POLSKIE FORMACJE ZBROJNE W LATACH I WOJNY ŚWIATOWEJ ( LEGIONY POLSKIE , POLSKA SIŁA ZBROJNA , FORMACJE POLSKIE W ROSJI, ARMIA POLSKA WE FRANCJI )

LEGIONY POLSKIE

30 lipca 1914 Austro- Węgry i Serbia prowadziły działania wojenne. W tym dniu zostały wydane pierwsze rozkazy mobilizacyjne, które były skierowane do związków i drużyn strzeleckich, które podporządkowały się Piłsudskiemu jako komendantowi głównemu. Koncentracja została wyznaczona w Krakowie w Oleandrach. W pierwszym tygodniu stawiło się 3000 ochotników. 3 sierpnia utworzono z nich kompanię kadrową , a następnie batalion strzelecki . Siły te ruszyły na teren Królestwa Polskiego w kierunku na Kielce, gdzie dotarły po kilku dniach. W Krakowie tworzono nowe kompanie marszowe , które połączyły się z batalionem. 18 sierpnia w rejonie Bolmin - Rykoszyn nastąpiła reorganizacja sił i powstał 1 pułk strzelców pod dowódstwem Piłsudskiego. Sytuacja pułku stawała się trudna ze względu na słabe wyposażenie oraz ze względu na brak entuzjazmu ze strony ludności Królestwa Polskiego. Ważnym czynnikiem negatywnym była zapowiedz władz austriackich likwidacji jednostki Polskiej ze względu na zbyt śmiałe poczynania polskiego dowództwa. Poprawa sytuacji nastąpiła po interwencji prezesa polskiego koła poselskiego w Wiedniu J. Leo, który zaproponował utworzenie regularnych polskich formacji wojskowych. 27 sierpnia 1914r powołano Legiony Polskie. Do roli zwierzchniego organu politycznego nad legionami aspirował utworzony 16 sierpnia 1914r Naczelny Komitet Narodowy składający się z dwóch sekcji -wschodniej i zachodniej. Kierowkiem sekcji wschodniej ulokowanej we Lwowie został T.Cieński, natomiast zachodniej z siedzibą w Krakowie Wł.Jaworski. W oparciu o te dwie sekcje Komenda Naczelna armii austro - węgierskiej postanowiła utworzyć dwie formacje legionowe. W poszczególnych legionach przewidziano utworzyć dwa pułki piechoty złożone z czterech batalionów po 1000 ochotników każdy oraz 2-3 szwadrony kawalerii. Legiony miały podlegać Komendzie Naczelnik armii austro-węgierskiej. Wbrew oczekiwaniom NKN nie otrzymał Żadnej władzy zwierzchniej nad legionami. Jego kompetencje wyrażały się jedynie w prawie do zgłaszania propozycji i życzeń dotyczących ukształtowania losów oddziałów polskich, a także w zabiegach o zapewnienie legionom środków zaopatrzenia i wyposażenia. Dowództwo w Legionach objęli generałowie austryjaccy pochodzenia polskiego.

Wschodni-gen. Pietraszkiewicz

Zachodni-gen. Baczyński.

Obowiązywała komenda w języku polskim, mundur wzór strzelecki bez sztandarów. Do legionów mogli wstępować ci polacy, którzy mieszkali na terytorium austro-węgier, ale nie podlegali służbie w armii austro-węgierskij, oraz z Królestwa Polskiego. Stanowiska w plutonach i kompaniach zajmowali oficerowie mianowani, powyżej szczebla dowódcy kompanii oficerów mianowały władze austriackie. Uzbrojenie i wyposażenie dostarczały terytorialne władze austryjackie, a na froncie dowództwa korpusów.

