Operator sprzętu ciężkiego

(834204)

Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, Centrum Rozwoju Zasobów Ludzkich

Publikacja opracowana w ramach projektu systemowego pn. „Rozwijanie zbioru krajowych standardów kompetencji zawodowych wymaganych przez
pracodawców”. Priorytet I PO KL, Działanie 1.1

Krajowy standard kompetencji zawodowych

Operator sprzętu ciężkiego (834204)

© Copyright by Centrum Rozwoju Zasobów Ludzkich, Warszawa 2013

Kopiowanie i rozpowszechnianie może być dokonane za podaniem źródła

ISBN 978-83-7951-000-9 (całość)

ISBN 978-83-7951-296-6 (296)

Nakład 1000 egz.

Publikacja bezpłatna

Centrum Rozwoju Zasobów Ludzkich

00-697 Warszawa, Aleje Jerozolimskie 65/79, tel. [phone], fax [phone]

e-mail: [e-mail] http://www.crzl.gov.pl

Wydawnictwo Naukowe Instytutu Technologii Eksploatacji - Państwowego Instytutu Badawczego

26-600 Radom, ul. K. Pułaskiego 6/10, tel. centr. (48) 364-42-41, fax [phone]

e-mail: [e-mail] http://www.itee.radom.pl

Spis treści

1. Dane identyfikacyjne zawodu 4

1.1. Kod, nazwa zawodu i usytuowanie zawodu w klasyfikacjach 4

1.2. Notka metodologiczna i autorzy 4

2. Opis zawodu 6

2.1. Synteza zawodu 6

2.2. Opis pracy i sposobu jej wykonywania, obszary występowania zawodu 6

2.3. Środowisko pracy (warunki pracy, maszyny i narzędzia pracy,
zagrożenia, organizacja pracy) 7

2.4. Wymagania psychofizyczne, zdrowotne, w tym przeciwwskazania do wykonywania zawodu 8

2.5. Wykształcenie i uprawnienia niezbędne do podjęcia pracy w zawodzie 8

2.6. Możliwości rozwoju zawodowego, potwierdzania/walidacji kompetencji 9

2.7. Zadania zawodowe 9

2.8. Wykaz kompetencji zawodowych 10

2.9. Relacje między kompetencjami zawodowymi a poziomem
kwalifikacji w ERK/PRK 10

3. Opis kompetencji zawodowych 11

3.1. Przygotowywanie do pracy i eksploatacji maszyn i urządzeń technicznych Kz1 11

3.2. Przygotowywanie i realizowanie robót ziemnych i budowlanych Kz2 12

3.3. Wykonywanie prac związanych z przygotowaniem i realizacją robót drogowych Kz3 13

3.4. Kompetencje społeczne KzS 14

4. Profil kompetencji kluczowych 15

5. Słownik 16

1. Dane identyfikacyjne zawodu

1.1. Kod, nazwa zawodu i usytuowanie zawodu
w klasyfikacjach:

Według Klasyfikacji zawodów i specjalności na potrzeby rynku pracy (KZiS 2010):

834204 Operator sprzętu ciężkiego

Grupa wielka 8 - Operatorzy i monterzy maszyn i urządzeń (w Międzynarodowej Klasyfikacji Standardów Edukacyjnych ISCED 2011 - poziom 3).

Grupa elementarna 8342 - Operatorzy sprzętu do robót ziemnych i urządzeń pokrewnych (w Międzynarodowym Standardzie Klasyfikacji Zawodów ISCO-8 odpowiada grupie 8342 Earthmoving and Related Plant Operators).

Według Polskiej Klasyfikacji Działalności (PKD 2007):

Sekcja F. Budownictwo, Dział 42.1. Roboty związane z budową dróg kołowych i szynowych, Dział 43.1. Rozbiórka i przygotowanie terenu pod budowę. Sekcja B. Górnictwo i wydobywanie, Dział 05.2. Wydobywanie węgla brunatnego, Dział 08.1. Wydobywanie kamienia, piasku i gliny, Dział 08.92. Wydobywanie torfu. Uzasadnienie: Zawód występuje zarówno w budownictwie, jak i w górnictwie.

1.2. Notka metodologiczna i autorzy

Opis standardu kompetencji zawodowych wykonano na podstawie: analizy źródeł (akty prawne, klasyfikacje krajowe, międzynarodowe) oraz głównie wyników badań analitycznych na 15 stanowiskach pracy w 5 przedsiębiorstwach (średnie - 2, małe − 3, w tym produkcyjne − 1, produkcyjno-handlowe − 1, usługowe − 3), przeprowadzonych w marcu 2013 r.

