Lektura: Wojciech J. Burszta, Antropologia kultury, Poznań 1998

1. Korzenie antropologii

• Antropologia (Słownik współczesnego jęz pl): Nauka o człowieku, jego pochodzeniu, cechach fizycznych, instytucjach ludzkich, wierzeniach, stosunkach społecznych itp.

• Antropologia kultury należy do nauk humanistycznych i stanowi jeden z podstawowych działów antropologii. Są nimi:

• Antropologia biologiczna - zajmuje się biologią człowieka w perspektywie antropologicznej - wiedzy o rodzaju ludzkim. Dziś odchodzi się od anatomicznego porównania ras na rzecz: genetyki, demografii, medycyny sądowej i paleomedycyny.

• Archeologia - bada ślady struktury społeczeństw prehistorycznych i tych stosunkowo niedawnych, skupiając się na źródłach poprzedzających spisane relacje.

• Językoznawstwo antropologiczne - nauka o jęz - jego zróżnicowaniu. Wąski wycinek językoznawstwa - skupiony na badaniu odmienności poszczególnych języków.

• Antropologia kulturowa - badania zróżnicowania kult, poszukiwanie uniwersaliów kulturowych, ujawnianie struktury społ, interpretację symboliki itp. Wielu badaczy wciela w obręb antropologii kulturowej wszystkie pozostałe dziedziny antropologii

etnocentryzm	odniesienie życia do własnej kult - „naturalne” uznanie naszej kult za centralną, najważniejszą, najlepszą. (pojęcie zdefiniował na przełomie XIX i XX w. socjolog William Sumner). Przykłady etnocentryzmu: Uznawanie własnego kraju za środek świata (australijscy aborygeni, Chiny, mieszkańcy Haiti, Żydzi, Francuzi, Ziemia Święta dla chrześcijan, starożytni Grecy - kamień omfalos ze świątyni Apollina w Delfach) Uznawanie własnego ludu za „prawdziwych” ludzi, zaś sąsiadów - za nieludzi, barbarzyńców: ta opozycja „ludzie - nieludzie” jest zapowiedzią uniwersalnego przeciwstawienia „my - oni”. Podstawy opozycji - ludzie [inaczej niż zwierzęta] używają ognia nie tylko do ogrzania, ale i przygotowywania jadła; Uczuciowo angażują się w związki seksualne; Zdobią ciała rytualnymi malunkami, tatuażami, okaleczeniami - i odpowiednio się ubierają.
podziały: swój-obcy (inny);	patrz wyżej na etnocentryzm wg Leacha my - oni poprzedzone jest zestawieniem ludzie - nieludzie „Oni” (w odróżnieniu od „nas”) - nie gotują tak jak my, nie uznają naszych konwencji w kwestii związków płci, nie zdobią ciał w uznany przez nas sposób. 3 wyznaczone przez te opozycje sfery kult (jadło, seks i „nagość” (stosunek do niej) - są w większości kultur głównymi obszarami objętymi zakazami „tabu” [zakaz podejmowania pewnych czynności wobec obiektów, stanów rzeczy, co do których istnieje przekonanie o ich sakralności lub nieczystości. Złamanie t abu=„skażenie” osoby i narażenie jej na sankcje o charakterze światopoglądowym i społ i czyni ją niebezpieczną dla otoczenia] Konsekwencje podziału na swoich i obcych: przekonanie o wyższości „swoich”, uznanie obowiązujących w „naszej” kulturze konwencji za naturalnych, oczywistych i jedynie słusznych - źródło megalomanii plemiennych i narodowych -podtrzymywanego poczucia wyższości i wyjątkowości własnej grupy etnicznej.
antropologiczne zainteresowanie kulturą ludową.	Do lat 70. postępowanie antropologa przebiegało wg stałego schematu: Empiryzm: wejście w daną kul-ę, nauka jęz, poznanie jego pojęć i wartości; potem przekład i interpretacja danych w naukowych kategoriach antropologii; Teoretyczne uogólnienie - mechanizmy działania badanej kul-y jako całości i współdziałania jej elementów Badania porównawcze - nad kilkoma społeczeństwami, wreszcie formułowanie autorskich teorii kultury. NURT LOKALNY - drugi obok pozaeuropejskich kultur pierwotnych typ Inności skierowany ku kulturze ludowej (chłopskiej) w państwach cywilizowanych. Nazwa nauki w Pl: ludoznawstwo > etnografia > etnologię. Proces postępu świata w skali globalnej, alei struktury samych społeczeństw europejskich. W naszym kręgu kulturowym postęp kojarzony był o walkę o prawa człowieka i obywatela. A to zwróciło uwagę na lud - sferę narodu, stanowiącą podstawę nowoczesnego państwa. Lud stał się zatem obiektem badań. badania miały charakter : topograficzno-statystyczny liczebność, rozmieszczenie, podstawy bytowe [ludu = fundament państwa] kultura ludowa rozszerzono badania na wytwory człowieka z ludu [niska, zacofana i zabobonna] - chciano ją zmienić, ulepszyć, oświecić, zbliżyć do kultury elitarnej. W oświeceniu Pl kultura ludowa = ostoję polskości [stąd badanie, utrwalanie i podtrzymywanie historii narodu, pospólstwa - Tylko wśród ludu przetrwały pierwiastki polskości nieskażone kosmopolityzmem]. Nastawienie to przetrwało nawet mimo uświadomienia sobie, że archaizm kultury ludowej jest pozorny. Kul-a ludowa stała się [odpowiednikiem kul-y pierwotnej] formą Inności = klucz dla antropologii pojęcie to obejmuje : egzotykę dalekich krajów i narodów, jak i pobliskie kultury nieelitarne, tajemnicze i mało znane. Badanie Inności przez pryzmat pojęcia kul: próba odp. na pyt, w jaki sposób zunifikowana natura człowieka egzystuje w tak wielu ludziach zakorzenionych w odmiennych tradycjach. Dziś antropolog ma określone spojrzenie na kul obraz świata i szuka odp na przyczyny jego charakteru.
problem relacji między kulturą a naturą (rys historyczny),	Tylor odgranicza naturę od celowych tworów intelektu [2 przeciwne porządki] Czas zsekularyzowany - to immanentna cecha natury, jest atrybutem przynależnym wszystkim zjawiskom Rozwinięcie opozycji: kultura - natura: [podstawa antropologii] Natura: Kultura: ciągła; powiązana ze zwierzęcością; daje wolność; świat nieprzetworzony; zjawiska biologiczne nieciągła; człowieczeństwo; świat przetworzony; narzuca reguły i normy; charakter mentalny Rousseau [pierwszy opracował problem kultury i natury] Rozprawa o pochodzeniu i podstawach nierówności… idealny badacz cywilizacji: wnikliwy myśliciel i odważny podróżnik. uświadomienie nam, że świat, w którym żyjemy, nie jest jedynym. natura a kult i pochodna: przeciwstawienie uczucia rozumowi. Człowiek natury żyje w świecie zmysłów, ale mamy możliwość doskonalenia się: przejście w stan pełnego człowieczeństwa dokonuje się w chwili nabycia umiejętności odróżnienia siebie od „innych”. Cywilizacja oparta na intelekcie prowadzi do zwyrodnienia człowieka w wymiarze jednostkowym i społ. Wszystko przekraczające pierwotność[nauka, sztuka]jest złe. Cywiliza.= upadek natury, wolności[nie postęp] ewolucjonizm schematyczny - prototypowe ujęcie społ pierwotnego [natury], poprzedzającego ukształtowanie się cywilizacji; dominuje w XIX wieku: finał otwarcia się kul-y i zakończenie epoki odkryć geograf. Poznana Ziemia stała się ostateczną barierą. Europa = gwałtowna ekspansja na odkryte wcześniej ziemie [czyniąc z nich kolonie]. „Dzicy” stali się elementem tego świata, ale poza przestrzenią kul-ą: geograficznie odlegli, na osi czasu - przedstawiciele przeszłości. HISTORIA: Nowoczesna antropologia kult ukształtowała się w wyniku spotkania Europejczyków z innymi („odkrytymi” przez nas) kulturami od XVI w. Jest to zatem nauka na wskroś europejska. Podbój nieznanego świata = zaprowadzenie w nim naszych porządków, jego opis wg naszych kryteriów opisu. opozycja „my - oni” zmieniła charakter z lokalnej na globalną. doszło do uspójnienia i ujednolicenia wizji świata jako całości. Nowy Świat (zamiast „innego świata”) pojęcie powstało w Europie, umysły jej mieszkańców, którzy dostrzegli łączącą ich wspólnotę cywilizacyjną w odróżnieniu od „nowych, dzikich ludów”. określenia statusu mieszkańców „Nowego Świata”: czy to ludzie? skąd wzięli się w zapomnianej, nieznanej części świata? Jak ich obecność tam ma się do naszej wiedzy o świecie, do tekstów objawionych? Czy są dziećmi A i E i są pod opieką Boga? Czy przywrócić ich Kościołowi? Europ pojmowanie czasu: mieliśmy ideę czasu linearnego (opozycja do pierwotnej cyklicznej wizji czasu - powtarzającego się koła), ale czas był w tradycji judeochrześcijańskiej medium św historii: liczył się od stworzenia świata, potem od narodzin Ch, a zmierzał do Sądu Ostatecznego. Objawienie zostało usytuowane w czasie hist - przypisane określonemu mscu i czas. Świat pogański znalazł się poza tym czasem i przestrzenią. Odkrycie nowych, licznych form życia, nieobjętych Objawieniem zrodziło problem teologiczny. 1493 - polecenie papieża Aleksandra VI, aby chrzcić „dzikich” - równoznaczne z urzędowym uznaniem ich za ludzi. Ale skąd się owi ludzie wzięli? Propozycje: potomkowie Chama, wygnani do Ameryki (Jean Lery); gorsza część ludzkości rozproszonej po wieży Babel (biskup Jacques Bousset). Herezja Isaaka de la Peyrere: Biblia odnosi się tylko do chrześcijan - inne ludy zostały stworzone przed Adamem! (za to autora omal nie spalono na stosie). Była to pierwsza próba przełamania bib. interpretacji hist ludzkości i wyjścia poza „antropologię bibli”. Ówczesne opisy Nowego Świata i jego mieszkańców odpowiadają uniwersalnym wyobrażeniom o „Obcych” i wynikają z naturalnego etnocentryzmu każdego społ - efekt: kolonizatorzy skupili się na wysiłkach ukształtowania podbitych społ na własne podobieństwo, odmawiając tym samym prawa do życia po swojemu. Pierwsze zmiany tego nastawienia: Dominikanin Bartolome de las Casas: postulował zastąpienie podboju Indian (conquista) ich pokojowym odkrywaniem i wykorzystywaniem oraz wprowadzeniem do Kościoła. Opisując zwyczaje Indian porównał ich do religii starożytnej Grecji i Rzymu. Dostrzegał u Indian wszelkie składniki kultury we współczesnym znaczeniu tego pojęcia. Mimo różnic poziomów cywilizacyjnych Indianie są tak samo gotowi na przyjęcie wiary, jak Hiszpanie. „Oni” okazują się takimi samymi dziećmi Boga, jak „My”. Niestety, mimo akceptowania tez Las Casasa przez Kościół, przeważyły względy ekonomiczne i zyski ciągnięte z wyzysku Indian jako siły roboczej. Pierwsze zmiany tego nastawienia: Michel de Montaigne ( wym. Mąteń): dążył do całkowitego zneutralizowania europocentrycznego postrzegania zjawisk kultur odrębnych przez pryzmat własnej kultury. Montaigne o 300 lat wyprzedza pojawienie się relatywizmu kulturowego w antropologii. Montaigne odmawia statusu barbarzyńcy Indianom brazylijskim, uznając ich „inność” za „naturalność”. Są oni barbarzyńcami jedynie w odniesieniu do praw rozumu, a nie w odniesieniu do nas (którzy potrafimy być o wiele bardziej barbarzyńscy od nich). Wiek XVII i XVIII - rywalizujące koncepcje „dzikusa”: łagodny i szlachetny lub złowrogi i „nieludzki” (Hobbes i Locke). Ocenę „dzikiego” wiązano z określeniem stosunku do natury, z którą dziki był poprzez tryb życia nierozerwalnie związany. Oświecenie: pojawienie się tendencji do kwestionowania wyższości wartości europejskich oraz samokrytyka kultury nowożytnoeuropejskiej. Szczytowa jej postać: pisma Jean-Jacques'a Rousseau (Żan-Żaka Russo).
rozwój i kierunki antropologicznego zainteresowania społeczeństwem pierwotnym i kulturą prymitywną;	Nowe pojęcia, wprowadzone przez ewolucjonizm schematyczny: Społeczeństwo pierwotne; Umysł pierwotny; Kultura. Ewolucjoniści i Koncepcja społeczeństwa pierwotnego ewolucjonistów: uznają społ pierwotne za formę, która w czasie przekształca się w złożone, współczesne formacje społ. W człowiek w społ pierwotnym jest nieświadomy, dysponujący ograniczonymi możliwościami intelektualnymi, myślącego nielogicznie i nienaukowo, i dlatego odwołującego się do magii. antyteza naszego społ: jakby karykatura społ europejskiego, pozbawiona jego dodatnich atrybutów: rozumnych rządów, terytorialnej państwowości, monogamicznej rodziny i własności prywatnej. Zamiast nich społeczeństwo pierwotne oparte było na: Nomadyczności (miało charakter wędrowny); Uporządkowaniu w oparciu o związki krwi; Rodzinie niemonogamicznej; Pierwotnym komunizmie [umysłowość uwikłaną w magię, nielogiczną]. społ pierwotne miało już w XIX wieku swoją przestrzeń i czas. - „nasi żyjący przodkowie”, co czyniło ich: Odlegli - gdyż reprezentujący dawne stadia rozwoju społecznego, stanowiący rodzaj „przeżytku”; Bliscy -podlegający oglądowi empirycznemu kult i cywilizacja to proces rozwoju od prymitywności po współczesność [ zwieńczenie ewolucji]. fascynacja pierwotnymi zalążkami współczesnych instytucji: religii, prawa, małżeństwa, jęz. Człowiek pierwotny zajmował, wydzielone miejsce w uniwersalnym czasie: zawsze antropolog bada Indianina, a nie inaczej. Etapy: dzikości, barbarzyństwa i cywilizacji, ewolucjoniści - koncepcja organizacji społ i mentalności. Współczesne społ wywodzono albo od: pierwotnej struktury patriarchalnej, albo od matriarchatu, albo od powszechnego bezładu płciowego (promiskuityzm). Do tej wizji Tylor i James G. Frazer dołączyli pojęcia egzogamii (zakazu zawierania małżeństw poza własną grupą krewniaczą) i związków grup pochodzeniowych (uważających się za potomków tego samego przodka). Ewolucjoniści badali konkretne społ wyłącznie jako przykłady ilustrujące ich koncepcje ewolucji uniwersalnych formacji społ, ujmując je w kategoriach typologiczno-taksonomicznych. nie interesowały ich różnice między jednostkami i grupami jednostek wchodzącymi w ich skład. Interesowało to, co niezmienne, schematyczne. Przedmiotem badania jest izolowany, zahamowany w postępie przykład skamieliny pierwotnego świata. Znaniecki: ewolucjonizm to „porównawcze studium ludzi pierwotnych w zbiorowościach prymitywnych. Upowszechnienie idei społ pierwotnej, umysłu pierwot i kult odegrało istotną rolę w ukształtowaniu się antropologii jako samodzielnej dziedziny wiedzy. Pojęcie kult: 1 definicja: Tylor: kult (…) to złożona całość zawierająca wiedzę, wierzenia, sztukę, moralność, prawo, obyczaj i wszelkie inne zdolności i przyzwyczajenia nabyte przez człowieka jako członka społeczeńs. Od tego czasu dyskusja nad pojmowaniem kult to 1 z głównych wątków myśli humanistycznej. definicja T. wyznacza szerokie granice dla antropologicznego badania kult , podstawa klasyfikacji organizacji problematyki Następne pokolenie (Boas, Malinowski, Kroeber, Levi-Strauss) poddało krytyce założenia ewolucjonizmu. Społ pierwotne analizuje jako synchroniczną, wieloelementową całość podlegającą określonym prawom funkcjonalno-strukturalnym, złożoną z konkretnych ludzi, powiązanych siecią relacji. Termin „społ pierwotne” = termin techniczny, określający podstawowy zakres badań antropologii kult. „Pierwotność” z pojęcia genetyczno-historycznego = pojęcie typologicznym. Z braku danych (pisana historia, zabytki, dokumenty) zawieszono prace nad rzeczywistą historią tych społeczeństw. Społ prymitywne: zespół cech tworzących zeń całość analizowaną w danym momencie, której swoistość opierała się na globalnym obrazie funkcjonowania całości systemu. Redfield: badanie jest możliwie wielkiej ilości tych kult w celu ustalenia, co czyni je tak podobnymi do siebie, a zarazem odmiennymi od kultury współczesnej. Charakterystyka społ prymitywnych Goldenweisera: małe, izolowane, nieliterackie, wyrażają wyłącznie lokalną kulturę, homogeniczne [dystrybucja wiedzy, postaw i funkcji], ubogie technologicznie i proste ekonomicznie; jednostka nie jest wyodrębnioną częścią, wiedza jest nieusystematyzowana. Durkheim: opozycyjne zestawienie 2 typów solidarności społ, określające wzajemną zależność jednostki i społ: Solidarność mechaniczna - rozmycie się i podporządkowanie jednostki społeczeństwu. Świadomość indywidualna = naśladownictwo świadomości zbiorowej. Jednostka to rzecz do dyspozycji społ, a jego uprawnienia wyznacza represyjne prawo. Takim typem solidarności odznaczają się wg autora społeczeństwa prymitywne. Solidarność organiczna - pojawia się ze zróżnicowanym podziału pracy: ujednolicona zbiorowość rozpada się na autonomiczne jednostki. Te jednak zawsze w pewien sposób uzależnione są od wspólnych zwyczajów i praktyk. Prawo ma charakter restytucyjny: wiąże jednostkę ze społ przez specjalne organy, je reprezentujące Durkheim uznał pierwotne plemiona za model zintegrowanego, harmonijnego społ, bez reszty wchłaniającego umysły należących do niego jednostek. Cechy te zostały we współczesnej Europie zapomniane. Tę wizję społeczeństw pierwotnych przejęła antropologia, zajmując się głównie nimi z racji ich modelowości i całościowości. Każdy członek takiej wspólnoty wie i wierzy w to, co wiedzą i w co wierzą wszyscy pozostali. Antropologia po ewolucjonizmie nadal posługuje się dwoma pojęciami kultury prymitywnej: Żywy organizm społ, badanych w terenie (np. Indianie Zuni i inne badane plemiona); Skonstruowany przez badacza idealny obiekt teoretyczny. utożsamiany z kult w ogóle - tylko na nim można prześledzić działanie poszczególnych mechanizmów i całego systemu. Kult nowożytna już tego nie umożliwia, zakłócana przez wewnętrzne sprzeczności i zewnętrzne ingerencje.

