Rozwój człowieka w cyklu życia

Definicja rozwoju

Rozwój to wszelki, długotrwały proces kierunkowy zmian, w którym można wyróżnić prawidłowo kolejno po sobie następujące etapy przemian danego przedmiotu, wykazujący obiektywne stwierdzenie wyróżniającego się obiektu pod określonym względem.

Cechy rozwoju:

• ciągłość (długotrwałość),

• wieloetapowość (złożoność),

• różnicowanie się obiektu (zmiany jakościowe i ilościowe),

• ukierunkowanie rozwoju (ciągłe doskonalenie się).

Periodyzacja rozwoju człowieka

Okres	Periodyzacja
okres prenatalny	od poczęcia do narodzin
okres wczesnego dzieciństwa	od narodzin do 3go roku życia
podokres wieku niemowlęcego	od narodzin do końca 1go roku życia
podokres wieku poniemowlęcego	od 2go do 3go roku życia
okres średniego dzieciństwa - wiek przedszkolny	od 4go do 5/6 roku życia
okres późnego dzieciństwa - młodszy wiek szkolny	0d 7go do 10-12 roku życia
okres adolescencji	od 10-12go do 20-23 roku życia
podokres wczesnej adolescencji- wiek dorastania	od 10-12go do 15go roku życia
podokres późnej adolescencji- wiek młodzieńczy	od 16go do 20-23go roku życia
okres wczesnej dorosłości	od 20-23go do 35-40go roku życia
okres średniej dorosłości-wiek średni	od 35-40go do 55-60go roku życia
okres późnej dorosłości- wiek starzenia się	od 55-60go roku życia i więcej

Przedmiot współczesnej psychologii rozwoju człowieka

Psychologia rozwojowa to odrębna, wyspecjalizowana dziedzina nauk psychologicznych, która zajmuje się badaniem i opisywaniem zjawisk psychicznych człowieka w toku dokonujących się zmian.

Specyfika przedmiotu badań psychologii rozwojowej polega na tym, że zajmuje się ona szczególnym rodzajem zmian-zmianami rozwojowymi (a nie zmianami społecznymi, klinicznymi, psychopatologicznymi).

Pojęciem zmiany rozwojowej obejmuje się przede wszystkim zmiany jednokierunkowe, nieodwracalne, trwałe (długotrwałe, a nie przejściowe) i autonomiczne -
a zatem stany czy poziomy organizacji wewnętrznej, jakie powstają w ich rezultacie nie dają się w prosty sposób cofnąć, oduczyć, odwrócić (np. zmiana sposobu myślenia -
od konkretnego do abstrakcyjnego).

Często dokonując skrótowej charakterystyki rozwoju odwołujemy się do kategorii Spencerowskich, przedstawionych w koncepcji zmian ewolucyjnych.

Podstawowe prawa rozwoju to:

• przechodzenie od jednorodności do zróżnicowania, różnorodności
  (np. rozwój życia uczuciowego: od emocji prostych do złożonych);

• z chaosu i nieokreśloności do uporządkowania i integracji
  (np. rozwój w obrębie formowania się osobowości człowieka: od nieukształtowanej osobowości własnej w okresie dorastania do określenia tożsamości i integracji osobowości w latach późniejszych).

Rozwój kojarzy się z postępem, progresem a miarą postępu jest osiąganie wewnętrznej równowagi i równowagi z otoczeniem.

Cztery poziomy ujmowania zmian rozwojowych:

1. poziom zmian zachowania,

2. poziom zmian struktur umysłowych: poznawczo-emocjonalno-motywacyjnych,

3. poziom zmian struktury osobowości,

4. poziom zmian relacji osoba-otoczenie.

Tradycyjna psychologia rozwojowa przyjmowała, że zmiany psychiki są przyczynowo powiązane z biologicznym dojrzewaniem organizmu. Sądzono zatem, że rozwój psychiki następuje tylko w okresie dzieciństwa i dorastania. Uważano, że procesy rozwoju kończą się
z osiągnięciem dojrzałości biologicznej, a życie psychiczne osoby dorosłej cechuje brak zmian rozwojowych.

