R. Nycz

Dekonstrukcjonizm w teorii literatury

Szkoła dekonstrukcji

→dekonstrukcjonizm

-to literaturoznawcza teoria ukształtowana przez badaczy amerykańskich (nigdzie indziej d. nie osiągnął takiego stopnia rozwoju jak w USA) zainspirowanych filozoficzną twórczością Jaquesa Derridy (to jemu w gł. mierze zawdzięczają dekonstrukcjoniści filozoficzne i operacyjno analityczne podstawy swej refleksji krytycznej)

- pojmuje się go jako stanowisko filozoficzne, strategię politycznego działania, ogólnometodologiczną krytykę podstaw nauk humanistycznych itd.

-sam nie chce być ani teorią, ani metodą, ani szkołą

-określa się głównie przez negację założeń i metod dotychczasowej wiedzy

-zajmowano się d. również we Francji (Agacinski, Benoist, Kofmann, Lacoue-Labarthe, Nancy), ale też w Australii, Anglii i Niemczech

-entuzjaści traktowali go jako szkołę tajemnej wiedzy o uniwersalnej mocy wyjaśniania lub jako niepowtarzalną okazję włączenia własnego krytycznego dyskursu w „wolną grę” sygnifikacji

-przeciwnicy uznawali d. za rodzaj mafijnego stowarzyszenia badaczy dążących do opanowania dyscypliny sugestywną retoryką przekazu swych poznawczo dziwacznych i szkodliwych wychowawczo poglądów, lub za wyraz nieszkodliwego „derridadaizmu”

-w jego dwudziestoletniej historii wyróżnia się 3 fazy:

1. Okresy konstytuującego się rozwoju

-za moment inauguracji d. uznaje się referat pt. Struktura, znak i gra w dyskursie nauk humanistycznych wygłoszony przez Derridę na konferencji na Uniwersytecie Johnsa Hopkinsa w 1966r. - sformułowane tam po raz pierwszy na gruncie amerykańskim idee Derridy pociągnęły za sobą kolejne prace zarówno jego, jaki i naukowców w Yale → Paul de Man, James Hillis Miller, Geoffrey H. Hartman

-orientacyjna data zamknięcia tego okresu to rok 1979 - ukazanie się antologii Deconstruction and Criticism (później traktowanej jako manifest tej szkoły, poświęconej nieukończonemu poematowi Shelleya pt. Tryumf życia) z tekstami de Mana, Millera, Hartmana, Blooma, Derridy

-w tym roku wydano też trzy inne ważne dla d. książki: Alegories of Reading de Mana, Textual Strategies (antologia poststrukturalistycznych prac) i Martin Heidegger and the Question of Literature (książka zbiorowa, konfrontująca dekonstrukcjonizm z Heideggerowskim projektem destrukcyjnej poetyki)

2. Instytucjonalizacja

-faza analitycznej kodyfikacji i poważnej krytyki świadczącej o ustalonej już nowej orientacji

-wyznaczają ją książki metakrytyczne:

• prace Belsey i Lentricchi (1980)

• dwie książki Cullera (1981, 1982)

• dwie książki Norrisa (1982, 1983)

• książki Leichta (1983)

• książki Goodhearta (1984)

-i książki czołowych badaczy tej orientacji: Barbary Johnson, Josepha Riddela, Jeffreya Mehlmana, Shoshany Felman, Rodolphe'a Sasché

3. Adaptacja i krytyczne przekształcenia

-okres aktualny

-charakteryzuje się:

• dążeniem do rozszerzenia zasięgu oddziaływania dekonstrukcjonizmu na tereny wiedzy o literaturze dotąd nie spenetrowane

• eksterioryzacją (uzewnętrznienieniem) jego metod na obszary innych dyscyplin

• konfrontacją jego głównych założeń z koncepcjami współczesnej teorii nauki, estetyki i teorii sztuki

• próbami wykorzystania jego kluczowych idei do zadań nowego programu edukacyjnego

