6 batalion dowodzenia

ZATWIERDZAM

Dowódca kompanii rozpoznawczej

Kpt Jacek GRĘDA

Data...........................

PLAN KONSPEKT

do przeprowadzenia zajęć z terenoznawstwa z plutonem

w dniu 22.11.2006

TEMAT: 1 „Orientowanie się w terenie bez mapy oraz ocena odległości.”

OPRACOWAŁ

Dowódca 1 plutonu

ppor Maciej GOC

KRAKÓW

2006

TEMAT: T- 1 Orientowanie się w terenie bez mapy oraz ocena odległości

CEL : Nauczyć żołnierzy orientowania się w terenie bez mapy oraz

pomiaru odległości różnymi sposobami.

METODA: wykład / zajęcia praktyczne

MIEJSCE: PCO

CZAS: 2 x45 minut

UBIÓR : polowy

LITERATURA:

„Program szkolenia żołnierzy ZSW wojsk inżynieryjnych ; DWLąd wewn. 60/2005;

„Topografia wojskowa”

ZAGADNIENIA:

1. Orientowanie się w terenie bez mapy

2. Określanie swojego położenia w terenie

3. Ustalenie w terenie pożądanego kierunku przemieszczania się

4. Orientowanie się w trudnych warunkach

5. Ocena odległości w terenie różnymi sposobami

PRZEBIEG ZAJĘĆ

CZĘŚĆ WSTĘPNA czas: 5 minut

• przyjęcie meldunku

• sprawdzenie stanu osobowego

• sprawdzenie wyglądu zewnętrznego żołnierzy

• podanie tematu i celu zajęć

CZĘŚĆ GŁÓWNA - prowadzą dowódcy drużyn w swoich drużynach czas: 80 minut

ZAGADNIENIE 1

Orientowanie się w terenie bez mapy

Podejmując decyzję o przemieszczaniu się w terenie (np. wycieczce) przyjmujemy trasę, wzdłuż której będziemy się poruszać. Aby praktycznie odbyć marsz po wcześniej zaplanowanej trasie przez cały czas musimy orientować się w terenie.

Orientując się w terenie bez mapy, należy:

1. Określić kierunki stron świata;

1. Określić swoje położenie w terenie w stosunku do otaczających przedmiotów terenowych;

2. Ustalić w terenie pożądany kierunek przemieszczania się.

Sposoby określania kierunków stron świata zostały przedstawione przy okazji omawiania pomiarów w terenie.

ZAGADNIENIE 2

Określanie swojego położenia w terenie

Określając swoje położenie w terenie, należy podać rejon, w którym się znajdujemy, a następnie odległości i kierunki od charakterystycznych przedmiotów terenowych do miejsca naszego stania.

Według rysunku 13 określenie własnego położenia powinno być następujące: „ Znajduję się na wzgórzu, 400 m na zachód od zabudowania na skraju lasu, 800 m na południowy zachód od widocznej miejscowości z kościołem i 950 m na południowy wschód od skrzyżowania dróg.”

Jeżeli nazwy własne przedmiotów terenowych są nam znane, to wtedy nie mówi się na przykład: „od widocznej miejscowości”, lecz podaje nazwę danego osiedla. Informacje o nazwach obiektów można uzyskać od miejscowej ludności, drogowskazów lub tablic na budynkach itp., aby zachować ciągłość orientacji, należy systematycznie w miarę przemieszczania się rozpoznawać otaczające przedmioty terenowe i w stosunku do nich określać swoje położenie.

Określanie swojego miejsca w terenie

ZAGADNIENIE 3

Ustalenie w terenie pożądanego kierunku przemieszczania się

Niezmiernie ważną czynnością jest utrzymanie w terenie pożądanego kierunku przemieszczania się. Kierunki te, zwłaszcza na przełaj, można utrzymywać za pomocą:

1. Charakterystycznych przedmiotów terenowych dobrze widocznych z daleka (wysokie budowle, kościoły, kominy, wysokie drzewa itp.);

1. Linii terenowych (drogi, szlaki kolejowe, linie wysokiego napięcia, rzeki itp.);

2. Określonych azymutów;

3. Gwiazd i punktów świetlnych (w nocy);

4. Przyrządów nawigacyjnych.

Najtrudniej utrzymywać kierunek w terenie zakrytym i w ograniczonej widoczności. Dlatego też w tych sytuacjach dużo uwagi należy poświęcić temu zagadnieniu.

ZAGADNIENIE 4

Orientowanie się w trudnych warunkach

Szybkość i poprawność orientowania się w terenie zależy w dużym stopniu od miejscowych warunków terenowych, pogodowych oraz pory roku i doby. Mała liczbę lub brak charakterystycznych przedmiotów terenowych zdecydowanie utrudnia to zadanie. Trudne zwykle warunki do orientowania się występują w dużych masywach leśnych, terenie górzystym, w dużych osiedlach, podczas deszczu, mgły, śnieżycy, w nocy oraz w zimie.