Współczesna psychologia podkreśla, że rozwój psychiczny trwa przez całe życie-obejmując również wiek dojrzały i starość, bowiem rozwój w tym okresie nie jest wcale mniej głęboki niż w okresie dojrzewania.

Dziedziny psychologii rozwojowej:

1. Biorąc za podstawę podziału okres rozwojowy, poszczególne fazy człowieka, można wyróżnić:

• psychologię prenatalną,

• psychologię rozwojową wczesnego dzieciństwa (niemowlęcia i dziecka
  w okresie poniemowlęcym- do 3go roku życia),

• psychologię rozwojową dziecka w wieku przedszkolnym i młodszym wieku szkolnym,

• psychologię rozwojową dzieci w wieku dorastania i młodzieży,

• psychologię rozwojową człowieka dorosłego,

• psychologia rozwojowa starzenia się i starości.

Tu bada się całokształt zmian zachowania, psychicznych w danym okresie życia.

2. Biorąc pod uwagę zmiany rozwojowe w różnych sferach psychiki - badaniem tego rodzaju psychiki zajmują się:

• psychologia rozwoju poznawczego,

• psychologia rozwoju społecznego,

• psychologia rozwoju moralnego,

• psychologia rozwoju osobowości.

Czynniki determinujące, wpływające na rozwój człowieka (czteroczynnikowa koncepcja rozwoju człowieka wg Marii Przetacznik-Gierowskiej):

1. Środowisko społeczne.

Typowy eksperyment Alberta Bandury (Amerykanin, twórca teorii społecznego uczenia się), który został po raz pierwszy przeprowadzony w latach dwudziestych dwudziestego wieku, polegał na pokazywaniu dwóm reprezentatywnym grupom dzieci-
o podobnej konstrukcji psychicznej- półgodzinnego filmu. Pierwszej grupie pokazano film
z osobą dorosłą, tak zwanym modelem czy bohaterem, która wykazywała bardzo agresywną postawę wobec gumowej lalki (zwanej Bobo), natomiast drugiej grupie włączono film animowany o pogodnym zabarwieniu. Przeprowadzone obserwacje i badania w/w dzieci dowiodły, iż dzieci z pierwszej grupy znacznie częściej podejmowały podobne działania agresywne wobec lalek, znajdujących się w pomieszczeniu pełnym różnych, innych zabawek, aniżeli dzieci z grupy drugiej. Na przestrzeni lat przeprowadzano podobne przedsięwzięcia, z pewnymi modyfikacjami- i tak np. dzieci znacznie rzadziej naśladowały postępowanie bohatera w stosunku do lalki, jeżeli został on odpowiednio ukarany.

Wyżej opisane doświadczenie wykazało, iż podstawą wychowania, socjalizacji
i socjoterapii jest proces internalizacji, polegający na przejmowaniu przez jednostkę norm, reguł i zasad postępowania (mechanizm naśladownictwa). To również dowód na to jak
w dużym stopniu wpływa na rozwój człowieka środowisko społeczne;

2. Środowisko wychowawcze.

O niewątpliwym wpływie środowiska wychowawczego (szkoła, nauczyciele, kultura, sztuka, literatura) dowodzi doświadczenie przeprowadzone przez Roberta Rosenthala (Niemiec, wyemigrował do USA w 1933 roku) i jego asystentów-odwiedzili pewną szkołę podstawową z zamiarem przeprowadzenia tam testu. Oświadczyli nauczycielom, że na podstawie wyników tego badania można uzyskać informacje o przyszłych osiągnięciach uczniów. Po przeprowadzeniu testu naukowcy sporządzili i ogłosili listę najbardziej uzdolnionych uczniów oraz powiedzieli nauczycielom, że od poszczególnych (a tak naprawdę wybranych losowo) uczniów można oczekiwać znacznych postępów w nauce. Pod koniec roku szkolnego Rosenthal ponowił swój test. Odkrył przy tym, że uczniowie, którzy zostali uprzednio wybrani, poczynili stosunkowo duże postępy i bardziej rozwinęli się intelektualnie-
w porównaniu z pozostałymi kolegami z klasy.