-w obecnej postaci d. jest przedmiotem wykładów i składnikiem uniwersyteckiego programu nauczania; prace dekonstrukcjonistyczne są zaś stałym elementem, dominującą częścią czołowych czasopism i almanachów amerykańskiej nauki o literaturze (np. „New Literary History”, „Diacritics”, „Glyph”)

-biografia przedmiotowa dekonstrukcjonizmu obejmuje co najmniej kilkaset pozycji

-czynnikami stabilizującymi ten ruch były: śmierć P. de Mana i śmierć Eugenia Donato, powstanie systematyzujących prac meta krytycznych Cullera, Norrisa, Leichta

-Nycz rezygnuje z omówienia w artykule literaturoznawczego kontekstu dotyczącego dekonstrukcjonizmu (czyli systemów odniesienia takich jak: strukturalizm, hermeneutyka, estetyka recepcji, psychoanaliza, teoria gatunków mowy)

-pomija też charakterystykę poszczególnych odmian dekonstrukcjonizmu (wysuniętych np. przez de Mana, Hartmana)

-obiektem dekonstruowania są przede wszystkim metody i założenia Nowej Krytyki

-filozoficzna twórczość Derridy jest niekwestionowanym źródłem dekonstrukcjonizmu w teorii literatury, ale odrębny wkład w tę teorię mieli badacze amerykańscy (szczególnie w zakresie analizy retorycznych trybów organizacji tekstu oraz teorii lektury)

-pojęcie dekonstrukcji miało nieco inny sens w kontekście ściśle filozoficznym (m. in. Platona, Kanta, Rousseau, Hegla, Nietzschego, Austina itp.), a co innego znaczyło w obrębie semiotyczno-literaturoznawczej problematyki (zwłaszcza późnych pism Barthesa, koncepcji intertekstualności Kristevej, dzieł Burke'a czy Bachtina)

-stanowisko Derridy

• sens d. polega na generalnym „przewartościowaniu wszystkich wartości” (zakwestionowanie innych teorii literatury, powszechnie akceptowanych dotąd pojęć, metod, założeń, a niekiedy racji bytu samej dyscypliny)

• krytyka ta przyniosła już rezultaty

• zwróciła uwagę badaczy na konieczność krytycznej analizy procesów legitymizacji stosowanych metod i teorii

• spowodowała nowe ujęcie wielu podstawowych zagadnień (w tym zwł. mimetyczności i fikcjonalności)

• wzniosła inspirujące idee do typologii form i koncepcji formacji dyskursywnych

• postawiła w nowy sposób kwestie podmiotowości i autobiograficzności

• sproblematyzowała złożone relacje między literaturą a krytyką

• dwa główne kręgi zagadnień, stanowiące najczęstsze obiekty dekonstrukcjonistycznych analiz:

• status tekstu i problem tekstualności (dekonstrukcjonizmu zajmujący się tym nazywany bywa szczególną poetyką „podwójnego związania”)

• status interpretacji i problem możliwości czytania (d. określany jest jako metoda czy sposób czytania)

-5 tez decydujących o bulwersującym radykalizmie metodologicznym dekonstrukcjonizmu

1) Krytyka języka filozoficznego

-filozofia jest rodzajem pisarstwa

-filozofowie piszą, lecz nie są skłonni uznać, że może to w dużej mierze warunkować zakres i charakter ich działalności; traktują pisanie jako nieuniknione narzędzie mediacji i często pomijają rolę pisma czy języka

-filozofia stara się zatrzeć swój tekstualny status, jednak uważna dekonsrtukcyjna lektura dekonspiruje ślady tych usiłowań - ponieważ ujawnia ona rozmaite sposoby, dzięki którym bezwiednie stosowane figury i retoryczne strategie języka zniekształcają i rozkładają sformułowane filozoficzne programy

-dekonstrukcjoniści nie rezygnują z utrzymania odrębności literatury i krytyki literackiej, ale często pokazują ich wzajemne związanie i zmienną hierarchię między nimi i efekty logiki, która charakteryzuje ich oddziaływanie

-pismo wg Derridy jest zawsze „gąszczem filozofii i literatury”

