralnych, nałożono obowiązek zharmonizowania przepisów prawnych oraz statutów swoich banków centralnych zgodnie ze Statutem Europejskiego Systemu Banków Centralnych przed 1 stycznia 1999 roku.

Miarą harmonizacji prawa jest - wg art. 108 Traktatu - tylko prawo już istniejące, tzn. przepisy Traktatu i Statutu ESBC, nie zaś wtórne prawo Wspólnoty, które będzie wydane dopiero po przystąpieniu do trzeciego etapu Unii Gospodarczej i Walutowej. Proces harmonizacji dotyczył także rozporządzeń prawnych, które były uchwalone, ale weszły w życie dopiero po utworzeniu Europejskiego Banku Centralnego - jak np. rozporządzenie o wprowadzeniu euro.

4.4 Niezależność banków centralnych

Niezależność Europejskiego Systemu Banków Centralnych wraz z obowiązkiem dążenia do stabilności cen, są filarami polityki pieniężnej w ramach Unii Walutowej. Traktat z Maastricht zapewnia Europejskiemu Bankowi Centralnemu i narodowym bankom centralnym (NBC), uczestniczącym w Systemie, wysoką niezależność, znacznie większą niż ma jakikolwiek inny bank centralny na świecie. Niezależność Europejskiego Systemu Banków Centralnych jest zagwarantowana szczególnie w art. 107 Traktatu. W opracowaniach, dotyczących ujednolicenia prawa, wskazano na cztery aspekty niezależności narodowych banków centralnych.

4.4.1Niezależność funkcjonalna.

Narodowe banki centralne są zorientowane na cele, które wytycza Traktat z Maastricht dla Europejskiego Systemu Banków Centralnych. Zgodnie z treścią art. 105.1 Traktatu, „głównym celem ESBC jest utrzymywanie stabilności cen". Ustawy o narodowych bankach centralnych muszą jednoznacznie podkreślać ten cel. Oczywiście, narodowe banki centralne mogą zajmować się także innymi zadaniami, jakie zostały nałożone przez ustawodawstwo krajowe które wykonują na własną odpowiedzialność i własne ryzyko.

Taka regulacja znajduje się w art. 14.4 Statutu Europejskiego Systemu Banków Centralnych. Takie zastrzeżenie jest zrozumiałe albowiem służyć ma ograniczaniu konfliktów, które zagrażałyby celowi utrzymania stabilności cen lub wykonywaniu zadań Europejskiego Systemu Banków Centralnych. Tak więc inne funkcje banków centralnych mogą być sprawowane, o ile Rada Naczelna Europejskiego Banku Centralnego nie będzie ich uważała za niemożliwe do pogodzenia z celami Europejskiego Systemu Banków Centralnych.

Jako dodatkowe funkcje dopuszcza się np. sprawowanie przez NBC nadzoru bankowego, prowadzenie badań i analiz oraz statystyki dla wybranych segmentów działalności gospodarczej.

4.4.2 Niezależność instytucjonalna.

Istotą niezależności instytucjonalnej jest niezależność banków centralnych i ich organów kierowniczych od wskazań osób trzecich. Art. 107 Traktatu i jednakowo brzmiący art.7 Statutu Europejskiego Systemu Banków Centralnych zakazują Europejskiemu Bankowi Centralnemu oraz krajowym bankom centralnym (wraz z ich organami decyzyjnymi) brania pod uwagę sugestii organów, instytucji Wspólnoty, jak również rządów państw członkowskich albo innych stron. Organa oraz instytucje Wspólnoty są zobowiązane do przestrzegania tej naczelnej zasady, a tym samym do nie wywierania wpływu na Europejski Bank Centralny oraz banki centralne podczas wykonywania postawionych im zadań i celów. Dlatego jakiekolwiek prawa osób trzecich (w szczególności organów i instytucji Wspólnoty albo rządów państw członkowskich) do udzielania wskazań narodowym bankom centralnym są nie do przyjęcia gdyż godzą one w niezależność instytucjonalną. To samo tyczy się praw osób trzecich do zezwalania, znoszenia, zawieszania lub odraczania decyzji narodowych banków centralnych, które wykonują zadania Europejskiego Systemu Banków Centralnych. W myśl tego nie mają np. mocy prawnej rozporządzenia ministra finansów wobec krajowego banku centralnego, które na żądanie rządu znoszą uchwały organu odpowiedzialnego za politykę pieniężną.

Podobnie jest z prawem ministra finansów do wnoszenia sprzeciwu wobec postanowień gremium, odpowiedzialnego za kreowanie polityki pieniężnej. Decyzje, instrukcje i dyrektywy, wydawane celem realizacji zadań przez krajowe banki centralne, nie mogą być przedmiotem szczególnego nadzoru prawnego.Ma to zabezpieczyć przed trudnościami w realizacji tych zadań na płaszczyźnie narodowej. Innym równie ważnym Niedopuszczalne jest także posiadanie prawa głosu przez przedstawicieli rządu, parlamentu albo innych instytucji państwowych na posiedzeniach organów decyzyjnych narodowego banku centralnego, mających związek z zadaniami ESBC.

Brak ingerencji z zewnątrz idzie w parze z szerokimi uprawnieniami samego EBC albowiem, podejmując samodzielnie decyzje w sprawie polityki monetarnej, ponosi pełną odpowiedzialność za jej rezultat.

Pomimo zapisania tak w statucie jak i traktatach gwarancji prawnych zawsze istnieje niebezpieczeństwo zagrożenia niezależności instytucjonalnej Europejskiego Banku Centralnego i NBC w sposób pośredni. Oczywiście jednak dialog między bankiem centralnym a rządem służy lepszej współpracy tej instytucji z agendami rządowymi a to z kolei pozwala na skuteczniejsze kreowanie polityki finansowej i gospodarczej w ramach wspólnoty. Niezależność byłaby jednak zagrożona, gdyby stwierdzone zostało za pomocą formalnej procedury, że organa banku centralnego przy podejmowaniu uchwał uwzględniają poglądy osób trzecich. Nastąpiłoby to na przykład wtedy, gdyby krajowy bank centralny był zobligowany do konsultacji z politycznymi instancjami państwa albo do informowania parlamentu o zamiarach podjęcia decyzji. Obowiązek prezesa narodowego banku centralnego do składania regularnych sprawozdań przed parlamentem z prowadzonej polityki pieniężnej jest zawsze dozwolony, jeżeli jednoznacznie chodzi o udzielanie informacji ex post i jest oczywiste, że prezes nie jest w żaden sposób odpowiedzialny przed parlamentem. Nie mogą przy tym być ujawniane informacje, które podlegają zachowaniu tajemnicy (art. 38 Statutu Europejskiego Systemu Banków Centralnych).

4.4.3 Niezależność personalna.

Podobnie jak i inne gwarancje dotyczące niezależności ESBC także te odnoszące się do personalnej niezależności, zawarte są w Statucie ESBC. Statut reguluje kwestie okresu kadencyjności prezesa i stanowi iż kadencja trwa osiem lat dla prezesa i członków zarządu oraz zawiera gwarancje ich nieusuwalności. Również zasady wyłaniania władz EBC w drodze jednomyślnej decyzji rządów państw członkowskich, w porozumieniu z Parlamentem Europejskim i po konsultacjach z Radą Naczelną ESBC są przejawem niezależności personalnej. Niezależność ta ma miejsce na szczeblu krajowym. Prezes narodowego banku centralnego wybierany jest przynajmniej na pięć lat. Dłuższe kadencje oraz powołanie na czas nieograniczony są możliwe i uznawane. Prezes może być zwolniony ze swojego stanowiska, gdyby nie spełniał kryteriów potrzebnych do pełnienia swojej funkcji albo gdyby dopuścił się ciężkich uchybień - art.14.2 Statutu Europejskiego Systemu Banków Centralnych,

inne powody zwolnienia z funkcji nie są dopuszczalne. Taka regulacja ma zapobiec sytuacji, w której zwolnienie prezesa byłoby w gestii instancji, które go wybierają. Wobec innych członków organów decyzyjnych narodowych banków centralnych, realizujących zadania Europejskiego Systemu Banków Centralnych, obowiązują te same reguły, co wobec kadencji prezesa. Jest to w szczególności zrozumiałe w narodowych bankach centralnych, w których prezes, primusinter pares, ma równe prawo głosu ze swoimi kolegami albo w których inni członkowie organów decyzyjnych. mogą reprezentować prezesa w Radzie Nadzorczej Europejskiego Banku Centralnego.

Wymogowi minimum pięcioletniej kadencji h członków organów decyzyjnych danego banku centralnego przeczyłoby, gdyby na pierwszą kadencję, przy prawie jakie aktualnie obowiązuje w danym kraju, wobec części członków gremiów decyzyjnych, odpowiadających za wypełnianie zadań Europejskiego Systemu Banków Centralnych, przewidziana była kadencja pięcioletnia, zaś w stosunku do innych na krótszy czas. Także zasadniczo trafne jest podejście, aby zapewnić kontynuację i wzmocnienie niezależności od instancji politycznych poprze stopniową rotację członków. Przy jednoczesnym zachowaniu okresu minimalnej kadencji. Również art. 50 Statutu Europejskiego Systemu Banków Centralnych nie usprawiedliwia innego sposobu pojmowania powyższej zasady. Według tego artykułu, przy pierwszym mianowaniu wiceprezes wybierany jest na cztery lata. a pozostali członkowie dyrekcji Europejskiego Banku Centralnego na czas od pięciu do ośmiu lat; zasadniczo kadencja wszystkich członków Zarządu wynosi osiem lat .

W czasie obowiązywania regulacji przejściowych problematyczne byłoby także postanowienie przedłużenia kadencji dla tych członków organów, którzy w momencie wejścia w życie dopasowania prawnego sprawują swój urząd. Przedłużenie kadencji uważane jest bowiem jako ponowne mianowanie.

Ostatecznie niezależność personalna jest zagwarantowana wtedy, kiedy wykluczone jest występowanie konfliktów interesów między obowiązkami, jakie ma członek organów kierowniczych wobec swojego narodowego banku centralnego, wynikającymi z wykonywania zadań ESBC, a jego pozostałymi zadaniami i funkcjami. Niezależności personalnej przeczyłoby także, gdyby członkowie organów krajowych banków centralnych, którzy realizują zadania Europejskiego Systemu Banków Centralnych, byliby jednocześnie członkami narodowych parlamentów albo sprawowaliby kierownicze funkcje w bankach komercyjnych lub przemyśle. Niezależność instytucjonalną i personalną EBC odwzorowano na modelu niemieckim. Albowiem Deutsche Bundesbank odznaczał się najwyższym stopniem niezależności na tle innych banków centralnych, chociaż wspomnieć trzeba, że przedstawiciel rządu byt uprawniony do uczestnictwa w posiedzeniach Rady Banku. Wprawdzie, bez prawa głosu, ale mógł zgłaszać zastrzeżenia oraz propozycje do uchwał Rady. Uchwały Rady budzące poważne zastrzeżenia, mogły być nawet zawieszane na dwa tygodnie. Oczywiście przystępienie Niemiec do ESBC spowodowało usunięcie tych zapisów ze statutu Deuche Bundesbanku. Jednakże nie ulega wątpliwości, że skuteczność działania i prestiż, którym cieszył się Bundesbank, były rezultatem jego dużej niezależności. Dlatego też dla Europejskiego Banku Centralnego, który ma być kontynuatorem niezależnej i skutecznej polityki monetarnej Deutsche Bundesbanku. wybrano na siedzibę właśnie Frankfurt nad Menem.

