Pytanie 29. Diagnozowanie potrzeb opiekuńczo wychowawczych
Znaczenie diagnozowania potrzeb ponadpodmiotowych
Rozpoznawanie potrzeb ponadpodmiotowych ma fundamentalne znaczenie dla celowego i efektywnego sprawowania opieki. Określa bowiem samo pojęcie odpowiednich czynności opiekuńczych, ich treść, zakres, intensywność, kierunek. Jest koniecznym warunkiem sensownego i racjonalnego planowania w tym zakresie.
Diagnozowanie potrzeb ponadpodmiotowych obejmuje poznawanie wielowymiarowe potrzeb ludzkich, ich wyznaczników i wielostronnych uwarunkowań.
Zjawiska jakie należy poznać w diagnozowaniu potrzeb opiekuńczych
1. Poznanie powszechnych potrzeb ludzkich
Przede wszystkim konieczne jest poznanie powszechnych, zwłaszcza zaktualizowanych potrzeb ludzkich, co należy traktować jako pierwszy, podstawowy krok na tej drodze, a równocześnie jako podstawowy warunek dla orzekania o tym, czy i na ile są one zaspokajane.
Poznanie tych potrzeb może się dokonać przez przyswajanie sobie nagromadzonej już wiedzy o ludzkich potrzebach oraz na drodze obserwacji reakcji i zachowań ludzi w różnych sytuacjach, począwszy od własnej osoby i gromadzenie wyniesionych stąd doświadczeń.
2. Poznanie indywidualnych przejawów i sposobów zaspokajania potrzeb powszechnych
Potrzeby ludzi oraz sposoby ich zaspokajania podlegają indywidualizowaniu. Stąd też wynika konieczność poznawania indywidualnych przejawów i sposobów zaspokajania potrzeb powszechnych przez poszczególne jednostki, żeby można było trafnie ustalać, jakie potrzeby powszechne one wyrażają.
Oznacza to, że indywidualne przejawy i sposoby zaspokajania potrzeb będą traktowane jako wskaźniki potrzeb powszechnych, jako klucz do ich rozpoznawania w odniesieniu do danej jednostki i określonej potrzeby, zwłaszcza wtedy, gdy występuje blokada i udaremnianie tych potrzeb.
3. Poznanie potrzeb indywidualnych i odróżnienie ich od indywidualnych przejawów potrzeb powszechnych
Obok potrzeb powszechnych i dzieciństwa w życiu każdego normalnego człowieka, gdy osiąga on kolejne etapy swojego rozwoju, pojawiają się i zaczynają funkcjonować mechanizmy samoregulacji osobowości - potrzeby indywidualne, są one wynikiem specyficznych doświadczeń życiowych jednostki, dążeń i nastawień. W porównaniu z potrzebami powszechnymi i dzieciństwa ich ranga i znaczenie są raczej niższe, ale mają wpływ na normalne funkcjonowanie jednostki. Stąd wynika konieczność ich poznawania i odróżniania od indywidualnych przejawów potrzeb powszechnych.
Rozróżnienie takie staje się nieodzowne gdy zachodzi zasadność dokonywania ograniczeń, redukcji i wygaszania pewnych potrzeb lub dokonywania nieuniknionego wyboru i preferencji w ich zaspokojeniu. Można bowiem niekiedy bez większej szkody dla jakości życia jednostki udaremniać i wygaszać niektóre jej indywidualne potrzeby, podczas gdy podobny zabieg wobec potrzeb powszechnych powoduje z reguły poważne zaburzenia osobowościowe, a w przypadkach skrajnych - zgon.
4. Rozpoznanie czy i na ile jednostka jest zdolna lub niezdolna do względnie samodzielnego zaspokajania i regulowania potrzeb
Dalszym krokiem w diagnozowaniu potrzeb ponadpodmiotowych jednostki jest rozpoznanie, czy i na ile jest ona zdolna lub niezdolna do względnie samodzielnego zaspokajania i regulowania tych potrzeb, celem ustalenia zasadności i rozmiarów interwencji opiekuńczej. Tym posunięciem rozpoznawczym osiągniemy wstępną orientację w potrzebach ponadpodmiotowych podopiecznego (osiągamy pierwszy i zasadniczy etap w diagnozie opiekuńczych znamion określonych potrzeb podopiecznego).
5. Rozpoznanie przyczyn i uwarunkowań zaistniałych niezdolności jednostki do samodzielnego zaspokajania swych określonych potrzeb, czyli czynników jej potrzeb ponadpodmiotowych
Kolejne zadanie to rozpoznanie wielorakich przyczyn i uwarunkowań zaistniałych niezdolności jednostki do samodzielnego zaspokajania swych określonych potrzeb, czyli czynników jej potrzeb ponadpodmiotowych. Poznanie tych czynników jest niezbędne dla ewentualnego ich neutralizowania i ograniczania zawsze wtedy, gdy okaże się to możliwe, ponieważ ich następstwa jawią się nam niezmiennie jako niekorzystne.