Masywy leśne są trudnym terenem do orientowania się ze względu na zakrycie, małą liczbę charakterystycznych przedmiotów terenowych czy też utrudnione śledzenie przebytej drogi podczas pokonywania terenu na przełaj. Orientując się w masywach leśnych, należy zwracać uwagę na kierunki przebiegu dróg, numerację oddziałów leśnych, polany, leśniczówki, strumienie i występujące jeziora i oczka wodne.

W miastach należy orientować się na podstawie głównych ulic, placów, skwerów, kościołów, mostów, wyróżniających się budynków itp.

Orientowanie się w górach utrudnione jest z powodu ograniczonego zasięgu obserwacji w dolinach, kotlinach i obszarach zalesionych, częstych zmian warunków atmosferycznych oraz małej liczby charakterystycznych przedmiotów terenowych. Przemieszczając się w górach należy orientować się przede wszystkim w stosunku do dominujących nad okolicą wzniesień, szczytów górskich, dolin, strumieni, szlaków komunikacyjnych i osiedli.

Całkiem odmienna sytuacja zastanie nas w nocy. W porze nocnej nie tylko ulega ograniczeniu zasięg obserwacji, ale występuje także utrudnione spostrzeganie i rozpoznawanie charakterystycznych przedmiotów terenowych. Odległości pokonywane w nocy wydają się dłuższe niż w dzień. Dlatego też do orientowania się w nocy należy wybierać te charakterystyczne przedmioty terenowe, które są dobrze widoczne na tle nieba (odosobnione budynki, kominy fabryczne, wieże ciśnień, zagajniki, dominujące wzniesienia oraz jeziora, stawy, rzeki itp.).

Utrudnione orientowanie się w okresie zimowym wynika z tego, że wiele charakterystycznych przedmiotów terenowych przykrytych jest śniegiem.

We wszystkich przedstawionych wyżej warunkach, aby nie utracić orientacji w terenie, trzeba częściej określać swoje położenie, mierzyć azymuty kierunków przemieszczania się i starannie dobierać punkty oraz linie terenowe do orientowania się podczas marszu.

Obecnie podczas przemieszczania się w terenie coraz powszechniej, między innymi ze względu na coraz niższe ceny, używane są odbiorniki nawigacji satelitarnej. Wykorzystywanie ich pozwala na łatwiejsze i praktycznie niezawodne orientowanie się w terenie.

ZAGADNIENIE 5

Ocena odległości w terenie różnymi sposobami

Określanie odległości do przedmiotów terenowych

Poprawne określanie odległości umożliwia szybkie orientowanie się w terenie oraz określanie swojego położenia względem otaczających przedmiotów terenowych.

Odległość w terenie można określać za pomocą następujących sposobów: „na oko”, krokami, według wielkości kątowych znanych wymiarów liniowych przedmiotów terenowych, prędkości rozchodzenia się fal światła i dźwięku i czasu trwania marszu.

Ocena odległości „na oko”

Jest to najszybszy i najprostszy sposób określania odległości. Sposób ten, aby mógł być stosowany wymaga systematycznych ćwiczeń w terenie i sprawdzania wyników tej oceny innymi sposobami (np. pomiar odległości na mapie, dalmierzem).

Odległość ocenia się „na oko” biorąc pod uwagę:

• stopień widoczności przedmiotów terenowych (tabela 4);

• utrwalonych w pamięci wzrokowej typowych odległości w terenie (np. 100, 200, 500 m, itp.).

Należy jednak pamiętać, że na dokładność oceny odległości znaczny wpływ wywierają takie cechy jak wielkość i wyrazistość przedmiotów, kolor w stosunku do otaczającego tła, oświetlenie i przejrzystość atmosfery. I tak:

1. drobne przedmioty wydają się dalsze niż przedmioty duże, położone w tej samej odległości. Przy sztucznym oświetleniu, np. w nocy przedmioty terenowe wydają się mniejsze, a tym samym bardziej oddalone.

2. Przedmioty o wyraźnych konturach wydają się bardziej zbliżone, dlatego też:

• przedmioty w kolorze jasnym wydają się bliższymi niż przedmioty w kolorze ciemnym. Tło jednokolorowe, monotonne (łąka, śnieg) skraca odległość,

• przedmioty jasno oświetlone stwarzają wrażenie bliżej położonych w porównaniu ze słabo oświetlonymi,

• w dzień pochmurny, podczas mgły, deszczu lub zmroku przedmioty wydają się dalsze;

3. teren równinny skraca pozornie odległość, szczególnie bliższe wydają się przedmioty za szeroką, otwartą przeszkodą wodną. Z tego względu brzeg przeciwległy zawsze wydaje się bliższy niż jest w rzeczywistości. Doliny, wąwozy i jary występujące na linii określania odległości pozornie ją zmniejszają. Przy ocenie odległości w pozycji leżącej przedmioty sprawiają wrażenie bliżej położonych niż w pozycji stojącej.