Wniosek wypływający z badania jest następujący: na rozwój intelektualny dzieci rzekomo bardziej uzdolnionych wpłynęło środowisko wychowawcze; postępowanie członków wspomnianego środowiska zostało ukierunkowane przez ich sposób spostrzegania wybranych uczniów; nauczyciele mobilizowali i odpowiednio stymulowali do pracy „wyróżnionych” podopiecznych, poświęcali im więcej czasu i zaangażowania, zachęcali do znacznej aktywności na zajęciach lekcyjnych. Ponadto występuje tu zjawisko znane pod nazwą samospełniającej się przepowiedni.

Zjawisko samospełniającej się przepowiedni wynika z spostrzegania ludzi przez innych ludzi w taki sposób, aby uzyskane wrażenie pozostawało w zgodzie z ich oczekiwaniami; w tej sytuacji ludzie nieświadomie wywierają wpływ na wydarzenia społeczne w otoczeniu tych innych osób bądź na cechy ich osobowości. Czynią to w taki sposób, że dostosowują się one do oczekiwań. W celu ujawnienia mechanizmów owego zjawiska, dwóch psychologów społecznych - Walster i Berscheid - przeprowadziło następujące doświadczenie: zorganizowali dwie grupy studentów, którzy dobrowolnie zgłosili się do eksperymentu, a następnie poinformowali, że zadaniem ich będzie przeprowadzenie rozmowy telefonicznej z nieznajomą dziewczyną. Studentom pierwszej grupy powiedzieli, iż ich rozmówczynie to osoby ciepłe, o pogodnym usposobieniu, towarzyskie i atrakcyjne, zaś studentom drugiej grupy- że nieznajome to osoby o średniej atrakcyjności i mało towarzyskie (co było nieprawdą i zamierzonym działaniem psychologów). Po wykonaniu w/w czynności zebrano grupę innych, nie wtajemniczonych studentów, którzy mieli wskazać-po wysłuchaniu (nagranych podczas eksperymentu) wypowiedzi kobiet-które rozmówczynie są ich zdaniem atrakcyjne i towarzyskie, a które raczej chłodne i nieinteresujące; mężczyźni do grupy dziewczyn fascynujących i atrakcyjnych zaliczyli te, które rozmawiały ze studentami
z pierwszej grupy. Na rezultat badania zasadniczy wpływ miał sposób prowadzenia rozmowy przez chłopców, którzy pozytywnie nastawieni (a w przypadku drugiej grupy - odwrotnie) do nieznajomych kobiet nieświadomie inicjowali miły i ciepły charakter rozmowy, jednocześnie wywołując u dziewcząt odpowiednie zachowania-spontaniczne, wskazujące na ich duży poziom atrakcyjności i towarzyskość.

Ogniwa badania:

1. wykształcenie u określonej osoby przekonania, nastawienia poznawczego odnośnie danej osoby (prowokacja, rozbudzenie oczekiwania);

2. postępowanie w/w osoby zgodne z przekonaniem, jakie w niej wzbudzono;

3. osoba, która wchodzi w kontakt z osobą o rozbudzonych oczekiwaniach
   w stosunku do niej, swoim zachowaniem odpowiada zgodnie z jej nastawieniem poznawczym;

4. owo zachowanie utwierdza osobę sprowokowaną do przyjęcia określonego oczekiwania, iż jej pierwotne nastawienie było trafne.

Demaskacja w/w zjawiska wskazuje na nieświadomość odgrywanej roli, jakiej ulega człowiek, prowokując oczekiwane zachowania u innych osób; jest źródłem stereotypowego myślenia o reprezentantach innej rasy, narodowości czy kultury, a nawet rasizmu.

3. Wyposażenie genetyczne.

4. Aktywność własna jednostki, jej indywidualny sposób poznawania świata
   i przekształcania rzeczywistości, jej aspiracje i ambicje.

---