Z. Nałkowska: Granica. Wstęp z BN

Nałkowska:

• urodzona 10.11.1884 w Warszawie,

• z domu wyniosła wychowanie i wykształcenie na wysokim poziomie - wielu znanych ludzi przyjaźniło się z Nałkowskimi (m.in. Adolf Dygasiński, Stanisław Brzozowski, Tadeusz Miciński, Wacław Berent),

• prywatna pensja pani Hoene - ukończyła ją Nałkowska z wyróżnieniem. Studiów uniwersyteckich nie podjęła ze względu na brak forsy. Samokształcenie. Dyskusje w ramach tajnego Uniwersytetu Latającego. Wychowana w środowisku społeczników, silnie zaangażowana we współczesność. Aktywność społeczno-kulturalna i polityczna to dopełnienie jej pisarstwa,

• chce równouprawnienia kobiet,

• chce utworzenia Związku Zawodowego Literatów Polskich, od 1920 - członek zarządu Związku,

• przeciwna faszyzacji życia kraju, związana z intelektualną lewicą,

• od 1933 członek Polskiej Akademii Literatury,

• związki z grupą literacką Przedmieście,

• od stycznia 1945 - prace w Głównej Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich w Polsce,

• zmarła 17.12.1954 w Warszawie,

• od 14 roku życia prowadzi Dzienniki, czyta w oryginale pisarzy francuskich, rosyjskich, angielskich i niemieckich,

• s. IX sądziła, iż młodzież winno się głównie uczyć literatury współczesnej, gdyż „gust do rzeczy dojrzałych, archaicznych, do wszelkiej patyny i piękności wiecznych przychodzi dopiero z wiekiem”,

• fascynowała się współczesnością,

• debiut literacki w Młodej Polsce. I okres twórczości - rozbieżne prądy i dążenia. Twórczość pod wpływem 2 wzorców - 1) zrodzony z kryzysu wartości, dążący do irracjonalizmu i pesymizmu, poglądy Schopenhauera i Nietzschego, idzie ku symbolice i nastrojowości impresjonistycznej, prawie dekadentyzm; estetyzm; kult zdobnictwa, 2) rodzimy, podejmujący problematykę życia narodu, problematykę obywatelską i społeczną (Żeromski, Wyspiański, Strug),

• 1898 (14 lat) - debiut - wiersz Pamiętam w „Przeglądzie Tygodniowym”. Debiut prozatorski - 1904 - Lodowe pola (potem to I część powieści Kobiety, wydanej w 1906 roku; II część - W czerwonym ogrodzie, III - Pieśni miłosne),

• 1907 powieść Książę - dziennik życia bohaterki-narratorki,

• częsty motyw niewspółmierności między marzeniem i życiem. W Rówieśnicach (1907) - technika zmiennych obiektywów. 1910 - powieść Narcyz - tu wyzywający indywidualizm, szczerość, niezgoda na pozory, walka ze światem zewnętrznym, wygasanie estetyzmu, styl zintelektualizowany, aforystyczny, prostota, umiar. Węże i róże (1913),

• pisze Hrabiego Emila, tom nowel Tajemnice krwi (1917),

• s. XXII Dorobek Nałkowskiej lat 1918 - 1954 był negacją, ale także - jednocześnie - kontynuacją i rozwinięciem jej twórczych doświadczeń modernistycznych,

• 1924 Romans Teresy Hennert - nie ma radości z odzyskanego śmietnika. Po tym - rozszerzenie szkicu Na torfowiskach: Dom nad łąkami; Choucas (1927, powieść internacjonalna), Niedobra miłość (romans prowincjonalny z 1928),

• dramaty: 1930 Dom kobiet, 1931 Dzień jego powrotu, 1936 Agnieszka Słuczańska (niewypał, przeróbka Niedobrej miłości),

• 1931 - zbiór nowel-szkiców Ściany świata, 1932 zaczyna pisać Granicę. 1939 - wydaje Niecierpliwych,

• 1946 - Medaliony - s. XXXI zamknęła w nim pisarka relację o okupacji hitlerowskiej w Polsce, o masowym zorganizowanym pedantycznie ludobójstwie dokonywanym na różnych narodowościach w obozach koncentracyjnych,

• 1950 - 1954 Węzły życia - powieść polityczna o powstaniu i funkcjonowaniu sanacyjnego systemu, książka trudnego optymizmu,

• amatorska krytyka literacka - 1957 Widzenia bliskie i dalekie - ostro osądza dydaktyzm dzieła w postaci sztucznie wprowadzanego do utworu moralizatorskiego komentarza. Funkcja dzieła to nie zwykłe odzwierciedlenie rzeczywistości,