4.4.4 Niezależność finansowa.

Prowadzenie jednolitej polityki monetarnej przez EBC i banki narodowe wymaga niezależności od wpływów władz politycznych. Do niedawna we Francji, Włoszech czy Wielkiej Brytanii istniały mocne powiązania między ministerstwem finansów a bankiem centralnym, który finansował wydatki publiczne. Obecnie jest to zabronione i w każdym statucie narodowego banku na pierwszym miejscu wpisana jest jego niezależność.

Przez pojęcie niezależności finansowej rozumie się zdolność narodowych banków centralnych do samodzielnego zaopatrywania się w środki, niezbędne do prawidłowego wypełniania zadań w ramach Europejskiego Systemu Banków Centralnych. Inaczej mogłaby być zagrożona instytucjonalna, personalna i funkcjonalna niezależności NBC. Finanse banku centralnego wyłączone są z pod nacisku tak parlamentu jak i rządu. W związku z tym jakiekolwiek prawa osób trzecich do późniejszego sprawdzania i regulacji bilansów, określania zysku i jego podziału muszą - w celu zachowania pełnej niezależności - podlegać zastrzeżeniu, iż nie będą uszczuplać możliwości wykonywania zadań w ramach Europejskiego Systemu Banków Centralnych.

4.4.5 Kontrola zewnętrzna

Niezależność EBC przy powierzonym mu zakresie zadań, jest przedmiotem krytyki. Rodzi się bowiem pytanie, czy instytucja ta, pozbawiona de facto kontroli zewnętrznej, będzie w prawidłowy sposób funkcjonować. Niezależność Europejskiego Systemu Banków Centralnych jest naczelną cechą tego Systemu. Nie oznacza to jednak, że działalność ESBC nie podlega żadnym zasadom demokratycznej kontroli jego funkcjonowania. Postanowienia Traktatu określają formy sprawowania kontroli nad działalnością ESBC. NA całą gamę śrogków kontroli składają się między innymi obowiązki sprawozdawcze, kontrola sądowa, nakaz przeprowadzania zewnętrznego audytu jak i obowiązek publikowania wszelkich dokumentów powstających w systemie.

Obowiązki sprawozdawcze.

EBC został obłożony licznymi obowiązkami sprawozdawczymi. Składanymi raz w tygodniu - dotyczące skonsolidowanych zestawień finansowych, kwartalne oraz roczne w zakresie działalności ESBC.

Roczne sprawozdania, zajmujące się działalnością ESBC, jak i polityką walutową, EBC przesyła do Parlamentu Europejskiego oraz Komisji Europejskiej. Sprawozdanie to jest także osobiście przedstawiane przez prezesa EBC Radzie i Parlamentowi Europejskiemu: na tej podstawie może odbyć się ogólna debata. Ponadto, na wniosek Parlamentu Europejskiego lub z własnej inicjatywy, prezes EBC i pozostali członkowie Zarządu mogą zostać wysłuchani przez właściwe komisje Parlamentu Europejskiego. Trzeba zaznaczyć, że przepisy art. 109 b. 2. Traktatu i art. 15 Statutu raczej nie ujmują powyższych form sprawowania kontroli na płaszczyźnie podporządkowania instytucjonalnego. Przekazywane sprawozdania mają w zasadzie charakter informacyjny i w żadnym wypadku nie podlegają zewnętrznej akceptacji.

Również powołany do życia l stycznia 1999 r. Komitet Ekonomiczny i Finansowy (Economic and Financial Committee) nie sprawuje merytorycznej kontroli nad działalnością ESBC. Do jego zadań zgodnie z art. 109 c. 2. Traktatu - należy obserwacja oraz analiza sytuacji gospodarczej i finansowej państw członkowskich, a także przedstawianie sprawozdań uprawnionym organom Unii.

Kontrola sądowa.

Kontrolę zgodności aktów EBC z prawem wspólnotowym, a także wykonywaniem powierzonych uprawnień, przysługujących EBC, sprawuje Trybunał Sprawiedliwości. Ma on jurysdykcję w sprawach, naruszających postanowienia Traktatu, zarówno wniesionych przez EBC, jak i przeciwko niemu. Spory, do których rozstrzygania nie jest właściwy Trybunał Sprawiedliwości, a które powstały między EBC i jego wierzycielami lub dłużnikami, rozstrzygają sądy krajowe.

Zewnętrzny audyt.

Art. 27 Statutu mówi o tym iż, rachunki EBC i NBC podlegają kontroli przez niezależnych rewidentów zewnętrznych, którzy są rekomendowani przez Radę Naczelną i zatwierdzanii przez Radę. Przedmiotem kontroli są wszystkie księgi i rachunki EBC oraz NBC w zakresie przeprowadzanych przez nie transakcji. Lista zewnętrznych audytorów dla poszczególnych narodowych banków centralnych została opublikowana w Rozporządzeniu z dnia 25.01.1999 r.

Publikacje.

Działalność ESBC jest obserwowana analizowana także przez media. Oprócz składania sprawozdań, nałożonych na System przepisami Traktatu i Statutu, EBC wydaje także publikacje związane z podejmowanymi decyzjami Zarządu i Rady Naczelnej. Poza oficjalnymi informacjami, członkowie Zarządu często udzielają wywiadów na konferencjach prasowych; publikowane są ich wypowiedzi i przemówienia. Wszelkie informacje o ESBC, w tym na temat bieżącej polityki monetarnej, znajdują się również w Internecie (http://-ebc.int/).

4.5 Wykonywanie zadań statutowych ESBC przez EBC

Zgodnie z art. 105 ust. l Traktatu z Maastricht. podstawowym celem Eu-ropejskiego Systemu Banków Centralnych jest utrzymanie stabilności cen.

Traktat nawiązuje w tym miejscu do rozwiązań niemieckich, gdzie polityka antyinflacyjna Bundesbanku doprowadziła do przekonania, że stabilny pieniądz jest podstawą szybkiego wzrostu gospodarczego. Bez naruszenia głównego celu. Europejski System Banków , Centralnych wspiera także ogólne kierunki polityki gospodarczej we Wspólnocie. w celu osiągnięcia między innymi takich celów, jak wzrost gospodarczy. zwalczanie bezrobocia, ekspansję eksportową, rozwój regionalny.

Zgodnie z art. 105 ust. 2 Traktatu z Maastricht.

Protokół w sprawie Statutu Europejskiego Systemu Banków Centralnych i Europejskiego Banku Centralnego (nazwanego dalej Statutem) określił podstawowe zadania Europejskiego Systemu Banków Centralnych, do których należy miedzy innymi:

• określanie i realizowanie polityki pieniężnej Wspólnoty,

• przeprowadzanie operacji dewizowych zgodnie z art. 109 Traktatu.

• przechowywanie oficjalnych rezerw państw członkowskich i zarządzanie nimi.

• popieranie sprawnego funkcjonowania systemów płatniczych.

• przyczynianie się do sprawnego prowadzenia przez kompetentne władze polityki związanej z kontrolą ostrożnościową instytucji kredytowych i stabilności systemu finansowego .

Europejski System Banków Centralnych nie ma osobowości prawnej.Mają ją natomiast poszczególne banki centralne oraz Europejski Bank Centralny. Zadania Systemu Banków Centralnych realizowane są przez organa Europejskiego Banku Centralnego, do których należy Rada Naczelna. Zarząd. Rada Generalna. Sam Europejski Bank Centralny, którego siedzibą jest Frankfurt nad Menem, jest centralną jednostką Europejskiego Systemu Banków Centralnych. Ma pełną zdolność prawną w każdym z państw członkowskich, taką samą. jaką mają osoby prawne w poszczególnych systemach prawnych.

EBC ma szeroko określone działania do ważniejszych należy zaliczyć np.: zapewnienie realizacji zadań należących do Europejskiego Systemu Banków Centralnych, jak również wydawanie opinii dotyczących wszelkich aktów prawnych Wspólnoty mieszczących się w jego kompetencjach ,

Kolejnym zadaniem jest gromadzenie niezbędnych informacji statystycznych, czy też decydowanie o sposobie reprezentacji Europejskiego Systemu Banków Centralnych, a także wydawanie zgody bankom centralnym na uczestnictwo w międzynarodowych instytucjach walutowych ,

Poza tym EBC opracowuje i publikuje sprawozdania kwartalne i roczne

z działalności Europejskiego Systemu Banków Centralnych,

Jedna z ważniejszych jest realizowanie funkcji emisyjnej, oraz przeprowadzanie, wspólnie z poszczególnymi bankami centralnymi operacji zagranicznych oraz administrowanie oficjalną rezerwą Wspólnoty. Poza tym kształtuje i realizuje polityki rezerw obowiązkowych.

Oprócz tego do zadań EBC należy:

• określanie zasad przeprowadzania operacji otwartego rynku i udzielania kredytów.

• zapewnianie sprawnego funkcjonowania systemu płatności i rozliczeń

pieniężnych, zarówno w obrębie Unii. jak i w relacjach z państwami trzecimi

• zgodnie z decyzjami Rady Europejskiej, wykonywanie zadań szczególnych, związanych z polityką nadzoru ostrożnościowego instytucji kredytowych i innych instytucji finansowych, z wyłączeniem instytucji ubezpieczeniowych

• wydawanie w celu realizacji swoich zadań aktów prawnych (art. 34 Statutu w związku z art. 108 a Traktatu).

4.6 organizacja EBC

4.6.1 RADA NACZELNA

Zgodnie z art. 106 ust. 3 Traktatu organami decyzyjnymi Europejskiego Banku Centralnego są Rada Naczelna(Governing Councii), w skład której wchodzą członkowie Zarządu EBC (6 osób) oraz prezesi NBC. należących do ESBC (11 osób) i Zarząd(Executive Board) składa się z prezesa, wiceprezesa i czterech pozostałych członków. Dodatkowo ustanowiony został organ pomocniczy - Rada Generalna.

Wybór prezesa banku centralnego w określonym kraju wiąże się z jednoczesnym oddelegowaniem jego osoby do prac w Radzie Naczelnej.

W zamian za oddanie przywileju kształtowania polityki pieniężnej przez państwo zgodzono się. żeby jego interesy były reprezentowane przez gubernatorów banków centralnych.

Taka konstrukcja napotkała krytykę państw, w których bank centralny prowadzący własna politykę pieniężną mógł również wpływać na politykę innych państw. Podkreślały zbyt duże uprawnienia Europejskiego Banku Centralnego, i podnosiły iż jego niezależność powoduje niemożliwość kontroli jego poczynań.

Wśród wielu zadań jakie pełni Rada Naczelna znajdują się:

• przyjmowanie wytycznych i decyzji koniecznych dla wykonania zadań powierzonych Europejskiemu Systemowi Banków Centralnych na mocy Traktatu i Statutu; Rada podejmuje decyzje we wszystkich sprawach nie zastrzeżonych dla innych organów,

• ustalanie polityki pieniężnej Wspólnoty w zakresie pośrednich celów monetarnych. podstawowych stóp procentowych i wielkości rezerw w Europejskim Systemie Banków Centralnych oraz określanie wytycznych koniecznych dla ich realizacji.

a także wykonywanie funkcji opiniodawczo-doradcze określonych w art. 4 Statutu,

• decydowanie o sposobie reprezentacji Europejskiego Systemu Banków Centralnych określonej w art. 6 Statutu.