2. Kultura a rasa w ujęciu antropologicznym;

Kultura

• najważniejsze pojęcie współczesnej humanistyki

• wg Tylora - pewna, złożona całość

• antropologia kultury zajmuje się człowiekiem, jako twórcą

• Pojęcie kultury- jednym z najważniejszych we współczesnej humanistyce. Od pierwszej def. Tylora jest osiowym dla humanistyki i definicyjnym dla antropologii.

• Antropologia zajmuje się człowiekiem jako twórcą i reprezentantem unikatowej w świecie przyrody umiejętności jaką jest nabywanie, przekazywanie i transformowanie kultury. Sposób jej def. Tworzy zakres zainteresowań antropologii.

• Składniki stanowiące zawartość kultury- wyodrębniają człowieka jakościowo ze świata przyrodniczego.

Natura	Kultura
-chaotyczne niezróżnicowanie	- uporządkowanie; można ja zrozumieć
-jest tym co pierwotne i bezpośrednie	-społeczna organizacja; coś co się nadbudowuje na porządku naturalnym
-ciągła	-nieciągła
-wolność	-człowieczeństwo
-zwierzęcość	-reguły i normy
-zjawiska biologiczne	-zjawiska mentalne
-świat nieprzetworzony	-świat przetworzony

• Pod względem biologicznym człowiek XX wieku nie różni się od swoich przodków. Świat kultury- bardzo.

• Antropologowie przeciwstawiali się tłumaczeniu różnic w kulturach czynnikami rasowymi.

• 1945 UNESCO - podkreślono całkowitą bezpodstawność posługiwania się argumentami rasowymi.

• Strauss- 2kult stworzone przez ludzi należących do tej samej rasy mogą się różnić tak, jak 2 kult grup odmiennych rasowo

• Po 20 l stwierdził, że rasa jest jedną z funkcji kult. Formy kultury są określane przez rytm ewolucji biologicznej i jej kierunek

• Kultspecjalizują się, a każda z nich umacnia i chroni inne cechy, np. odporność Eskimosów na zimno,

• Ludzkie geny nie określają szczegółowo wszystkich aspektów naszego zach, np. zdolność mówienia posiada każde dziecko, ale to środowisko uczy je tego języka ~ współzależność pierwiastka biologicznego i społecznego.

• ~brak spójnego sposobu wyjaśnienia problematyki natura- kultura

• ~nieumiejętność określenia granicy przejścia od natury do kultury

• Różne podejścia do kategorii kultury

1) węższe i wartościujące ujęcie kultury- kultura elitarna, wysoka

2) antropologiczne- wszystkie stworzone przez człowieka materialne czy niematerialne aspekty całokształtu środowiska ludzkiego. W modelu Zachodu wyraża się m.in. opozycją kult wyższej i niższej [ występuje w kontekście kult prymitywnych]

