Orzech, nie tylko do zgryzienia

Autor: Magdalena Sikora

Orzech włoski, a dokładniej olej z jego smacznego, twardego owocu, coraz chętniej wykorzystywany jest w przemyśle kosmetycznym i farmaceutycznym. Dlaczego? Ponieważ jest dobrze wchłaniany przez skórę, działa przeciwzmarszczkowo, ma właściwości przeciwzapalne, obniża ciśnienie i cholesterol oraz opóźnia procesy starzenia.

W ogóle orzechy stosowane są od najdawniejszych czasów w wielu dziedzinach życia. Historia ich wykorzystywania sięga odległych czasów. Już w grobowcu Tutenchamona archeolodzy odnaleźli pojemniki wypełnione orzechami. W polskiej tradycji orzechy stanowią symbol szczęścia. Są one także ulubionym smakołykiem i przekąską wielu osób.

Pod  pojęciem orzechów rozumiemy suche owoce, które złożone są z nasienia pokrytego skórką i otoczonego twardą łupiną. Ogólnie do tej grupy zalicza się różnorodne gatunki roślin, których owocami są, choć nie zawsze zgodnie z nomenklaturą botaniczną, właśnie tego typu układy. Niektóre z nich stanowią cenne źródło substancji wykorzystywanych nie tylko w przemyśle spożywczym, ale także farmaceutycznym czy kosmetycznym. Do surowców chętnie pozyskiwanych z owoców tych roślin należą naturalne tłuszcze, często określane mianem tzw. olejów orzechowych (Nut oils - ang.). 

Ważnymi przedstawicielami rodziny orzechowatych (Juglandaceae) są orzech mandżurski (Juglans mansburika), szary (Juglans cinerea) oraz włoski (Juglans regia). Szczególnie chętnie wykorzystywany jest ostatni z wymienionych gatunków. Orzech włoski jest rośliną, którą można spotkać w południowo-wschodniej Europie, a także środkowej i wschodniej Azji. Jego owoce stanowią bardzo poszukiwany surowiec dla przemysłu cukierniczego, piekarniczego, farmaceutycznego i spirytusowego. Znajdują one też szerokie zastosowanie w kuchni. 

Orzechy włoskie zawierają około 60% tłuszczu, który jest nośnikiem dużej ilości kwasu linolenowego, zaliczanego do kwasów szeregu omega-3 i linolowego z segmentu omega-6. Stanowi on także wartościowe źródło tokoferoli, czyli witaminy E, oraz  witaminy A. 

Pozyskiwany na drodze tłoczenia na zimno z miąższu owoców olej to jasnożółta, czasem zielonkawa ciecz o specyficznym orzechowym smaku i słodkim aromacie z nutą karmelu. 

Skarbnica zdrowia

Tłuszcz ten to surowiec funkcjonalny, który obniża ciśnienie tętnicze i poziom cholesterolu LDL. Ma on także właściwości przeciwstresowe. Ze względu na działanie, jak i własności organoleptyczne, olej orzechowy znajduje zastosowanie w przemyśle spożywczym, głównie cukierniczym. Chętnie wykorzystywany jest także w kuchni, szczególnie francuskiej, włoskiej, chińskiej, jako dodatek do różnego rodzaju sałatek, sosów i dressingów. Coraz częściej można go spotkać także na polskich stołach, choć znacznym ograniczeniem jest jego wysoka cena

Olej ten chętnie wykorzystywany jest także w kosmetyce. Zaliczany jest on do tłuszczów dobrze wchłanianych przez skórę, który dzięki dużej zawartości witaminy E zapewnia jej efektywne korzyści.  Działa przeciwzmarszczkowo, wygładzająco, opóźnia procesy starzenia. Cechują go także właściwości kojące, przeciwzapalne. Wspomaga leczenie łuszczycy, opryszczki, różnego rodzaju egzem.

W medycynie i kosmetyce znalazły także zastosowanie liście orzecha i jego zielona naowocnia. Surowce te zawierają bowiem wiele cennych składników, między innymi witaminę C, olejek eteryczny, flawonoidy, garbniki elagowe (do 10%), a także glikozydowo związany barwnik tzw. juglon. Przygotowane na ich bazie wyciągi wykazują działanie przeciwbakteryjne, przeciwzapalne, ściągające. Stanowią one efektywny środek w przypadku bólów żołądka, różnorodnych zatruć, biegunek. Zewnętrznie wykorzystywane są w leczeniu ran, wrzodów, grzybic, trądziku, nadmiernej potliwości skóry. 

