Prof. dr hab. inż. Marek Siewniak

Cięcie drzew

Mały przewodnik cięcia drzew, krzewów i pnączy ozdobnych
dla właścicieli, zarządców nieruchomości, służb miejskich
i innych wykonawców prac pielęgnacyjnych.

(dotyczy drzew nieowocowych, nie na terenach leśnych)

W „ciasnym” krajobrazie miejskim, niewłaściwie zaprojektowane lub niewłaściwe uprawiane drzewa mogą stać się za duże. Dochodzi wtedy do kolizji pomiędzy drzewem,
a budowlami może dochodzić do zagrożenia ludzi i ich mienia. W warunkach naturalnych stare drzewa dostosowując się do malejących możliwości fizjologicznych jak i statycznych same się zmniejszają. Drzewa w warunkach naturalnych uwalniają się samorzutnie od gałęzi niepotrzebnych, wręcz szkodliwych poprzez ich aktywne odrzucanie. Drzewo nie tylko przestaje w pewnym momencie rosnąć na wysokość ale aktywnie redukuje swoją wysokość
w podeszłym wieku jako reakcja na osłabienie procesów fizjologicznych jak i wytrzymałości mechanicznej. Gdyby nie było tego naturalnego procesu samoregulacji nie byłoby bardzo starych drzew, gdyż drzewom w pewnym momencie łamałyby się pnie, konary i gałęzie lub wywracałyby się wraz z korzeniami. Ochrona prawna jak i zrozumienie dobroczynnej roli drzew zmusza nas rozwiązywania tych problemów poprzez właściwe metody uprawy drzew. Ze względów bezpieczeństwa jest to szczególne istotne przy ulicach i szosach oraz
w odniesieniu do drzew uszkodzonych, osłabionych.

Obok zapewnienia lub/i poprawy warunków siedliskowych cięcie jest jednym z głównych zabiegów uprawowych i pielęgnacyjnych. Wyróżniamy dwa główne zakresy cięcia drzew.

1. Cięcie pielęgnacyjne wykonywane niejako w „interesie drzewa”. Celem cięcia pielęgnacyjnego jest rozwój i utrzymanie zdrowych, bezpiecznych oraz właściwych pokrojowo koron. Cięcie pielęgnacyjne zastępuje naturalne procesy odrzucania gałęzi.

2. Cięcie bezpieczeństwa wykonywane dla ograniczenia zagrożenia otoczenia przez drzewo.

Podział ten jest istotny ze względu na skutki dla drzewa, pozytywne w pierwszym
i negatywne w drugim przypadku. Przy czym konieczność wykonywania cięcia bezpieczeństwa jest z reguły konsekwencją braku lub niewłaściwej pielęgnacji lub zdarzenia losowego.

Podstawy formalnoprawne wykonywania ciecia

Obowiązująca ustawa z dnia 16 kwietnia 2004r. o ochronie przyrody reguluje sprawy związane z utrzymaniem oraz usuwaniem drzew i krzewów. Na podstawie art. 83 powołanej ustawy organem administracji właściwym m.in. w sprawach dotyczących wydawania zezwoleń na usuwanie drzew i krzew z terenu nieruchomości jest Prezydent Miasta Łodzi. Rozstrzyga on (w zakresie swojej właściwości) sprawy indywidualne w drodze decyzji administracyjnych. Sprawami tymi nie są jednak zabiegi pielęgnacyjne wykonywane przy drzewach lub krzewach. Ustawodawca bowiem nie ustanowił dla posiadaczy nieruchomości obowiązku uzyskiwania uzgodnień w zakresie wykonywania przycięć koron drzew
i krzewów. Posiadacz nie ma więc ustawowego obowiązku występowania o takie zezwolenia, a organ administracji nie ma podstaw do ich wydania. Niemniej jednak wykonując przycięcia właściciel nieruchomości winien dołożyć wszelkich starań, aby wykonane zostały one prawidłowo, gdyż pomimo braku podstaw prawnych do udzielania uzgodnień zakresu przycięć, Prezydent Miasta Łodzi na podstawie art. 88 ustawy o ochronie przyrody
ma obowiązek nałożenia administracyjnych kar pieniężnych z tytułu zniszczenia drzew
i krzewów spowodowanego niewłaściwą pielęgnacją.

Odpowiedzialność posiadaczy nieruchomości

Na podstawie art. 88 ustawy o ochronie przyrody posiadacz nieruchomości ponosi odpowiedzialność materialną w postaci administracyjnej kary pieniężnej naliczanej
za zniszczenie drzew i krzewów na skutek niewłaściwej pielęgnacji. Zasadą jest, że kara administracyjna naliczana jest posiadaczowi nieruchomości, pomimo, że wykonanie przycięcia koron drzew lub krzewów zlecone zostało innemu podmiotowi lub osobie. Wysokość administracyjnej kary pieniężnej za zniszczenie drzew uzależniona jest od gatunku i obwodu drzewa mierzonego na wysokości 130cm, jeżeli drzewo rozgałęzia się poniżej 130cm każde rozgałęzienie traktowane jest jako odrębne drzewo.

Przykładowa wysokość kary dla najczęściej występujących rodzajów drzew, tj. klonu, lipy
o obwodzie pnia 120cm na wysokości 1,3m (średnica pnia ok. 38cm) wyniosłaby 103.589,64 zł. Jak widać nie tylko ze względów przyrodniczych, ale również ekonomicznych warto dołożyć wszelkiej staranności do prawidłowego wykonywania przycięć oraz nadzorowania zleconych prac.