• wydawanie zgody na emisje banknotów we Wspólnocie.

Ponadto ma uprawnienia do podjęcia większością dwóch trzecich głosów decyzji o zastosowaniu innych metod operacyjnych kontroli monetarnej, które uzna za stosowne. Przy jednoczesnym realizowaniu celu podstawowego określonego w art. 2 Statutu. Poza wyżej wymienionymi Rada wykonuje także inne zadania np.: zatwierdzanie sprawozdań finansowych przedstawionych przez zarząd, a także ustalanie zasady księgowości i sprawozdawczości, wreszcie ma także prawo do wydawania aktów prawnych.

Organizację pracy Rady Naczelnej reguluje Statut oraz Decyzja Europejskiego Banku Centralnego z dn. 22.04. 1999 r. w sprawie regulaminu prac Europejskiego Banku Centralnego.

Na posiedzeniach Radzie Naczelnej przewodniczy Prezydent Europejskiego Banku Centralnego a w przypadku niemożności jego obecności wiceprezydent. Daty posiedzeń ustalane są przez samą Radę w oparciu o propozycje przedkładane przez prezydenta. Jak stanowi Statut, Rada Naczelna powinna spotykać się regularnie, przynajmniej dziesięć razy w roku.

Terminarz spotkań winien być ustalany, przed rozpoczęciem kolejnego roku kalendarzowego. Na wniosek co najmniej trzech członków Rady Prezydent powinien zwołać posiedzenie. Poza tym prezydent może zwołać posiedzenie w dowolnym terminie, jeżeli uzna to za uzasadnione. Dopuszcza się możliwość aby posiedzenia miały charakter telekonferencji, pod warunkiem iż nie sprzeciwi się takiej formie co najmniej trzech członków.

Posiedzenia powinny się odbywać w siedzibie Europejskiego Banku Centralnego. Poza członkami Rady Naczelnej w posiedzeniach tego organu może brać udział Przewodniczący Rady Unii Europejskiej oraz członek Komisji Europejskiej, jednak bez prawa głosu.

Do podejmowania decyzji przez Rade potrzebne jest quorum dwóch trzecich członków Rady. Prezydent może zwołać posiedzenie nadzwyczajne, na którym decyzje mogą być podejmowane niezależnie od liczby uczestniczących osób. Jeżeli członek Rady nie może uczestniczyć w posiedzeniu. może on na piśmie przesłanym do prezydenta wskazać osobę, która będzie go zastępować. Także w przypadku gdy członek Rady nie może brać udziału w posiedzeniach dłużej niż miesiąc, powinien wyznaczyć swojego zastępcę, już jako członka Rady.

Regulamin dopuszcza możliwość podejmowania decyzji poprzez procedurę pisemną, jeżeli nie ma sprzeciwu co najmniej trzech członków Rady. Jeśli chodzi o tę procedurę każdy członek, powinien podjąć decyzję w terminie pięciu dni. Jednakże decyzje podje te w ten sposób powinny być potwierdzone na następnym posiedzeniu.

Porządek obrad Rady (choćby prowizoryczny) powinien być sporządzony przez Zarząd i rozesłany z wymaganymi dokumentami do wszystkich członków Rady co najmniej na osiem dni przed wyznaczonym posiedzeniem, zaś w przypadkach nagłych może to być krótszy termin. Rada, przy zatwierdzaniu porządku obrad, może podjąć decyzję o dołączeniu lub wyłączeniu jakiegoś punktu, na wniosek przedstawiony przez przewodniczącego lub innego członka.

Określony punkt obrad powinien być wyłączony na żądanie co najmniej trzech członków, jeżeli okaże się że wymagane dokumenty nie zostały wysłane w stosownym czasie.

Europejski Bank Centralny, (na podstawie art. 108a Traktatu oraz art. 34 Statutu), wykonując zadania powierzone Europejskiemu Systemowi Banków Centralnych wydaje np.: rozporządzenia w zakresie koniecznym do wykonania zadań określonych w art. 3 ust. l¹, artykułach 19 ust. l, 22. 25 ust. 2 Statutu oraz w przypadkach, które zostaną określone w aktach prawnych Rady zawartych w art. 42 Statutu. Rozporządzenia należą do tzw. wtórnego prawa Unii Europejskiej.

Normy jakie są w nich zawarte mają charakter abstrakcyjny i generalny. Tak więc obowiązują bezpośrednio we wszystkich państwach członkowskich i nie wymagają ponownego zatwierdzenia w państwie członkowskimi ani ogłoszenia z przepisami prawa krajowego. Nie oznacza to jednak, że nie muszą być publikowane Za pomocą rozporządzeń określane są między innymi: warunki przeprowadzania operacji otwartego rynku czy wysokość stóp procentowych ponadto zasady płatności i funkcjonowanie tzw. „systemów clearingowych”, czy wreszcie zasady wykonywania nadzoru ostrożnościowego.

Poza wyżej wymienionymi rozporządzeniami EBC wydaje decyzje. Ich wydawanie jest nieodzowne celem realizacji zadań powierzonych Europejskiemu Systemowi Banków Centralnych. Za ich pomocą realizowana jest regulacja indywidualnych przypadków i obowiązują w całości tych. do których są kierowane.

EBC ma tez możność wydawania zaleceń i opinii. Nie maja jednak one charakteru wiążącego. Nie ustanawiają żadnych praw ani obowiązków. Zgodnie z art. 34 ust. 3 Statutu i procedurą wydaną na podstawie art. 42 Statutu. Europejski Bank Centralny ma prawo do nakładania grzywny lub opłat karnych na przedsiębiorstwa. które nie wypełniają zobowiązań wynikających z jego rozporządzeń i decyzji.

4.6.2 Zarząd EBC

Zarząd składa się z prezydenta, wiceprezydenta i czterech innych członków. Są oni mianowani „spośród osób o uznanym autorytecie i doświadczeniu zawodowym w dziedzinie walutowej lub bankowej" - art. 109a.2.b. Traktatu - za wspólną zgoda głów państw lub premierów państw członkowskich, na zalecenie Rady oraz po jej porozumieniu z Parlamentem Europejskim i Radą Naczelną EBC.

Liczba członków zarządu może być niższa, ale nie może być mniejsza od czterech. Kadencja członków trwa osiem lat i nie jest odnawialna. Tylko obywatele państw członkowskich mogą być członkami zarządu.

Członkowie zarządu wykonują swoje obowiązki w pełnym wymiarze godzin. Nie mogą podejmować innej działalności zawodowej, odpłatnej lub nieodpłatnej, poza wyjątkami na jakie wyrazi zgodę Rada Naczelna.

Aby odwołać członka zarządu muszą zaistnieć ściśle określone przypadki, czyli np.: gdy przestał spełniać wymagania niezbędne do wykonywania swoich obowiązków lub jeżeli dopuścił się poważnego uchybienia. O jego dymisji może zdecydować Trybunał Sprawiedliwości, ale wyłącznie na wniosek Rady Naczelnej lub zarządu. Podobne kryteria stosowane są do obsadzania wolnych stanowisk-opisane powyżej.

Nieco inaczej rysowała się kwestia powołania pierwszego zarządu (art. 50 Statutu), albowiem został on powołany na zalecenie Rady Europejskiej 3 maja 1998 r. Zaś decyzje podjęły państwa na szczeblu szefów państw i rządów, kierując się opinią Parlamentu Europejskiego i Rady Europejskiego Instytutu Walutowego.

Sam skład był kompromisem zawartym pomiędzy poszczególnymi państwami stąd w jego skład weszli;

• Wim Duisenberg (Holandia), prezydent Europejskiego Banku Centralnego

- na 8 lat.

• Christian Noyer (Francja), wiceprezydent - na 4 lata (pełnił funkcję kierownika dyrekcji generalnej do spraw administracji).

• Otmar Issing (Niemcy) - na 8 lat

(pełni funkcję kierownika dyrekcji generalnej do spraw analiz i badań gospodarki).

• Tommaso Padoa Schioppa (Wiochy)- na 7 lat (kierownik dyrekcji generalnej do spraw stosunków międzynarodowych i obrotu płatniczego).

• Eugenio Domingo Solans (Hiszpania)-na 6 lat.

• Sirkka Hamalainen (Finlandia) - na lat 5 (kierownik dyrekcji generalnej do spraw operacji pieniężnych i dewizowych).

Jak można zauważyć czas na jaki poszczególni członkowie zostali powołąnii jest różny a to celem zapewnienia w przyszłości ciągłość jej prac i jest wyjątkiem od kadencji ośmioletniej. Sam Zarząd Europejskiego Banku Centralnego pełni funkcje wykonawcze, co polega np. na realizowaniu polityki pieniężnej zgodnej z postanowieniami i wytycznymi Rady Naczelnej. Wykonując powyższe zadania, zarząd wydaje konieczne instrukcje narodowym bankom centralnym. Odpowiada również za bieżące sprawy. Do innych zadań należy przygotowywanie posiedzenia Rady Naczelnej, która może powierzyć zarządowi do realizacji również inne zadania i która zatwierdza sporządzane przez zarząd sprawozdania finansowe. Organizację pracy oraz tryb podejmowania decyzji przez zarząd określa Statut oraz Decyzja Europejskiego Banku Centralnego z dn. 12.10.1999 r. w sprawie regulaminu prac zarządu. wydanej na podstawie derogacji przewidzianych w art. 12 ust. 3 Statutu i art. 24 Regulaminu Pracy Europejskiego Banku Centralnego.

Osobnym zagadnieniem jest tryb w jakim obraduje zarząd. Zgodnie z postanowieniami traktatu z Mastricht jak i Statutu EBC oraz regulaminu EBC zarząd obraduje na posiedzeniach. Posiedzenia są wyznaczane przez zarząd na podstawie propozycji przedstawianych przez prezydenta. Może on również zwołać posiedzenie, jeżeli uzna to za stosowne. Każdy członek zarządu obecny na posiedzeniu ma prawo głosowania i dysponowania jednym głosem. Zarząd podejmuje decyzje zwykłą większością głosów, a w przypadku równej liczby głosów głos decydujący należy do prezydenta. W czasie nieobecności prezydenta i wiceprezydenta, zarządowi przewodniczy najstarszy stażem pracy członek zarządu, a w przypadku jednakowego stażu pracy dwóch lub większej liczby osób, decyduje wiek. Takie rozwiązanie ma na celu uniknięcie paraliżu prac zarządu ze względu na np. śmierć prezydenta lub jego odwołanie. Quorum dla podejmowania decyzji wynosi trzy czwarte członków.

W razie braku quorum prezydent może zwołać posiedzenie nadzwyczajne, na którym decyzje mogą być podejmowane niezależnie od liczby uczestniczących członków.

Prowizoryczny porządek obrad powinien być ustalony przez prezydenta, a następnie przesłany do pozostałych członków zarządu wraz z potrzebnymi dokumentami na co najmniej na dwa dni robocze przed terminem posiedzenia- poza nadzwyczajnymi sytuacjami.

W szczególnych, bliżej nieokreślonych okolicznościach, decyzje mogą być podejmowane poprzez udział w telekonferencji, jednakże pod warunkiem ,że przeciwko takiemu sposobowi nie zaprotestuje co najmniej dwóch członków. Porządek obrad jest zatwierdzany decyzją zarządu na najbliższym posiedzeniu. Za przygotowanie posiedzeń odpowiedzialny jest sekretarz, którego wyznacza prezydent spośród personelu Europejskiego Banku Centralnego.