wyznaczniki kultury wg M. Herskovitsa;	Melville Herskovits (praca Man and His Work) - wykaz cech charakteryzujących kulturę: Kultury się uczymy; Wywodzi się ona z biologicznych, środowiskowych, psychicznych i hist elementów ludzkiej egzystencji; Jest zorganizowana; wieloaspektowa; dynamiczna; zmienna; Występują w niej pewne prawidłowości, pozwalające analizować ją metodami naukowymi; instrumentalne przystosowanie jednostki do całokształtu otoczenia i zdobycia środków do twórczej ekspresji kult jako coś niezależnego, obiektywnie się narzucającego, podległe własnym prawom. Kultury się uczymy, ale reszta wskazuje jakbyśmy byli jej zakładnikami. Skłonność do reifikacji i esencjalizacji. Cechą badań Xx-w nad kult było poszukiwanie systemów, które można uporządkować ku ukazaniu „antropologicznego ładu świata”. Społ prymitywne były całościami, które jeśli tylko nie dochodziło do zewnętrznych ingerencji, bezustannie się odtwarzały w niezmiennej postaci ~reprezentanci solidarności mechanicznej
czynniki zapewniające koherencję kultury;	Rozróżniono 2 rodzaje takich czynników: wewnętrzne i zewnętrzne. Wewnętrzne są immanentnie zawarte w samym systemie, a ich analizę umożliwiają dwa główne modele pojęciowe: organiczny i lingwistyczny. Model organiczny: koncepcje instytucji i funkcji; każda kultura istnieje, przechowuje się i odtwarza dzięki instytucjom społecznym, których funkcją jest zachowanie stabilności i integralności systemu. Skrajną postać tej koncepcji wypracował Alfred Radcliffe-Brown. Interesował się on nie kulturami, a procesami społecznymi jako systemami faktycznych zależności między jednostkami, konstytuującymi strukturę społeczną jako realny układ owych zależności. Na tę strukturę składa się suma wszelkich społecznych relacji między wszystkimi jednostkami w danej chwili.
myślowo-ideacyjny charakter kultury a sfera zachowań;	Kultura to rzeczywistość myślowa [inne kult myslą inaczej ] lub ideacyjna IDEACYJNA KONCEPCJA KUL: kult jest zawsze symboliczna, gdyż wszystkie zachowania i ich artefakty można interpretować w kontekście odpowiednich systemów pojęciowych będących modelem dla działań. Porządek materialny jest porządkiem symbolicznym. Przemiany: 1) Dominacja antropologii historyczno-porównawczej(ewolucjonizm i szkoły kulturowo-historyczne) 2) Relatywistyczny etap- „jądro kulturowe”- to nie ewolucja, lecz kult tłumaczy zróżnicowania obyczajów, stylów życia itd., def. o charakterze holistycznym 3) Okres kryzysu metanarracji, antropologia postmodernistyczna, postkolonialna, krytyczna. Pojęcie kult ma oddać napięcie miedzy globalnością i homogenizacją, a lokalnością i tradycją. Dziś nie powstają systemowe teorie kultury. Ukazywane są procesy transformacji i zmienności.
struktura systemu kulturowego wg B. Malinowskiego	- Inny, bardziej złożony wariant modelu organicznego stworzył Bronisław Malinowski Składniki kultury: aspekty funkcjonalne: gospodarka, wychowanie, ustrój polityczny, ład i prawo, magia i religia, wiedza i rekreacja. Aspekty są uwarunkowane zasadniczymi czynnikami kultury, są to: Substrat materialny, organizacja społ, język. Dopiero wzajemne powiązanie aspektów i czynników kult tworzy strukturę systemu kulturowego jako harmonijną, zintegrowaną i stabilną całość. Przedmiot nauki o kult: zależności między jej elementami a pojęciami umożliwiającymi opis systemu kulturowego: pojęciem „funkcji” i „instytucji”. Funkcje (centralna kategoria funkcjonalizmu antropologicznego) związane są nierozerwalnie z pojęciem potrzeby: funkcja jest zaspokojeniem potrzeby poprzez działanie. Kultura jest więc narzędziem, służącym dwóm celom: zaspokajaniu potrzeb oraz utrzymania tożsamości systemu kulturowego. Sedno koncepcji kultury wg Malinowskiego: Kultura jest całością; Jest zintegrowanym systemem; Zależności między jej elementami mają charakter funkcjonalny; Jest aparatem instrumentalnym. Model lingwistyczny wymaga osobnej prezentacji, która nastąpi później. Kult zostaje utożsamiona ze sferą myślenia symbolicznego, a teoria antropologiczna budowana jest w oparciu o dokonania w badaniach językoznawczych.
pojęcie enkulturacji	Proces międzygeneracyjnej transmisji wiedzy nazywany jest w antropologii enkulturacją; jej przedmiotem jest zespół przekonań wspólnych dla grupy, a dotyczących pojmowania rzeczywistości, właściwego partycypowania we wspólnocie, powszechnych norm i wartości. Enkulturacja: „[1] proces nabywania kompetencji kult, uczenia się kult; [2] proces wrastania w kult danego społ — w procesie tym jednostka staje się integralnym jego członkiem i nosicielem jego kult" [Teoria Herskovits.] Wiedza społecznie podzielana (akceptowana i/lub respektowana) musi wykazywać duży stopień stabilności, gdyż to właśnie zapewnia jej możliwość spełniania roli przewodnika dla właściwego i znaczącego dla innych działania jednostki. Definicja Warda Goodenougha: Na kulturę danej społeczności składa się wszystko, co trzeba wiedzieć, czy też w co trzeba wierzyć, aby postępować w sposób akceptowalny dla jej członków, i w ramach jakiejś roli zaakceptowanej przez każdego z nich. Kultura jest czymś, czego ludzie mają się uczyć, w przeciwieństwie do tego, co biologicznie dziedziczą. Zatem stanowi ona wynik uczenia się: jest wiedzą w najogólniejszym, relatywnie pojętym sensie. Kultura nie jest zjawiskiem materialnym; nie stanowią jej rzeczy, ludzie, zachowania czy przeżycia emocjonalne. Jest to raczej organizacja tych zjawisk. Stanowią ją formy rzeczy w umysłach ludzi — modele ich percypowania, interpretowania.
dwa znaczenia pojęcia modelu wg. C. Geertza;	Clifford Geertz: kultura nie funkcjonuje jak idealnie skoordynowana i współdziałająca całość, która wymusza na jednostkach odpowiednie działania. Przejawia się ona raczej w postaci „poruszeń" jej poszczególnych części — uczestnik kultury dostarcza bodźców dla ich aktywności, partycypując w różnych sferach życia społecznego. Wiedza kulturowa nie jest bezładną masą informacji i wskazówek, jak należy zachowywać się poprawnie i jak rozumieć świat. Wprawdzie nie jest także zazwyczaj formalnie skategoryzowana, analogicznie do struktury języka, ale działa tak, jakby podobne uporządkowanie miało miejsce. Trzy główne komponenty wiedzy kulturowej: Znaczącą część wiedzy kult stanowią normy, które wyznaczają ideały (reguły) właściwego zachowywania się w danych sytuacjach i w odniesieniu do innych jednostek. Pojęcie normy kult nie zakłada faktu jej powszechnego obowiązywania, ale wskazuje jedynie, iż: w danej grupie istnieje zasadnicza zgoda co do określonych standardów zachowania, inni jej członkowie osądzają zachowania jednostki według stopnia jego zgodności (lub odstępstwa) od przyjętych standardów jednostki nie podporządkowujące się ustalonym regułom są marginalizowane, w jakiś sposób naznaczane innością i odpowiednio klasyfikowane. Normy to reguły definiujące „normalność" i przepustka do świata społecznych konwencji. Niektóre z nich możemy otwarcie akceptować i wręcz posuwać się do ich obrony, choćby w działalności politycznej; inne ledwie respektujemy, uważając za irracjonalny „balast" (konwenanse, manifestowanie historycznych symboli martyrologicznych w życiu społecznym itp.). Dzięki normom wiemy, jak zachowywać się wobec innych i czego oczekiwać z ich strony w stosunku do nas. Poprzez przypisywanie innym jednostkom norm kulturowych ich zachowanie czynimy sensownym i w dużym zakresie możliwym do przewidzenia. Drugi wielki komponent wiedzy kulturowej: wartości, czyli: podzielane powszechnie idee dotyczące pożądanych celów i sposobów życia w wymiarze jednostkowym, grupowym (np. społeczność akademicka), ogólnospołecznym („kultura polska") czy nawet ogólnoludzkim (współczesne ideologie ekologii, walka o prawa człowieka itp.). Wpływ wartości na jednostkowe przeżywanie świata w społeczeństwie jest z reguły nieuświadamiany i nie werbalizowany wprost. Można je zdefiniować jako ostateczne standardy, w które ludzie wierzą w każdej sytuacji. Może to być np. ideał chrześcijańskiego porządku ziemskiego jako przygotowania do życia wiecznego, lub wartości społeczeństwa liberalnego i prawa człowieka, albo też zespół standardów, za pomocą którego próbuje się obie te wersje „wartości" uzgodnić.
ewolucja sposobu postrzegania kultury przez antropologię.	Zmiany w sposobie postrzegania kult przez antropologię są skutkiem ogólniejszych procesów, zachodzących w całej humanistyce. Trzy ważne etapy tych procesów, znamionujące też istotne różnice w podejściu do pojęcia kultury: Dominacja antropologii hist-porównawczej (ewolucjonizm, szkoły kult-hist). Pojęcie kult to narzędzie służące teoretycznemu porządkowaniu czynności i obiektów kult-ch z różnych kontekstów społ w „schematy rozwojowe" czy „kręgi kult-e". zmaganie nauki z obcym kontekstem. Np. różnice między kult Zach a kult prymitywnymi = zawsze różnice widziane przez pryzmat uprawomocnionej epistemologicznie nauki, której kompetencji i mocy wyjaśniającej nie podawano w wątpliwość. Przez cały XIX i początek XX w. pojęcie kult [deklaratywnie opisowe] było silnie związane z ideą „ostatecznego celu przyrody", nawiązując jeszcze do Kanta. Przełom wieków: jakościowa zmiana w sposobie postrzegania i doświadczania obcości: różnice między „nami" i „nimi" są traktowane wyłącznie jako różnice kult, wyraz odmienności kult tradycji i możliwości („jądro kultury"). Jest to etap relatywistyczny. Już nie ewolucja, ale kult tłumaczy zróżnicowanie obyczajów, stylów życia, praktyk seksualnych i wierzeń relig. Pojęcie kult staje się wyrazem pewnej ideologii, w ramach której konkurują ze sobą odmienne teorie kultury. Wszelkie definicje kultury na tym etapie mają jednak charakter holistyczny i starają się pokazać, jak wielka jest potęga kultury w wyznaczaniu odrębnych form życia na ziemi. W tym okresie rodzi się wielka antropologiczna opowieść o kult zróżnicowaniu świata ludzkiej intencjonalności. Jej naczelną zdobyczą jest ustanowienie zasady powszechności kult, jej wszechobecności i zarazem niezbywalności. Dzięki uniwersalnemu i ogólnemu pojęciu kult antropologia mogła zajmować się konkretnymi społ po to, aby pokazać, jak ta generalna idea KULT „przekłada" się na wielość kult ludzkich istniejących na świecie. Etap obecny, nazywany: okresem kryzysu metanarracji, antropologią postmodernistyczną, postkolonialną, krytyczną, refleksyjną itd. Podejmuje próby wypracowania ujęcia kult, które oddałoby napięcie, jakie istnieje dziś między globalnością i homogenicznością a lokalnością i tradycją, między światem hiperrzeczywistości kult popularnej i próbami tworzenia wspólnot wyobrażeniowych, w których współczesny człowiek poszukuje form autentycznego zakorzenienia. Obecnie nie powstają zwarte i systemowe teorie kult, żadna z nich i tak nie mogłaby objąć złożoności tych procesów. Antropologiczna koncepcja kult jest dziś nakierowana nie tyle na trwałość i całościowość kult wzorów, ile pokazuje procesy, transformacje i zmienność, jakim one podlegają Pojęcie kult - dyskusja nad najbardziej adekwatnym jej ujęciem, nie posiada już dzisiaj tak wielkiego znaczenia w badaniach, jak w latach 60. i 70. Np. tekstualizm wręcz zachęca do zaniechania jego stosowania i zastąpienia go terminem „Inność".
dziedziny kultury;	sądy i przekonania, msc jednostki w hierarchii społ - szereg wzajemnie ze sobą powiązanych aspektów Wiedza, przekonania określające całokształt praktyk grupy Język - podstawa porozumienia w każdej grupie Powiązanie kultury z zachowaniami [kultura to rodzaj instrukcji zachowań] Typy wiedzy wg Ryle'a: Knowledge how - pojęciowe dyrektywy [charakter praktyczny] i Knowledge that - związek z dziedzinami Geertz odwołanie do pojęcia modelu: Czegoś - manipulacja symbolem, co przybliża do systemu niesymbolicznego [model rzeczywistości] dla czegoś - manipulacja niesymbolicznymi systemami sterowanego przez wyrażone związki symboliczne [model dla rzeczywistości] Podziały [zawsze umowny]: Tradycyjny duchowa społeczna materialna wszystko to, co zajmuje socjologów Kroeber - kultura wartości i rzeczywistości/ 3 Linton - kultura jawna i ukryta
sfery wiedzy kulturowej: normy, wartości, światopogląd, symbole	wg Sapira - każda dająca się wyodrębnić grupa społ. Posiada:
		normy	wartości	światopogląd	symbole
		- Kult to system norm w obrębie granic jednego systemu społ - kult - znaczna część wiedzy kult - wyznaczają reguły Zgodne standardy zach w danej grupie wg, których jedni członkowie grupy osądzają innych, które odsuwają na bok, margines „inne” jednostki definiując normalność - jedne akceptujemy inne ledwo, ledwo, inne łamiemy - wiemy dzięki nim, jak zachowywać się wobec innych i jak inni winni się zachowywać w stosunku do nas	- podzielane powszechnie idee dotyczące pożądanych celów i sposobów życia jednostki i grupy - taki wpływ jest zazwyczaj nieuświadomiony i nie werbalizowany wprost - standardy ostateczne, w które ludzie wierzą w każdej sytuacji	- utrwalony sposób, w jaki w konkretnym społeczeństwie kulturowym postrzega się i interpretuje rzeczywistość, zawarte zdarzenia, relacje między nimi - zakres: wyobrażenie miejsca człowieka w świecie i relacje z nim - odniesienie do dobra i zła - teza: wszystkie kult są równe	- religijne - rytuały - obrzędy - sfera obyczajowa - moralność - kodeks prawny - reguły pokrewieństwa - wszystko, co podlega kult duchowej, związane jest ze światopoglądem i religią - kult jest zawsze symboliczna - powszechnie zrozumiałe i czytelne - język = główny nośnik symboliczny

3. Antropologiczne relacje między językiem, myślą i rzeczywistością:

Język, jakim posługują się ludzie, stanowi dla każdego z nas przepustkę do poznania świata, gdyż istnieje niekwestionowany związek między strukturą danego systemu językowego, a wizją i sposobem pojmowania rzeczywistości przez jego użytkowników. Poznawanie nowego, obcego języka wiąże się także z postrzeganiem świata w nowy, odmienny od naszego sposób.