Zespół Ekspercki:

• Andrzej Szkutnik - Wytwórnia Sprzętu Komunikacyjnego PZL w Świdniku,

• Michał Pach - FUH GRYFPOL w Bardzicach,

• Piotr Ziembicki - NOKU TOMRAD w Radomiu,

• Tadeusz Bąkała - Przedsiębiorstwo Wielobranżowe TECH-POL w Puławach.

Ewaluatorzy:

• Robert Kielar - ZUH TREBOR w Rogoźnie,

• Henryk Grzesiński - Zespół Szkół nr 4 w Tomaszowie Lubelskim.

Recenzenci:

• Dawid Łoboda - TRANSKOP w Zenonowie k. Kowali,

• Zdzisław Drączkowski - MOTA ENGIL Central Europe S.A. w Lubartowie.

Komisja Branżowa (zatwierdzająca):

• Roman Szewczyk (przewodniczący) - Regionalna Organizacja Pracodawców Lewiatan w Częstochowie,

• Sylwester Odziemczyk - Cech Rzemieślników i Przedsiębiorców Branży Budowlanej w Lublinie,

• Norbert Brożek - Związek Zawodowy Inżynierów i Techników Zarząd Krajowy w Warszawie.

Data zatwierdzenia:

• 17.10.2013 r.

2. Opis zawodu

2.1. Synteza zawodu

Operator sprzętu ciężkiego wykonuje roboty ziemne, budowlane i drogowe, sterując maszynami lub innymi urządzeniami mechanicznymi.

2.2. Opis pracy i sposobu jej wykonywania,
obszary występowania zawodu

Zawód operator sprzętu ciężkiego jest określeniem ogólnym dla operatorów wielu różnych maszyn i urządzeń, a co się z tym wiąże - posiadających różne uprawnienia operatorskie. Operator sprzętu ciężkiego pracuje na budowach, w terenie zamkniętym lub otwartym, sterując maszyną roboczą w różnych warunkach terenowych i technologicznych w następujących gałęziach gospodarki: budownictwo, kopalnictwo odkrywkowe i skalne. Maszyny i urządzenia techniczne stosowane przy robotach ziemnych, budowlanych i drogowych występują w trzech grupach, a mianowicie: maszyny do robót ziemnych (koparki jednonaczyniowe, koparko-ładowarki, koparko-spycharki, koparki wielonaczyniowe, koparki drenarskie, koparki wielonaczyniowe łańcuchowe, spycharki, równiarki, zgarniarki, ładowarki jednonaczyniowe, pogłębiarki jednoczerpakowe pływające, pogłębiarki wieloczerpakowe pływające, pogłębiarki ssące śródlądowe, palownice, kafary, młoty spalinowe, urządzenia wibracyjne do pogrążania i wyrywania, wiertnice do kotwi, wiertnice poziome z zasilaczem hydraulicznym, świdroustawiacze słupów, maszyny do czyszczenia i renowacji rowów melioracyjnych); maszyny do robót drogowych (zespoły maszyn do produkcji mieszanek bitumicznych, maszyny do rozkładania mieszanek bitumicznych, skrapiarki do nawierzchni bitumicznych, repavery i remixery, remontery nawierzchni, recyklery, frezarki do nawierzchni dróg, maszyny do produkcji, sortowania i uszlachetniania kruszyw, zespoły maszyn do produkcji mieszanek betonowych, maszyny do stabilizacji gruntów, walce drogowe, odśnieżarki mechaniczne); maszyny różne i inne urządzenia techniczne (wielozadaniowe nośniki osprzętów, wyładowarki wagonów, lokomotywki wąskotorowe, maszyny do oczyszczania i izolacji rurociągów, betoniarki, pompy do mieszanki betonowej). Wszystkie wymienione maszyny i urządzenia należy traktować jako odrębne stanowiska pracy operatora sprzętu ciężkiego, natomiast grupy maszyn jako obszary występowania zawodu. Podstawą prawną, zgodnie z którą operator maszyn roboczych może wykonywać swój zawód po spełnieniu odpowiednich warunków, są aktualnie obowiązujące przepisy. Do obowiązków operatora sprzętu ciężkiego pracującego w określonych warunkach środowiskowych i technologicznych należy organizacja stanowiska pracy, wykonywanie obsługi technicznej i przygotowywanie maszyn i urządzeń technicznych do prac ziemnych i budowlanych, wykonywanie robót drogowych, ziemnych i budowlanych zgodnie z dokumentacją i we współpracy z innymi maszynami, sterowanie i nadzorowanie pracy linii technologicznych zespołów maszyn do produkcji mieszanek betonowych, produkcji, sortowania i uszlachetniania kruszyw, mieszanek bitumicznych i innych. Operator sprzętu ciężkiego może prowadzić jednoosobową działalność gospodarczą po spełnieniu określonych warunków prawnych.