W związku ze stanowiskiem Ligi Narodowej /opinia prorosyjjska/ 21.09.1914 W Mszanie Dolnej rozwiązano Legion Wschodni / żołnierzy wcielono do armii austro-węrierskiej/. 800 żołnierzy utworzyło 3 pp /kpt.Józef Haller/ podporządkowany dowództwu Legionu Zachodniego, a po uzupełnieniu wyruszył na front w Karpatach Wschodnich. W końcu września nastąpiła reorganizacja formacji legionowych, odwołano dowódców obu legionów . Zwierzchnikiem legionu zachodniego został gen.Trzaska-Durski, występujący jako komendant Legionów Polskich / w rzeczywistości istniał jeden/. Nieco później przestaje istnieć legion , najwyższym związkiem organizacyjnym miała stać się brygada. 15.11.1914 powstaje I Brygada Legionów-z I Pułku stzrelców w składzie 3 pułków piechoty /dowodzili nimi min. Mjr E.Rydz-Śmigły, mjr M.Norwid-Neugebaur/, pułk kawalerii /rtm.Bylina-Prażmowski/, pułk artylerii polowej /kpt.Brzezina/, batalion zapasowy, oraz pododdziały służb. II Brygada Legionów /płk.Kuttner/ utworzona w październiku 1914 w składzie- 2 pułki piechoty /2 i 3/, dywizjon kawalerii, dywizjon artylerii, batalin zapasowy, pododdziały służb. Wiosną 1915 utworzono III Brygady Legionów /płk.Grzesicki/. Pułki tworzono do września 1915. Pierwszy na front wyruszył 4pp /ppłk Roja/. Polski wysiłek zbrojny nie skłonił państw Centralnych do ustępstw na rzecz sprawy polskiej. J.Piłsudski zaczął oddziaływać w kierunku wstrzymania rozbudowy Legionów Polskich Jesienią 1915 legiony liczyły około 20000 żołnierzy-szczytowy punkt rozwoju.

Legiony Polskie /jesień 1915-wiosna 1917/

J.Piłsudski uważał, że NKN jako organizacja galicyjska, nie może odegrać roli czynnika politycznego, reprezentującego wobec państw Centralnych interesy polityczne Królestwa Polskiego. W tej sytuacji postanowił oprzeć się na Komitecie Naczelnym Zjednoczonych Stronnictw Niepodległościowych. Komitet ten powołany, 5.08.1915 i przekształcony niebawem w Centralny Komitet Narodowy wysunął postulat niepodległości Polski, reprezentując stanowisko Piłsudskiego. Sytuacja kryzysowa w legionach pogłębiała się coraz bardziej. Kształtowała się ona na tle odmiennych koncepcji rozwiązania sprawy polskiej i ukształtowania dalszych losów legionów. Obawiano się likwidacji legionów ze względu na fakt lekceważenia władz austriackiej komendy legionów przez Piłsudskiego. Powołano Radę Pułkowników /czerwiec 1916/, która skierowała do naczelnej komendy armii austro-węgierskiej postulat utworzenia samodzielnego Korpusu Polskiego, co doprowadziło do wydania patentu cesarza /20 września 1916/ zapowiadającego utworzenie dwu dywizyjnego Polskiego korpusu posiłkowego. Lato-jesień 1916 państwa centralne ponoszą olbrzymie straty, co spowodowało duże zapotrzebowanie na rezerwy ludzkie. W celu wykorzystania rezerw, państwa centralne zdecydowały się na podjęcie sprawy polskiej i wydały orędzie /akt 5.11.1916/, które zapowiadało utworzenie samodzielnego państwa polskiego z ziem zaboru rosyjskiego 6.12.1916 powołano tymczasową radę stanu, która miała reprezentować społeczeństwo polskie wobec władz niemieckich i austriackich. W radzie powołano komisje wojskową na czele, której stanął J.Piłsudski. Kadrę przyszłego wojska polskiego miały stanowić istniejące brygady legionów. 14.11.1916 komendę legionów objął płk Szeptycki. Siły legionowe przewieziono na Mazowsze. 10.04.1917 formalnie przestają istnieć Legiony Polskie. Polska Siła Zbrojna /wiosna 1917-listopad 1917/

10.04.1917 cesarz ausriacki przekazał polski korpus posiłkowy do dyspozycji niemieckiej.Utworzono Polską Siła Zbrojna / Polnische Wehrmaht/-dowódca gen.Beseler. 23.04.1917 podjęto decyzje o utwrzeniu aparatu władz zwierzchnich PSZ oraz o jej charakterze jako formacji kadrowej przyszłego wojska. Powołano inspekcje wyszkolenia przy naczelnym wodzu wojsk polskich.

Inspekcja dzieliła się na 7 referatów :

br> - organizacyjno-wyszkoleniowy;

- personalny kadry oficerskiej;

- uzbrojenia i wyposażenia;

- personalny kadry podoficerskiej i zaciągu szeregowców;

- zwolnień i rent inwalidzkich;

- prawno-sądowy; - tłumaczeń.

