Dramat nieregularny

1. Homo ludens

„ Homo ludens” to koncepcja zabawy, które pełni rolę źródła kultury. Koncepcja ta odnosi się nie tylko do średniowiecza.

2. Dramat misteryjny

Pochodzenie misterium nie jest pewne , można domniemywać, że wywodzi się z dramatu liturgicznego , ponieważ posiada z nim wiele cech wspólnych.

• Dramat liturgiczny

Jak sama nazwa wskazuje związany był on z obrzędami mszy świętych i uzupełniał je inscenizacjami odpowiednich fragmentów Pisma Świętego . W miarę postępu czasowego przedstawienie te rozbudowywały się, a także czasami posługiwały się językami narodowymi, pierwotnym bowiem językiem tych inscenizacji był zawsze język łaciński. Ponadto z biegiem czasu były one również wzbogacane epizodami rodzajowo-komicznymi, co sprawiło , że miały one czasami charakter gorszący. Kościół chciał powstrzymać tego typu inscenizacje i udało mu się to dzięki uchwale soboru trydenckiego , który zakazał spektakli liturgicznych. W Polsce pierwszy zapis dramatu liturgicznego odnotowano w Krakowie w połowie XIII wieku . Był to łaciński zapis dialogu opowiadającego przybycie trzech Marii do grobu Chrystusa oraz tzw. gonitwę apostołów do grobu, zwany był Visitatio Sepulchri, ale czasami można spotkać się z nazwą równoznaczną Officium Sepulchri.

• Dramat misteryjny

W Polsce za pierwsze znane i drukowane misterium ,które wykazuje liczne podobieństwa z dramatem liturgicznym uważa się Historyę o chwalebnym Zmartwychwstaniu Pańskim autorstwa Mikołaja z Wilkowiecka.

Różnice pomiędzy dramatem liturgicznym, a misteryjnym.

Dramat misteryjny	Dramat liturgiczny
Najczęściej posługiwał się językami narodowymi.	Posługiwał się językiem łacińskim.
Przedstawiał cały, długi ciąg zdarzeń często ułożonych w cykl, jak np. cykle z życia świętych.	Przedstawiał co najwyżej kilka wybranych scen z tekstu Pisma Świętego, związanego z danym świętem.
Chętnie i obficie wchłaniał elementy kultury ludycznej.	Przy dramacie liturgicznym nie ma o tym mowy.

Nazwa misterium wywodzi się od łacińskiego słowa „ ministerium” , czyli ćwiczenie, posługa, urząd. Określano nią zarówno pantonimy jak i żywe obrazy urządzane z okazji uroczystości świeckich, a także przedstawienia religijne. Był to gatunek o charakterze teatralnym, egalitarnym, głównie ze względu na charakterystyczny stosunek dwu podstawowych elementów każdego teatru, czyli sceny i widowni.

Rodzaje scen:

• Symultaniczna - oparta jest na równoczesności wyobrażanych terenów akcji.

• Sukcesywna - polega na tym , że poszczególne fragmenty i miejsca akcji prezentowane były jedne po drugich.

Historyja o chwalebnym Zmartwychwstaniu Pańskim

Utwór ten wydany był około roku 1580, prawdopodobnie w Krakowie. Nie jest pewnym , czy wydanie z roku 1580 jest pierwszą edycją tegoż dramatu, ponieważ około roku 1551 na składzie w oficynie Unglerowej odnaleziono 200 egzemplarzy jakichś Hkistoryj częstochowskich. Początkowo przypuszczano , że jest to pierwsza wersja dramatu Mikołaja z Wilkowiecka, później jednak bardziej prawdopodobne wydało się domniemanie, że jest to jedna z historii cudownego obrazu Matki Boskiej Częstochowskiej - łacińska z roku 1523 - 1524 lub polska, dziś zaginiona, a znana nam z późniejszych edycji. Na karcie tytułowej Historyi o chwalebnym Zmartwychwstaniu Pańskim widnieje jako autor ksiądz Mikołaj z Wilkowiecka, ale w przypadku takiego gatunku jaki jest misterium kwestia autorstwa nie jest nigdy pewna, a nazwisko autora nie wyznacza wyraźnie zakresu jego czynności.

• Mikołaj z Wilkowiecka

Jego data narodzin nie jest nikomu znana , za to wiadomo , że zmarł w 1601 roku . był kaznodziejom w klasztorze paulinów na Skałce w Krakowie , potem przeorem w Częstochowie. Uczony pisarz religijny , który kilka lat spędził we Włoszech , nie był on z pewnością twórcą misterium ze wszystkimi jego naiwnymi urokami. Historyja o chwalebnym Zmartwychwstaniu Pańskim jest zapisem i kodyfikacja jakiejś wcześniejszej wersji polskiego misterium wielkanocnego, która została wzbogacona znajomością teatru religijnego. Dramat ten poprzedzony jest krótka przedmową : Do tego, który by sprawował tę historyją. . tekst Historyi jest wyjątkowo krótki , a ilość osób w nim występujących wyjątkowo niewielka. Utwór ten zawiera wszystkie cechy misterium:

• Zamiłowanie do szczegółu obyczajowego

• Kreowanie postaci w oparciu o model potocznego doświadczenia

• Wzniosłość zderzoną z rubasznością

• Koloryt lokalny, nadany z naiwnym wdziękiem.

