Pasza (karma) - produkty pochodzenia roślinnego (rośliny paszowe), zwierzęcego oraz mineralnego, a także substancje otrzymywane w wyniku przemian chemicznych (mocznik) lub biologicznych (drożdże paszowe) bogate w składniki pokarmowe, będące pożywieniem dla zwierząt hodowlanych. Kryteria podziału pasz ze względu na:
Zawartość suchej masy:
objętościowe: suche (np. siano, słoma, plewy, łuski, mączki z roślin zielonych), soczyste (np. trawa pastwiskowa, zielonki)
płynne (np. mleko, melasa)
Zawartość białka:
niskobiałkowe (<100g)
średniobiałkowe (do 150g)
wysokobiałkowe (>150g), np. nasiona roślin strączkowych, śruty poekstrakcyjne, makuchy
Pochodzenie:
roślinne
zwierzęce (np. mączki rybne)
mineralne (np. sol, kreda)
syntetyczne (np. aminokwasy, fosforany, mocznik)
Miejsce produkcji:
przemysł paszowy (np. mieszanki paszowe)
gospodarstwo rolne (np. kiszonki, ziarno zbóż, plewy, zielonki)
zakłady przetwórstwa płodów rolnych (np. melasa, młoto browarniane, śruta rzepakowa poekstrakcyjna, makuchy)
Wartość kaloryczna:
niskokaloryczne (<3 kcal/g)
średniokaloryczne (3-5 kcal/g)
wysokokaloryczne - pasze treściwe (>5 kcal/g)
Węglowodanowe np. okopowe, kukurydza, zboża
Witaminowe np. kiełki słodowe, drożdże, marchew, zielonki, susze
Dietetyczne np. marchew, siemię lniane, kiełki słodowe
Tuczące np. ziemniaki, ziarno zbóż
Mlekopędne np. buraki cukrowe i pastewne, otręby pszenne, młoto, wywar gorzelniany
Zmiękczające tkankę tłuszczową np. kukurydza, owies, makuchy rzepakowe i lniane, mączki zwierzęce
Utwierdzające tkankę tłuszczową wyróżnia się:
pasze objętościowe (objętościowe suche, objętościowe soczyste - trawa pastwiskowa, kiszonki - z traw, z roślin motylkowych, z roślin podsuszonych, z kukurydzy)
pasze treściwe (mieszanki paszowe)
Zapotrzebowanie na ilość pobieranej paszy zależy od masy, wieku, produkcyjności, kondycji zwierząt hodowlanych oraz temperatury otoczenia, natomiast zapotrzebowanie na rodzaj spożywanych pokarmów zależy od gatunku, wieku, stanu zdrowia i kondycji oraz typu użytkowania zwierząt.
Niezwykle istotną grupą zwierząt, od wieków hodowaną w Polsce jest trzoda chlewna. Ważnym aspektem w produkcji trzody chlewnej jest bardzo szeroki wachlarz otrzymywanych produktów - od mięsa, przez skory, po naturalny nawóz organiczny. Trzoda chlewna jest utrzymywana i użytkowana z przeznaczeniem na rzeź. Podstawowymi cechami tego gatunku są: duże zdolności rozrodcze, wysoka wydajność rzeźna, wszystkożerność, wysoka wartość odżywcza wieprzowiny oraz szybkie tempo wzrostu i bardzo dobre wykorzystywanie paszy.
Produkcja bydła mlecznego, jak i mięsnego to najbardziej dynamiczna i najprężniej rozwijająca się gałąź produkcji zwierzęcej w Polsce. Świadczyć o tym może stale rosnąca produkcja mleka i jego przetworów, jak również wołowiny kulinarnej. Ogromny postęp hodowlany i technologiczny, obserwowany w tysiącach gospodarstwach bardzo ułatwił prace, ale tez wymusił nowe podejście do tego obszaru produkcji zwierzęcej.
Przygotowywanie, konserwowanie i przechowywanie pasz
W zależności od rodzaju pasz stosowanych w żywieniu Świn, rodzaju i wielkości stada stosuje się różne technologie ich przygotowywania. Najczęściej używane maszyny i urządzenia służą do:
czyszczenia i płukanaia pasz (separatory kamieni i innych zanieczyszczeń, płuczki roślin okopowych)
rozdrabniania pasz (sieczkarnie, siekacze, rozdrabniacze, śrutowniki, rozdrabniacze bijakowe, gniotowniki, rozdrabniacze kiszonki)
cieplnego przerabiania pasz (parniki, kotły parowe, urządzenia do zaparzania paszy, agregaty do suszenia)
dozowania i przygotowywania mieszanek paszowych (dozowniki i mieszalniki)
Należy pamiętać o bezpieczeństwie przy przygotowywaniu pasz za pomocą maszyn i urządzeń, bezpieczeństwo zależy od przestrzegania zapisów zawartych w instrukcji obsługi oraz ogólnych zasad i przepisów o przygotowywaniu do pracy maszyn i urządzeń z napędem elektrycznym.