2.3. Środowisko pracy (warunki pracy, maszyny i narzędzia pracy, zagrożenia, organizacja pracy)

Operator może pracować w bardzo różnych warunkach - najczęściej na otwartej przestrzeni (na placu budowy), w sterowniach wytwórni mas asfaltowych lub betonowych i w kabinach maszyn do robót ziemnych. Praca na placu budowy jest szczególnie uciążliwa. Operator styka się ze zmienną, często złą pogodą (upał, mróz, deszcz, wiatr), pyłem i kurzem, substancjami chemicznymi (środki do produkcji betonu), wysokimi temperaturami (asfalt podczas rozkładania ma temperaturę około 200ºC), hałasem miejscami przekraczającym dopuszczalne normy, wibracjami, śliskimi i niestabilnymi powierzchniami, ciężkimi przedmiotami przenoszonymi na różnych wysokościach. W czasie kontroli pracy zespołów maszyn do produkcji mas betonowych lub zespołów maszyn do produkcji mas bitumicznych operator może poruszać się na różnych poziomach, na dużych wysokościach. Wejście na osiągającą wysokość 30 m wieżę kafara jest dozwolone tylko z odpowiednią asekuracją. Operator często pracuje wśród innych ciężkich urządzeń i samochodów transportowych. Musi nieustannie zwracać uwagę na ludzi znajdujących się w zasięgu pracy jego maszyny. Zdarza się, że swoje obowiązki wykonuje w warunkach wyjątkowo trudnych i niebezpiecznych; w nocy, we mgle, na śliskiej drodze. Prace drogowe i kolejowe wymagają zwykle dużej ostrożności i specjalnego zabezpieczenia (taśmy, bariery, sygnalizacja świetlna lub dźwiękowa) ze względu na towarzyszący im ruch pociągów, samochodów i osób. Operator narażony jest na przeziębienia i choroby reumatyczne, czynniki biologiczne, alergie, choroby układu kostno-stawowego, choroby wrzodowe spowodowane stresem. Częsty kontakt z oparami asfaltu zawierającymi czteroetylen sprzyja zatruciom powodującym nieżyt oskrzeli, a także zachorowaniom na nowotwory. Największym zagrożeniem w tym zawodzie są jednak katastrofy budowlane i wypadki (uszkodzenia linii wysokiego napięcia, kanalizacji, instalacji gazowych, przewrócenie się maszyn, spadanie z dużej wysokości ciężkich przedmiotów, niewypały, porażenia prądem, wtargnięcie wody itp.). Mogą one powodować bardzo poważne obrażenia ciała, a nawet trwałe kalectwo lub śmierć. Organizacja robót zależy od ich rodzaju, technologii i obszaru działania. Czas pracy jest z reguły stały, zgodny z obowiązującymi przepisami. Na ruchliwych, węzłowych trasach komunikacyjnych lub gdy konieczne jest usunięcie awarii, operatorzy mogą pracować w nocy. Tempo robót zależy także od pory roku i pogody (duże natężenie w ciepłych porach roku i zatrzymanie wielu robót w temperaturze niższej niż -20ºC). Operatorzy sprzętu do robót ziemnych pracują głównie w sezonie letnim, zima jest dla nich okresem urlopowym. Wyjątkiem w tej dziedzinie jest operator odśnieżarki mechanicznej, który pracę wykonuje w miesiącach zimowych. Jednym z najważniejszych elementów organizacji pracy w budownictwie jest zapewnienie bezpieczeństwa pracowników (ubrania robocze i ochronne, wyznaczenie osoby odpowiedzialnej za ostrzeganie przy pracach drogowych i kolejowych) i osób postronnych (tablice ostrzegawcze oraz informacyjne, sygnalizacja świetlna i znaki drogowe). Konieczne jest także odpowiednie oznaczenie i wydzielenie budowy z otaczającej przestrzeni (taśmy, oświetlone bariery, szczelne parkany) i nadzorowanie po godzinach pracy (dozorca pilnujący sprzętu i materiałów oraz chroniący przed obecnością osób niepowołanych). Lokalizacje budów często zmieniają się, co wymaga od operatora dyspozycyjności, zgody na częste zmiany miejsca pracy poza stałą siedzibą firmy nawet przez kilka miesięcy w sezonie. Operatorzy używają w pracy ubrań roboczych i ochronnych: kombinezonów ocieplanych i przeciwdeszczowych z elementami odblaskowymi, rękawic antywibracyjnych, kasków ochronnych. Ze względu na różnorodność maszyn i urządzeń technicznych pod względem ich budowy, obsługi, sterowania, współpracy z innymi maszynami, technologii wykonywania robót oraz BHP podczas ich eksploatacji bardzo ważnym zadaniem operatora jest organizacja stanowiska pracy, na którą wpływają następujące elementy (czynniki): posadowienie maszyny, lokalizacja maszyny w terenie, nośność gruntu, pochylenie terenu, stateczność maszyny, warunki atmosferyczne, pora roku, technika pracy.