4.6.3 Rada Generalna

Rada Generalna została ustanowiona jako trzeci z kolei organ decyzyjny. W jej skład wchodzą Prezes, wiceprezes Europejskiego Banku Centralnego oraz prezesi banków centralnych Unii, wszystkich również tych, które nie należą do strefy Euro. Pozostali członkowie organów decyzyjnych mogą uczestniczyć w posiedzeniach. jednakże bez prawa głosu.

Rada Generalna jest ciałem przede wszystkim doradczym, którego celem jest wspomaganie zbierania informacji statystycznych, poza tym wspiera działalność sprawozdawczą EBC oraz zajmuje się określaniem warunków pracy personelu EBC.

Rada Generalna została ustanowiona jako trzeci organ decyzyjny. Przejęła większość kompetencji jakie przynależały do Europejskiego Instytutu Walutowego, a które nie naruszają kompetencji pozostałych organów Europejskiego Banku Centralnego.

Do jej kompetencji należy w szczególności:

- wydawanie i przedkładanie Radzie Naczelnej opinii określonych w art. 4 i art. 25 ust. l Statutu .

- wydawanie opinii o raporcie rocznym z działalności Europejskiego Banku Centralnego, sporządzanym przez zarząd.

- wspomaganie zbierania informacji statystycznych

- wspomaganie sprawozdawczości Europejskiego Banku Centralnego satutem przewidzianej

- określanie warunków pracy personelu Europejskiego Banku Centralnego,

a także podejmowanie wszelkich innych środków koniecznych dla zastosowania Poza tym Rada Generalna zajmuje się ustalaniem zasad koniecznych dla ujednolicenia księgowości i sprawozdawczości z operacji podejmowanych przez banki centralne.

Rada nadzoruje przygotowanie państw, które mają przystąpić do Europejskiej Unii Ekonomicznej i Monetarnej.

W sytuacjach gdy wymagane jest przedłożenie przez Radę Generalną opinii, powinna ona mieć odpowiedni czas na jej przygotowanie. Nie może to być mniej niż dziesięć dni roboczych, a w pilnych sytuacjach okres ten może być skrócony do pięciu dni.

4.6.4.Głosowanie

Głosowanie może się odbywać na pięć różnych sposobów. Głosowanie zwykłą większością głosów jest to najczęściej stosowana metoda w Radzie Naczelnej. Zgodnie z art. 10 ust. 2 Statutu we wszystkich sprawach, oprócz tych. dla których przewidziany jest inny sposób głosowania. Rada Naczelna głosuje zwykłą większością głosów. W przypadku równej liczby głosów, głos decydujący należy do prezydenta Europejskiego Banku Centralnego. Zwykła większość wynosi 10 głosów lub 9 głosów plus głos prezydenta, w przypadku równej liczy głosów, przy założeniu, że wszyscy członkowie są obecni. Quorum dla posiedzeń rady wynosi dwie trzecie, a w przypadku braku quorum prezydent może zwołać posiedzenie nadzwyczajne. które może podjąć decyzje nie zważając na brak wymaganej liczby członków.

Kolejna formą podejmowania decyzji jestGłosowanie większością dwóch trzecich oddanych głosów.

Przy tego rodzaju głosowaniu podstawowym założeniem jest, iż każdy członek ma jeden głos. Przy założeniu. że wszyscy członkowie Rady są obecni, decyzje są podejmowane gdy za lub przeciw jest co najmniej 12 osób. Quorum wynosi dwie trzecie.

Inna specyficzna forma głosowania jest głosowanie zwykłą większością na podstawie udziałów w subskrybowanym kapitale. Polega ono na tym iż mogą brać w nim udział tylko prezesi banków centralnych. Które uczestniczą w systemie. Wyłączeni są członkowie zarządu. Taki rodzaj głosowania przewidziane jest dla decyzji podejmowanych zgodnie z artykułami 28. 29. 30. 32. 33, 51 Statutu. Zgodnie z założeniami tego głosowania każdy członek ma w tym przypadku określoną procentowo „wagę swojego głosu”- zależną od kapitału wniesionego do Europejskiego Banku Centralnego. Do ważności decyzji w tym przypadku wystarczy tylko zgoda na przykład Niemiec i Francji.¹¹ gdyż decyzje są podejmowane. jeżeli za jest więcej niż 50 procent kapitału.

Szczególną formą Głosowania jest decydowanie poprzez oddawanie głosów większością dwóch trzecich subskrybowanego kapitału WTaki typ głosowania przewidziano dla następujących spraw:

• powiększenie kapitału Europejskiego Banku Centralnego i formy jego płatności (art. 28 ust. l i art. 28 ust. 3 Statutu).

• zmiany zasad obliczania i podziału dochodów pomiędzy poszczególne banki centralne art. 32 ust. 3).

W głosowaniu tym mogą brać udział tylko prezesi banków centralnych. uczestników systemu. Decyzje są akceptowane, jeżeli za głosuje dwie trzecie kapitału i co najmniej połowa członków (6 prezesów).

Wreszcie Głosowanie zwykłą większością głosów prezesów banków centralnych. W tym głosowaniu nie mogą brać udziału członkowie zarządu. Każdy prezes ma jeden głos. Decyzje są podejmowane, gdy za głosuje co najmniej 6 prezesów. Głosowanie to odbywa się dla określenia warunków zatrudnienia członków zarządu

4.6.5 Kapitał Europejskiego Banku Centralnego

Kapitał operacyjny Europejskiego Banku Centralnego, w momencie rozpoczęcia działalności, ustalono na kwotę 5 miliardów ECU. Artykuł 29 Statutu określa zasady, na jakich poszczególne państwa wnoszą ten kapitał. przy czym jego jedynymi subskrybentami i posiadaczami są banki centralne. Każdy bank centralny jest posiadaczem części kapitału będącego równowartością sumy:

- 50 procent udziału danego państwa członkowskiego w ogólnej liczbie ludności Wspólnoty.

- 50 procent udziału danego państwa w produkcie krajowym brutto Wspólnoty.

Na podstawie delegacji przewidzianej w art. 29.2 Statutu. Rada Naczelna. decyzją z dn. 5.06.1998 r., ustaliła zasady dotyczące danych, na podstawie których ustalony został klucz subskrypcji w kapitale Europejskiego Banku Centralnego. Dane dotyczące liczby ludności zostały ustalone za rok 1996. Dane dotyczące wielkości PKB zostały ustalone z lat 1991-95. Dochód każdego państwa został zsumowany z okresu pięciu lat, a następnie obliczono procentowy udział każdego państwa w łącznym dochodzie Wspólnoty w tym samym okresie. Procenty zostały zaokrąglone do najbliższej wielokrotności 0.05 w górę. Na tej podstawie Europejski Bank Centralny wydał l grudnia 1998 r. decyzję, dotyczącą udziałów poszczególnych banków centralnych w kapitale.

Wielkość udziału ma duże znaczenie dla niektórych form głosowania, a także przy podziale zysku Europejskiego Banku Centralnego. Części przyznane poszczególnym bankom centralnym są uaktualniane co pięć lat.

Zgodnie z art. 105 ust. 2 Traktatu istnieje wymóg by Europejski System Banków Centralnych utrzymywał oraz zarządzał oficjalnymi rezerwami zagranicznymi państw członkowskich. Banki centralne Europejskiej Unii Ekonomicznej i Monetarnej powinny zgromadzić na rzecz Europejskiego Banku Centralnego rezerwy zagraniczne o wartości dochodzącej do 50 miliardów euro, z zastrzeżeniem ze powinny to być waluty inne niż waluty państw członkowskich.

Udział poszczególnych banków w wartości rezerw jest proporcjonalny do udziału w subskrybowanym kapitale akcyjnym Europejskiego Banku Centralnego. Decyzja o rozmiarach części , której bank może zażądać w chwili jego ustanowienia należy do Rady Naczelnej, tak samo dzieje się jeżeli chodzi o decyzje o kwotach, które będą wymagane w późniejszych terminach. Każdy bank centralny staje się wierzycielem Europejskiego Banku Centralnego do wysokości równowartość jego wkładu. Bank ma również możliwość zwiększenia wartości rezerw zagranicznych powyżej 50 miliardów euro.

4.7 Integracja NBP z ESBC

Proces unifikacji przepisów w państwach, należących do Unii Walutowej jest zasadniczo zakończony. Europejski System Banków Centralnych oraz Europejski Bank Centralny zostały przygotowane pod względem prawnym do prawidłowego funkcjonowania.

Przystąpienie Polski do Unii Europejskiej i do ESBC pociąga za sobą obowiązek harmonizacji naszego ustawodawstwa, w tym przepisów dotyczących NBP. W poniższej analizie przepisów prawnych pod kątem zgodności prawa i zdolności NBP do spełnienia obowiązków, wynikających z członkostwa w Systemie, w każdej z niżej wyróżnionych sfer wskazany został przykład przepisu prawnego niezgodnego z regulacjami unijnymi bądź budzący wątpliwości które musiały bądź jeszcze musza być usunięte aby NBP mógł stać się pod względem prawnym gotowy na wejście w ESBC.

Początek roku 1998 przyniósł istotne zmiany dotyczące źródeł prawa mających bezpośredni wpływ na prowadzenie działalności bankowej. Weszły w życie nowe ustawy zmieniające m.in. instytucjonalny ład systemu bankowego.

Od l stycznia 1998 r. znacznej zmianie uległy przepisy określające podmioty uprawnione do wydawania regulacji dla banków. Powołano do życia Radę Polityki Pieniężnej w Narodowym Banku Polskim i Komisję Nadzoru Bankowego jako organ zewnętrzny w stosunku do banku centralnego, co zwiększyło liczbę tzw. regulatorów. W zakresie polityki pieniężnej najważniejsze decyzje będzie podejmować Rada Polityki Pieniężnej, uprawnienia do bieżącego kierowania bankiem przekazano Zarządowi NBP, natomiast kompetencje w zakresie nadzoru bankowego przeniesiono na Komisję Nadzoru Bankowego.

Pozycja Narodowego Banku Polski określona została przez Konstytucję i ustawę o NBP. Definiują one NBP jako bank centralny Rzeczpospolitej Polskiej. Zgodnie z Konstytucją przyznano mu wyłączne prawo emisji pieniądza oraz ustalania i realizowania polityki pieniężnej. Realizując zadnia ustawowe NBP stoi na straży stabilności cen, przy jednoczesnym wspieraniu polityki gospodarczej rządu, o ile nie ogranicza to podstawowego celu NBP.:

Do zadań NBP należy także np.:

-organizowanie rozliczeń pieniężnych,

- prowadzenie gospodarki rezerwami dewizowymi,

- prowadzenie działalności dewizowej w granicach określonych ustawami,

Oprócz tego NBP prowadzi bankową obsługi budżetu państwa, czy też reguluje płynność banków oraz ich refinansowanie, a także kształtuje warunki niezbędne dla rozwoju systemu bankowego.

W końcu na NBP został nałożony obowiązek opracowywania bilansu płatniczego oraz bilansów należności i zobowiązań zagranicznych państwa. NBP ma także w kompetencje wpisane wykonywanie innych zadań określonych ustawami.