-Nycz podaje przykład reakcji filozofa i poetki na to, co z ich tekstami zrobili dekonstrukcjoniści - oboje wpadli w przerażenie, kiedy dekonstrukcjonista ujawnił, że każde z nich użyło złożonych idiomów; dekonstrukcjonista skrytykował ich oczywistość

-wg Derridy myśl w zachodniej tradycji filozoficznej jest skonstruowana zawsze w terminach opozycji: bycia/nicości, istoty/zjawiska, rzeczy/znaku, życia/śmierci, duszy/ciała itd., które są ze sobą zestawione w sposób hierarchiczny i wartościujący (nie polegają na polaryzacji równoważnych jednostek) - w każdej parze pierwszy z tych terminów ma charakter prymarny i dodatni, drugi - wtórny i negatywny

-Derrida mówi też o uprzywilejowaniu słowa mówionego nad pisanym - powszechnie przyjęty model komunikacji ma, wg niego, charakter monocentryczny - głos jest uprzywilejowany względem pisma (uznawanego za mistyfikujący substytut mowy), a sygnifikat kosztem sygnifikansu; to mowa jest rozumiana jako proces bezpośredniego i spontanicznego ujmowania znaczenia, a zatarcie w niej sygnifikansów ma konsekwencje filozoficzne

-pojawia się także nastawienie logocentryczne, polegające na wierze w samo obecność znaczenia, na uznaniu prymatu i uprzywilejowanego statusu rozumu, który zdaje się obywać bez pomocy języka w dociekaniu fundamentalnej prawdy, czego przykładem jest akt recepcji własnej mowy

2) Derridańska filozofia języka

-jego poglądy o naturze i funkcjach języka nigdy nie są wyprowadzane wprost - zawsze w toku dekonstrukcyjnej analizy

-główne elementy stanowiska Derridy(zawarte są w krytycznych rozstrząsaniach tekstów de Saussure'a, Austina i w nawiązaniu do myśli Hegla, Heideggera, Nietzschego):

a) język jako system różnic

b)niezdeterminowanie znaczenia

c)figuralny charakter języka

→rozpatrując rozumowanie de Saussure'a (znaki są arbitralne, diakrytyczne, każdy określa się przez swe różnice; pojęcie znaku jest terminem pozytywnym - opiera się na rozróżnieniu tego, co zmysłowe i tego, co pojęciowe; pismo jest zewnętrznym uzupełnieniem, jedynie środkiem technicznym zapisu i utrwalenia znaku) dochodzi do odwrócenia i przeformułowania hierarchicznej opozycji mowy i pisma, poprzez dostrzeżenie, iż jeśli nawet pismo jest określane tylko przez cechy tradycyjnie mu przypisywane, to mowę można uznać za pewną formę pisania - to nowy, generalny sens pisania - archi-pisania, proto-pisania

-nie chodzi Derridzie o próbę dochodzenia pierwszeństwa pisma nad mową - chodzi o pewną zasadę badania, polegającą na rozpoznawaniu w tym, co dodatkowe i wtórne, modelowych postaci generalnych cech obu antagonistycznych form badanego zjawiska

-argumentacja Derridy zmierza do:

• ukazania sprzeczności między radykalnymi następstwami koncepcji języka jako systemu różnic a równoczesną afirmacją „logocentryzmu” w koncepcji znaku

• ukazania szczególnej logiki rządzącej nierozstrzygalną grą między tymi ujęciami na przykładzie opozycji mowa/pismo

• rozwiązania czy systematyzowania tych sprzeczności dzięki powtórzeniu na poziomie metateoretycznym owego trybu postępowania, który ma tu prowadzić od gramatologii jako nauki o piśmie i tekstualności w ich najogólniejszych znaczeniach

-odnosząc się do lektury How to Do Things with Words Austina wyjaśnia Derrida kwestię znaczenia wypowiedzi poprzez analizę systemu aktów mowy

→Austin:

• rozróżnia dwie klasy wypowiedzi:

• konstatywy - zwykłe wypowiedzi, mogące być prawdziwe lub fałszywe

• performatywy - marginalne i dewiacyjne przypadki pseudozdań

• wskazuje na istnienie kryterium prawdy/fałszu i kryterium stosowności/niestosowności