2.4. Wymagania psychofizyczne, zdrowotne,
w tym przeciwwskazania do wykonywania zawodu

Pracę operatora sprzętu ciężkiego, zależnie od rodzaju obsługiwanego urządzenia, można zaliczyć do ciężkiej. Operator powinien być w pełni sprawny fizycznie i ruchowo, dość silny fizycznie, odporny psychicznie, gdyż jest narażony na stres wynikający z dużej odpowiedzialności i zagrożenia wypadkami, wytrzymały (praca w złych warunkach atmosferycznych, w przedłużonym czasie, w nocy). Powinien mieć sprawny układ kostno-stawowy (wibracje), oddechowy i krwionośny (rozkładanie asfaltu w wysokich temperaturach, kontakt z jego szkodliwymi oparami zawierającymi czteroetylen), dobrą koordynację wzrokowo-ruchową, gdyż jego praca polega przede wszystkim na precyzyjnym manipulowaniu ciężkimi maszynami. Przeciwwskazaniem do wykonywania zawodu mogą być zaburzenia równowagi i świadomości (padaczka), wady wzroku, których nie można skorygować okularami, daltonizm, schorzenia słuchu, wady i choroby kręgosłupa (praca siedząca), choroby serca i układu krążenia, schorzenia układu oddechowego, alergie. O przydatności do pracy na konkretnym stanowisku decyduje lekarz, oceniając stan zdrowia każdego kandydata na podstawie badań ogólnych, a w przypadku operatorów maszyn samojezdnych także psychotechnicznych (okulistycznych, laryngologicznych, neurologicznych), obowiązujących zawodowych kierowców.

2.5. Wykształcenie i uprawnienia niezbędne do podjęcia
pracy w zawodzie

Osoby użytkujące sprzęt ciężki to osoby pełnoletnie z wykształceniem zasadniczym zawodowym lub gimnazjalnym, podstawowym, po ukończeniu kursu kwalifikacyjnego, oraz posiadające prawo jazdy odpowiedniej kategorii, jeśli operator obsługuje maszyny samojezdne włączające się do ruchu drogowego (koparki, zgarniarki, równiarki i in.). Maszyny robocze powinny być obsługiwane wyłącznie przez osoby, które ukończyły szkolenie i uzyskały pozytywny wynik sprawdzianu przeprowadzonego przez uprawnioną komisję. Coraz częściej przydatna staje się umiejętność obsługi komputera (wpisywanie danych i kontrolowanie pracy sterowanych komputerowo wytwórni mas betonowych i asfaltowych).

2.6. Możliwości rozwoju zawodowego, potwierdzania/
/walidacji kompetencji

Operator sprzętu ciężkiego może uzyskać uprawnienia operatora klasy III, II lub I, w zależności od urządzeń, w stosunku do których wymagane są klasy uprawnień. Osoba, która posiada uprawnienia operatora klasy III, może podwyższyć swoje uprawnienia do klasy II dopiero po przepracowaniu jednego roku. Uprawnienia klasy I można uzyskać, posiadając uprawnienia klasy II i dwuletnią praktykę na tym stanowisku. Można również awansować na stanowisko brygadzisty, mistrza lub kierownika robót, przy czym na tym ostatnim stanowisku wymagane jest średnie wykształcenie budowlane z uprawnieniami. Warunkiem awansu zawodowego jest ciągłe podnoszenie kwalifikacji oraz indywidualne cechy i zdolności pracownika. Operator sprzętu ciężkiego może doskonalić się zawodowo, poprzez kształcenie w różnych formach, w zawodach z grupy 8342 Operatorzy sprzętu do robót ziemnych i urządzeń pokrewnych.