Inspekcja była namiastką sztabu Naczelnego Wodza PSZ. Inspekcji wyszkolenia podlegał inspektorat kursów wyszkolenia /płk Minkiewicz/. Planowano utworzyć 6 takich oddziałów /miały odpowiadać liczbie pp Polskiego korpusu posiłkowego/. Oddziały PSZ zwane kursami wyszkolenia miały składać się z 12 kadrowych kp i kadrowej kompanii karabinów maszynowych. W lipcu 1917 zmiany organizacyjne zostały przerwane ze względu na Kryzys Przysięgowy. Na apel Piłsudskiego legioniści I i III brygady odmówili złożenia przysięgi. Doprowadziło to do ostatecznego rozwiązania legionów. Żołnierze, którzy pochodzili z Królestwa Polskiego i złożyli przysięgę pozostali w oddziałach PSZ. Z żołnierzy, którzy złożyli przysięgę a byli obywatelami austro-węgier w lipcu 1917 utworzono z nich ponownie PKP. Królewiacy, którzy odmówili złożenia przysięgi zostali internowani. W nocy z 21/22.07.1917 aresztowano Piłsudskiego. W wyniku kryzysu przysięgowego w szeregach PSZ pozostało 100 oficerów, 2500 podoficerów i szeregowych. Jesienią utworzono z napływających ochotników dwa bataliony. 1.05.1918 w wyniku zabiegów Rady Regencyjnej utworzono brygade w składzie dwóch pułków z kompanią saperów. Rozpoczęto również formowanie szwadronu kawalerii, baterii artylerii i szwadronów taborów. 12.10.1918 Rada Regencyjna zaprzysięgła żołnierzy wyłącznie władzy polskiej. PSZ na dzień 2.11 liczyła 342 oficerów, 135 podchorążych, 1007 pdf, 7748 szer. Łącznie 9232, co pozwoliło na utworzenie DP. Rada regencyjna powołała w końcu października 1918 naczelne władze wojskowe.

DZIAŁANIA BOJOWE LEGIONÓW POLSKICH /sierpień 1914-jesień 1915/

Działania bojowe I pułku

6.08.1914 I kompania kadrowa polskich oddziałów strzeleckich wyruszyła z Krakowa i wkroczyła do Królewstwa Polskiego. Zapoczątkowało to wystąpienie polskich ochotniczych formacji wojskowych w działaniach wojennych. Kompania kadrowa i postępujące za nią pododdziały batalionu strzeleckiego nie napotkały początkowo żadnych oddziałów rosyjskich. Armia rosyjska mobilizowała jeszcze swoje siły i koncentrowała je na wschód od Wisły. Dopiero pod Kielcami pododdziały I pułku strzelców natrafiły na 14 DK i 12.08.1914 stoczyły z nia pod Kielcami swój pierwszy bój. Zaatakowane przez przeważające siły przeciwnika, wycofały się one pod Bolmin i Rykoszyn, skąd po paru dniach wróciły do Kielc, opuszczonych przez wycofujące się wojska carskie. W połowie września 1914 ! pułk strzelców, występujący juz jako oddział Legionów Polskich, został skierowany do działań na froncie. Walcząc pod Szczucinem, Nowym Korczynem, Opatowcem i Winiarami, pułk uczestniczył w operacjach obronnych, pod których osłona przebiegało przegrupowanie wojsk austro-węgierskich, pokonanych na początku września pod Lwowem i Lublinem. 28.09

w działaniach odwrotowych armii niemieckiej i austro-węgierskiej uczestniczył również 1 pułk Legionów; w dniach od 21 do 26 października toczył on zacięte boje pod wsiami Laski i Anielin koło Dęblina, a następnie, podlegając 46 dywizji austriackiej Obrony Krajowej, walczył w dniach od 16 do 19 listopada pod Krzywopłotami, na północ od Olkusza. Przerzucony następnie na Podhale, uczestniczył od 3 do 14 grudnia w wielkiej bitwie pod Limanową. PO kilku dniach 1 pułk Legionów został skierowany pod Tarnów , gdzie nastąpiło przełamanie frontu austriackiego. Podlegając dowództwu XI Korpusu austriackiego w dniach 22-26.12 toczył pod Łowczówkiem wyjątkowo zacięte boje. Zakończyły się one pomyślnie, ale przyniosły pułkowi stratę kilkuset żołnierzy. Po zakończeniu tych walk został on przesunięty w rejon Kęt gdzie nastąpiło rozwinięcie pułku w I Brygadę Legionów.