• uznaje, że w pewnym sensie wszystkie wypowiedzi są zarażone per formatywnością, że wszystkie podpadają pod kryterium stosowności

• konstatywy mogą być szczególnym przypadkiem zdegeneralizowanej per formatywności

• różnicuje akty mowy ze względu na ich moc lokucyjną, illokucyjną i perlokucyjną

• znaczenie wypowiedzi wyjaśnia tu Austin zasadniczo ze względu na swe kontekstowe uwarunkowanie

• odróżnia „poważne” wypowiedzi naturalnego języka, jako podstawowe, podpadające kryterium prawdy/fałszu, od „niepoważnych”: wypowiedzi fikcyjnych, scenicznych, cytatów itd., jako pochodnych, imitujących faktyczne akty mowy i pasożytniczo uzależnionych od ich spełnienia

-Derrida wykazuje u Austina 2 rzeczy:

1. Jeśli warunkiem znaczenia jest spełnienie konwencjonalnej, powtarzalnej procedury, to „imitacyjność” nie jest zjawiskiem pochodnym w stosunku do „oryginalnej” wypowiedzi, lecz odwrotnie: stanowi jej warunek możliwości

2. Skoro znaczenie i illokucyjna moc wypowiedzi zależy w istotnej mierze od kontekstu i jego rozpoznania, to teoria aktów mowy powinna być zdolna do przewidzenia i specyfikacji każdej ewentualnej cechy kontekstu, która mogłaby wpłynąć na powodzenie danej wypowiedzi; całkowity kontekst jest nie do pojęcia, nie ma kontekstu w pełni nasyconego, same konteksty nie mogą zostać domknięte czy ograniczone

3) Dekonstrukcja jako metoda

-rozumienie pojęcia dekonstrukcja:

→ dekonstrukcja = rozbiórka; jej najprostsze znaczenie najbliższe jest pojęciu analizy, w jej etymologicznym znaczeniu roztrząsania i rozbioru

→ dekonstrukcja w Heideggerowskim znaczeniu = swego rodzaju „oczyszczenie” fundamentalnej struktury z mistyfikujących i tłumiących ją późniejszych warstw dyskursu (tak też rozumiana była przez Derridę w pierwszej wersji De la gramatologie)

→ dekonstrukcja = technika rozwarstwiania (de-sedymentacji) tekstu w celu wydobycia z powrotem na powierzchnię tego, co zawsze wpisane było w jego teksturę

-dekonstrukcja identyfikuje zhierarchizowane zasady semantycznej organizacji, które skrycie rządzą znaczeniem konkretnego tekstu, a na jego powierzchni ujawniają się pod postacią dwuznaczności, sprzeczności, niekonsekwencji, niezrozumiałości

-dekonstrukcyjną funkcję pełni „pharmakon” u Platona, „parergon” u Kanta, „hymen” u Mallarmégo czy wspomniane już :pismo” u de Saussure'a

-kategorie dekonstrukcjonistyczne nie mogą być dostrzeżone przez piszącego - są bowiem tym, co musi się wymykać jego kontroli - pisarz pisze w języku i logice, stara się nad nimi panować, a lektura tego co napisał powinna dążyć do powiązanie tog, czym on włada, z tym, nad czym nie panuje spośród form języka, którego używa

-nie ma wg Derridy żadnej uniwersalnej metody dekonstruowania

-dekonstrukcja niczego nie odrzuca, nie zmierza do wyeliminowania dominującego stylu myślenia w kategoriach binarnych opozycji - interpretuje je wg swej wiedzy o logice sygnifikacji funkcjonującej w tekstach; nie dyskwalifikuje istniejącego repertuaru pojęć i technik analityczno-interpretacyjnych, ale sytuuje je w kontekście, który pozwala poddać to, co wydaje się obowiązujące, naturalne czy bezdyskusyjne, krytycznej problematyzacji