2.7. Zadania zawodowe

Z1. Organizowanie stanowiska pracy maszyny w określonych warunkach środowiskowych i technologicznych zgodnie z zasadami BHP, ochrony ppoż., ergonomii, ochrony środowiska (niezbędne kompetencje: Kz1, Kz2, Kz3, KzS).

Z2. Wykonywanie obsługi technicznej codziennej, handlowej i transportowej (niezbędne kompetencje: Kz1, Kz2, Kz3, KzS).

Z3. Wykonywanie robót drogowych, ziemnych, budowlanych, sterując maszyną lub urządzeniem technicznym wg ustalonych procesów technologicznych (niezbędne kompetencje: Kz1, Kz2, Kz3, KzS).

Z4. Wykonywanie robót przygotowawczych i towarzyszących na terenie budowy (niezbędne kompetencje: Kz2, Kz3, KzS).

Z5. Wykonywanie remontów nawierzchni drogowej (niezbędne kompetencje: Kz3, KzS).

Z6. Przygotowywanie osprzętu roboczego maszyny do określonych prac ziemnych i budowlanych (niezbędne kompetencje: Kz2, KzS).

Z7. Wykonywanie robót drogowych lub ziemnych we współpracy z innymi maszynami (niezbędne kompetencje: Kz1, Kz2, Kz3, KzS).

Z8. Wykonywanie regulacji układów i elementów maszyn (niezbędne kompetencje: Kz1, Kz2, Kz3, KzS).

Z9. Analizowanie dokumentacji budowy pod względem uzbrojenia terenu, technologii wykonania i harmonogramu realizacji prac budowlanych, ziemnych, drogowych (niezbędne kompetencje: Kz1, Kz2, KzS).

Z10. Prowadzenie dokumentacji eksploatacji maszyny (niezbędne kompetencje: Kz2, Kz3, KzS).

Z11. Sterowanie i nadzorowanie pracy linii technologicznych zespołów maszyn do produkcji mieszanek betonowych; produkcji, sortowania i uszlachetniania kruszyw; produkcji mieszanek bitumicznych (niezbędne kompetencje: Kz3, KzS).

Z12. Przygotowywanie zespołu maszyn do produkcji mieszanek betonowych, mas bitumicznych, produkcji, sortowania i uszlachetniania kruszyw (niezbędne kompetencje: Kz3, KzS).

2.8. Wykaz kompetencji zawodowych

Kz1 - Przygotowywanie do pracy i eksploatacji maszyn i urządzeń technicznych (potrzebne do wykonywania zadań: Z1, Z2, Z3, Z7, Z8, Z9).

Kz2 - Przygotowywanie i realizowanie robót ziemnych i budowlanych (potrzebne do wykonywania zadań: Z1, Z2, Z3, Z4, Z6, Z7, Z8, Z9, Z10).

Kz3 - Wykonywanie prac związanych z przygotowaniem i realizacją robót drogowych (potrzebne do wykonywania zadań: Z1, Z2, Z3, Z5, Z7, Z8, Z10, Z11, Z12).

KzS - Kompetencje społeczne (potrzebne do wykonywania zadań: Z1÷Z12).

2.9. Relacje między kompetencjami zawodowymi
a poziomem kwalifikacji w ERK/PRK

Kompetencje zawodowe potrzebne do wykonywania zadań w zawodzie sugeruje się wykorzystać do opisu kwalifikacji na poziomie 3 właściwym dla wykształcenia zasadniczego zawodowego w Europejskiej i Polskiej Ramie Kwalifikacji. Poziom ten jest uzasadniony miejscem usytuowania zawodu w Klasyfikacji zawodów i specjalności (grupa wielka 8 i jej odpowiednik w ISCED 2011).