DZIAŁANI BOJOWE II BRYGADY

Zacięte boje toczyła również II brygada. Po zwycięstwach rosyjskich pod Lwowem i nad Wisłą /09-10.1914/ armia austro-węgierska znalazła się w ciężkim położeniu. Stanęła ona kilkakrotnie wobec groźby przełamania frontu, między innymi w Karpatach Wschodnich. Wytworzyła się tam sytuacja wyjątkowo niebezpieczna, ponieważ grupa dywizji kozackich przedarła się przez góry i usiłowała wtargnąć na Wielką Nizinę Węgierską. Od 10 brygada uczestniczyła w zaciętych walkach między innymi o przełęcz Pantyrską, Rafajłową. 29.10 stoczyła zaciętą i okupiona dużymi stratami walke pod Mołotkową. W 11.1914 główne siły brygady /2 i 3 pułk/ zostały przerzucone na Węgry. W styczniu 1915 główne siły brygady przerzucono na Bukowine. W dniach 18-22.01 stoczyły zacięty bój pod Kirlibabą. Następnie połączone siły brygady zostały w 04.1915 skierowane na front bukowińsko-besarabski. Na początku czerwca toczyła zacięte boje pod Rarańczą. 13.06 w czasie tych walk 2 szwadron ułanów wykonał brawurową szarże na okopy rosyjskie porównywalną z szarżą pod Samosierrą.

DZIAŁANIA BOJOWE I BRYGADY

w 03.1915 działania bojowe wznowiła I brygada. Zajęła ona pozycje nad Nidą i broniła odcinka frontu od Pawłowic do Sobowic. Na początku maja 1915 w czasie ofensywy armii austro-węgierskiej i niemieckiej doprowadziła do przerwania frontu pod Gorlicami, brygada toczyła kilka zwycięskich bojów /16-23.05 pod Konarami i w na początku 07 pod Józefowem nad Wisłą/.

DZIAŁANIA BOJOWE III BRYGADY

15.07.1915 wyruszył na front sformowany 4 pułk piechoty, który w dniach 30.07-1.08 wraz z I brygada stoczył bój pod Jazdkowem. Następnie brygada i przydzielony do niej 4 pułk uczestniczył w pościgu za wycofującymi się wojskami rosyjskimi. 09.1915 obie formacje zostały przerzucone na Wołyń i wzięły udział w kampanii wołyńskiej. 01.10.1915 na front wołyński przybył 6 pułk piechoty oraz II brygada. Doszło w ten sposób do bezpośredniego zetknięcia się wszystkich formacji legionowych. Zakończył się pierwszy okres ich istnienia.

DZIAŁANIA BOJOWE LEGIONÓW POLSKICH I ICH DALSZE LOSY

/październik 1915-10.04.1917/

Udział w walkach pozycyjnych i ofensywnych.

W październiku 1915 wszystkie polskie brygady legionowe znalazły się na Wołyniu i uczestniczyły w trwającej od 20.09.1915 ofensywie armii austro-węgierskij, która nacierała od Stochodu w kierunku na Łuck. W toku tych działań wojennych w drugiej połowie października doszło do dużej bitwy pod Czartoryskiem. I i III brygady, uczestnicząc w tej bitwie, stoczyły kilka zwycięskich bojów min. Pod Jabłonką, Kuklą i Kamieniucha. W końcu listopada 1915 front przesunął się nad rzekę Styr i znieruchomiał ponieważ obie walczące strony na razie nie miały sił umożliwiających odniesieni zwycięstwa. Działania wojenne przekształciły się w ospałą walkę pozycyjną. Uczestniczyły w niej pułki legionowe, zmieniające się nawzajem na stanowiskach bojowych pod Kostiuchnówką.