4. Przedmioty terenowe obserwowane od podnóża wzniesienia do wierzchołka wydają się bliższe niż obserwowane z góry.

Dla przybliżonej oceny odległości można posługiwać się niżej podaną tabelą. Zawiera ona średnie odległości dla normalnego wzroku i dobrych warunków obserwacyjnych w dzień.

Tabela widoczności Tabela 4.

Lp.	Rodzaj przedmiotów i stopień ich widoczności	Odległość w km
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10.	Widoczne osiedla wiejskie Widoczne kominy fabryczne Widoczne pojedyncze domy wiejskie Widoczne okna w domach Widoczne kominy na dachach domów Widoczne pnie drzew i słupy telefoniczne Widoczny zarys człowieka, na drzewach grube gałęzie Widoczne ruchy rąk i nóg Odróżnia się dachówki na dachach i liście na drzewach Rozróżnia się części twarzy (oczy, nos, usta)	10-12 6 5 4 3 1,0-1,5 0,7-0.8 0,5-0,6 0,2 0,1

Tabelę powyższą można sobie rozbudowywać i uściślać na podstawie własnych obserwacji.

Pomiar odległości krokami

Mierząc odległości krokami, należy znać długość własnego kroku w metrach. Długość własnego kroku wylicza się maszerując wzdłuż uprzednio zmierzonego odcinka i odliczając ilość par kroków. Mierząc odległość krokami liczy się podwójne kroki. Należy pamiętać, że przy pomiarze odległości krokami w kierunku opadania terenu krok się wydłuża, a przy pomiarze pod górę - krok się skraca. Dokładność pomiaru odległości krokami przy zachowaniu równego i sprawnego kroku, waha się w granicach od 2 do 5% w stosunku do przebytej drogi.

Określanie odległości według wielkości kątowych przedmiotów terenowych

Sposób ten polega na określeniu kąta obserwacji przedmiotu terenowego o znanej długości, szerokości lub wysokości w metrach.

Odległość określa się według wzoru:

D = 1000×h/K

gdzie:

D - określana odległość w metrach;

h - wielkość liniowa przedmiotu;

K - wielkość kątowa przedmiotu, tj. kąt w tysięcznych, pod którym widać przedmiot z danej odległości D;

1000 - wartość stała.

W tym miejscu poznamy nową jednostkę miary kątowej. Wiele przyrządów (np. lornetki, busole) wyskalowanych jest nie w stopniach, a w tysięcznych, którą można zdefiniować następująco:

Tysięczna jest to kąt, pod którym widzi się odcinek 1 m z odległości 1000m

Bardzo istotną zaletą tysięcznej jest łatwe przejście od miar kątowych do liniowych i odwrotnie za pomocą prostych działań arytmetycznych.

Wracając do zadania określenia odległości to ze wzoru wynika, że powinniśmy zmierzyć kąt. Na przykład, aby określić odległość do widocznego słupa o wysokości 8 m musimy zmierzyć wielkość kątową tego słupa. Do pomiaru kątów można użyć zwykłą linijkę milimetrową. Z definicji tysięcznej wynika, że jeżeli będziemy trzymali linijkę w odległości 50 cm od oka to 1 mm na linijce będzie odpowiadać kąt 2 tysięczne. Po odczytaniu liczby milimetrów pokrywających dany przedmiot (słup - 10 mm) wynika, że wielkość kątowa słupa wynosi 20 tysięcznych. W związku, z czym odległość do słupa wynosi 400 m.

Zamiast linijki milimetrowej do pomiaru wielkości kątowych można wykorzystać podręczne przedmioty (pudełko zapałek, ołówek itp.), których wymiary w milimetrach są znane.

Określanie odległości według prędkości rozchodzenia się światła i dźwięku

W tym celu wykorzystuje się dwie powszechnie znane informacje:

1. Prędkość rozchodzenia dźwięku w powietrzu wynosi około 330 m/sek;

2. Prędkość światła wynosi około 300 000 km/sek.

Jeżeli więc policzy się liczbę sekund, które upłyną od ujrzenia błysku (np. błyskawica) do chwili usłyszenia grzmotu, to łatwo można określić odległość do miejsca uderzenia pioruna według wzoru:

D = t × 330 m

gdzie:

D - określana odległość;

t - liczba sekund, jaka upłynęła między bodźcem wzrokowym, a słuchowym.

Pomiar odległości według czasu trwania marszu

Średnia prędkość marszu pieszego w terenie, w którym kąty nachylenia terenu nie przekraczają 5º wynosi około 5 km/godz.. Wykonując marsz pojazdami odległość określa się według licznika samochodowego wskazującego długość przebytej drogi.

CZĘŚĆ KOŃCOWA czas: 5 minut

• podsumowuję zajęcia

• odpowiadam na ewentualne pytania

• wskazuję najlepiej i najgorzej ćwiczących

• stawiam zadania na naukę własną

6

---