Badanie związków języka i kultury stanowi jedno z centralnych zagadnień antropologii.

• Mówić innym jęz to myśleć nim

• Poznawanie i objaśnianie innych kultur jest samo objaśnianiem się nas samych

• Obca kultura = inny język i system pojęciowy

• Jęz = poglądy na świat, myśli pojęcia, terminologie

hipoteza Sapira-Whorfa	EDWARD SAPIR antropolog i lingwista: początkowo zwolennik tezy o wyraźnej odrębności jęz i kult. Kult pojmował jako społ dziedziczony zbiór praktyk i wierzeń, określających strukturę codziennego życia ludzi i wpływających na nią. Kult to to, co społ robi i o czym myśli. Jęz to zbiorowa sztuka myślenia i intuicyjne przyswajanie sobie doświadczeń - jest to to, jak społ myśli. nie sądzi, by istniały przyczynowe relacje między treścią doświadczenia, a sposobem jego wyrażenia. Zmiany w kult dotyczą jej treści, zaś zmiany jęz dotyczą ekspresji formalnej. Zgodnie z tym przeświadczeniem jest mało prawdopodobne, by kult i jęz były jakkolwiek powiązane przyczynowo. Kul jest podstawą istnienia jęz, ale ten nie jej odzwierciedla, ograniczając się do powierzchownej odpowiedniości swego słownika i inwentarza kul. Relacje między kult a jęz obejmują w tym ujęciu dwa zakresy: związek słownictwa z zainteresowaniami kultury; historyczny rozwój języka i innych dziedzin kultury. Każda kult ma zwiększoną reprezentację jęz dla tych sfer rzeczywistości, które są dla niej szczególnie ważne: np. Eskimosi mają rozbudowane słownictwo dotyczące śniegu, TEZA O WZGLĘDNOŚCI JĘZYKOWEJ, STANOWIĄCA PODSTAWĘ HIPOTEZY SAPIRA-WHORFA. Związki hist jęz i kult sprowadzają się do tego, iż słownictwo języka odzwierciedla daną kult i jej cele. Same w sobie są one jednak nieporównywalne. Powodem jest brak uchwytnych wzorów strukturalnych kult, takich, jakie odkryto i opisano w odniesieniu do języ. Po sformułowaniu tego wniosku Sapir zajął się poszukiwaniem takich analogicznych wzorów na obszarze kultury i ich związków ze strukturami języka. Efektem była Charakterystykę języka można przeprowadzić analogicznie do charakterystyki kultury; tak jak kult: Języka się uczymy; wywodzi się on z biologi, środowiskowych, psychicznych i historycznych elementów ludzkiej egzystencji; Jest zorganizowany; Jest wieloaspektowy; Jest dynamiczny; Jest zmienny; Daje się analizować metodami naukowymi; Służy jednostce do przystosowania się do otoczenia i twórczej ekspresji. Z tego zestawienia wynika, że język można uznać za wzorzec dla całej kultury, a jego cechy definicyjne uogólnić na całokształt kultury.
schematy, prototypy i metafory w procesach poznawczych	pozwalają nabyć wiedzę o świecie Schemat Powtarzalne w każdym społ: typowe i wskazujące analogiczną własność doświadczeń Rozpoznawalny głównie za pośrednictwem jęz od wąskich [np. Bożde narodzenie] do coraz szerszych sfer doświadczeń o podzielnych kulturowo znaczeniach Znak rozpoznawczy = typowe słownictwo Porusza się wokół dziedzin semantycznych o określonych granicach zasadniczo niekwestionowanych Prototypy Doświadczenia istotne z pkt - u widzenia kult, wyodrębnione językowo pod postacią schematów Określanie co jest normalne a co nie Prawdziwy i właściwy zakres doświadczeń - odzwierciedla obiektywny porządek rzeczywistości Wokół nich koncentrują się znaczenia jęz Kiedy prototyp jest dobrze utrwalony w kult i jez staje się idiomem mówienia i myślenia o codziennych doświadczeniach Nie jest to coś niezmiennego Metafora wyrażenie językowym schematem artykulacji pojęciowej opartym na przekształceniu semantycznym tkwi głęboko w ludzkim doświadczeniu tworzy koherentne systemy zorganizowane wokół konkretnych pojęć o określonej strukturze - metafora strukturalna ludzkie działania mają ich duże zakresy leży u podstaw systemu pojęciowego w kulturze np. pieniądz
podstawowe cechy języka w ujęciu Hocketta (zwłaszcza cechy, omówione w tekście Burszty);	Charles Hockett - zestawienie cech definicyjnych języka ludzkiego uzyskane w wyniku ich porównania ze zwierzęcymi systemami komunikacyjnymi: Dwustopniowość Arbitralność nieciągłość Transmisja kulturowa semantyczność; Produktywność (zdolność wytwarzania nowych przekazów) Zdolność do wzajemnej wymiany (wymienność ról nadawcy i odbiorcy); Specjalizacja (pośredni stopień funkcjonalnego powiązania sygnału z reakcją); Przemieszczanie się (możliwość odnoszenia się do przedmiotów odległych w czasie i przestrzeni); Całkowite sprzężenie zwrotne (nadawca jest też odbiorcą sygnału, może go kontrolować i modyfikować); Samozwrotność (język może mówić o sobie samym, ma walor metajęzykowy); Dwuznaczność, nadużywalność (jęz może dezinformować) Wyuczalność (każda jednostka może nauczyć się dowolnego języka); Tylko w ludzkim języku wszystkie te cechy występują łącznie. Charakterystyka wybranych cech ludzkiego języka: Dwustopniowość (podwójne rozczłonkowanie) - cecha uniwersalna systemu jęz: jęz ma2 poziomy organizacji strukturalnej - gramatycz i fonologiczny. Zdania złożone z wyrazów = ciągi odpowiednich fonemów. Zdania i frazy są znaczące, mają formę i treść, składają się na nie fonemy [znaczeń nie posiadają]. Dzięki tej budowie z niewielkiej ilości fonemów można kombinować niezliczone ilości jednostek jęz wyższego rzędu. Arbitralność (z wyjątkiem onomatopei, które są znakami umotywowanymi) - słowa z różnych jęz składają się z różnych fonemów, a znaczą to samo; nie ma między nimi hierarchii dokładności - wszystkie są równoprawne. Istotę arbitralności oddaje semantyczny „trójkąt Ogdena i Richardsa”: znak językowy jest powiązany ze swym przedmiotowym odniesieniem pośrednio, za pomocą pojęcia (myślowego konstruktu). Kreatywność - zdolność konstruowania niezliczonych, złożonych znaczeniowo zdań w danym języku; arbitralność pozwala na mnożenie znaczeń, zaś dwustopniowość - mnożenie tekstów. Nieciągłość - brak stopniowego nasilania jakiejś cechy: albo 2 znaki są identyczne, albo absolutnie różne - nie ma tu form pośrednich. Semantyczność - sygnały jęz są związane z cechami świata fiz i społ-kult, zatem dany jęz odzwierciedla to, jak jego użytkownicy kategoryzują świat. Jęz wpływa na to, co widzą i rozpoznają jego użytkownicy. Nienazwane nie istnieje. Znaczenia jęz tworzą świat znaczeń kult, odróżniających dane społeczeństwo od innych. Nadużywalność - jęz nadaje się do formułowania hipotez naukowych, ale i fałszowania obrazu świata. Konieczna jest weryfikacja prawdziwości przekazu i odróżnianie przekazu literalnego od metaforycznego. Wszystkie opisane cechy języka występują w ścisłym powiązaniu i są obecne w każdym ludzkim języku.
relacje między językiem a kulturą w ujęciu C. Levi-Straussa i B. Malinowskiego	Badanie relacji jęz i kult wymaga ustalenia, czy zjawiska jęz pozostają w bezpośrednim, czy pośrednim związku z kult symboliczną. Czy wzory jęz kształtują, czy determinują nasz sposób myślenia? Czy kultura jako rzeczywistość myślowa daje się z nich wyprowadzić? Levi- Strauss- język nie jest interpretantem kultury, lecz jej warunkiem: środkiem transmisji kultury w procesie filo i ontogenetycznym rozwoju człowieka inne dziedziny, systemy kultury - np. mitologia, religia, sztuka „nadbudowują się” na języku i posiadają zbliżoną budowę strukturalną Jęz traktowany jako zasadniczy fakt kult:- jest jej częścią, jest instrumentem dzięki któremu przyswajamy kulturę grupy; jest najdoskonalszym ze wszystkich przejawów porządku kulturowego. To co jest prawdziwe w odniesieniu do jęz, jest także prawdą w odniesieniu do całej kultury symbolicznej. Myślenie symboliczne określa i porządkuje doświadczany przez człowieka świata przyrody i społ. jęz pozwala człowieko ujmować świat w systemy opozycji. Każdy myśli tak samo, czerpie tylko z innego materiału Bronisław Malinowski- „etnograficzna teoria języka” zjawisk jęz nie wolno wyabstrahować z kontekstu kultury- należy traktować je jako integralną jej częścią; znaczenie danego wyrażenia uwarunkowane jest kontekstem sytuacji - wyraz twarzy, gesty, wykonywane czynności, itd. Zrozumienie wyrazów wypływa z faktu ścisłego związku wyrażenia z sytuacją kulturową Mowa wiąże się z działaniem Mowa narracyjna- wiąże się z działaniem pośrednio (opowieści snute przy ognisku wiążą się z uprzednim działaniem) Fun-a mowy- współuczestnictwo fatyczne-więź wspólnotowa tworzy się przez samą tylko wymianę słów Głównym zadaniem jęz- nie jest wyrażanie myśli lub powielanie procesów intelektualnych, ale raczej odgrywanie aktywnej, pragmatycznej roli w zakresie ludzkich zachowań. przedmiotem refleksji są złożone procesy dialektyczne łączące ekspresję językową ze znaczeniami kult. Nabywanie wiedzy o świecie- za pośrednictwem schematów, prototypów, metafor. W procesie enkulturacji jednostki nabywają kompetencji w coraz rozleglejszej sferze doświadczenia. Wokół nich organizuje się typowe słownictwo- znak rozpoznawalny. Doświadczenia istotne z punktu widzenia kult - wyodrębniane są jęz pod postacią schematów i stają się prototypami ludzkiego doświadczenia- wg nich oceniamy ludzi, określając co w ich zachowaniu jest ”normalne”, a co nie. Tu rodzą się podstawy do spontanicznego etnocentryzmu.
antropologiczna relacja między mową a pismem	pismo i czytanie wg Goddego to czynniki mające wpływ na sposób ludzkiego myślenia normy wg Gooda pisana mówiona Dynamiczna Odzwierciedla komunikację i emocjonalność jęz Komunikowanie w sposób pełny Pismo mialo wpływ na rozwój nauki Ma wpływ na styl myślenia ludzi Przenosi jęz ze sfery słuchu do wizualnej Forma materialna Zapanowanie nad logiką wypowiedzi ponadczasowa System elementów graficznych Statyczna Podkreśla komunikacyjność 3 warianty sytuacji jęz: 1 - jęz posiada wyłącznie formę oralną [mówiona] 3 - jęz ma tylko formę pisaną gdyż forma oralna zanikła, lub nigdy nie istniała 2 - istnieje forma mówiona i pisana która posługują się wszyscy lub wyspecjalizowana grupa Sytuacja jęz lokalnych; światowych; klasycznych Współistnienie Tabela powyżej Dekontekstualizacja Depersonalizacja treści Jęz hipi Jęz europejski

4. Relatywizm kulturowy i jego odmiany;

Teza relatywizmu kulturowego

• Ukazanie, że wszystkie kult są równe. Nie ma najbardziej racjonalnego sposobu organizacji społecznej. Odmienne kultury dopracowały się różnych systemów wartości i instytucji społecznych . Najlepszą drogą poznania alternatywnych sposobów organizacji społeczeństw jest uczestnictwo w ich życiu. Wartości kulturowych nie powinno się ujmować w terminach filozoficznych.