Boje pod Kostiuchnówką

Latem 1916 na froncie Wołyńskim nastąpiła gwałtowna ofensywa wojsk rosyjskich dowodzonych przez gen.Brusiłowa. Front armii austro-węgierskiej został częściowo przerwany. Uderzenia rosyjskiego nie wytrzymały min. Oddziały austriackie walczące po sąsiedzku z polskimi brygadami legionowymi, które broniły skutecznie swoich pozycji zmusiło to również pułki polskie do wycofania się nad rzekę Stochód. Bitwa pod Kostiuchnówką stoczona w dniach 4-7.07.1916 przyniosła pułkom legionowym ciężkie straty i duże uznanie zwłaszcza za obronę wzgórza, które nosiło nazwę Polska Góra. Postawa legionistów w tej bitwie pobudziła niemieckie czynniki wojskowe do wykorzystania rezerw ludzkich Królewstwa Polskiego.

Po walkach nad Stochodem

Nad Stochodem brygady legionowe walczyły do października 1916. W koncu tego miesiąca zostały przewiezione do Baranowicz, ale tu juz nie uczestniczyły w walkach. Wkrótce odjechały na Mazowsze gdzie zostały wyposażone w broń niemiecką, a następnie poddane procesowi intensywnego szkolenia bojowego, prowadzonego w/g wzorów niemieckich. Odbywało się ono z myślą o przekształceniu brygad w formacje kadrowe przyszłego WP, które miało być tworzone pod nadzorem niemieckim, jako tzw. Polska Siła Zbrojna /Polnische Wehrmacht/.

WOJSKO POLSKIE W ROSJI

LEGION PUŁAWSKI / od listopada 1914 /

Powołany do zadań dywersyjnych , funkcjonujący pod egidą Komitetu Narodowego Polskiego. Nazwa pochodzi od Puławskiego Instytutu Agronomicznego i Leśnego. Otrzymują status oddziałów armii regularnej. Naczelnikiem legionu został gen. Świdziński. W styczniu 1915 legion liczy ok. 950 oficerów i żołnierzy. Następnie przekształcono legion w rosyjską formację pospolitego ruszenia i nadanie miana 739 drużyny nowoaleksandryjskiej. Od połowy marca 1915 wyrusza na front, walczy pod Pakosławiem /20.05/, Iłżą /czerwiec-lipiec/.po bitwie pod Zelwą wycofany z frontu. Stan osobowy około 120 żołnierzy.

Legion Lubelski

Formowany w Białej Podlaskiej, liczył około 800 ochotników. Nazwa od miejscowości leżącej w Guberni Lubelskiej, następnie przemianowany na 740 drużynę lubelską.

> Szwadrony Ułańskie

Formowane pod Maciejowicami w majątkach: Krempa, Ksawerów. Następnie przemianowane w 115 i 116 sotnię konną. Biorą udział w walkach nad Bugiem od sierpnia 1915.

Po przekształceniu w formacje rosyjskiego pospolitego ruszenia. Skupione oddziały polskie w 104 brygadzie pospolitego ruszenia dowodzonej przez gen.Szymanowskiego. zabiegi dowódcy doprowadzają do zgody cara na formowanie od 24.09.1915 Brygady Strzelców Polskich.

Brygada Strzelców Polskich

Formowana w Bobrujsku w składzie czterech batalionów , kompani saperów oraz dywizjonu ułanów. Brygada nie była traktowana jako polska formacja. Językiem urzędowym rosyjski-zezwolono na polskie komendy. Udział od czerwca 1916 do stycznia 1917 w pozycyjnych działaniach bojowych na północ od Baranowicz. Wycofana na tyły, rozwija się do dywizji.

Dywizja Strzelców Polskich

Organizowana od lutego 1917 w rejonie Kijowa w składzie 4 pułków piechoty, pułku jazdy i kompani saperów. Latem 1917 walczy na froncie nad Zbruczem. Dodatkowo sformowano pułk zapasowy w Biełgorodzie. W czerwcu 1917 dywizja liczy 12 000 w jednostkach liniowych, 16 000 w pułku zapasowym. W sierpniu dowództwo obejmuje gen.Dowbor-Muśnicki. Zaczyna występować jako I Dywizja Strzelców I Korpusu Polskiego.