W kosmetykach olej z orzecha włoskiego polecany jest jako składnik preparatów przeznaczonych do pielęgnacji skóry tłustej i mieszanej z oznakami starzenia.

Ekstrakty olejowe lub alkoholowe ze świeżych naowocni orzecha służą do barwienia włosów na kolor kasztanowaty. Z tego powodu można je spotkać pośród komponentów farb, szamponów koloryzujących czy też różnorodnych płukanek. Stosowane są one również jako składniki tzw. samoopalaczy, gdyż nadają skórze efekt imitujący opaleniznę.

Wysuszone łupiny orzecha znalazły także zastosowanie do produkcji kosmetyków pielęgnacyjnych. Dzięki obecności fitoncydów i garbników  cechuje je efekt ściągający i przeciwbakteryjny. Z tego powodu chętnie stosowane są w preparatach przeznaczonych do pielęgnacji cery trądzikowej, skłonnej do wyprysków i zaczerwienień. Rozdrobnione pojawiają się w recepturach kosmetyków peelingujących, gdzie pełnią rolę czynnika ściernego. Zmielone orzechy w połączeniu z sokiem z cytryny i miodem stanowią doskonały peeling odżywczy do skóry, który możemy sobie zaordynować w jesienne wieczory. 

Inni przedstawiciele rodziny orzechów

Do rodziny orzechowatych zaliczany jest także pochodzący z USA orzesznik pekan (Carya illinoinensis). Jego smaczne, jadalne owoce zawierają nawet do 70% tłuszczu, którego głównymi składnikami są kwasy: arachidowy i arachidonowy. Pozyskiwany z nich olej znajduje szerokie zastosowanie w przemyśle spożywczym, farmaceutycznym i kosmetycznym, natomiast rozdrobnione, zdrewniałe części pestek służą jako środek peelingujący. 

Segment olejów orzechowych reprezentuje również tłuszcz pozyskiwany z nasion rosnącego w całej Europie północnej, Afryce i Azji orzecha laskowego (Corylus avellana L.). Zawarty w jego owocach w ilości 50 - 60% tłuszcz jest cenionym surowcem jadalnym. Wykorzystywany jest on także  w przemyśle farmaceutycznymi i kosmetycznym. Głównym składnikiem tego surowca jest kwas linolowy, którego zawartość może dochodzić nawet do 85%.  W jego frakcji niezmydlającej się występują cenne pod względem aktywności kosmetycznej fitosterole, triterpeny, tokoferole. Tłuszcz ten wykorzystywany jest do produkcji kremów, maseczek, preparatów do masażu ciała.

Arachidy

Chętnie stosowanym surowcem tego segmentu jest olej arachidowy otrzymywany w wyniku tłoczenia, zawierających do 60% tłuszczu, orzechów Arachis hypogaea, jednorocznej rośliny pochodzącej z Ameryki Południowej. Ich nazwa pochodzi od greckiego słowa arachos lub arakis wywodzącego się z czasów starożytnych określenia roślin mających podziemne owoce. Stąd też orzechy arachidowe często określane są mianem ziemnych.

Olej arachidowy to przejrzysty, żółty tłuszcz o intensywnym orzechowym smaku i zapachu. Zawiera on nawet do 45% kwasu linolowego, 3% kwasu arachidowego, do 5% kwasu behenowego, 3% kwasu lignocerynowego. W jego skład wchodzą także duże ilości witamin i składników mineralnych.

 Na skalę przemysłową znajduje on zastosowanie do produkcji margaryn, majonezów, konserw rybnych. Surowiec ten należy także do tłuszczów chętnie wykorzystywanych w kuchni do smażenia potraw, a także jako olej sałatkowy. 

Ze względu na działanie zmiękczające olej arachidowy chętnie wprowadzany jest do receptur preparatów kosmetycznych między innymi do masażu. Wchodzi w skład olejków do kąpieli, szamponów, preparatów do pielęgnacji skóry suchej, łuszczącej się. Charakteryzuje go słabe działanie promieniochronne. Wykorzystywany jest także do produkcji pudrów i kremów do golenia. Jest składnikiem mydeł toaletowych, które dzięki jego obecności charakteryzują się ładnym połyskiem, barwą, dobrą plastycznością. Warto jednak zwrócić uwagę na fakt, iż jest on zaliczany do surowców alergogennych.