Przed skarmianiem większość pasz poddaje się rozdrabnianiu, zwilżaniu, moczeniu, gotowaniu, parowaniu, słodowaniu, kiełkowaniu, drożdżowaniu, mieszaniu i granulowaniu. Te zabiegi wpływają na poprawienie strawności jak również smakowitości pasz, wskutek czego zwiększa się ich wartość pokarmowa. Przy przerobie pasz, przede wszystkim stanowiących produkty uboczne przemysłu rolno - spożywczego, przez zastosowanie odpowiednich technologii poprawia się w nich wartość białka oraz niszczy się substancje szkodliwe. Śruta sojowa np. odznacza się wtedy wysoka wartością, gdy przy ekstrahowaniu tłuszczu jest stosowana odpowiednia temperatura, powodująca zniszczenie tzw. czynnika antytrypsynowego, utrudniającego trawienie białka. Natomiast przy suszeniu mleka czy mączek rybnych stosowanie zbyt wysokiej temperatury powoduje obniżenie wartości biologicznej białka. Odpowiedniej technologii wymaga tez odgoryczanie śruty rzepakowej bądź niszczenie w innych produktach substancji szkodliwych. Znajomość zasad przyrządzania pasz i umiejętne ich stosowanie pozwala na produkcje pasz o wysokiej jakości na prawidłowe stosowanie ich w żywieniu zwierząt.
Konserwacja pasz, to najbardziej newralgiczne ogniwo w produkcji zwierzęcej. Rolnik w większości przypadków jest zdany na przebieg warunków pogodowych, które to w głównej mierze decydują o jakości produkowanych pasz. Stad tez konserwacja pasz jest szczególnie istotna. Pasze zawierające dużo wody konserwuje się przez suszenie lub kiszenie, gdyż przechowywanie ich przez dłuższy okres w stanie naturalnym jest niemożliwe. W roślinach zielonych po ścięciu nie ustają procesy fizjologiczne. Odbywają się one kosztem składników zapasowych, wskutek czego powstają straty w wartości pokarmowej paszy. Natężenie tych procesów fizjologicznych zależy od zawartości wody w roślinie, dlatego należy jak najszybciej obniżyć jej zawartość do 38%. Najmniejsze straty składników pokarmowych w zielonkach, powstają przy suszeniu w specjalnych suszarniach, gdzie czas suszenie roślin jest najkrótszy i otrzymuje się produkt o najwyższej wartości pokarmowej. Przy kiszeniu roślin zielonych starty w suchej masie SA na ogol mniejsze niż przy suszeniu, straty te mogą się wahać w szerokich granicach od 2 do 40%.
Pasze można przechowywać w różny sposób. Szczególnie duże straty składników pokarmowych powstają podczas przechowywania okopowych w kopcach. Pasze treściwe przechowywane w suchym magazynie niewiele tracą na wartości pokarmowej, natomiast w pomieszczeniach wilgotnych nie tylko powstają straty składników pokarmowych, lecz rozwijają się różne szkodniki i drobnoustroje, które powodują psucie się paszy. Magazyny tradycyjne mogą być jedno- lub wielokondygnacyjne. Budynek przeznaczony na magazyn musi mieć ściany odpowiednio odizolowane i wykonane w taki sposób, aby nie przewodziły ciepła. Podczas przechowywania zboża w silosie należy przestrzegać kliku zasad, aby ziarno nie straciło jakości. Każde pomieszczenie do przechowywania pasz powinno być:
utrzymane w czystości,
dezynfekowane,
zabezpieczone przed dostępem zwierząt dzikożyjacych, gryzoni, ptaków oraz owadów,
oddzielone od pomieszczenia do przygotowywania pasz,
podłogi, ściany pomieszczeń skonstruowane tak aby umożliwiały skuteczne czyszczenie i dezynfekcje,
zabezpieczone przed zanieczyszczeniami środkami ochrony roślin lub innymi substancjami chemicznymi.