I Korpus Polski

Utworzony rozkazem głównodowodzącego gen.Korniłowa. Składała się z trzech dywizji strzeleckich, trzech brygad artylerii lekkiej, dywizjonu moździerzy, dywizjonu artylerii ciężkiej, pułku kawalerii, pułku inżynieryjnego, brygady zapasowej. Liczył zgodnie z etatem około 68 tys. żołnierzy /rosyjski około 48 tys./. Miał być przeznaczony do działań przciwko państwom centralnym, zorganizowany według wzorów rosyjskich. W listopadzie 1917 osłaniał majątki ziemian polskich na Białorusi. W lutym 1918 w wyniku umowy z dowódcą niemieckim demobilizacja. Na przełomie listopada-grudnia 1917 przystąpiono do formowania dwóch kolejnych Korpusów Polskich pod egidą Naczelnego Polskiego Komitetu Wojskowego. Organizatorem korpusów miał być gen.Michaelis, który utworzył dwa obszary mobilizacyjne:

-południowy-II Korpus;

-północny-III Korpus ;

II Korpus Polski

Organizacja wzorowana na I Korpusie. Dowódca gen.Stankiewicz z centrum formowania nad Dniestrem. W połączeniu z II Brygadą Legionów korpus wyrusza na front. Zatrzymanie korpusu pod Kaniowem-bitwa z wojskami niemieckimi /11.05/ większość żołnierzy korpusu internowana.

III Korpus Polski

Formowany na Ukrainie. Uwikłanie korpusu w walki z chłopami ukrańskimi. Poszukiwano kontaktu z wojskami austro-węgierskimi-wymuszenie rozlokowania korpusu w rejonie Janowa, gdzie zostają internowani przez austriaków. Przemianowanie na lekką brygadę III Korpusu Polskiego-dowódca płk. Juliusz Romel. 10.06.1918 brygada zostaje rozbrojona.

Oddziały Polskie w Dessie

Prace organizacyjne przerwane interwencją austro-węgierską, siły liczyły około 1000 zołnierzy.

Brygada w Tbilisi

Formowane od września 1917do maja 1918. Siły liczyły około 450 żołnierzy.

Pułk Strzelców im.Bartosza Głowackiego

Organizowany w Moskwie, liczył 850 żołnierzy. W maju 1918 rozbrojony na polecenie władz radzieckich.

ARMIA POLSKA WE FRANCJI

Rzezcznikiem tej idei byli działacze skupieni wokół tygodnika „Polonia” - Wacław Gąsiorowski. W 1914 roku powołano dwie ochotnicze kompanie wojskowe. Jedna szkolona w Bayonne jako 2 kompania batalionu „C” I pułku Legii Cudzoziemskiej, przetransportowana na front jesienią 1914. W wyniku poniesienia ogromnych strat przestaje istnieć. Druga szkolona pod Paryżem również weszła w skład legii. W czerwcu 1917 prezydent Francji wydał dekret o powołaniu Armii Polskiej. Powołano Komitet Narodowy Polski uznany jako oficjalny reprezentant Polski. Werbunek rozpoczęto od 800 ochotników. Następnie przystąpiono do formowania I Pułku Strzelców. Po uzupełnieniach armia liczyła ponad 10 tys. ochotników. W Mayenne rozpoczęto formowanie II Pułku Strzelców. Powstały 23 obozy formowania. W połowie 1918 zakończono formowanie I Dywizji Strzelców Polskich. 17.10.1918 obsadzili odcinek frontu w rejonie Rambevilles. Dalsza rozbudowa armii zgodnie z planem Hallera-najwyższy ZT korpus. Umowa podpisana 28.09.1918 dotycząca polskich jednostek utworzonych we Francji wzmacnia rolę Polski jako niepodległego państwa. Powołano naczelne Dowództwo /4.10.1918-gen.dyw.J.Haller/. W listopadzie 1918 armia liczyła 130 of. i około 17 tys. szer. Obok I Dywizji Strzelców Polskich zorganizowano 2, 3, 7 DSP i Dywizje Instrukcyjną. W skład armii wchodziło ponadto 7 pułków artlerii, 3 pułki kawalerii, 11 kompanii inżynieryjnych, 4 kompanie łączności, 2 kompanie kolejowe, 7 eskadr lotnictwa, oddział czołgów /114 wozów/. Od kwietnia do czerwca przetransportowano armie do kraju i 01.09.1919 zespolono z wojskiem polskim. OPRACOWAŁ: por. Marek Steć

---