W przemyśle farmaceutycznym tłuszcz ten znajduje zastosowanie do wyrobu roztworów olejowych niektórych leków oraz jako rozpuszczalnik do substancji stosowanych do iniekcji domięśniowych, np. Oleum Arachidis pro iniectione.

Inne orzechy

Mielone orzechy ziemne wykorzystywane są w kosmetykach jako środek zagęszczający, regulujący lepkość, a także w preparatach peelingujących substancja jako środek ścierający, oczyszczający.

Swoje miejsce wśród olejów orzechowych znalazł także tłuszcz pozyskiwany z jadalnych orzechów brazylijskich. Otrzymuje się go z brązowych nasion, pochodzącej z Brazylii bertolecji (Bertholletia Excela), znanych również jako orzeszki para. Same owoce zawierające do 70% tłuszczu spożywane są na surowo, rzadziej po wyprażeniu z solą. Stosowane są także jako dodatek do lodów, czy wypieków. Pozyskiwany z nich tłuszcz o żółtym zabarwieniu cechuje przyjemny, słodki zapach i smak. Zawiera on duże ilości kwasu linolowego. Pośród jego składników znajdują się także: witamina E, białka, a także selen, magnez, fosfor, żelazo. 

W kosmetyce wykorzystuje się zmiękczające działanie olejku z orzechów brazylijskich, a także jego właściwości nawilżające, wygładzające, natłuszczające skórę. Stosowany jest on jako olej bazowy w preparatach do skóry suchej, skłonnej do podrażnień. Ponieważ nadaje włosom połysk i miękkość, chętnie wykorzystywany jest także w preparatach przeznaczonych do ich pielęgnacji.

Z nasion pochodzącej z Brazylii rośliny Carapa guianensis pozyskiwany jest olej andiroba. Tłuszcz ten zaliczany do olejów półschnących ma żółty kolor, gorzki smak i lekko orzechowy zapach.  Zawiera około 20% kwasu linolowego. Cechuje się właściwościami antyseptycznymi, łagodzi opuchnięcia, zwalcza cellulit. Jest środkiem ochronnym przed insektami. U osób o skórze wrażliwej może, podobnie jak olej arachidowy, wywoływać podrażnienia.

Coraz częściej pojawiającym się w recepturach preparatów kosmetycznych surowcem jest olej kukui pozyskiwany z orzechów Aleurites moluccana, drzewa rosnącego na Hawajach. Ponieważ owoce te zawierają nawet do 80% tłuszczu, który łatwo się pali, drzewo to znane jest jako świecowe. Orzechy kukui znajdują szerokie zastosowanie. Przez tubylców wykorzystywane są w kuchni, między innymi  jako przyprawa znana pod nazwą inamona. Po poddaniu odpowiedniej obróbce, służą do wytwarzania bransoletek i naszyjników, a także stanowią źródło światła. 

Cenionym układem jest również pozyskiwany z nich tłuszcz. Głównymi jego składnikami są kwas linolowy, linolenowy. Ze względu na swoje właściwości olej kukui chętnie wykorzystywany jest w  kosmetyce. Cechuje go zdolność penetracji przez barierę warstwy rogowej, dobrze się wchłania, nie pozostawia na skórze tłustego filmu. Zmiękcza naskórek, wygładza, regeneruje skórę, zwiększa jej odporność na działanie czynników zewnętrznych. Jest on idealnym składnikiem wyrobów do skóry wrażliwej, suchej, skłonnej do podrażnień. Polecany jest do pielęgnacji dla niemowląt i małych dzieci.

Bardzo często pojawiającym się w preparatach kosmetycznych tłuszczem jest olej makadamia. Otrzymywany jest poprzez tłoczenie na zimno orzechów pochodzących z rejonów Australii i Nowej Zelandii roślin Macadamia inegrifolia i M. tetraphylla. Pozyskiwany z nich tłuszcz ma blado-żółty kolor oraz delikatny orzechowy smak i zapach. Zawiera on znaczącą ilość, praktycznie największą spośród olejów roślinnych, kwasu oleopalmitynowego. Ze względu na jego obecność surowiec ten charakteryzuje się długim okresem trwałości, który wynosi nawet dwa lata. Tłuszcz ten  zawiera także witaminy: A i E oraz składniki mineralne.