Prezes NBP reprezentuje interesy Rzeczypospolitej Polskiej w międzynarodowych instytucjach bankowych oraz, w międzynarodowych instytucjach finansowych. Prezes NBP w porozumieniu z Ministrem Spraw Wewnętrznych i Administracji, ustala zasady przechowywania wartości pieniężnych w bankach i przedsiębiorstwach produkujących znaki pieniężne oraz transportowania tych wartości przez banki i te przedsiębiorstwa, Oprócz tego realizuje zadania wynikające z przepisów o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej.

Istotną zmianą wprowadzoną przez reformę przepisów prawa dotyczących sektora finansowego, a w szczególności bankowego, jest powołanie Rady Polityki Pieniężnej.

Organy Rady Polityki Pieniężnej tworzą: Przewodniczący Rady, którym jest Prezes NBP oraz 9 członków powoływanych w równej liczbie przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, Sejm i Senat, spośród specjalistów z dziedziny finansów. Członkowie rady powoływani są na okres 6 lat. Ustalenia Rady Polityki Pieniężnej podejmowane są w formie uchwał większością głosów przy obecności co najmniej 5 członków, w tym Przewodniczącego Rady.W przypadku równej liczby głosów rozstrzyga głos Przewodniczącego Rady.

Do zadań Rady należy coroczne ustalanie założeń polityki pieniężnej i przedkładanie jej do wiadomości Sejmowi, równocześnie z przedłożeniem przez Radę Ministrów projektu ustawy budżetowej. Sprawozdanie z wykonania założeń polityki pieniężnej Rada składa Sejmowi w ciągu 5 miesięcy od zakończenia roku budżetowego.

Kierując się założeniami polityki pieniężnej Rada w szczególności: ustala wysokość stóp procentowych NBP, ustala zasady i stopy rezerwy obowiązkowej banków. Ponadto RPP określa górne granice zobowiązań wynikających z zaciągania przez NBP pożyczek i kredytów w zagranicznych instytucjach bankowych i finansowych, a także zatwierdza plan finansowy NBP oraz sprawozdanie z działalności NBP. W końcu przyjmuje roczne sprawozdanie finansowe NBP, oraz ustala zasady operacji otwartego rynku.

Zarząd kieruje działalnością NBP. Tworzą go Prezes NBP (jako przewodniczący) oraz 6-8 członków Zarządu, w tym 2 wiceprezesów NBP. Wiceprezesów i członków Zarządu NBP powołuje i odwołuje Prezydent RP na wniosek Prezesa NBP. Zarząd NBP realizuje uchwały Rady w sprawach niezastrzeżonych w ustawie do wyłącznej kompetencji innych organów NBP.

Do wymienionych wcześniej zadań NBP, obok utrzymania stabilnego poziomu cen oraz wspierania polityki gospodarczej rządu, jest kształtowanie warunków niezbędnych do rozwoju systemu bankowego. W obecnie obowiązujących przepisach nastąpiło wydzielenie organizacyjne ze struktury NBP nadzoru bankowego do Komisji Nadzoru Bankowego

W celeu oddziaływania na politykę banków oraz kształtowanie się sektora bankowego, NBP może stosować instrumenty oddziaływania np.: stopy rezerwy obowiązkowej, instrumenty rynkowe - stopa redyskontowa, lombardowa, kursowa oraz operacje otwartego rynku.

Stopa rezerwy obowiązkowej to wyrażona w złotych część środków pieniężnych w złotych i walutach obcych zgromadzonych na rachunkach bankowych, środków uzyskanych ze sprzedaży papierów wartościowych oraz innych środków przyjętych przez bank podlegających zwrotowi, z wyjątkiem przyjętych od innego banku krajowego, a także środków przyjętych od banku zagranicznego na podstawie umów zawartych przed dniem wejścia w życie ustawy lub środków pozyskanych z zagranicy na co najmniej 2 lata.

Zmienione zostały, w stosunku do ustawy o NBP z 1989 r., zasady ustalania wysokości rezerwy obowiązkowej. Według ustawy suma rezerw obowiązkowych nie może przekroczyć:

- 30% sumy środków pieniężnych od wkładów na żądanie,

- 20% sumy środków pieniężnych od wkładów terminowych.

Stopa ta ustalana jest od stanów średniomiesięcznych.

Kredyt refinansowy jest kolejnym instrumentem polityki pieniężnej - udzielany jest bankom przez NBP w celem uzupełnienia zasobów pieniężnych banku. Podczas udzielenia kredytu refinansowego NBP kieruje się zdolnościami kredytowymi banku. Ten kredyt może być udzielony bankowi w celu realizacji postępowania naprawczego. Wreszcie nastąpiło rozszerzenie pojęcia rezerwy obowiązkowej na wszystkie rodzaje rachunków prowadzonych przez bank. Rezerwa obowiązkowa stanowi dla banku formę podatku, gdyż jest ona nieoprocentowana.

NBP może udzielać kredytu Bankowemu Funduszowi Gwarancyjnemu na uzgodnionych z zarządem tego Funduszu warunkach, a także przyjmować od banków weksle do dyskonta i redyskonta. Zarząd NBP określa rodzaje weksli przyjmowanych przez NBP do dyskonta i redyskonta oraz uchwala zasady i tryb ich dyskontowania oraz redyskontowania. NBP może ponadto:

- emitować i sprzedawać papiery wartościowe,

- sprzedawać i kupować skarbowe papiery wartościowe w operacjach otwartego rynku,

• organizować obrót papierami wartościowymi, których jest emitentem, oraz skarbowymi papierami wartościowymi.

Podejmowanie tematyki dyskusji na temat niezależności banku centralnego wiąże się z koniecznością omówienia tego zagadnienia w oparciu tak niezalezności funkcjonalnej, instytucjonalnej, jak i finansową. Należy osądzić, czy art.227.1 Konstytucji PR. mówiący, że „... NBP odpowiada za wartość polskiego pieniądza", jest kompatybilny z art. 105 Traktatu z Maastricht i art. 2 Statutu ESBC, które określają, iż „podstawowym celem ESBC jest utrzymywanie stabilności cen".

Art. 15 Ustawy o Narodowym Banku Polskim, zezwalający na uczestniczenie w posiedzeniach Rady Polityki Pieniężnej przedstawicielowi Rady Ministrów, mającemu prawo zgłaszania wniosków do rozważenia przez Radę, jest sprzeczny z art. 107 Traktatu i art. 7 Statutu ESBC, które zabraniają przyjmowania przez bank centralny instrukcji od instytucji czy organów rządowych i zobowiązują je do respektowania zasady niezależności instytucjonalnej.

Odnośnie niezależności finansowej trzeba zauważyć, iż sprzeczny z podstawowymi założeniami, dotyczącymi niezależności finansowej i instytucjonalnej banku centralnego, jest art. 69 Ustawy o Narodowym Banku Polskim, mówiący, że:

1. Rada Ministrów, na wniosek Ministra Finansów, powołuje komisję, której zadaniem jest zbadanie i ocena rocznego sprawozdania finansowego NBP.

2. W terminie 15 dni po zakończeniu badania i oceny, o której mowa w ust. l. nie później jednak niż

do dnia 30 kwietnia roku następnego po okresie sprawozdawczym. Prezes NBP przedstawia roczne sprawozdanie finansowe NBP Radzie Ministrów do zatwierdzenia.

3. Po upływie 30 dni od daty zatwierdzenia rocznego sprawozdania finansowego NBP przez Radę Ministrów część rocznego zysku bilansowego NBP polega odprowadzeniu do budżetu państwa.

Wstąpienie Polski do Unii walutowej zmusi NBP do rezygnacji z wykonywania części zadań. Gdy NBC stanie pełnoprawną się częścią Systemu, będzie musiało zrezygnować z pełnienia podstawowych funkcji przypisanych bankowi centralnemu, jak chociażby funkcji emisyjnej (art. 4 Ustawy o NBP) czy też kreowania polityki pieniężnej (art. 3 Ustawy o NBP).

Podobne sprzeczności występują na gruncie ustawy (art. 45 Ustawy o Narodowym Banku Polskim),odnośnie kwestii tzw. instrumentów działania. Albowiem Prezes NBP ma prawo ustalonych obwieszcania przez Radę Polityki Pieniężnej stopy: dyskontową i redyskontową weksli, oprocentowania kredytu refinansowego i kredytu lombardowego oraz rezerw obowiązkowych banków. W ESBC czynności te powierzone są EBC.

Tak więc konieczna będzie gruntowna modernizacja aktów prawnych tak by były one zgodne z podstawowymi aktami prawnymi, względem których powinno nastąpić dostosowanie ustawodawstwa krajowego do unijnego, a więc z Traktatem z Maastricht oraz statutem ESBC. Jednakże uwzględnione być muszą także akty niższego rzędu, wydawane zarówno przez EBC. jak i rozporządzenia Rady dotyczące funkcjonowania Systemu.

Podsumowanie

Niniejsza praca jest próbą kompleksowego przedstawienia zagadnienia Europejskiego Systemu Banków Centralnych będącego instrumentem odpowiedzialnym za wdrażanie w życie Unii Walutowej. Jako ,że wprowadzenie wspólnej waluty, mimo niewątpliwego sukcesu tej operacji nadal spotyka się z niechęcią części krajów UE wydało się niezbędnym dokonanie chociażby próby przedstawienia tak zalet jak i wad Unii walutowej a także zarysowania ewentualnych wniosków jakie nasuwają się po jej wprowadzeniu. Stąd taki a nie inny charakter niniejszego podsumowania.

Po zapoznaniu się z treścią regulacji traktujących o ESBC a także samej Unii Walutowej, można niewątpliwie dostrzec tak zalety jak i wady opisanego w niniejszej pracy rozwiązania prawno-ekonomicznego.

Wydaje się iż na czoło zalet jakie niesie ze sobą wyżej opisane rozwiązanie wysuwają się te odczuwalne dla zwykłego obywatela państwa będącego członkiem Eurolandu i do nich niewątpliwie można zaliczyć przejrzystość cen umożliwiająca kupowanie towarów w podobnych cenach co uniemożliwia spekulacyjne różnicowanie cen przez handlowców. Jednocześnie znikły koszty związane z koniecznością wymiany walut przy przekraczaniu granic co znacząco wpłynęło na budżety wielu podróżujących po Europie rodzin.

Wyżej wymienione korzyści są odczuwalne dla zwykłych obywateli, inne korzyści niesie jednolita waluta dla Państw UE jak i profesjonalnych podmiotów obrotu gospodarczego. Do głównych zalet może my więc zaliczyć np.: możność skutecznego kontrolowaniu poziomu inflacji i realna możliwość utrzymania jej na relatywnie niskim poziomie a tym samym możliwość utrzymywania stałego poziomu cen. Kolejną zaletą jest ustanowienie stałych kursów walut, a także umożliwienie wolnego przepływu kapitału.

Dzięki wspólnej walucie możliwe staje się likwidowanie różnic w potencjale ekonomicznym państw członkowskich i pozytywne stymulowanie rynków państw członkowskich UE poprzez wspólna walutę.

Niewątpliwą korzyścią odczuwalna przez przedsiębiorców jest likwidacja ryzyka kursowego spowodowanego przez płynne kursy starych walut państw członkowskich a także zredukowanie kosztów transakcyjnych.