W Historyi znajdujemy sceny pełne codzienności , a nieraz nawet i dosadne oraz grube.

Część IV Historyi o chwalebnym Zmartwychwstaniu Pańskim przedstawia zstąpienie Jezusa do piekieł . część ta zbudowana jest na kontraście motywu Psalmu 23 i komicznych , dosadnych utarczek dialogowych.

3. Moralitet

Moralitet w średniowieczu był to utwór moralizująco - dydaktyczny , posługujący się alegorią oraz personifikacją , jak np. Ovide moralise, który pochodzi z końca XIII lub początku XIV wieku. Spór personifikowanych pojęć dobra i zła wprowadził do moralitetu elementy dialogowe i dramatyczne. Najwybitniejszym przykładem dramatu moralitetowego był angielski Everyman z połowy XV wieku . głównym bohaterem utworu jest uogólniona kreacja Człowieka , mało zindywidualizowane pojęcie ludzkiej kondycji i egzystencji , poddanej pokusom Zła i perswazji Dobra. Z biegiem czasu schemat gatunkowy moralitety stawał się coraz bardziej konkretny i zaktualizowany. Z ruchu reformacyjnego powstały dwa najciekawsze moralitety „ Kupiec” Mikołaja Reja oraz „ Komedyja Justyna i Konstancyjej” Marcina Bielskiego.

• Marcin Wolski - Bielski (1495 - 1575)

Komedyję wydał w Krakowie u Wirzbięty w roku 1577. W tym czasie miał on już za sobą bujną młodość spędzoną to na pańskich dworach, to na polach bitew. Przez bardzo długi czas mieszkał w Krakowie , gdzie zawiązała się jego sympatia dla myśli i ducha reformacji. W roku 1551 wyszła jego Kronika wszystkiego świata, a w latach sześćdziesiątych . Komedyja jest to egzemplifikacja walki cnót i występków.

Istota moralitetu polega na nadawaniu uprawnień dramatycznych nazwom pojęć jako nazwom dyrektyw etycznych. W tym sensie mówimy o moralitecie nie jako o gatunku , lecz jako o kategorii estetyczno - etycznej.

4. Dramat mięsopustny

Dramaty mięsopustne najbardziej rozpowszechnione były w Niemczech i nazywane były tam „Fastnachtspiele” . polskim odpowiednikiem tych komedii mogłyby być komedie mięsopustne. Znany jest Tylkom jeden utwór tak zatytułowany : Komedyja o mięsopuście , który pochodzi z połowy XVI wieku . jest to jedynie nawiązujący do tego gatunku polemiczny antyreformacyjny dialog o kościelnych ceremoniach , świętach, postach i ich uzasadnieniu w Piśmie świętym .

Mięsopust jest to nie tylko okres zabawy , lecz także okres „zawieszenia” rygorów społecznych i granic stanowych.

5. Dialogi polemiczne

• Dialog

Jako gatunek ma długą tradycję , w której można wydzielić dwa odrębne tory. Jeden to antyczny dialog prozą typu platońskiego, a drugi to dialog średniowieczny , zazwyczaj wierszowany . dialog jest gatunkiem o własnej , swoistej poetyce , jest jednak mało stabilny i nieraz wchodzi w związki ze strukturą dramatyczną.

Dialog

rzeczywisty nie zamierzony scenariusz „widowiska dysputacyjnego”

Wiek XVI niewątpliwie sprzyjał rozkwitowi literatury polemicznej wśród której główne miejsce zajął dialog.

Rozprawa krótka , a prosta o niektórych ceremoniach a ustawach kościelnych

Utwór ten ukazał się około roku 1549 w Królewcu , a wyszedł spod pióra Jana Seklucjana. Zachował się tylko we fragmentach , z których jednak można wnioskować , że dramat ten sytuował się na pograniczu dramatycznych konwencji. Utwór opowiada historię studentka ,który powrócił z Wittenbergi. Jego rodzice zaniepokojeni innowierczymi sympatiami syna szukają pomocy u miejscowego Plebana. Ten wdaje się ze studentem w dysputę na rozmaite kościelne tematy. Student wychodzi zwycięsko z tego słownego pojedynku , a Pleban stwierdza z przerażeniem , że jego wierny klecha poruszony słowami Studenta zaczyna teraz wywodzić skargi przeciw Plebanowi .

Rozmowy Dworzanina z Mnichem - Marcin Kromer

Rozmowy napisane były po polsku, ale sam autor przetłumaczył je na łacinę . ukazywały się kolejno od roku 1551 do 1554. Całość dzieli się na cztery rozmowy: ( rozmowa pierwsza poprzedzona jest przedmową do czytelnika)

• O wierze i nauce Luterskiej

• Czego się krześcijański człowiek dzierżeć ma

• O kościele Bożym albo Krystusowym

• O nauce Kościoła Świętego

---