W produktach kosmetycznych może być praktycznie stosowany bez żadnych ograniczeń. Jego główną zaletą jest  silne działanie regenerujące i przeciwstarzeniowe. Olej ten dobrze się wmasowuje, szybko wchłania, poprawia wygląd skóry, zapewnia jej aksamitne odczucia. Z powodu swoich właściwości znajduje  zastosowanie w preparatach anti-ageing i promieniochronnych. Szczególnie polecany jest w przypadku pielęgnacji  skóry suchej, łuszczącej się, wrażliwej. Znalazł także swoje miejsce w preparatach przeznaczonych do wysuszonych, łamliwych, kruchych włosów. Stosowany jest również w wyrobach kosmetyki kolorowej, produktach do masażu, jako utrwalacz zapachów. 

Bogactwo witamin 

Do chętnie wykorzystywanych olejów należy także tłuszcz pozyskiwany z orzechów kokosowych (Cocos nucifera), zawierających około 30% tłuszczu. Szczególnie ceniony jest surowiec tłoczony na zimno z roślin pochodzących z kontrolowanych upraw ekologicznych. Swoje właściwości zawdzięcza specyficznemu połączeniu kwasów tłuszczowych z innymi wartościowymi składnikami. Zawiera około 50% kwasu laurynowego, który jest składnikiem mleka matki, dzięki czemu wpływa korzystnie na system immunologiczny człowieka.  

Olej z orzechów kokosowych obfituje w takie składniki aktywne jak: witamina E, C, kwas foliowy, mikro- i makroelementy. Ze względu na wyśmienity smak wykorzystywany jest do celów spożywczych między innymi do wyrobu różnego rodzaju deserów. 

W temperaturze pokojowej jest to ciecz charakteryzująca się doskonałym poślizgiem, co wykorzystuje się między innymi w preparatach do masażu. Olej ten jest składnikiem wysokiej jakości mydeł i płynów do kąpieli. Znajduje także szerokie zastosowanie jako doskonała baza do produkcji kremów, mleczek, balsamów, szminek. Wykorzystuje się go zarówno w terapiach skóry, włosów, jak i paznokci.  Z orzechów Orbignya oleifera, drzewa endemicznego dla stanu Bahia w Brazylii, ale także szeroko rozpowszechnionego w Meksyku i Hondurasie, pozyskiwany jest olej babassu.

Tłuszcz ten ma półstałą konsystencję oraz jasnożółte zabarwienie. Głównymi jego składnikami są specyficzne kwasy, charakterystyczne dla olejów palmowych: laurynowy i mirystynowy. W skład jego frakcji niezmydlającej się wchodzą sterole, tokoferole, tokotrienole.Tłuszcz ten dzięki niskiej temperaturze topnienia dobrze się rozprowadza i penetruje naskórek. Od stuleci używany był do pielęgnacji skóry, ponieważ zapewnia jej odpowiedni stopień nawilżenia, uelastycznia ją, chroni przed działaniem szkodliwych czynników zewnętrznych. Może być wprowadzany, praktycznie bez ograniczeń, zarówno do  preparatów przeznaczonych do pielęgnacji skóry suchej, jak i tłustej. Wykorzystuje się go w kosmetykach pielęgnacyjnych, ochronnych i przeciwsłonecznych. Bywa także stosowany jako składnik preparatów do masażu, pielęgnacji włosów, paznokci.

Nowością na rynku kosmetycznym jest olej cedrowy pozyskiwany z cedru syberyjskiego Pinus sibirica, którego największe zasoby można spotkać na Syberii. Wytwarzany z orzeszków cedrowych tłuszcz ma jasnożółty lub złocistobursztynowy kolor i przyjemny, orzechowy aromat. W skład jego frakcji kwasowej wchodzi ponad 50% kwasu linolowego. Zawiera ona także około 15% kwasu pinolenowego. Cennym składnikiem nasion cedru są fosfolipidy, których zawartość waha się w granicach 1,5% i jest wyższa niż w innych układach roślinnych.

W kosmetyce wykorzystywane jest jego działanie wygładzające i oczyszczające skórę. Stosowany jest jako składnik produktów zarówno do skóry suchej, jak i tłustej. Masaż z użyciem oleju cedrowego poprawia krążenie krwi, ujędrnia ją. Można go także spotkać pośród składników  preparatów przeciwłupieżowych, ograniczających łojotok.

W kosmetyce znajdują także zastosowanie wyciągi z orzeszków cedrowych, które przydatne są, podobnie jak w przypadku oleju, zarówno do skóry suchej jak i tłustej. Zmniejszają one stany zapalne, wygładzają i oczyszczają cerę. Wykorzystywane są także w preparatach do pielęgnacji włosów, ponieważ ograniczają łupież, stymulują krążenie podskórne i przeciwdziałają wypadaniu włosów. 

---