Dla budżetów państw unijnych jest to także korzyść w postaci zwiększenia przychodów, przy jednoczesnej likwidacji nadmiernego deficytu budżetowego oraz długu publicznego. W końcu wzrost prestiżu międzynarodowego na scenie politycznej Unii Europejskiej , jako jednolitego tworu gospodarczo- politycznego.

Jednakże projekt Europejskiego systemu banków centralnych spotykał też wielu zagorzałych krytyków, podnoszących wątpliwości odnośnie słusznosci koncepcji Unii Walutowej. Przeciwnicy za główne wady projektu uznają np.: pozbawienie instrumentów walutowych przez poszczególne państwa członkowskie UE.

Do wad zalicza się także budżetowy przymus prowadzenia sztywnej polityki podatkowej, zaś wobec obywateli izolacje od decydentów poprzez nadmierny rozrost biurokracji. Kolejna istotną wada jaką niósł projekt Unii i ESBC była konieczność dostosowania gospodarek państw członkowskich tak by spełniały ostre kryteria zbieżności. Dla banków centralnych państw członkowskich wprowadzenie ESBC i Euro spowodowało utratę dochodów z tytułu prowizji jaką pobierały za operacje w obcych walutach. Jedną z najważniejszych wad wprowadzeniu systemu była jego kosztowność albowiem wprowadzenie wspólnej waluty i zorganizowanie instytucji zajmujących się obsługą tejże waluty pochłonęło olbrzymie kwoty.

Jako wadę podnoszono konieczność utworzenia Funduszu Spoistości odpowiadającego za ułatwienia makroekonomiczne w dostosowaniu gospodarek do wymagań unii Na koniec przeciwnicy w prowadzenia Euro podnosili fakt zaniku monety narodowej jako kulturowego symbolu odrębności poszczególnych państw członkowskich UE.

Kończąc rozważanie traktujące o wadach i zaletach projektu unii walutowej można stwierdzić iż Unia walutowa umożliwiła całkowite i nieodwracalne przejście od odrębnych walut narodowych do wspólnej Euro-waluty.

Wprowadzenie ESBC i Unii Walutowej umożliwiło likwidacje jakichkolwiek ograniczeń w sferze przepływu kapitału w krajach Unii, oraz pozwoliło na integrację rynków kapitałowych wraz z ich systemami bankowymi.

Utworzenie ESBC spowodowało konieczność koordynacji polityki walutowej państw członkowskich.Wreszcie dzięki utworzeniu ESBC i samej unii monetarnej przyśpieszono integrację ekonomiczną w ramach Unii.

Jaka będzie przyszłość Unii Walutowej?

Po 1 Maja piętnastka powiększyła się o dziesięć wolnorynkowych gospodarek znajdujących się w różnym stadium dostosowawczym do unii monetarnej. Jedne dzięki drastycznym cięciom socjalnym i dość odważnym reformom prawa jak i gospodarek są gotowe wpowadzic Euro już dziś (Słowenia), inne na tyle uzdrowiły gospodarki że jednostronnie jeszcze przed przystąpieniem do UE powiązały swe waluty z kursem euro (Litwa), jeszcze inne jak Polska nie są gotowe na przyjęcie Euro albowiem wiązało by się to ze schłodzeniem gospodarki, która nie jest na tyle stabilna by sprostać wymaganiom zbieżności.

Wprawdzie Prezes NBP prof. Leszek Balcerowicz dąży do wprowadzenia Euro już w 2007 roku to jednak niezależni analitycy zwracają uwagę iż realniejszy wydaje się rok 2009. Główne przeszkody wcześniejszego wprowadzenia Euro znajdują się w kryzysie budżetowym państwa polegającym głównie na zbyt wysokim deficycie budżetowym . Inna przeszkodą jest konieczność utrzymania niskiego poziomu inflacji co może spowodować tzw. schłodzenie gospodarki i wyhamowanie wzrostu gospodarczego co w konsekwencji groziłoby powstrzymaniem rozwoju gospoadarki.

Znak zapytania należy także postawić przy twierdzeniu iż Euro będzie jedyną walutą w krajach 25 . Jak wiadomo głęboką niechęć do wspólnej waluty odczuwają Brytyjczycy, którzy nie chcą pozbywać się funta podobnie jak Skandynawowie przyzwyczajenia do korony.

Należy jednak podkreślić doniosłość i niepowtarzalność wprowadzenia jednolitej europejskiej waluty albowiem we współczesnych gospodarkach podobnego procesu tak legislacyjnego jak i finansowego na tak szeroką skalę jeszcze nie przeprowadzono.

Bibliografia:

1. Ahit M.: Prawo europejskie. Warszawa 1998.wyd.2

2. Baka W.: Bankowość centralna. Funkcje - metody - organizacja, Biblioteka Menedżera i Bankowca, Warszawa 2001

3. Baka W, Bankowość Centralna Europejskiej Unii Walutowej ,Założenia i problemy, BiK 1997 nr 6

4. Baran K., :„Istota federalnego modelu Europejskiego Systemu Banków Centralnych i jego niezależność”, Prawo Bankowe 2002 nr 2 s.75-84

5. Bordo M. D.,: The Bretton Woods international monetary system: an historical overview [w: ] M.D. Bordo, B. Eichengreen (red.): A retrospective on the Bretton Woods system, University of Chicago Press, Chicago1993;

6. Church C.H., Phinemore D. , : European Union and European Community: a handbook and commentary on the post-Maastricht treaties,Harvester Wheatsheaf, London 1994,

7. Cohham D., Zis G.,: From EMS to EML". Londyn 2000.

8. Daniluk D., Niemierica S., Komisja Nadzoru Bankowego i Narodowy Bank Polski jako główni regulatorzy działalności bankowej. Prawo bankowe nr 2/98,.

9. Druesne G., Czapliński W., Prawo materialne i polityki Wspólnot i Unii Europejskiej, Fundacja Promocji Prawa Europejskiego, Wydawnictwo Naukowe „Scholar", Warszawa 1996

10. Fontaine P., Europe in ten points, Luksemburg: Office for Official Fa
    lications of the European Communities 1995,

11. Górska A., Bank i Kredyt, maj 1999

12. de Grauwe P., Peeters T., The ECU and European Monetary Integration, London 1989

13. Green Paper: Practical Arrangements for the Introduction of the Single Currency, European Commission, Brussels, May 1995

14. Hamalainen S.: Europra Econoinir w Monetery Union - principles and perspectivs. Internet http://www.nbc.int/key/sp 990225.htm

15. Hoff W., Planavova-Latanowicz J., Marciniszyn M. Europejskie prawo gospodarcze, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Przedsiębiorczości im L. Koźmińskiego Warszawa 2001.

16. Jaworski W. L., Krzyżkiewicz Z., Kosiński B.,”Banki- Rynek,operacje, polityka Warszawa 1997

17. Joint Communique on the determination of the irrevocable conversion

rates for the euro, EU, 2 May 1998

18. Kaszubski R.W., Sadowy P., Europejski Bank Centralny,

Glosa nr 3, marzec 2001

19. Kowalewski P., Euro a międzynarodowy system walutowy, wyd. Twigger, Warszawa 2001

20. A. Komar, Europejska Unia Walutowa, PWE, Warszawa 1993

21. Krugman P., Obstfeld M., Międzynarodowe Stosunki gospodarcze, Warszwa 1997

22. Lasok D., Zarys praw Unii Europejskiej, Towarzystwo Naukowe Organizacji i Kierownictwa „Dom Organizatora", Toruń 1995

23. Mehnert-Meland R., Central Bank to the European Union: European Monetary Institute, European System of Central Banks, European Central Bank - structures,tasks and functions, Londyn, Kluwer Law International 1995,

24. Modrzyński P. - Polskie Prawo Bankowe a Standardy UE ,Toruń 2003,

25. Molle W., Ekonomika integracji europejskiej. Teoria, praktyka, polityka, Funda­cja Gospodarcza NSZZ „Solidarność", Gdańsk 1995

26. NBP, Opracowanie na potrzeby kampanii informacyjnej NBP, Informacje o Euro oraz Unii Gospodarczej i Walutowej, wyd. NBP. 2001, w portalu www.nbp.pl

27. Podręcznik akademicki Unia Europejska., Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1998,

28. D. Sobczyński, Euro. Historia. Praktyka. Instytucje, KiK Konieczny i Kruszewski, Oddział Polskich Wydawnictw Profesjonalnych Sp. Z o.o., Warszawa 2002,

29. W. Weidernfeld, W. Wessels, Europa od A do Z - podrecznik integracji europejskiej, wyd. Wokół Nas, Gliwice 1999,

30. Agreement between the Central Banks of the Member States of the
    European Economic Community of March 13, 1979.- www.ecb.int

31. www.nbp.pl

32. www1.ukie.gov.pl

33. www.e-money.pl

34. www.msz.gov.pl

35. www.sejm.gov.pl

36. www.eu.int

37. www.ecb.int/home/html/

Wykaz aktów prawnych

1. Traktat z Maastricht z 7 lutego 1992 roku,

2. Protokół załączony do Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską (Dz. U. C 191 z 29.7.1992, str. 68) uwzględniająca zmiany wprowadzone na mocy Traktatu Amsterdamskiego (Dz.U. C 340 z 10.11.1997, str.1), Traktatu Nicejskiego (Dz.U. C 80 z 10.3.2001, str. 1), decyzji Rady 2003/223/WE (Dz.U. L 83 z 1.4.2003, str. 66) oraz Aktu dotyczącego warunków przystąpienia Republiki Czeskiej, Republiki Estońskiej, Republiki Cypryjskiej, Republiki Łotewskiej, Republiki Litewskiej, Republiki Węgierskiej, Republiki Malty, Rzeczypospolitej Polskiej, Republiki Słowenii i Republiki Słowackiej oraz dostosowań w traktatach stanowiących podstawę Unii Europejskiej (Dz.U. L 236 z 23.9.2003, ).

3. Decyzja EBC z dnia 17 czerwca 2004 r. przyjmująca Regulamin Rady Ogólnej Europejskiego Banku Centralnego(EBC/2004/12) (2004/526/WE)

4. Decyzja Rady UE nr: 2866/98 z dnia 7 lipca 2000, OJ L 167, 07.07.2000

5. Decyzja Rady UE nr: 1478/2000 z 19 czerwca 2000

6. Decyzja Europejskiego Banku Centralnego z dn. 12.10.1999 r..

nr OJ L 314.08/12/1999 p.0034-0035.

7. Decyzja Europejskiego Banku Centralnego z dn. 22.04.1999 r., nr OJ L 125. 19/05/1999 p. 0034-0039.

8. Decyzja Rady UE z 31 Grudnia 1998 nr: 2866/98 of 31 na temat konwersji pomiędzy walutami państw członkowskich a euro, OJ L 359, 31.12.1999

9. Rozporządzenie Rady nr 2866/98 z 31.12.1998 r. w sprawie kursów wymiany między euro i walutami państw członkowskich przyjmujących euro

10. Rozporządzenie Europejskiego Banku Centralnego nr 2818/98 z 1.12.1998 r. w sprawie stosowania rezerw minimalnych.

11. Rozporządzenie Europejskiego Banku Centralnego nr 2819/98 z 1.12.1998 r. dotyczące skonsolidowanych bilansów sektora monetarnych instytucji finansowych.