Osoba wykonująca zawód operatora sprzętu ciężkiego:

1) w zakresie wiedzy: zna podstawowe fakty, zasady, procesy i pojęcia ogólne w zawodzie operatora sprzętu ciężkiego; zna i rozumie podstawowe fakty, pojęcia i zależności w zawodzie oraz w szerszym zakresie elementarne uwarunkowania prowadzonej działalności w branży budowlanej;

2) w zakresie umiejętności: ma umiejętności wymagane do realizacji zadań i rozwiązywania problemów związanych z przygotowywaniem sprzętu ciężkiego do różnorodnych robót drogowych, ziemnych i budowlanych oraz wykonywaniem różnorodnych robót za pomocą sprzętu ciężkiego poprzez wybieranie podstawowych metod, narzędzi, materiałów i informacji; potrafi wykonywać proste zadania według określonej technologii w bardzo zmiennych warunkach; umie rozwiązywać typowe problemy dotyczące współpracy w zespole wieloosobowym, odbierać i formułować wypowiedzi, także bardzo proste wypowiedzi w języku obcym.

3. Opis kompetencji zawodowych

Opis kompetencji dotyczy tylko kompetencji zawodowych zdefiniowanych w badaniach na stanowiskach pracy.

Wykonanie zadań zawodowych Z1, Z2, Z3, Z7, Z8, Z9 wymaga posiadania kompetencji zawodowej Kz1.

3.1. Przygotowywanie do pracy i eksploatacji maszyn
i urządzeń technicznych Kz1

Wiedza - zna i rozumie podstawowe fakty, zasady, procesy, pojęcia ogólne i zależności związane z przygotowaniem do pracy, eksploatacją maszyny i urządzenia technicznego z grupy sprzętu ciężkiego, w szczególności zna: zasady i przepisy BHP, ochrony ppoż., ergonomii, ochrony środowiska w zakresie przygotowania do pracy i eksploatacji maszyny i urządzenia technicznego; zasady postępowania w zakresie udzielania pierwszej pomocy przed-lekarskiej; zasady bezpiecznej obsługi maszyn; rodzaje dokumentów eksploatacyjnych maszyn i urządzeń; rodzaje, budowę, zasady działania i zastosowania urządzeń i maszyn elektrycznych; zasady użytkowania i obsługi urządzeń i maszyn elektrycznych; rodzaje, budowę ogólną i zasady działania silników spalinowych; rodzaje, budowę i zasady działania hydraulicznych układów napędowych; rodzaje i parametry techniczne ma-szyn i urządzeń technicznych; budowę i działanie mechanizmów osprzętu roboczego, układów napędowych; budowę i działanie kabin maszyn roboczych; budowę i zasady działania linii technologicznych do produkcji mieszanek bitumicznych, mieszanek betonowych oraz do produkcji, sortowania i uszlachetniania kruszyw.

Umiejętności - wykonuje niezbyt proste zadania związane z przygotowaniem do pracy, eksploatacją maszyny i urządzenia technicznego z grupy sprzętu ciężkiego, w szczególności potrafi: przestrzegać zasad i przepisów BHP, ochrony ppoż., ergonomii, środowiska w zakresie przygotowania do pracy i eksploatacji maszyny i urządzenia technicznego; udzielać pierwszej pomocy przedlekarskiej w nagłych wypadkach; wykonywać obsługę techniczną maszyn i urządzeń technicznych; wypełniać książkę maszyny budowlanej; monitorować proces eksploatacji maszyny i urządzenia technicznego; odczytywać wskazania urządzeń kontrolno-pomiarowych w kabinie maszyny; wykonywać podstawowe pomiary wielkości fizycznych w układach hydraulicznych, w instalacji elektrycznej, w układzie napędowym maszyny i urządzenia technicznego; wykonywać regulacje oraz drobne naprawy elementów i układów w maszynie lub urządzeniu technicznym; wymieniać osprzęt roboczy w maszynie budowlanej zgodnie z dokumentacją techniczno-ruchową maszyny; przygotowywać linię technologiczną do określonej pracy; korzystać z dokumentacji eksploatacyjnej.

Wykonanie zadań zawodowych Z1, Z2, Z3, Z4, Z6, Z7, Z8, Z9, Z10 wymaga posiadania kompetencji zawodowej Kz2.