• Kultury są ze sobą nieporównywalne, gdyż każda z nich tworzy swoisty i niepowtarzalny układ odniesienia dla żyjących w niej jednostek(nabyte w procesie enkulturacji postrzeganie świata fizycznego i społecznego)

• Nie ma rzeczywistości jako takiej- lecz widziana przez pryzmat „MOJEJ KULTURY”

• Melville Herkovitz- należy odróżnić pojęcie absolutów kulturowych, od kulturowych uniwersaliów

UNIWERSALIA- to powszechne typy instytucji (rodzina, system moralny; które możemy odnaleźć we wszystkich typach społ)

ABSOLUT- nie ma kulturowych absolutów, gdyż nie ma obiektywnych wartości absolutnych Nie ma norm, które pozwalałyby ustalić wyższość jednej kultury nad drugą- nie ma usprawiedliwienia dla kulturowego imperializmu.

• Względność norm i wartości- tylko w perspektywie międzykulturowej.

• Odmiany relatywizmu kulturowego:




• r. etyczny

• r. prawny

• r. rozumu

• r. postrzegania

• r. pojęciowy

• r. językowy




relatywizm moralny i poznawczy i jego konsekwencje w badaniach antropologicznych	Nauki społeczne- 2 wersje: sądy wartościujące- względność etyczna; aspekt pojęciowo-poznawczy- dot. relatywizmu poznawczego w sensie względności poznawania świata Relatywizm moralny- nasze rozumienie okrucieństwa może być zupełnie nieadekwatne w innej kulturze. Nauka nie dysponuje metodami, które umożliwiłyby wybór między sprzecznymi sądami i teoriami etycznymi. Pojęcia dobra i zła są całkowicie zależne od kultury i jedynie w jej ramach mogą być właściwie rozumiane Relatywizm metaetyczny- niemożność sformułowania sądów o wartościach dających się obiektywnie uzasadnić i niezależnych od określonych czynników społeczno- kulturowych. Rozumienie innych kultur nie musi zakładać ich akceptacji. 2 możliwe rozwiązania w rozważaniach nad moralnością: moralność jest funkcją ogólnych wzorów kultury (r. Benedict) jej charakter zależny jest od dominującego w wyodrębnionej grupie światopoglądu Moralność jest względna w tym sensie, że zależy od systemu pojęciowego. Jeśli dwa odpowiednie systemy pojęciowe różnią się - różnią się też sądy moralne. Relatywizm poznawczy- stanowi podstawę relatywizmu kulturowego. Kiedy pragniemy wyjaśnić dlaczego w takiej to a takiej kulturze pojawiają się odpowiednie zachowania i wytwory kulturowe, należy uprzednio zrekonstruować myślowe zaplecze tej właśnie kultury. Skoro kultury mogą być pojęciowo całkowicie odmienne i brak jest obiektywnych sposobów i kryteriów umożliwiających „wgląd” w jej strukturę ~ czy można prowadzić jakiekolwiek badania? OBIEKTYWNO- RELATYWISTYCZNE ZAŁOŻENIE - różne kultury organizują myślowo zasadniczo ten sam świat zewnętrzny, ale różnie go konceptualizują i opisują, dlatego, że posługują się odmiennym strukturalnie językiem. Dla badań porównawczych konieczny jest „wspólny mianownik”
teza o równości kultur i jej warianty	Trzy warianty 1 - ludzie żyją w rozmaitych tradycjach kult. jedną z nich jest nowożytnioeuropejska [powstanie antropologii, jako nauki]. Każda kult tworzy metafizyczny wszechświat sam w sobie - ludzkość ma ich wiele: jęz, społ, kult [l.mn]. każdy z nas pochodzi z 1 z nich. 2 - nie ma ponadhist lub transcendentalnych kryteriów pozwalających obiektywnie ocenić kultry. Jest tylko tu i teraz, a nie tam. 3 - kryteria służące porównaniu i ocenie róznych wszechświatów kulturowych istnieją. Każda tradycja z osobna jest zupełna, wystarczająca, obywa się bez tego, co twierdzi inna tradycja. Dzisiejsza antropologia zajmuje się tylko 2 tezą - wszystkie kult są równe, bo nie jest absurdalne i nie prowadzi do logicznych sprzeczności
Antyantyrelatywizm Geertza	Clifford Geertz- anty- antyrelatywizm- umożliwia odrzucenie czegoś bez angażowania się w to, co odrzuciliśmy. Pozycja taka nie skłania do opowiedzenia się po którejś ze stron, unika partykularyzmu (różnice kulturowe jako rodzaj nieprzekraczalnych barier), ale także uniwersalizmu, który „staje obok kultury”. Metafora opisuje współczesność - targowisko wartości, języków, wielokulturowości, wielorasowości
Relatywizm w ujęciu Levi-Straussa	Nie wystarczy definicja kultury oparta na właściwościach formalnych Kult powinna ujawniać wciąż tę samą - przybliżoną treść Poszukuje porządku i prawidłowości Obraz świata przypomina niezliczone obozy- kultur nie istniejących w izolacji Strukturalizm - jak obozy podległe są strukturalizmowi bez ograniczeń czasowych i przestrzennych Nie jest ważne, co my o sobie myslimy, bo w ostatecznej instancji kieruje nami umysł Kultura potwierdza abstrakcję

5. Obrzędy i symbole w ujęciu antropologicznym;

• Symbolizm w sferze sacrum i profanum, czynności, kształtuje wyobrażenie sił nadnaturalnych; magia pierwotna;

• Obrzęd - jakakolwiek rzecz w nim może być święta, związane są z nim różnorodne tabu, oparte na dzaiłanich symbolicznych

• Działani ludzkie podzielone są na religijno - obrzędowe

pojęcia rytuału, ceremonii i obrzędu	Obrzędy i Rytuały - te pojęcia nie są tożsame, mimo iż maja wspólne cechy. Elementy zawarte w każdym działaniu o charakterze obrzędowym: 1) Powtarzające się społeczne praktyki złożone z sekwencji działań symbolicznych w formie tańca, śpiewu, itd. 2) „Odświętne” działania. 3) Schematy rytualne kulturowo zdefiniowane, zmienne zależnie od jej typu, ale zawsze rozpoznawalne; 4) Zachowania związane z zespołem określonych idei. RYTUAŁ - def. Victora Turnera - rytuał jest stereotypem sekwencji działań, skomplikowanych gestów, słów i przedmiotów wyznaczonych do oddziaływania na istoty czy siły nadprzyrodzone w imieniu uczestników, dla ich celów i interesów. Są emanacją światopoglądu każdej grupy społecznej, kierują się ku najważniejszym wartościom kulturowym. Rytuały odwołują się do światopoglądu lub zespołu mitów. (kwestia- co jest pierwotne- rytuał, czy mit?; niektórzy widzą w każdym micie ideologiczną projekcję obrzędu mającą mu dostarczyć uzasadnienia; inni odwracają ten stosunek i traktują obrzęd jako swoistą ilustrację mitu w postaci żywych obrazów.) Typowe rytuały- nabożeństwa religijne (czynności liturgiczne, formuły słowne, pieśni ). OBRZĘD- def. Jan Grad - obrzęd jest zespołem czynności obyczajowych. Współwystępujących z określonymi formułami słownymi o charakterze performatywnym. Jego sensem naczelnym jest manifestowanie faktu realizacji i/lub respektowania danych wartości kulturowych, łącznie z mitami (przekazami światopoglądowymi ~obrzędowość doroczna) oraz komunikowanie faktu, że dana jednostka zmienia przynależność do danej grupy społecznej (zmiana roli, obrzędy przejścia). Obrzędy i rytuały reprezentują hierarchiczną strukturę humanistyczną. Obrzęd weselny: ) swaty, 2) zrękowiny, 3) sprosiny, 4) ślub, 5) uczta weselna, 6) oczepiny, 7) przenosiny. Obrzędy mogą funkcjonować samodzielnie i wspólne z rytuałami.
Rytuały przejścia (wg van genneppa i leacha) Communitas a struktura oraz faza liminalna wg turnera;	Obrzędy przejścia -przekroczenie granicy miedzy 2 kategoriami społ-ceremonie dojrzałości, wesela, pogrzeby także przejście jednego roku w drugi, zmiany pór r, czy ceremonie związane z fazami księżyca. Każdy obrzęd przejścia składa się z trzech etapów Wyłączenia, separacji; Marginalnego; Włączenia, agregacji Podczas separacji podmiot obrzędu wyłączany jest z dotychczasowej roli społecznej poprzez odizolowanie od codziennej sytuacji i przechodzi w stan rytualnego „ zawieszenia”, zmarginalizowania, w którym jest jakby poza społeczeństwem. Wreszcie, podczas rytów agregacji, powraca ona ponownie do codzienności, ale już pod nową postacią. Celem odseparowania jednostki jest nie tylko zmiana jej dotychczasowego stanu, ale zerwanie ze światem profanum. Następuje symboliczna śmierć jednostki, która wkracza w etap marginalny, w świat sacrum, ale jej status jest paradoksalny- nie należy już do „dawnego” zwykłego świata, ale jeszcze nie jest pełnoprawnym uczestnikiem nowej rzeczywistości. Osoba pozostająca w stanie przejścia jest święta, nietykalna, ale równocześnie niebezpieczna (sacrum jest ambiwalentne). Osoby, którym nie uda się wrócić z tej fazy (np. Dzieci zmarłe przed chrztem) są zgodnie z wierzeniami- istotami demonicznymi. Trzeciemu etapowi towarzyszą obrzędy oczyszczenia- usunięcie śladów uprzedniego tabu. Okresy trwania czasu świeckiego, przerywane są momentami czasu sakralnego, będącego w opozycji do czasu profanum, w ramach którego wyróżniamy dodatkowo czas świąteczny i czas mityczny (praczas). Victor w. Turner- interesowała go symbolika przekładająca się na stosunki społeczne. Wyróżnił dwa modele wzajemnych powiązań między ludźmi: 1) struktura- model społeczeństwa jako kulturowo zróżnicowanego, ustrukturyzowanego i zhierarchizowanego systemu pozycji, ról i statusów; 2) communitas- niezróżnicowana i nieustrukturyzowana wspólnota, w ramach której ma miejsce zrównanie jednostek podporządkowujących się jedynie władzy rytualnej Turner uważał, że środkowa faza obrzędów przejścia ma najistotniejsze znaczenie i nazwał ją liminalnością. Na tym etapie utrwalona struktura społeczna ulega czasowej destrukcji na rzecz communitas.. Turner wyodrębnia dwa główne rodzaje obrzędów przejścia: 1) obrzędy podwyższenia statusu A)przełomowe momenty życia- jak narodziny, małżeństwo, śmierć B) wprowadzające jednostkę w obowiązki 2) obrzędy zmiany statusu- podczas fazy liminalnej- podwyższenie statusu osób zajmujących niskie miejsce w strukturze społecznej; A) rytuały kalendarzowe związane z dokładnie wyznaczonymi punktami cyklu sezonowego; B)rytuały towarzyszące zmianom zespołowego porządku od jednego stanu do drugiego (np. Wyruszenie całego plemienia na wojnę) COMMUNITAS STRUKTURA Sakralność Świeckość Równość Nierówność Anonimowość System nomenklatury Brak własności Własność Bezinteresowność Egoizm Podporządkowanie Podporządkowanie wszystkim osobom o określonej randze nieprzestrzeganie Obowiązywanie praw rodowych Głupota;Brak statusu Rozwaga; status
elementy działań obrzędowych	Każde społeczeństwo poprzez obrzędy opowiada historię o sobie, mimo iż to raczej w prostszych społecznościach rytualna symbolika wiązała się bardziej z codziennym życiem. Dziś widowiska przejęły rolę obrzędów. Sztuka, rozrywka, sport, zabawa, gra, rekreacja, teatr i literatura zawierają pierwiastek rytualnego napięcia między sacrum i profanum. Pojęcie sacrum uległo semantycznemu przesunięciu- zbliżyło się do codzienności.. W społeczeństwach przedindustrialnych odgrywanie roli i demonstrowanie własnej sytuacji społecznej stanowiły oczywisty składnik życia codziennego. Odgrywanie roli stanowiło podstawową formę działania zbiorowości złożonych nie tylko z indywiduów, ile z person.
pojęcia sacrum i profanum	Durkheim -wszystkie wierzenia religijne zakładają klasyfikację rzeczy realnych lub idealnych na dwie klasy: profanum (świeckie) i sacrum (świeckie) Tzw. Kult magiczne nie znają jeszcze tego podziału- bo nie występuje w nich wyraźna separacja sfer kult i podział działań ludzkich. Wykonanie czynności o charakterze symbolicznym posiada dla nich taki sam status, jak wykonanie czynności użytkowej, technicznej. to świat wszechobecnego sacrum. Granica miedzy tymi obszarami pojawia się tam, gdzie pojawiają się „sytuacje obrzędowe” i związane z nimi tabu. Przedmiotem kultów są przede wszystkim sprawy bytu oraz relacje społeczne. Ich ranga podkreślana jest właśnie w postaci działań symbolicznych. Pełne wyodrębnienie się sfery sakralnej i świeckiej jest dopiero cechą charakterystyczną społeczności religijnych. Sfera sacrum odniesiona jest do świata nadprzyrodzonego, a obszar pośredni tworzy sfera komunikowania się sfer sacrum i profanum. Obrzędy i rytuały to rodzaj praktyk, które pozwalają unaocznić sposób symbolicznego powiązania światów sacrum i profanum
różnice między znakiem, symbolem i alegorią w ujęciu antropologicznym, pojęcie epifanii	Znak- zakłada relację wew wiążącą element znaczący i znaczony. Znaczące jest nadane arbitralnie i relacje zew: znak łączy się z innymi znakami, z których kontekstu zostaje wyrwany w celu umieszczenia w wypowiedzi. Druga relacja zew to powiązanie ze znakami, które go poprzedzają lub następują po nim w zdaniu Relacja wewn jest relacją symboliczną i występuje w znakach oraz tym , co potocznie zwie się symbolem. Alegoria- nie ma charakteru arbitralnego. Stosunek miedzy jej elementem znaczącym i znaczonym ma charakter tłumaczenia, przekładu. Jest tłumaczeniem czegoś trudnego do uchwycenia. symbol- stosunek miedzy znaczącym i znaczonym ma charakter epitafii. Symbol jest paraboliczny, nieadekwatny ze swoim sensem. Oba człony symbolu, są „otwarte”. Paul Ricoeur- trzy obszary występowania symbolu: Symbole powiązane z obrzędami i mitami tworzą mowę przynależną sacrum; Sfera nocy i marzenia sennego; Poetycka wyobraźnia- domena obrazów- słów należących do sfery języka. Każda kultura posługuje się własną symboliczną umownością i posiada własny leksykon symboli, a zadaniem antropologa jest jego interpretacja. Płaszczyzny analizy: Zestawienie wartości tego samego symbolu w różnych kulturach; Rozumienie jednego symbolu, przez zestawienie z innym w obrębie jednej kultury; Rozumienie symboli w odniesieniu do rytuałów, obrzędów i mitów Łączenie z symbolem sfery ludzkiego doświadczenia Badanie symboli to badanie „serca” kultury, gdyż w symbolach właśnie ucieleśnia się cały system wyobrażeń i znaczeń, dzięki którym ludzie przekazują, utrwalają swoją wiedzę o życiu i swój do niego stosunek. Symbole są modelami rzeczywistości i modelami dla rzeczywistości. Okresy przejawiania się sacrum unaoczniają i obnażają symboliczny porządek świata ludzkiego.