-dekonstrukcjonizm nie proklamuje ani idei „bezsensowności” tekstu, ani całkowitej swobody czytelników w przypisywaniu mu dowolnych znaczeń; kwestionuje za to przekonanie o istnieniu określonego jednolitego znaczenia oraz dokonania jego ostatecznej wykładni

-dekonstrukcjonizm nie aspiruje do statusu obiektywnej nauki i ustalenia niepodważalnej wiedzy

4) Pantekstualizm

-Derrida mówi: nie ma nic poza tekstem - co oznacza zarówno:

• tekst nie ma poza sobą żadnej podstawy, a wszelkie odniesienia zewnętrzne są iluzjami czy mirażami retorycznych strategii języka

• tekst nie ma granic, a tekstualność jest właściwa także sposobowi istnienia tego, co rzeczywiste

-tekst jest więc fragmentem wyciętym z pola uniwersalnej tekstualności

-pojęcia ważne w dekonstrukcjonizmie łączą się z 3 najważniejszymi procesami językowymi:

• różnią (différance) - neologizm wprowadzony dla określenia prymarnej aktywności czasoprzestrzennego różnicowania; ewokuje znaczenie słów: différer - różnić się, odraczać; différent - odmienny; différend - różnica zdań; différence - różnica; jest ona „grą wytwarzającą różnice” (analogicznie do archi-pisma i tekstualności)

• dyseminacją (dissémination) - rozsadzenie, rozpraszanie sensu; implikuje ona teorię intertektualności; różnica między dyseminacją a polisemią jest bardzo nieznaczna; dekonsrtukcjonizm nei wypracował własnej teorii intertekstualności, ale przejął ogólny sens i podstawowe elementy yej idei: iterabilność jednostek języka i ich zdolność do odradzania się w nowych kontekstach z nową siłą; kluczowa rola cytatu jako jednostki modelowej; koncepcja tekstu jako splotu różnorodnych (w tym sprzecznych) porządków wypowiedzi; ogólne rozpoznanie usytuowania w świecie ukształtowanym przez rozmaite rodzaje dyskursu, które zarówno formują, jak i zamazują się wzajemnie; przystaje d. na heterogeniczność tekstu i „pluralność” zmiennych ośrodków organizacji struktury; kategoria dyseminacji zwrócona jest przeciw hermeneutycznym tradycjom myślenia o literaturze

• suplementacją - (suppléer - zastępować, supplément - dodatek, uzupełnienie) zaszczepianie, zastępowanie i uzupełnianie sensu; rządzi wszelkimi zjawiskami samozwrotności, autoreferencjalności i metatekstowości; rządzi też wszystkimi opozycjami, warunkuje i określa wszelkie ludzkie poczynania; jest faktycznym modelem dekonstrukcyjnej badawczej procedury; pojęcie suplementu ma 2 znaczenia: a) suplement jest nadwyżką, pełnią wzbogacającą inną pełnię (np. sztuka, obraz, przedstawienie, konwencja stają się suplementami natury), suplement uzupełnia; b) suplement jest substytutem, nie jest zwykłym dodatkiem do pozytywności obecności, nie tworzy żadnego urozmaicenia, jego miejsce jest wyznaczone znakiem pustki; znak jest zawsze suplementem samej rzeczy; znaczenia te nie mogą występować oddzielnie, każde jest zacierane lub staje się dyskretnie niewyraźne w obecności drugiego; nie ma ucieczki przed suplementarnością - można uciec tylko w inną suplementarność; kategoria suplementacji zwrócona jest przeciw formalno-strukturalnym tradycjom myślenia o literaturze

-te dwie kategorie służą charakterystyce tekstu, dokonując dwóch złożonych operacji: dekonstrukcji opozycji dzieło/tekst oraz tekst/interpretacja

-dekonstrukcjoniści sugerują odwrócenie relacji między tekstem a jego interpretacją (uznają ją za równie uprawomocnioną jak tekst), wskazują, że tekst analizujący jest faktycznie wyjaśniany przez tekst analizowany

-de Man dowodzi, że dekonstrukcja jest głównym czynnikiem tekstu, konstytuującym go, a nie dodatkiem do niego

-Miller argumentuje, że tekst sam na sobie dokonuje aktu dekonstruowania bez jakiejkolwiek pomocy krytyka

-stosowane przez dekonstrukcjonistów pojęcie tekstu aktywizuje całą rodzinę etymologiczno-słownikowych znaczeń - uznanie tekstu za: materię, tkankę, budowę (strukturę), tkaninę, splot, sieć, rodzaj druku (czcionki drukarskiej), utrwaloną graficznie sekwencję znaków językowych, kształt językowego dzieła itp.