• tomy opowiadań: 1908 Koteczka, czyli białe tulipany, 1913 Lustra, 1917 Tajemnice krwi, 1925 Małżeństwo,

GRANICA

• zaczyna Nałkowska pisać Granicę 20.05.1932, pracuje do 1935 roku,

• 2 modele powieściowe w Polsce w latach 1932 - 1939 - 1) jak XIX wieczna tradycja realistyczna, 2) o charakterze awangardowym, zmierza do eksperymentu, idzie ku deformacji, grotesce, kreacjonizmowi (Choromański, Schulz, Gombrowicz, Andrzejewski), Granica łączy te dwa kierunki,

• tytuł: 1) bariera społeczno-obyczajowa, odnosi się do podziałów klasowych, 2) płaszczyzna psychologiczno-moralna - do problemu tożsamości bohatera, przesuwanie się granic między dobrem i złem, 3) płaszczyzna filozoficzna - granica - wieloraka perspektywa ideowo-artystyczna powieści,

• pytania o istotę człowieka jako jednostki i jako części społeczeństwa, problem niewspółmierności między mniemaniem człowieka o sobie, a oceną jego przez innych. Własne mniemania wygasają ze śmiercią, prawda społeczna jest trwalsza,

• 1922 Charaktery - etiudy, studia artystyczne o człowieku,

• zrozumienie dla krzywdy społecznej, pasja oskarżycielska, wrażliwość na przemiany socjalne i obyczajowe wsi. Przekrój całego społeczeństwa (jest ziemiaństwo i wieś, drobnomieszczaństwo - Kolichowska, kapitał - Hettner, proletariat. Ich losy wiążą się z dziejami głównych bohaterów,

• rodzina Ziembiewiczów - relikt staroszlachetczyzny,

• mieszczaństwo - żądza gromadzenia i posiadania, jednostronne widzenie świata, brak gustu, niezrozumienie sensu świata, malkontenctwo, nieustępliwość, małostkowość, prostactwo (Kolichowska, Chązowicz),

• kapitalista - właściciel huty - związki między ekonomiką kapitalistyczną a polityką sanacyjną,

• proletariat - Gołąbscy, Borboccy, Chąśbowie, Bogutowa - duże wartości moralne. Praca - warunek konieczny siły moralnej człowieka, bezrobocie człowieka poniża i demoralizuje,

• analiza procesów politycznych stanowi dopełnienie Przedwiośnia,

• mity polityczne Ziembiewicza: „Niwa” - pismo bezpartyjne, w Polsce można budować nowe bez burzenia starego (nie ma miejsca na walkę klasową), filantropia rozwiąże problemy społeczne,

• kompozycja jak u Prousta - na początku koniec. Inwersje w retrospekcji. Po 1920 Zenon ma za sobą kilka lat studiów, przyjaźń z Wąbrowskim i romans z Adelą. Potem kończy studia, wraca do kraju, pracuje w „Niwie”, żeni się, podróż poślubna, narodziny syna,

• przestrzeń - 1) usytuowanie bohaterów w jakimś miejscu, 2) metaforyczna. Jest się takim, jak miejsce, w którym się jest. 2 tendencje - 1) odśrodkowa - poszerzanie ilości miejsc zdarzeń, 2) powroty do kamienicy Kolichowskiej,

• powieść o szczególnej roli schematu w życiu człowieka,

• bohaterowie - dynamiczni, wielowarstwowe osobowości, bez mikroanalizy psychologicznej i psychopatologii, postacie szkicowane wyraziście, bez drobiazgowych opisów, skrót,

• Zenon Ziembiewicz - zwykły, niezdarny uwodziciel, inteligentny, rzeczowy, racjonalny, uporządkowany,

• Justyna Bogutówna - portret wewnętrzny - ofiara żądz, ale i nieodpowiedzialna, kapryśna, prostacka, wulgarna,

• Elżbieta Biecka jak Nałkowska - rozważna, rozsądna, życzliwa ale niewyrozumiała dla chorej ciotki, zdolna do obiektywnej autoanalizy,

• narrator - osoba fikcyjna, nie należąca do świata przedstawionego, neutralna wobec niego, intelektualna dociekliwość, wnikliwość, obiektywizm. Nie wszechwiedzący, omylny. Porządkuje i sumuje racje, komentuje,

• mowa zależna (w narracji) - relacje o świecie przedstawionym, komentarz autorski (ocenia moralną postawę bohaterów - jako 1) dopełnienie i rozwinięcie myśli bohatera, 2) wyjaśnia / ocenia bohatera, 3) interpretuje zdarzenia by zaprezentować formuły uniwersalne. Mowa niezależna - często wchłaniana przez mowę pozornie zależną,

• dążność do formuł ogólnych, definicji, interpretowania przykładów,

• wypowiedzi dostosowane do charakteru postaci