6. Antropologiczne ujęcia relacji pokrewieństwa:

• Rodzina - jednostka podstawowa nie ma nic wspólnego z ewolucją czy teorią upadku

• Problematyka pokrewieństwa pojawia się w czasach ewolucjonizmu

• U podstaw nawet najdziwaczniejszych odchyleń życia seksualnego leży rzeczywista rodzina (Malinowski, Radcliffe-Brown)

• Problematyka pokrewieństwa-pojawiła się w antropologii w czasach ewolucjonizmu.

• XIX wiek- koncepcja pierwotnego promiskuityzmu (bezładu płciowego i małżeństwa grupowego- jako stadium poprzedzającego „właściwą” rodzinę). Jednak późniejsze badania terenowe wykazały, że pierwotna rodzina była najczęściej monogamiczną.

• Odkrycie to tłumaczono dwojako:

1)Wiedeńska szkoła- pierwotna monogamia jest wyrazem „złotego wieku” ludzkości; potem życie uległo wynaturzeniu i dopiero chrześcijaństwo przywróciło mu właściwą miarę;

2) Firth- życie rodzinne istnieje we wszystkich społ i reguła ta nie ma nic wspólnego z „powolną ewolucją” ani „teorią upadku”

Genealogiczne

socjologiczne

• Patrz Gellner - zwolennik tego stanowiska

• Więzi biol, mające swą artykulację w kult

• 1) Więzi mają charakter biologiczny i znajdują swa artykulację kulturze (stanowisko genealogiczne)

• Relacje biol jako symbolika pokrewieństwa, mentalne uogólnienie między ludźmi. Jeśli relacje odwołują się w nazewnictwie do symboliki pokrewieństwa = stanowisko socjolog

• 2)Biologiczna bywa tylko symbolika pokrewieństwa, ono zaś jest tyko mentalnym uogólnieniem relacji między ludźmi (stanowiska socjologiczne)

pokrewieństwo biologiczne i społ	Dominacja rodzin małżeńskich w społecz Istnieją 2 rodzaje pokrewieństwa, które nie dają się analizować osobno BIOLOGICZNE SPOŁECZNE 2 twierdzenia Pochodzenia kult; symbolika pokrewieństwa Związki to efekt związków możliwych biologicz Związek to korelacja ról społ nie będących następstwem związków biol
genealogiczne i socjologiczne stanowisko w antropologicznym ujęciu pokrewieństwa -charakter więzi pokrewieństwa
pokrewieństwo wg Gellnera, Levi-Straussa i Leacha	Ernest Gellner- próbował uzgodnić biol i społ - kult rozumienie pokrewieństwa. Społ składa się z osobników płci męskiej i żeńskiej łączących się w pary. Pod względem biologicznym nie ma barier- to społ. Ustanawia bariery, jak np. wiek. Struktura pokrewieństwa = związki do zaakceptowania; faktycznie występujące. określa role społ (choć w społ industrialnych coraz rzadziej). Te 2 funkcje traktowane są zamiennie w świadomości ludzkiej, gdyż np. wiele istotnych ograniczeń biol dotyczących łączenia się w pary działa w kategoriach ról społecznych. Levi- Strauss- zastanawia się nad dychotomią natury i kult i gdzie umieścić zakaz kazirodztwa ? 1 z mechanizmów leżących u podstaw narodzin kultur [systemu norm i zachowań symbolicznych] zakaz kazirodztwa nie jest ani czysto astralnego, ani kult pochodzenia, ale to przejście od natury do kultury. Zasada egzogamii funkcjonujący w tabu kazirodztwa to pozytywny aspekt tego tabu, gdyż gwarantuje ona wymianę społeczną oraz uruchamia wymianę matrymonialną. 3 podstawowe zasady ludzkiego myślenia (trzy struktury umysłu) w świadczeniach matrymonialnych: 1) Wymóg Normy jako Normy( umysł ludzki porządkuje świat naturalny i „przekłada” jego prawa na system konwencjonalnych reguł i norm, np. negatywny zakaz kazirodztwa i pozytywna zasada egzogamii). 2) Zasada wzajemności ( każdemu świadczeniu odpowiada przeciwświadczenie, co pozwala rozwinąć się różnorodnym formom wymiany, w tym małżeńskiej); 3) Syntetyzujący charakter Daru (dobrowolne przekazanie przez jednostkę drugiej- jakiejś wartości. Rodzina nie jest jednostką, której nie da się rozłożyć, opiera się na małżeństwie, a wiec jest czymś złożonym- stanowi rezultat wymiany miedzy grupami, których nie łączy żadna konieczność biologiczna. pokrewieństwo - może być ustanowione i trwać tylko dzięki określonym sposobom zawierania związków i poprzez nie. [to co Brown tratuje jako pierwotne- dla niego jest wtórne] - elementarne nie są wiec rodziny, są one izolowanymi członami; ale zachodzące miedzy nimi stosunki. - System ten to nie obiektywny związek filiacji lub więziach krwi zachodzących między jednostkami. - Istnieje tyko w świadomości ludzi [arbitralny systemem przedstawień, nie realne rozwinięciem sytuacji faktycznej] - zdolność myślenia symbol zbliża całości, którym obiektywnie nic nie każe się łączyć. Powstają różne formy małżeństw i wspólnego życia. - zapewniają rozgraniczenie między połączeniem jednostek przez małżeństwo a więzią opartą na zasadzie pokrewieństwa. - metoda strukturalna ~opiera się na modelu lingwistycznym. - System pokrewieństwa obejmuje dwa porządki rzeczywistości: 1) system nazw (terminologia i słownictwo) / 2)system postaw - system postaw , które tworzą reakcje: a) autorytatywnej surowości / b) familiarnej zażyłości W danej grupie społ zawsze występują relacje więzi małżeńskiej, filiacji, pokrewieństwa iwujostwa. Hipoteza: kazda z tych relacji zawiera się w 1j z relacji a lub b. [składniki struktury systemu] reguły zawierania małżeństw i reguły filiacji tworzą uporządkowany zespół, którego funkcja jest zapewnienie trwałości grupy społ przez powodowanie, by stosunki oparte na związkach krwi oraz opierające się na powinowactwie krzyżowały się ze sobą. nie ma lepszych i gorszych systemów pokrewieństwa, typów małżeństw i rodzin - gdyż wszystkie w równym stopniu wypełniają swoją rolę symbolicznego porządkowania relacji międzyludzkich Niezmienne właściwości każdej rodziny wg Levi- Straussa : 1) Rodzina wywodzi się z małżeństwa; / 2) Składa się z męża, zony, dzieci, wokół których mogą ewentualnie skupiać się inni krewni; / 3) Członkowie rodz związani są wzajemnie więzami prawnymi, gospodarczymi i relig, siecią praw i zakazów seksualnych oraz uczuciowo. [ obecnie zanikła rola gospodarcza i religijna] Dziś problematyka pokrewieństwa straciła na znaczeniu: 1) Odejście rzez badaczy od strukturalno- funkcjonalnego modelu społeczeństwa, a tym samym od analizowania go poprzez pryzmat różnych instytucji na czele z pokrewieństwem; 2) Silny nurt feministyczny w teorii kult- zajmuje się miejscem i rolą płci w społecznym wizerunku kultury Edmund Leach - w badaniach nad rodziną Zwraca uwagę na równość wymiany dobierania małżeństw: Każde prawo, stwierdzające ( odniesienie do mężczyzn), że kobieta A może być poślubiona, natomiast B nie - jest częścią systemu społ klasyfikacji służącej do uporządkowania środowiska społ danej jednostki.