3.2. Przygotowywanie i realizowanie robót ziemnych
i budowlanych Kz2

Wiedza − zna i rozumie podstawowe fakty, zasady, procesy, pojęcia ogólne i zależności związane z przygotowaniem i realizacją robót ziemnych i budowlanych, w szczególności zna: zasady i przepisy BHP, ochrony ppoż., ergonomii, ochrony środowiska w zakresie wykonywania prac związanych z realizacją robót ziemnych i budowlanych, stanowiskowe instrukcje BHP; technologię robót ziemnych, budowlanych, drogowych; organizację placu budowy; organizację stanowiska pracy maszyny; technikę pracy osprzętem roboczym; wydajność pracy maszyny; dokumentację budowy; organizację robót ziemnych na budowie (projekt organizacji robót ziemnych, dokumentacja robót); zagadnienia współpracy w zespole maszyn.

Umiejętności - wykonuje niezbyt proste zadania związane z realizacją robót ziemnych i budowlanych, w szczególności potrafi: przestrzegać zasad i przepisów BHP, ochrony ppoż., ergonomii, ochrony środowiska w zakresie wykonywania prac związanych z realizacją robót ziemnych i budowlanych; wykonywać pracę maszynami roboczymi na budowie w terenie rozpoznanym pod względem warunków geologicznych i gruntowych przez inwestora lub pracodawcę; wykonywać pracę maszyną roboczą w strefie niebezpiecznej w są-siedztwie podziemnych sieci (mediów) oraz napowietrznych linii energetycznych; organizować stanowisko pracy maszyny w istniejących warunkach terenowych i technologicznych; wykonywać pracę maszyną lub urządzeniem technicznym, stosując odpowiednią technikę pracy; obliczać wydajność praktyczną maszyny lub urządzenia technicznego; wykonywać pomiary i obliczenia robót ziemnych; współpracować z innymi maszynami podczas wykonywania robót ziemnych i budowlanych; określać cechy fizyczne gruntu, nośność gruntu, rozpoznawać kategorię gruntu, określać pochylenie terenu, obliczać bezpieczną odległość maszyny od krawędzi wykopu; wykonywać roboty przygotowawcze i towarzyszące na terenie budowy.

Wykonanie zadań zawodowych Z1, Z2, Z3, Z4, Z5, Z7, Z8, Z10, Z11, Z12 wymaga posiadania kompetencji zawodowej Kz3.

3.3. Wykonywanie prac związanych z przygotowaniem
i realizacją robót drogowych Kz3

Wiedza - zna i rozumie podstawowe fakty, zasady, procesy, pojęcia ogólne i zależności związane z przygotowaniem i realizacją robót drogowych, w szczególności zna: zasady i przepisy BHP, ochrony ppoż., ergonomii, ochrony środowiska w zakresie prac związanych z realizacją robót drogowych; elementy składowe drogi; budowę nawierzchni drogowej; materiały do budowy nawierzchni drogowych; technologię robót drogowych; zasady zagęszczania statycznego i wibracyjnego gruntu, asfaltu, kostki brukowej, kamienia naturalnego; budowę ręcznych urządzeń drogowych; budowę zespołu maszyn do produkcji mas betonowych, mas bitumicznych, sortowania i uszlachetniania kruszyw; budowę maszyn do wykonywania remontów nawierzchni drogowej oraz utrzymania dróg; przepisy techniczno-budowlane dotyczące dróg publicznych.

Umiejętności - wykonuje niezbyt proste zadania związane z przygotowaniem i realizacją robót drogowych, w szczególności potrafi: przestrzegać zasad i przepisów BHP, ochrony ppoż., ergonomii, ochrony środowiska w zakresie wykonywania prac związanych z realizacją robót drogowych; określać współczynniki spulchnienia i zagęszczenia gruntu; rozpoznawać rodzaj zagęszczanego materiału; posługiwać się ręcznymi urządzeniami drogowymi; obliczać wydajność pracy maszyny i urządzenia; dobierać typ maszyny do określonej roboty drogowej; wykonywać naprawy nawierzchni drogowej; rozpoznawać materiały do budowy nawierzchni drogowej; wykonywać roboty drogowe, operując odpowiednim typem maszyny w zależności od zastosowanej technologii robót; przygotowywać linię technologiczną do produkcji wg zasad opracowanych przez technologa do ściśle określonych prac; sterować pracą linii technologicznej.

Wykonanie wszystkich zidentyfikowanych w standardzie zadań zawodowych wymaga posiadania kompetencji społecznych KzS.