12. Regulamin Pracy Europejskiego Banku Centralnego. OJ L 328. 15/12/1998 p.0028-0033.

13. Decyzja Europejskiego Banku Centralnego z dn. 1.12.1998 r.. nr OJ L 125. 19/05/1999.

14. Rozporządzenie Rady nr 2531/98 z 23.11.1998 r. dotyczące stosowania rezerw minimalnych przez Europejski Bank Centralny.

15. Rozporządzenie Rady nr 2532/98 z 23.11.1998 r. dotyczące uprawnień

16. Europejskiego Banku Centralnego do nakładania sankcji

17. Rozporządzenie Rady nr 2533/98 z 23.11.1998 r. dotyczące zbierania

18. informacji statystycznych przez Europejski Bank Centralny

19. Porozumienia z 1.09.1998 r. między Europejskim Bankiem Centralnym i narodowymi bankami centralnymi z panstw członkowskich spoza

20. obszaru euron określające procedury działania mechanizmu kursu wymiany na trzecim etapie Unii Gospodarczej i Walutowej.

21. Decyzja Europejskiego Banku Centralilfgo z 9.06.1998 r (EBC/1998/2)

22. określająca środki potrzebne do spłacania kapitału Europejskiego Banku Centralnego.

23. Decyzja Europejskiego Banku Centralnego z 9.06.1998 r. (EBC/1998/1) w

sprawie metody stosowanej do określania procentowych udziałów narodowych banków centralnych w kluczu do tworzenia kapitału Europejskiego Banku Centralnego.

24. Decyzja z dn. 5.06.1998 r.. nr OJ L171. 17/06/1998 p. 0033-0034

25. Decyzja Rady UE nr: 974/98 z 3 maja 1998 o wprowadzaniu euro,

OJ L 139, 11.05.1998

26. Rekomendacja Komisji UE nr: 98/286/EC z 23 kwietnia 1998 odnosząca się do zarzutów odnośnie zamiany na walutę euro, OJ L 130, 01.05.1998

27. Rekomendacja Komisji nr: 98/287/EC z 23 kwietnia 1998 odnosząca się do

podwójnego ustalania cen i innych wartości monetarnych, OJ L 130, 01.05.1998.

28. Rekomendacja Komisji UE nr: 98/288/EC z 23 kwietnia 1998,

OJ L 130, 01.05.1998.

29. Decyzja Rady UE z 17 czerwca 1997 nr :1103/97 OJ L 162,

30. Decyzja Rady UE nr: (93/717/EC), Dz.Urz. WE No. L 332/1993.

31. Protokół w sprawie Statutu Europejskiego Systemu Banków Centralnych

i Europejskiego Banku Centralnego ECB OJ C 191, 29.7.1992,,

32. Decyzja Rady UE (EEC) nr 3066/85

33. Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. o Narodowym Banku Polskim

¹ Skandynawska Unia Walutowa została utworzona w maju 1873 roku, , Na Temat kształtowania się europejskiego Systemu monetarnego w przeszłości zob. M. D. Bordo: The Bretton Woods international monetary system: an historical overview [w: ] M.D. Bordo, B. Eichengreen (red.): A retrospective on the Bretton Woods system, University of Chicago Press, Chicago1993;

² Red.: W. Hoff, J.Planavova-Latanowicz, M. Marciniszyn, Europejskie prawo gospodarcze, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Przedsiębiorczości im L. Koźmińskiego, Warszawa 2001.

³P. de Grauwe, T. Peeters, The ECU and European Monetary Integration, London 1989, s. 8.

⁴ W. Hoff, J.Planavova-Latanowicz, M. Marciniszyn, op. cit. s.157

⁵ A. Komar, Europejska Unia Walutowa, PWE, Warszawa 1993, s. 11,

⁶ W. Hoff, J.Planavova-Latanowicz, M. Marciniszyn, op. cit. s.157.

⁷ Tamże

⁸ G. Druesne, W. Czapliński, Prawo materialne i polityki Wspólnot i Unii Europejskiej, Fundacja Promocji Prawa Europejskiego, Wydawnictwo Naukowe „Scholar", Warszawa 1996, s. 281

⁹ W. Hoff, J.Planavova-Latanowicz, M. Marciniszyn, op. cit., s.158.

¹⁰ A. Komar, op. cit., s. 14.

¹¹ A. Komar, op. cit., s. 14., s. 15.

¹² R. Mehnert-Meland, Central Bank to the European Union: European MonetaryInstitute, European System of Central Banks, European Central Bank - structures,tasks and functions, Londyn, Kluwer Law International 1995, s.3

¹³ W. Hoff, J.Planavova-Latanowicz, M. Marciniszyn, op.cit., s.160

¹⁴ R. Mehnert-Meland, op cit., s. 4.

¹⁵ A. Komar, op. cit., s. 16.

¹⁶ R. Mehnert-Meland, op. cit, s. 3 i 5.

¹⁷ A. Komar, op. cit, s. 17.

¹⁸ Premier Luksemburga w latach siedemdziesiątych.

¹⁹ A. Komar, op. cit.,- s. 18.

²⁰ W. Hoff, J.Planavova-Latanowicz, M. Marciniszyn, op.cit., s.162

²¹ W. Hoff, J.Planavova-Latanowicz, M. Marciniszyn,op. cit., s.163

²² A. Komar op. Cit., s. 20.

²³ W. Molle, Ekonomika integracji europejskiej. Teoria, praktyka, polityka, Funda­cja Gospodarcza NSZZ „Solidarność", Gdańsk 1995, s. 362; D. Lasok, Zarys praw Unii Europejskiej, Towarzystwo Naukowe Organizacji i Kierownictwa „Dom Organizatora", Toruń 1995, s. 26.

²⁴ P. Fontaine, Europe in ten points, Luksemburg: Office for Official Falications of the European Communities 1995, s. 25.

²⁵ Traktat z Maastricht z 7 lutego 1992 roku, www.ukie.gov.pl/27.11.2004, zwany dalej traktatem o UE

²⁶ R. Mehnert-Mefand, op. cit.„ s, 17-18.

²⁷ W. Hoff, J.Planavova-Latanowicz, M. Marciniszyn, op. cit., s. 165.

²⁸ Zob.Art. 3 (protokół 5)(on the excessive deficit procedure) Traktatu z Maastricht.

²⁹ Traktat z Maastricht z 7 lutego 1992 roku, www.ukie.gov.pl/27.11.2004 , (protokół 5)tzw. ouerdraft facility

³⁰ art. 73b, art. 104, art. 104a, Traktatu z Maastricht ,op. cit

³¹ W. Hoff, J.Planavova-Latanowicz, M. Marciniszyn, op. cit., s. 167.

³² Traktat z Maastricht, op.cit.,

³³ Ibidem , Art. l (Protokół nr 6) on the convergence criteria referred to in Article 109J of Treaty establishing

the European Community.

Traktat z Maastricht op.cit.,

³⁶ Por W. Weidernfeld, W. Wessels, Europa od A do Z - podręcznik integracji europejskiej, wyd. Wokół Nas, Gliwice 1999, s.89

³⁷ D. Sobczyński, Euro. Historia. Praktyka. Instytucje, KiK Konieczny i Kruszewski, Oddział Polskich Wydawnictw Profesjonalnych Sp. Z o.o., Warszawa 2002, s 31

³⁷ D. Sobczyński, op. cit., s. 34

³⁸ Traktat z Maastricht op. cit.,

³⁹ por. NBP, Opracowanie na potrzeby kampanii informacyjnej NBP,Informacje o Euro oraz Unii Gospodarczej i Walutowej,wyd NBP. 2001 w portalu www.nbp.pl

⁴⁰ Green Paper: Practical Arrangements for the Introduction of the Single Currency, European Commission,

Brussels, May 1995

⁴¹ Deczyja Rady UE, nr 1103/97, z 17 Czerwca 1997r., On certain provisions relating to the introduction ofthe euro, OJ L 162, 19.06.1997.

⁴² Deczyja Rady UE, nr 2866/98 z 31 Grudnia 1998, On the conversion rates between the euro and

the currencies of the Member States adopting the euro, OJ L 359, 31.12.1999.

⁴³ Decyzja Rady UE, nr 1478/2000 z 19 Czerwca 2000w związku z Decyzją RadyUE, nr 2866/98 On the

conversion rates between the euro and the currencies of the Member States adopting the euro, OJ L

167, 07.07.2000.

⁴⁴Decyzja Rady UE nr 974/98 z 3 Maja 1998, Na temat wprowadzenia Euro, OJ L 139, 11.05.1998.

⁴⁵ Rekomendacja Komisji Europejskiej, nr 98/286/EC, z 23 Kwietnia 1998 Concerning banking charges for conversion to the euro, OJ L 130, 01.05.1998

⁴⁶ Rekomendacja Komisji Europejskiej, nr 98/287/EC z 23 Kwietnia 1998, Concerning dual display of prices and other monetary amounts, OJ L 130, 01.05.1998.

⁴⁷ Rekomendacja Komisji Europejskiej, nr 98/288/EC z 23Kwietnia 1998, On dialogue, monitoring and information to facilitate the transition to the euro, OJ L 130, 01.05.1998.

⁵⁸ Zgodnie z Traktatem, o ustaleniu pierwotnego składu strefy euro zadecydowała Rada Europejska, tj. Rada UE wraz z głowami państw i szefami rządów (art. 121 Traktatu z Maastricht). O przystąpieniu kolejnych państw decyduje Rada UE (art. 122).

⁵⁹ NBP, op.cit., www.nbp.pl

⁴⁸ Ibidem

⁴⁹ NBP, op.cit., www.nbp.pl

⁵⁰ Blue chips - akcje spółek, które mają największą wartość rynkową i jednocześnie najwyższą p³ynność

⁵¹ por NBP, op.cit., www.nbp.pl

⁵² szerzej P. Kowalewski, Euro a międzynarodowy system walutowy, wyd. Twigger, Warszawa 2001

⁵³ P.Krugman, M.obstfeld, Międzynarodowe Stosunki gospodarcze, Warszwa 1997

⁵⁴ NBP, op.cit., www.nbp.pl

⁵⁵ D. Sobczyński, op.cit., s. 97-105.

⁵⁶ Ibidem, s. 104.

⁵⁷ Ibidem, s.104.

⁶⁰ Traktat z Maastricht op. cit.,

⁶¹Por. Katarzyna Baran,Istota federalnego modelu Europejskiego Systemu Banków Centralnych i jego niezależność, Prawo Bankowe 2002 nr 2, s.75-84

Por. Władysław Baka, Bankowość Centralna Europejskiej Unii Walutowej ,Założenia i problemy,

BiK 1997 nr 6, s.4-11

Na podstawie art.109f Traktatu z Maastricht, oraz art. 1.3 Protokołu nr 4, Statut Europejskiego Instytutu Walutowego

W. Hoff, J.Planavova-Latanowicz, M. Marciniszyn, op.cit., s. 173

Zob. statut EIW

por art5 stat. Artykuł 5 Funkcje konsultacyjne,

5.3 Zgodnie z artykułem 109f ustęp 6 Traktatu EIW jest konsultowany przez Radę w sprawie jakiegokolwiek projektowanego aktu wspólnotowego w dziedzinie podlegającej jego kompetencji. W granicach i na warunkach określonych przez Radę, stanowiąca większością kwalifikowaną na wniosek Komisji i po konsultacji z Parlamentem Europejskim, EIW jest konsultowany przez władze Państw Członkowskich w sprawie jakiegokolwiek projektu aktu prawnego w dziedzinie podlegającej jego kompetencji, w szczególności przy uwzględnieniu artykułu 4.2.