7. Grupy etniczne i ich odmiany;

• Grupa etniczna

• Wcześniej pojęcie oznaczało plemiona, społeczności plemienne, społeczności tradycyjne

• Zmiana nazwy to przejście w inny sposób myślenia antropologów - przejście od badań izolacjonistycznych poszczególnych kultur strukturalno - funkcjonalnych do analizy dynamiki; złożoności i wzajemnych związków grup

• Wyodrębnione jednostka społ - różniąca się od innych

• Odmiany grup:

miejskie mniejszości etniczne	badania dotyczą procesów adaptacji imigrantów do warunków industrialnych, rasowych, relacji ze społ, zmiany kult w grę wchodzą: interesy polityczne przeważa multikulturalyzm
Ludy tubylcze [miejscowe]	Zabarwienie eufemistyczne Pozbawieni większości władzy politycznej, dzięki przewadze narodu tworzą państwo
Protonarody	Najczęstsze grupy w mediach np. Kurdowie, Palestyńczycy Pretendują do miana „prawdziwego narodu” Cechy: mają liderów politycznych i ideologów nacjonalistycznych [państwo] Zróżnicowane Często narody bez państw
Grupy etniczne w społ pluralistycznych	Państwa kolonialne - kulturowo heterogeniczne populacje Np. Jamajka Mimo tego samego systemu ekonomicznego i politycznego grupy są odmienne

Więź pierwotna

np. państwa afrykańskie

Jednostki trwałe

np. państwa europejskie

Polityka tożsamości

np. Indonezja, Maroko

pojęcie etniczności	Wg Eriksena obejmuje Od 2 grup pozostających ze sobą w kontakcie Poczucie więzi etnicznej, właściwości i cech grupy w odniesieniu do sąsiedniej Relacja społ między jednostkami uważającymi się za kulturowo odrębnych członków innych grup z którymi pozostają w interakcji Tożsamość społ charakteryzowana przez pokrewieństwo Zyski i straty powyższej interakcji Aspekt polityczny, organizacyjny, symboliczny Termin z grec. Ethnikos oznacza lud, naród Współczesnie grupa o świadomym pochodzeniu posiadająca stopień zwartości i solidarności Wg Smitha: pierwotnościowe i instrumentalis tyczne
typy więzi społecznych	Więź etniczna coś podstawowego i pierwotnego [pierwotne uczestnictwo], charakter pozaracjonalny - tkwi głęboko w świadomości członków reprezentanci: Greetz, Barth, Shils - etniczność to pierwotna tożsamość typy więzi etnicznej wg Shila: pierwotne sakralne obywatelskie osobowe wg Bartha - rodzaj określeń kategorialnych, klasyfikujących daną osobę w zakresie jej podstawowej, ogólnej tożsamości wyznaczanej przez pochodzenie i środowisko Analiza najbardziej dojrzała i rozbudowana - niektóre typy więzi społ bardziej wpływają na jednostkę: krwi jęz religii obyczaju pojęcia powinowactwa rasowego poczucia przynależności do regionu 5 odmian więzi pierwotnych różnych grup 1 Konflikt pomiędzy grupą dominującą [zwykle najbardziej liczną] a inną [cypr] 2 Grupa centralna [geograficz i polityczn] wobec kilku średnich, zamieszkujących peryferie [Indonezja] 3 2 równe liczebnie grupy pretendujące do dominacji [szyici i Irak] 4 Relatywna gradacja znaczenia poszczególnych grup - kilka dużych, trochę średnich, dużo małych - żadna jednak nie dominuję [Indie] 5 Etniczne zróżnicowanie małych grup [kraje afrykańskie 250 grup]
trzy wymiary zorganizowanych form etniczności C. Geertza	Badania etniczności muszą uwzględniać splot wielu czynników decydujących o typie konfliktu Monolityczna koncepcja nacjonalizmu jako procesu uniwersalnego
instrumentalistyczna teoria etniczności	Zwolennicy tej teorii zarzucają teoretykom tożsamości pierwotnej, ze etniczność traktują jako coś statycznego i niezmiennego Opowiadają się za: postrzeganiem etniczności, jako środka służącego do mobilizacji danej grupy, by mogła osiągnąć różne cele ekonomiczne i polityczne Nie wymaga wyjaśnień hist i kulturoznawczych - to wynik bieżących warunków społ Ma cały wachlarz symboli i znaków, które tę więź podkreślają Etniczność jest zawsze po coś, potrzebuje form zorganizowania by spełniać grupowe aspiracje Zawiera się w etniczności pierwonościowej, jak ona w niej - nie są sprzeczne
kryteria konstytuujące pojęcie etniczności	Przez długi czas grupa etniczna = grupie kult Wg Moermana to złe stanowisko Różnią się kryteria konstytuujące pojęcie etniczności Język, religia, ekonomia - nie wyznaczają bezwzględnie tożsamości Wyznaczniki: łóżko, krew, kult Wg Handelmana [patrz niżej]
stopnie organizacji grup etnicznych D. Handelmana	Handelman- typologia stopni etnicznego zróżnicowania: •Kategoria etniczna- najsłabiej zorganizowany rodzaj wspólnoty, ogranicza się do znajomości swojego pochodzenia i wymogu właściwego zachowania się wobec innych •Układ etniczny- członkowie grupy wchodzą we wzajemne kontakty z pełną świadomością konkretnej przynależności etnicznej; •Związek etniczny- członkowie grupy etnicznej mają poczucie wspólnoty interesów i posiadają organizacyjny aparat służący jej wyrażaniu, np. partie polityczne, organizacje religijne •Społeczność etniczna- najwyższy stopień etnicznego zorganizowania - włada terytorium i granicami Jego analiza pozwala rozpatrywać wiele grup. Jest ważna i użyteczna. Pozwala określić rzeczywisty status danych grup, wskazać granice, bariery
grupa etniczna a naród	- tubylcy stają się obywatelami konkretnych państw - droga od plemienia do narodu zdaje się uniwersalna grupa etniczna naród Pojęcie występuje rzadko , ma mało analityczny charakter grupa etniczna charakteryzująca się wspólnotą kultury - nie ma sensu traktować odmiennie sensów: grupa etniczna, plemie, naród, bo róznią się one jedynie liczbą a nie strukturą czy budową
naród a państwo	po 2 wojnie światowej optymizm w kwestii kształtowania się narodu i państwa - wydawało się, że narody i grupy etniczne będą dążyć do jedności polityczno - terytorialnej popularne teorie asymilacji i integracji [teoria powstawania narodów] wg Deutsch'a - związek między asymilacją i modernizacją różnych grup rozwój techniki i ekonomii [rozwój rynku, przemysłu, mass mediów] miał pomagać teorie niewiele miały wspólnego z rzeczywistością brak koincydencji pomiędzy granicami etnicznymi a politycznymi Wg Connora 2 kategorie: państwa narodowe, homogeniczne. Naród posiada własne państwo państwa wielonarodowe: jednoojczyźniane [unihomeland] zróżnicowanie etniczne spowodowane imigracją zasadnicza grupa traktuje własne państwo jako pierwotną ojczyznę wieloojczyźniane [multihomeland] grupa największa w państwie wielonarodowym np. 104 narody w składzie ZSRR bez ojczyzny [nonehomeland] Kraje wielonarodowe np. Karaiby 2 etniczne grupy zdające sobie sprawę ze swej odrębności i podtrzymujące ją To Klasyczne państwa imigracyjne np. USA Państwa o przewyższającej ludności np. Boliwia Conner: Potencjalne narody, które w niedalekiej przyszłości osiągną tożsamość narodową Narody rozgałęzione przez geograficzne odseparowanie Narody żyjące w diasporach Narody imigracyjne
nacjonalizm i jego paradoksy	Antropologia wypracowała własną teorię nacjonalizmu Nacjonalizm zasada polityczna głosząca, że jednostki polityczne winny pokrywać się z jednostkami narodowościowymi sentyment - uczucie gniewu [naruszenie] satysfakcji [przestrzeganie] ruch wywołany sentymentem by granice etniczne = politycznym etniczna ideologia mówiąca, że grupa ją wyznająca musi być dominująca w państwie państwo zdominowane przez jakąś grupę prawno - legislacyjną i symboliczną 3 paradoksy Andersona: 1 - z punktu widzenia hist narody to twór stosunkowo późny - wg nacjonalistów odwieczne 2 - formalnej uniwersalności społ - kult pojęcia narodowości odpowiada nieskończona różnorodnoć wariantów konkretnych manifestacji własnej narodowości [np. narodowość polska] jako czegoś specyficznego, odrębnego, hist uwarunkowanego 3 - widoczna niewspółmierność politycznej potęgi i znaczenia nacjonalizmu wobec jego niekoherencji i słabości filozoficznego i teoretyczno - metodologicznego punktu widzenia - nie wytworzył własnych wielkich myślicieli
geologiczna i gastronomiczna teoria narodu wg Smitha	2 trendy geologiczna gastronomiczna Modernizm Gellner, Deutsch Naród to wspólnota hist zdeterminowana społ i politycznie Bierze się z idei nacjonalizmu Świadomość składa się z poszczególnych warstw geologicznych Nakładanie się dziedzictwa przeszłości i teraźniejszości Kultura = system idei, znaków, skojarzeń, sposobów zachowania i porozumiewania się Naród = najlepiej sprawdzona forma wspólnoty zapewniający prawa i stały rozwój ekonomiczno społ Znak kapitalistyczny Zajmuje się hist pochodzeniem i społ postawami narodu Każdy naród posiada swą mitologiczną tradycję Uniwersalny sens promujący idee państwa narodowego jako wartości podstawowej Nacjonalizm stwarzający narody Postmodernizm Naród to kult konstrukcja, zbiór artefaktów W centrum analizy jest kult i analiza konstrukcji i reprezentacji wyobrażeń społ Naród = narracja i tekst do zinterpretowania Jednostka jako zintegrowana osobowość zakotwiczona w kult, przeżywającej swój indywidualny los w sposób z góry zaplanowany Współcześnie jednostki są luźno usytuowane w strukturze państwa, płynne, przemieszczające się Wieloetniczne państwa kulturowe np. USA
multikulturalizm i jego typy	Zwierciadło odbijające stosunki polityczne, edukacyjne, społ - ekonom w społeczeństwach wieloetnicznych Źródło nierówności społ, etnicznych, klasowych Idea bagażu rasowego i etnicznegp Ang. Termin- multiculturalism 1) wielość kultur- fakt zróżnicowania kulturowego danego społeczeństwa, 2) polityka rządowa zmierzająca do niwelowania napięć społ związanych z faktem wielokulturowości; 3) ideologia, ruch, doktryna- działanie środowisk mniejszościowych skierowane na emancypację i pełniejszą partycypację podobnych środowisk w życiu społecznym, politycznym i kulturalnym kraju, 4 typy multikulturalizmu: 1) konserwatywny- „przyzwolenie' na wielokulturowość ze strony dominującej, traktowanie mniejszości jako „dodatku” 2) liberalny- pozorna równość między rasami, faktycznie nierówny dostęp do możliwości społ i edukacyjnej samorealizacji 3) lewicowo- liberalny-podkreśla on, że modny uniwersalistyczny humanizm, zaciera różnice kult między rasami; wskazują różnice ras, klasą, płcią, i seksualnością- działanie na rzecz inności jako podstawy kult autentyczności 4) krytyczny-opozycyny wobec wszystkich pozostałych nurtów; odrzuca konserwatywny i liberalny nacisk na „identyczność” oraz poszukiwanie „różnicy”. Fakt zróżnicowania winien być afirmowany przez politykę kulturowego krytycyzmu i uwzględniany w polityce społecznej (ku skonstruowaniu wspólnej i otwartej na odmienność kult demokratycznej).