-koncepcje dzieła jako autonomicznego, samowystarczalnego estetycznego obiektu, „tekstu samego w sobie” jest dla d. iluzją, bo „nie istnieje tekst obecny i nie było nawet dawniej obecnego tekstu”, wszystko zaczyna się od reprodukcji

-modelują oni koncepcję tekstu na pojęciu cytatu - ten traktują w znaczeniu inter- i metatekstowego kontekstu; jego znaczenie zależy od kontekstu, w którym występuje; jako cytat anonimowy nie ma on macierzystego kontekstu, zawsze też może być przeniesiony do innego; rozpatrywany teoretycznie poza wszelkim kontekstem w ogóle nie ma znaczenia lub jest podatny na najrozmaitsze interpretacje; podobne poglądy co do kontekstu sformułował Cassirer, Lévi-Strauss, Gombrich

-Nycz rozumie dekonstrukcyjną koncepcję tekstu jako konstrukcję metodologiczną, próbującą wyrazić intuicje związane z momentem wejścia tekstu w świat interpretacji, po jego odczytaniu - zasadnicza jest więc rola lektury i interpretacji jako aktywów współdecydujących o konstytucji tekstu

5) Negatywna poetyka lektury

-każde odczytanie jest nieodczytaniem (misreading) - takie jest generalne określenie kierunku rozważań o możliwości interpretacji i naturze rozumienia dekonstrukcjonistów, które krytycy dekonstrukcjonizmu (Booth, Abrams) zdecydowanie kwestionują, twierdząc, że sama idea błędnego odczytania zakłada z konieczności możliwość odczytania poprawnego

-d. twierdzą, że nieodczytanie nie jest odczytaniem niepoprawnym, lecz błędnością czy dewiacyjnością każdego odczytania, stąd problem odróżnienia interpretacji błędnej od „poprawnej” (mogą istnieć różne „poprawne” odczytania, a nie są one nigdy identyczne)

-tak samo jest z rozumieniem - specjalnym przypadkiem rozumienia jest rozumienie błędne, którego błędy uznawane są za nieznaczące

-dekonstrukcjoniści są nastawieni krytycznie wobec tradycyjnego modelu, założeń i celów interpretowania

-pomijają semantyczną zawartość tekstów

-koncentrują się na marginalnych i dewiacyjnych elementach (lapsusy, niezamierzone błędy tekstu)

-nie szukają jednoczącej struktury, ani głębokiego sensu

-podkreślają brak identyczności tematycznej, nieobecności nadrzędnego i niepowtarzalnego znaczenia

-krytyce dekonstrukcjonizmu podkreślają, inne rozumienie parafrazy - d. nie pojmują jej jako przekład z tekstu niezrozumiałego na czytelny; wg de Mana parafraza jest synonimem rozumienia, ale najważniejsze jest w niej nie to, co czytelnik za jej pomocą wyjaśnia i powtarza, ale to, co pomija - a pomija zazwyczaj to, czego nie rozumie (autor czyni tak samo), robi to w imię integralności tekstu - cokolwiek staje na jej drodze musi zostać wymazane, a wartość interpretatora jest uzależniona od jego umiejętności przeoczania przeszkód w rozumieniu

-parafraza jest najlepszą drogą do oderwania umysłu od prawdziwych przeszkód, jej celem jest rozmazanie, zagmatwanie i ukrycie nieciągłości i rozkładu jednolitości dyskursu

-parafrazę można zastąpić autentycznie analitycznym odczytaniem - wtedy tekst nie jest widziany jako punkt zabiegu nadawczych praktyk i wytwórczych reguł, ani jako punkt wyjścia doświadczenia czytelnika; postrzega się go jako punkt przecięcia dyskursów