6. Poznanie zbiorowych potrzeb ponadpodmiotowych
Z uwagi na to, że potrzeby ponadpodmiotowe mają nie tylko wymiar jednostkowy, ale także grupowy, wypada zatem postępowaniem diagnostycznym objąć osobno grupę dla ustalenia jej zbiorowych potrzeb ponadpodmiotowych. Konieczność rozpoznawania potrzeb w takim wymiarze występuje wtedy, gdy terenem naszego rozpoznania jest grupa jako całość, a jego celem - potrzeby całej zbiorowości, a także w przypadkach, gdy jednostka będąca przedmiotem diagnozy jest członkiem grupy, a jej potrzeby ponadpodmiotowe są ściśle z nią związane. Przykładem takich grupowych potrzeb mogą być: pozycja grupy w szerszym układzie społecznym (dom dziecka, internat), atmosfera w grupie, warunki bytowe grupy, harmonia i zgodność wewnętrzna w grupie.
7. Rozpoznawanie potrzeb patologicznych i potrzeb ponadpodmiotowych chorobowych
Następnie zachodzi konieczność zajęcia się potrzebami patologicznymi, które są spowodowane wielorakimi patologicznymi stanami, jakim mogą podlegać jednostki. Ich rozpoznawanie wymaga zwiększonej wnikliwości i w znacznej mierze specjalistycznego przygotowania. Potrzeby, które w jakimś stopniu są zależne od ich podmiotów, wynikają przede wszystkim z nałogów, niektórych nawyków, bierności, lenistwa, wygodnictwa, nastawień na zależność, nastawień pasożytniczych itp.
Ich rozpoznanie powinno prowadzić nie do zaspokajania, lecz zdecydowanego przeciwdziałania im, to jest do przezwyciężania zaistniałych negatywnych przyczyn.
Z innych względów na takie zainteresowanie poznawcze zasługują potrzeby ponadpodmiotowe chorobowe jako podstawowy warunek opieki leczniczej. Cele ich rozpoznania są następujące: zaspokajanie ich, przezwyciężanie choroby i przeciwdziałanie przyczynom powstawania na przyszłość.
Dalsze niezbędne zabiegi diagnostyczne
Do dalszych niezbędnych zabiegów diagnostycznych należy zaliczyć poznanie:
warunków i czynników bezpieczeństwa, rozwoju, zdrowia (zachowania, odzyskiwania i pozyskiwania) oraz normalnego funkcjonowania jednostki, żeby na tym obiektywnym, zależnościowym tle można było orzekać o rzeczywistych potrzebach ponadpodmiotowych;
sytuacji trudnych (deprywacje, przeciążenia, utrudnienia i przeszkody nie do pokonania) i na tym tle - frustracji potrzeb jako negatywnych czynników wielorakich potrzeb ponadpodmiotowych;
składników interesu życiowego, pomyślności życiowej - dobrostanu i hierarchii potrzeb jednostki, stanowiących podstawę dla ustalania rzeczywistych potrzeb ponadpodmiotowych i ich zaspokajania;
określonych standardów (jakości) życia, aby można było orzekać obiektywnie, kiedy jest ono poniżej normy (substandardowe, nienormalne), standardowe, normalne (odtwarzające model realny rzeczywistości społecznej) i jakie być powinno (model - wzorzec), co stanowi konieczną, ogólną przesłankę dla prawidłowej odpowiedzi na pytanie, czy i na ile występują w danym układzie określone potrzeby ponadpodmiotowe;
czy i na ile określone jednostki (grupy) należy zaliczyć (zakwalifikować) do kategorii podopiecznych wyczekujących, przyjmując to jako stan zobowiązujący do podjęcia nad nimi opieki.
Zasygnalizowane elementy diagnozy potrzeb ponadpodmiotowych należy rozpatrywać łącznie jako diagnozę rozwiniętą, pełną i równocześnie tok postępowania rozpoznawczego.
Diagnoza potrzeb ponadpodmiotowych jest to wysoce złożony, wielostronny proces rozpoznawczy, określany przede wszystkim przez wielorakość potrzeb ludzkich oraz czynników niezdolności ludzi do samodzielnego ich zaspokajania i regulowania. Diagnozowanie to wymaga wielostronnej wiedzy o ludziach i ich życiu. Duże znaczenie mają dyspozycje emocjonalne, a zwłaszcza uczucia empatyczno-syntoniczne u osoby przeprowadzającej diagnozę potrzeb ponadpodmiotowych. Dzięki nim bowiem staje się możliwe wczucie się i wniknięcie w potrzeby i całą sytuację opiekuńczą przedmiotu diagnozy (jednostki lub grupy).
Diagnozę potrzeb ponadpodmiotowych określają głównie spełniane przez nią następujące funkcje, polegające na wielostronnym poznawaniu i ustalaniu:
tych potrzeb, których jednostka lub grupa nie są zdolne samodzielnie zaspokajać i regulować
wielorakich niezdolności do samoregulacji oraz ich podstawowych czynników, stanowiących centralny przedmiot poznania
stanów niezaspokojenia potrzeb podopiecznych rzeczywistych lub wyczekujących, jego przyczyn i skutków oraz warunków i możliwości przywracania stanu pożądanej równowagi
subkategorii „podopieczny wyczekujący”
Dla ich spełnienia konieczna jest co najmniej dostateczna wiedza o potrzebach ludzkich, warunkach i zależnościach ich aktualizowania się i zaspokajania, udaremniania i frustracji, o niezdolnościach ludzi do samoregulacji i ich czynnikach, a także wiedza ogólniejsza o człowieku i jego życiu, przy czym chodzi tu nie tylko o wiedzę „książkową” lecz zweryfikowaną praktyką i doświadczeniem.