8. Globalizacja i jej efekty;

• Globalizacja:

• = życie wykorzenione, samotne, wyobcowane w rzeczywistości anonimowej, celowej, bez granic terytorialnych i kultury




• = homogenizacja = uniwersalizm

• Kreolizacja, indygenizacja = wynaleziona tradycja

• Identyfikacja procesów społecznych, ekonomicznych, demograficznych, kulturowych

• Ponadnarodowy charakter procesów [w tym kulturowych]

• Niezależna od terytorium - przestrzeń ponadlokalna

• Proces abstrakcyjny, mało zinstytucjonalizowany

• Nie odwołuje się do narodów




• Efekty globalizacji:

• Deterytorializacja kultur- nowy diasporyzm, hiperprzestrzenie, hiperrzeczywistość, etnokrajobrazy

• „ Tubylcy”- mieszkańcy peryferii, osiadli w 1 mscu izolowani od szerszych wpływów, dziś ~ następuje ich implozja do światowych metropolii (ma to wpływ na globalne procesy dokonujące się w sztuce, tańcu, gastronomii); pytanie o tożsamość

• Podróżowanie- emigracyjna tułaczka jak i precyzyjnie planowane turystyczne t o codzienność:; Tworzą się hiperprzestrzenie- lotniska, standardowe restauracje, itd. Ludzie = osobnicy bez żadnych odniesień kult, anonimowi kosmopolitanie.

• JBaudrillard i Eco- budowanie się hiperrzeczywistości- kultura popularna zachęca do nieustannej konsumpcji i zmiennych ideałów i mód kulturalnych, tworzy się odrębna sfera wyobraźni ludzkiej, wypełniona wyimaginowanymi światami.

• Autentyczność= konstruowany, „wywoływanym” Oddziaływaniu nowoczesnych mediów- zmiana pojmowania Czasoprzestrzeni

• Międzynarodowy przepływ kapitału, forsy, inf i kult rozrywa linearną jedność wymiarów i sprawia iż ulegają skondensowaniu;

• Dawne peryferia i centra ukazują się jako jedno miejsce do którego bez problemu można udać się dzięki kanałom tv

• Dawniej rzeczywistość była związana z bezpośrednim doświadczeniem i nikt nie mógłby jej wmówić, że np. rolnictwo świetnie prosperuje, jeśli w domu nie ma co jeść. Dziś- widzimy świat taki, jakim się nam go pokazuje.

• Sondaż- rodzajem rzeczywistości w rękach imagologów- tworzą oni systemy ideałów i antyideałów- wpływają na nasze zachowania, poglądy filozoficzne, wybory estetyczne, kolor dywanów w salonie- tak jak dawne systemy ideologów;

• Nowa specjalność antropol- studia nad współczesnymi formami skomercjalizowanego turyzmu (forma globalnej kult-j praktyki)

• Zorganizowana turystyka= homogenizacja kult - tam gdzie dany region uważany jest za atrakcję- rodzi się rzekomo folklor

globalna implozja (peryferyzacja centrum)	implozja - nagłe zapadanie się materii zanik centrum i peryferii na rzecz zacierających się granic Przesunięcie od prowincjonalizmu do kosmopolityzmu Trudno odróżnić zjawiska globalne od lokalnych - przenikają się i muszą być traktowane łącznie Globalna implozja = peryferyzacja centrum = migracja w nowe miejsca Np. Implozja tubylców do światowych metropolii ma wpływ na globalne procesy np. sztuka, taniec
pojęcie hiperrzeczywistości	Efekt deterytorializacji kultur. pojęcie występuje obok: hiperprzestrzenni; diasporyzmu i etnokrajobrazu Emigranci przenoszą zasady działania swojego kraju do tego, w którym goszczą [narody poza rodzinną ziemią] Tożsamość zespołowa odtwarzana w różnych warunkach kult, terytorialnych i społ Wg Eco i Baudrillarda: Konsumpcja zmiennych ideałów i mód kulturowych Tworzenie odrębnej sfery wyobraźni ludzkiej wyimaginowanych światów „niby - realnych” nigdy nie istnieją Świat fantazji reklamy Autentyczność jako coś konstruktywnego i wywoływanego
turystyka i jej konsekwencje antropologiczne	Podróżowanie Zarówno emigracyjna tułaczka, jak i zaplanowana turystyka to codzienność Ludzie to bywalce globalnej ekumeny, rzeczywistości kosmopolitycznej Współcześnie skomercjalizowany [turyzm] forma globalnej praktyki Zorganizowana turystyka = homogenizacja kult Przybysze za inność zwiedzanego miejsca zapłacą każdą cenę Bauman: - turysta szuka nowych doświadczeń, co dostarcza inność -odsuwa normalność na rzecz egzotyki Powstaje tradycja wynaleziona - wizja egzotyki na rzecz turysty
pojęcie nowoplemion i trybalizmu	pojęcia wymyślił meffesoli - odnosi się do 2 typów solidarności społ durkheima mechaniczno - celowościowa struktura powiązań jednostki ze społ ulega erozji ludzie nie mają ustalonej i trwałej tożsamości, nie kierują się precyzyjnym planem, szukają więzi organicznych trybalizm - wspólnoty z określonym sposobem na zycie wokół jakiś ideałów; rodzaj rozszerzonej rodziny poszukującej tego, czego nie daje rodzina właściwa np. organizacje polityczne, ekonomiczne nowoplemiona - mają różny charakter - np. grupy typu new age, wspólnoty religijne; - mają zapewniać zakotwiczenie, usensownienia własnego życiorysu, komfort, że jest się w grupie
modernistyczny i postmodernistyczny typ więzi społecznych	dziedziny: produkcja, religia, sexualizm, ideologia modernistyczny a ponowoczesny typ więzi społeczność struktura mechaniczna nowoczesność organizacja społ - ekonom jednostki [funkcja] grupy kontraktowe gromadność struktura złożona, organiczna ponowoczesność masy osoba[rola] plemiona afektualne
kultura ludowa i sposoby jej rozumienia	typowa dla chłopskich warstw społ cechujących się charakterystycznymi: praktykami, świadomością, tradycją zainteresowania: geneza; msc w obrębie kult narodu; przemiany; układ i treści dziedzin zmienny w czasie twór hist ukształtowany na podstawie: wpływów etnicznych, kult; przejętych z warstw wyższych i twórczo zaadoptowanych; charakter międzyetniczny utrwalona w okresie feudalizmu [największy rozkwit xix w] wszechorganiczna całość np.: sztuka, praca cechy: izolacjonizm[geograficzny[poziom], elitarny[pion], świadomościowy], tradycjonalizm, szczególna religijność wg stomma - myślenie mityczne[ma być tak, jak jest i jest tak, jak ma być] tradycjonalizm - wierny przekaz międzygeneracyjny: umiejętności, wiedzy, przekonań wg czarnowskiego - tradycjonalizm = to co zawsze było, się robiło - wszystko na 1 płaszczyźnie chłop - antyhistoryczny; dominuje wyobraźnia obrazowa, rytualizm, sakralizacja świata, łączenie kalendarzy: rolniczy i kościelny nie jest bytem statycznym - ulega stopniowym zmianom kultura ludowa- ujmowana na 3 odmienne sposoby: 1) jako suma wytworów ukształtowanych w ramach wiejskiej społeczności lokalnej; 2) jako zbiór wzorów, norm i wartości rozwiniętych przez warstwę chłopską; 3) jako najprostszy i najbardziej pierwotny model kultury zawsze ludowość treści kulturowych, jako stan zwartego systemu przedstawień , czynność i obiektów, które cechuje autentyczność i tradycyjność by istnieć musi być odizolowana, inaczej upada
folklor	- dawniej jedyna znana chłopom rzeczywistość - na nim opiera się folkloryzm - podstawa kształtowania świadomości regionalnej
folkloryzm	- ruch polegający na świadomym inspiracją i kierunku działaniu, ideologii, propagandzie - genetyczne przedłużenie folkloru tradycyjnego - odwołuje się do oryginalnych źródel kultury chłopskiej: przypomnienie, inspiracja, prezentacja treści, które już zamarły - świadome sięganie czasem do folkloru dawnego - element poszukujący korzenie [pkt 3 patrz niżej]
zjawisko wytwarzania tradycji	- termin „tradycji wytwórczej” wprowadził habsbawm: zbiór praktyk przeszłych będący kiedyś regułami i symbolami wyrażającymi pamięć o normach i wartościach na zasadzie ich powtarzania tradycja taka pojawia się, gdy obumiera jakiś obyczaj pozostawiający po sobie symbole może dotyczyć: 1 - ustalania i symbolizowania społ spójności, członkowsta w realnych, sztucznych wspólnotach 2 - powoływanie i legitymowanie instytucji, statusu, relacji autorytetu 3 - socjalizacja, przypomnienie: wierzeń, systemu wartości i konwencji zachowań - wg linstroma: tradycję wytwarza się po to, by odczytywać teraźniejszość w pojęciach z przeszłości poprzez opisywanie przeszłości w pojęciach teraźniejszości - społeczne odtwarzanie wg. hansona - proces, gdzie ludzie uczą się, przyswajają i przekazują konwencje zachowania

9. Nowe wyzwania antropologii:

• Ogólniejszy namysł nad światem współczesnym

• Pogłębianie refleksji

• Konfrontacja - próba rozrachunku z przeszłością i zmaganie z teraźniejszością

kanony tradycyjnego modelu antropologii i ich zakwestionowanie	- świadomy kres pewnej koncepcji wiedzy i zarazem świadomość wyłaniania się innego jej kształtu - grattz wiedza o szerokich i płynnych granicach tradycja zakwestionowanie Opiera się na kilku podstawowych założeniach: Obecnie wszystkie obok są zakwestionowane Powody dwojakiej natury: wewnątrzdyscyplinarnej i ogólnokulturowej - związane z obrazem współczesnej rzeczywistości, politycznej, ekonomicznej i społecznej. Pojawienie się postmodernizmu i poststruktualizmu kwestujące tradycyjne modele Zwrócenie uwagi na realia, których badacz przebywa - subiektywizm[patrz niżej] Zainteresowanie kulturami prostszymi, od tych, w których wychowali się sami badacze - prymitywne Jak najdłuższy pobyt w danych społecznościach i całkowity opis jej funkcjonowania bez szerszego kontekstu Badania cechowały się zatrzymaniem w czasie Raz dokonana analiza stawała się stałym modelem Wszelkie badania opierały się na wcześniejszych teoriach kult W niewielkim stopniu uwzględniano wew konflikty podziały zróżnicowanie kompetencji, Podział na zjawiska „tam” i „tu” - nie dostrzegano związków
czynniki warunkujące subiektywizm tekstów antropologicznych	- wg Clifforda: 1 - kontekstualność [piśmiennictwo antropologiczne korzysta i kreuje znaczenia w danym środowisku kult] 2 - retoryczność [odwołuje się do istniejących konwencji wyrażania się - dzieło antropologiczn to rodzaj twórczej kreacji] 3 - instytucjonalność [książki pisze się przeciwko lub w obrębie danych tradycji, dyscyplin, dla określonej publiczności] 4 - gatunkowość [antropologia to co innego niż powieść, relacja podróżna] 5 - polityczność [badacz nigdy nie jest neutralnym obserwatorem] 6 - historyczność [wszystkie konwencje i przymusy [wymienione] ulegają zmianom]
uniwersalne składniki refleksji antropologicznej	- 4 nurty refleksji Antopol diagnozujące jej sytuację: 1 - dekonstrukcjonizm 2 - antropologia krytyczna [tekstualizm, metaantrologia] 3 - nurty reformistyczne 4 - eksperymentalizm -dążą one do zrewidowania wszystkich podstawowych pojęć i procedur antropologicznych - idea antropologii wielu miejsc = globalizm - uniwersalizm: Wszystkie kult są równe Polifoniczny świat Mediator wielokulturowości

ANTROPOLOGIA KULTURY - ZAGADNIENIA DO EGZAMINU