-dekonstrukcjoniści pozbawiają znaczenia nadawcę i odbiorcę, ważny jest tekst - on sam nabiera cech podmiotu, zdolny jest do autorefleksji i wypowiadania zdań ogólnych, jest tym, co leży u podstaw i strzeże swego autorytetu

-czytanie uznają za akt rozumienia, który nie może zostać nigdy zaobserwowany ani w jakikolwiek sposób opisany czy zweryfikowany, dlatego d. zakładają niemożliwość logiczną i teoretyczną odczytania tekstu - wynika to z nierozstrzygalnej logicznie struktury znakowej; stąd żadne odczytanie nie może rościć sobie pretensji do poprawności czy trafności, gdyż retoryczny mechanizm tekstu tworzy proces, w którym każde odczytanie jest podawane w wątpliwość przez inne, autentyczne znaczenia

-tekstowi właściwa jest nieczytelność, polegająca na dotarciu do mechanizmów typu samo zawierania się, samo zwrotności, niekongruencji (niezgodności, nieprzystępności, nieodpowiedniości), do odkrycia nierozstrzygalnej struktury, prowadzącej do przerwania dalszej analizy

-badanie tekstów literackich zależy od aktu czytania - zależności tej podlega zarówno literatura (ponieważ to, co odkrywamy w przedmiocie uzależnione jest od sposobu poznawania i założeń z nim związanych) jak i krytyka (ponieważ krytyczny metatekst okazuje się jedynie „metaforą aktu czytania”, „narracją aktu lektury”, „alegorią czytania”)

Wnioski:

-dekonstrukcja wg Geralda Brunsa - to sposób postępowania oparty na przeświadczeniu, iż jedyną ucieczką naszej radykalnej czasowości istnienia jest zawieszenie dialektycznego ruchu między euporią a aporią (nie znalazłam wytłumaczenia w słownikach) dzięki pewnemu rodzajowi ataraksji (spokój ducha) czy zawieszonej niewiedzy

-dekonstrukcjonizm to zespół metodologicznych i teoretycznoliterackich poglądów na sposób istnienia, budowę i własności dzieła literackiego

-d. wypracowywany od schyłku lat 60. Dojrzałą postać osiągnął na przełomie lat 70. i 80.

-filozoficzne i metodologiczne podstawy zapewniły mu koncepcje Derridy, zaadaptowane i rozwinięte przez de Mana, Hillisa Millera, Hartmana, Felman, Johnson, jak i przez badaczy francuskich, angielskich, niemieckich i australijskich

-nazwę wywodzi z filozoficzno-matodologicznego pojęcia dekonstrukcji, charakteryzowanego przez Derridę jako określenie swoistej, dwuaspektowej analizy tekstualnej, która zmierza do rozwarstwienia semiotyczno-językowej budowy tekstu, które go dezorganizują i do ukazania jego budowy „faktycznej”

-metoda dekonstrukcji stosowana była zarówno do analizy poszczególnych tekstów, jak poetyk (romantycznej, realistycznej), teorii literackich (strukturalizm, Nowa Krytyka) i językoznawczych (de Saussure'a, teoria aktów mowy Austina i Searle'a) oraz koncepcji i systemów filozoficznych

-wyniki metody d. prowadziły do wniosku, ze hierarchiczny ład systemowej organizacji jest lokalnym i powierzchownym efektem oddziaływania elementarnej aktywności czasoprzestrzennego różnicowania (diffèrance) oraz dwóch wywodzących się z niego procesów: dyseminacji i suplementacji

-w odniesieniu do teorii dzieła literackiego zakwestionowano założenia formalistyczne (dotyczące autonomicznego statusu dzieła) i koncepcje historyczno-socjologiczne (dotyczące istnienia niezależnego od tekstu przedmiotu odniesienia)

-w odniesieniu do teorii interpretacji zanegowano istnienie stałego, obiektywnego znaczenia tekstu i możliwość uzyskania właściwej, poprawnej interpretacji (odczytanie jest nieodczytaniem)

1

---