5.4. Zgodnie z artykułem 109f ustęp 5 niniejszego Traktatu EIW może zadecydować o podaniu swoich opinii i zaleceń do publicznej wiadomości.

Decyzja Rady UE (93/717/EC), Dz.Urz. WE No. L 332/1993.

Artykuł 7, Inne zadana, 7.1. Raz w roku EIW kieruje do Rady sprawozdanie dotyczące stanu przygotowań do trzeciego etapu.

Powyższe sprawozdanie zawiera ocenę postępu w osiąganiu zbieżności we Wspólnocie, a w szczególności omawia przystosowanie instrumentów polityki pieniężnej i przygotowanie procedur niezbędnych dla Artykuł 7, Inne zadana, 7.1. Raz w roku EIW kieruje do Rady sprawozdanie dotyczące stanu przygotowań do trzeciego etapu.

Zob. Agreement between the Central Banks of the Member States of the European Economic

Community of March 13, 1979.

Decyzja Rady (EEC) nr 3066/85 Na temat dysponowania ECU

R. Mehnert-Meland, op. cit, s. 58

Por art. 10.4 statut EIW

art. 10.4 statutu EIW

Decyzja Rady (93/713/EC), Dz. Urz. 1993 nr L 332 z 1993.

por z art23 statutu EIW

szerzej Traktat o UE op.cit,

por. Traktat o UE,op. cit.,

W. Baka, Bankowość centralna. Funkcje - metody - organizacja, Warszawa 1998 r

Art. 18.1. Dla osiągnięcia celów ESBC oraz wykonywania jego zadań EBC i narodowe banki centralne, mogą przeprowadzać operacje na rynkach finansowych poprzez umowy kupna-sprzedaży - z zaplata natychmiastowa (spot) i terminowa (forward) - ewentualnie z prawem odkupu, poprzez zaciąganie i udzielanii; pożyczek w formie wierzytelności i dokumentów podlegających obrotowi rynkowemu, zarówno w w-flutacti Wspólnoty, jak i w innych; pożyczki mogą dotyczyć również metali szlachetnych.

-prawo realizacji

operacji kredytowych z instytucjami kredytowymi lub z innymi uczestnikami rynku na podstawie stosownych zabezpieczeń pożyczek.

Szerzej R.W. Kaszubski, P. Sadowy, Glosa, Europejski Bank Centralny, 2001 nr 3, s.6-8

Na tej właśnie podstawie prawnej Francja i Luksemburg, które w maju 199S r.nie miały jeszcze dostosowanych wszystkich przepisów, zostały zakwalifikowane jako państwa spełniające kryteria kompatybilności prawnej.

Sirkka Hamalainen: Europra Econoinir w Monetery Union - principles and perspectives. http://www.nbc.int/key/sp 990225.htm.

Zjednoczone Królestwo zastrzelić sobie osobnym protokołem szczególny status, który na razie zwalnia Zjednoczone Królestwo Brytyjskie i Irlandię Północną z zobowiązań art. 108 Traktatu

Art. 14.4: Narodowe banki centralne mogą wykonywać funkcje odmienne od określonych niniejszym statutem, chyba że Rada Naczelna, działając większością dwóch trzecich oddanych głosów, orzeknie, że są one sprzeczne/. celami i zadaniami ESBC.

Art. 38. Tajemnica służbowa

38.1. Członkowie organów decyzyjnych i personelu EBC oraz narodowych banków centralnych są obowiązani, nawet po zakończeniu pełnienia swoich obowiązków, do nieudzielania informacji objętych tajemnicą służbową.

Art.14. Statutu ebc i esbc

14.2. Statuty narodowych banków centralnych zagwarantują w szczególnosfże kadencja prezesa narodowego banku centralnego nie będzie krótsza :ipięć lat. Prezes może być zwolniony ze swego urzędu wyłącznie wtedy. ,przestał spełniać warunki konieczne dla wykonywania swoich obowiązki; ub jeżeli dopuścił się poważnego uchybienia. Dany prezes lub Rada Naczclna; mogą zaskarżyć powyższą decyzje' do Trybunału Sprawiedliwości z powodu, naruszenia przepisów niniejszego Traktatu lub jakiegokolwiek stopniu związanego z jego zastosowaniem. Postępowanie wszczyna się w ciągu dwóch. miesięcy od opublikowania decyzji lub od poinformowania o niej powód,: lub. w razie jego nieobecności, od dnia. w którym się; o niej dowiedział

Szerzej A. Górska Bank i Kredyt maj 1999 s.7

art.11.2 Statutu Europejskiego Systemu Banków Centralnych

por .R. W. Kaszubski, op.cit., s. 8-9

Szerzej A. Górska op. Cit. s.8

tamże

por. Statut EBC

por.art.27, Statutu EBC

Szerzej A. Górska op. cit s. 9

por. Traktat o UE, art.105

zgodnie z art. 105 ust. 5 Traktatu o UE

art. 4 Statutu EBC

art. 6 ust. 2 Statutu EBC

art. 15 Statutu EBC

art. 16 Statutu EBC

art. 22 Statutu EBC

art. 105 ust. 6 Traktatu o UE

art. 25 ust. 2 Statutu EBC

Zob. szerzej D. Cohham, G. Zis, From EMS to EML. Londyn 2000, s. 254.

por .R. W. Kaszubski, P. Sadowy, op. cit., s.10

Decyzja Europejskiego Banku Centralnego z dn. 22.04.1999 r., nr OJ L 125. 19/05/1999 p. 0034-0039.

por .R. W. Kaszubski, P. Sadowy, op. cit., s.10

.por. Traktat o UE z Statutem EBC

zob.art.108a, Traktatu o UE

Szerzej zob. M. Ahit: Prawo europejskie. Warszawa 1998.wyd.2.

Decyzja Europejskiego Banku Centralnego zdn. 12.10.1999 r.. nr OJ L 314.08/12/1999 p.0034-0035.

Regulamin Pracy Europejskiego Banku Centralnego. Zob. OJ L 328. 15/12/1998 p.0028-0033.

art. 6 Regulaminu

art. 7 Regulaminu

Szerzej zob. M. Ahit: op. cit.

art. 15 Statutu.

art. 29 Statutu.

Por. statut

art. 14 ust. 4 i art. 20 Statutu EBC

art. 11 ust. 3 Statutu EBC

Decyzja z dn. 5.06.1998 r.. nr OJ L171. 17/06/1998 p. 0033-0034

Zgodnie z Dyrektywą nr 89/130/EEC Euroatom.

Decyzja Europejskiego Banku Centralnego z dn. 1.12.1998 r.. nr OJ L 125. 19/05/1999.

Zgodnie z nią udział poszczególnych banków wynosi: Belgii - 2.8658 procent. Danii- 1.6709. Niemiec -24.4935. Grecji -2.0564. Hiszpanii - 8.8935. Francji -16.8337, Irlandii - 0.8496. Wioch -14.8950. Luksemburga - 0.1462. Holandii -4.2780. Austrii - 2.3594. Portugalii -1.9232. Finlandii - 1.3970. Szwecji -2.6537. Anglii-14.6811.

Por. art. 42 Statutu EBC

D. Daniluk, S. Niemierica, Komisja Nadzoru Bankowego i Narodowy Bank Polski jako główni regulatorzy

działalności bankowej. Prawo bankowe nr 2/98, s. 74.

Ustawa o NBP z 1997r.

P. Modrzyński, Polskie Prawo Bankowe a Standardy UE , wyd. Adam Marszałek, Toruń 2003,s. 97.

Ibidem

¹⁰⁴ W ustawie o NBP z 1997 r. nastąpiło przesunięcie akcentów w stosunku do poprzedniej ustawy, w której działalność NBP ma na celu w szczególności umacnianie pieniądza polskiego i polega m.in. na współudziale w realizacji polityki gospodarczej państwa.

Ustawa precyzuje tryb powołania i zadania poszczególnych organów Narodowego Banku Polskiego. Organami tymi są: Prezes NBP, Rada Polityki Pieniężnej, Zarząd NBP.

W ustawie zapisany jest trójpodział władzy w NBP. Prezes NBP, tak jak dotychczas, jest powoływany przez Sejm na wniosek Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej na okres 6 lat. Ta sama osoba nie może być Prezesem NBP dłużej niż dwie kolejne kadencje. Prezes NBP, zgodnie z nowymi przepisami, przewodniczy Radzie Polityki Pieniężnej, Zarządowi NBP, Komisji Nadzoru Bankowego oraz reprezentuje NBP na zewnątrz. Prezes NBP, może uczestniczyć w posiedzeniach Sejmu i Rady Ministrów.

Rada Polityki Pieniężnej przejęła na siebie wykonywanie niektórych zadań, które wykonywał na mocy starej ustawy Zarząd NBP. Zgodnie z poprzednimi przepisami ustawy o NBP Zarząd NBP wykonywał zadania dotyczące w szczególności (art. 51 ust. 2)

W. L. Jaworski, Z. Krzyżkiewicz, B. Kosiński, Banki- rynek,operacje, polityka ,

wyd. Poltext, Warszawa 1997 s. 54.

Por ustawę o NBP z 1997

Por ustawę o NBP i Statut ESBC

Por ustawę o NBP i Statut ESBC

Podstawowe przepisy prawne dotyczące ESBC (stan prawny na dzień31.03.1999 r.):

- Traktat Ustanawiający Wspólnotę Europejska (tzw. Traktat z Maastricht)z 1992r.,

- Protokół w sprawie Statutu Europejskiego Systemu Banków Centralnych i Europejskiego Banku Centralnego,

- Rozporządzenie Rady nr 2531/98 z 23.11.1998 r. dotyczące stosowania rezerw minimalnych przez Europejski Bank Centralny.

- Rozporządzenie Rady nr 2532/98 z 23.11.1998 r. dotyczące uprawnień Europejskiego Banku Centralnego do nakładania sankcji.

- Rozporządzenie Rady nr 2533/98 z 23.11.1998 r. dotyczące zbierania informacji statystycznych przez Europejski Bank Centralny,

- Rozporządzenie Rady nr 2866/98 z 31.12.1998 r. w sprawie kursów wymiany między euro i walutami państw członkowskich przyjmujących euro,

- Rozporządzenie Europejskiego Banku Centralnego nr 2818/98 z 1.12.1998 r.

w sprawie stosowania rezerw minimalnych.

- Rozporządzenie Europejskiego Banku Centralnego nr 2819/98 z 1.12.1998 r. do-

tyczące skonsolidowanych bilansów sektora monetarnych instytucji finansowych.

- Decyzja Europejskiego Banku Centralnego z 9.06.1998 r. (EBC/1998/1)

w sprawie metody stosowanej do określania procentowych udziałów narodowych banków centralnych w kluczu do tworzenia kapitału Europejskiego Banku Centralnego.

- Decyzja Europejskiego Banku Centralilfgo z 9.06.1998 r (EBC/1998/2) określająca środki potrzebne do spłacania kapitału Europejskiego Banku Centralnego.

- Porozumienia z 1.09.1998 r. między Europejskim Bankiem Centralnym i na-

rodowymi bankami centralnymi z panstw członkowskich spoza obszaru euron określające procedury działania mechanizmu kursu wymiany na trzecim etapie Unii Gospodarczej i Walutowej.

4

---