3.4. Kompetencje społeczne KzS:

• ponosi odpowiedzialność za przygotowanie do pracy i eksploatację maszyn i urządzeń technicznych z danej grupy maszyn sprzętu ciężkiego,

• dostosowuje zachowanie do zmian w środowisku pracy maszyn i urządzeń z danej grupy maszyn sprzętu ciężkiego,

• pracuje częściowo samodzielnie i podejmuje współpracę w zorganizowanych warunkach pracy maszyn i urządzeń z grupy sprzętu ciężkiego,

• ocenia wpływ swoich działań realizowanych w ramach współpracy zespołowej na maszynach i urządzeniach z grupy sprzętu ciężkiego i ponosi odpowiedzialność za ich skutki.

4. Profil kompetencji kluczowych

Ocenę ważności kompetencji kluczowych dla zawodu operatora sprzętu ciężkiego przedstawia rys. 1.

Wykaz kompetencji kluczowych opracowano na podstawie wykazu stosowanego w Międzynarodowym Badaniu Kompetencji Osób Dorosłych - projekt PIAAC (OECD).

Rys. 1. Profil kompetencji kluczowych dla zawodu 834204 Operator sprzętu ciężkiego

5. Słownik

Zawód	zbiór zadań (zespół czynności) wyodrębnionych w wyniku społecznego podziału pracy, wykonywanych stale lub z niewielkimi zmianami przez poszczególne osoby i wymagających odpowiednich kwalifikacji i kompetencji (wiedzy, umiejętności oraz kompetencji społecznych) zdobytych w wyniku kształcenia lub praktyki. Wykonywanie zawodu stanowi źródło dochodów.
Specjalność	jest wynikiem podziału pracy w ramach zawodu, zawiera część czynności o podobnym charakterze (związanych z wykonywaną funkcją lub przedmiotem pracy) wymagających pogłębionej lub dodatkowej wiedzy i umiejętności zdobytych w wyniku dodatkowego szkolenia lub praktyki.
Zadanie zawodowe	logiczny wycinek lub etap pracy w ramach zawodu o wyraźnie określonym początku i końcu, wyodrębniony ze względu na rodzaj lub sposób wykonywania czynności zawodowych powiązanych jednym celem, kończący się produktem, usługą lub decyzją.
Kompetencje zawodowe	wszystko to, co pracownik wie, rozumie i potrafi wykonać, odpowiednio do sytuacji w miejscu pracy. Opisywane są trzema zbiorami: wiedzy, umiejętności oraz kompetencji społecznych.
Wiedza	zbiór opisów faktów, zasad, teorii i praktyk przyswojonych w procesie uczenia się, odnoszących się do dziedziny uczenia się lub działalności zawodowej.
Umiejętności	zdolność wykonywania zadań i rozwiązywania problemów właściwych dla dziedziny uczenia się lub działalności zawodowej.
Kompetencje społeczne	zdolność autonomicznego i odpowiedzialnego uczestniczenia w życiu zawodowym i społecznym oraz kształtowania własnego rozwoju, z uwzględnieniem kontekstu etycznego.
Kompetencje kluczowe	wiedza, umiejętności i postawy odpowiednie do sytuacji, niezbędne do samorealizacji i rozwoju osobistego, bycia aktywnym obywatelem, integracji społecznej i zatrudnienia.
Standard kompetencji zawodowych	norma opisująca kompetencje zawodowe konieczne do wykonywania zadań zawodowych wchodzących w skład zawodu, akceptowana przez przedstawicieli organizacji zawodowych i branżowych, pracodawców, pracobiorców i innych kluczowych partnerów społecznych.
Kwalifikacja	zestaw efektów uczenia się (zasób wiedzy, umiejętności oraz kompetencji społecznych), których osiągnięcie zostało formalnie potwierdzone przez uprawnioną instytucję.
Europejska Rama Kwalifikacji	przyjęta w Unii Europejskiej struktura i opis poziomów kwalifikacji, umożliwiający porównywanie kwalifikacji uzyskiwanych w różnych krajach. W Europejskiej Ramie Kwalifikacji wyróżniono 8 poziomów kwalifikacji opisywanych za pomocą efektów uczenia się; stanowią one układ odniesienia krajowych ram kwalifikacji.
Polska Rama Kwalifikacji	opis hierarchii poziomów kwalifikacji wpisywanych do zintegrowanego rejestru kwalifikacji w Polsce.
Krajowy System Kwalifikacji	ogół rozwiązań służących ustanawianiu i nadawaniu kwalifikacji (potwierdzaniu efektów uczenia się) oraz zapewnianiu ich jakości.

10

Operatorzy i monterzy maszyn i urządzeń

---