Dla posiadacza nieruchomości niezwykle ważne jest zatem, aby przycięcia koron drzew
lub krzewów wykonane zostały profesjonalnie, bez uszkodzenia lub zniszczenia drzewa
lub krzewu. Nieocenione są w tym przypadku umiejętności i doświadczenie wykonawcy, który winien okazać się znajomością tematyki, wykształceniem kierunkowym lub ukończeniem specjalistycznych kursów prowadzonych przez stowarzyszenia dendrologiczne.

Rodzaje cięcia

I. Cięcie pielęgnacyjne

Pierwsze cięcie tzw. wyprowadzenie młodych koron odbywa się już w szkółce. Zabieg ten polega na formowaniu koronki czyli jej podkrzesaniu na określoną wysokość, prześwietleniu
i usuwaniu niepotrzebnych/szkodliwych gałęzi. Jest to pierwszy etap kształtowania drzew, „wychowawczy” albo dostosowujący do szczególnych zadań i warunków w krajobrazie kulturowym. Drugim koniecznym zabiegiem jest cięcie korony po posadzeniu. Głównym zadaniem jest zredukowanie korony dopasowujące ją do zmniejszonego systemu korzeniowego i przycięcia formującego do dalszego ukierunkowanego rozwoju korony.

Po przyjęciu się posadzone drzewo wymagać będzie przez całe życie cięcia jako kształtowanie korony i dopasowywanie jej do warunków kulturowych.

Pięć podstawowych rodzajów cięcia drzew ozdobnych

Zakres i cele cięcia pielęgnacyjnego uwzględnia aspekty fizjologii drzewa, biologii drewna
i estetyki i obejmuje 5 zakresów: usuwanie posuszu, chorych i obumierających gałęzi,

prześwietlenie korony, korekcja korony, częściowa redukcje korony i odtworzenie korony.

Przyjmuje się następujący podział gałęzi wg grubości mierzonych u nasady:

Pęd do 1 cm

Cienka gałąź 1,0 - 3,0 cm

Drobna gałąź 3,0 - 5,0 cm

Średnia gałąź 5,0 -10,0 cm

Gruba gałąź(konar) powyżej 10,0 cm

1. Usuwanie posuszu; ustawicznie muszą być usuwane suche i obumierające gałęzie, zwłaszcza wtedy gdy ich opadanie stwarza zagrożenie dla otoczenia. Przeciwnie w ustronnych zakątkach parków czy zieleńców suche gałęzie mogą być ze względów ekologicznych pozostawiana. Gałęzie zainfekowane należy usuwać wtedy, gdy stanowią źródło dalszej infekcji.

2. Prześwietlenie korony; celem tego cięcia jest: zmniejszenie naporu oddziaływania wiatru, poprawa warunków świetlnych, zmniejszenie wilgotności wewnątrz korony co sprzyja asymilacji i pogarsza warunki rozwojowe grzybów. Prześwietlenie wykonywane regularnie nie powinno przekraczać 5-10% maksymalnie do 15% masy asymilacyjnej. Prześwietlenie dokonywane jest równomiernie w całej koronie w obrębie gałęzi cienkich Ø 1,0 - 3,0 cm, drobnych gałęzi Ø 3,0 -5,0 cm. Prześwietlenie nie może wpłynąć na pokrój drzewa.

Przy drzewach starych poprzez prześwietlenie korony próbuje się pobudzić go do regeneracji i odbudowy korony bliżej pnia. Z fizjologicznego punktu widzenia jest to skrócenie transportu wody. Jest to więc próba odmłodzenia albo rewitalizacji starego drzewa, o coraz mniej wydolnym systemie korzeniowym. Jest to jednocześnie możliwość przedłużania życia nawet ponad jego „normalnie” osiągalny wiek.

3. Korekcja korony dotyczy koron zdeformowanych, czy to w wyniku zaniedbań, czy źle ciętych czy nienormalnych warunków jak np. ocienienie, silne wiatry. Polega ono
na usuwaniu niepotrzebnych pędów konkurencyjnych i zapobieganiu niepożądanym kierunkom rozwoju korony. W ramach korekcji korony podobnych zabiegów wymagają poszczególne gałęzie. Ten cel zmusza niekiedy do cięcia nawet średnich gałęzi(powyżej 5cm Ø). Korekcja korony będzie konieczna w przypadku kolizji z budynkami, urządzeniami miejskimi itd.

4. Częściowa redukcja korony wykonywana jest dla zmniejszenia jej wymiarów, odciążenia korony o tendencji wychylania się od pionu czyli poprawienia statyki. Cięcie odbywa się
w Ø 1,0 - 3,0 cm, drobnych gałęzi Ø 3,0 -5,0 cm i ew. średnich gałęzi Ø 5,0 -10,0 cm. Zakres cięcia nie powinien przekroczyć 30% masy asymilacyjnej. Dla złagodzenia szoku wskazane jest rozważenie etapowania prac na kilka lat. Typowy pokrój powinien być zachowany, korona powinna się dalej rozwijać w sposób normalny. Niewielka dopuszczalna deformacja nie powinna powodować problemów statycznych. Podstawowy cel to przywrócenie bezpiecznej statyki drzewa. Tutaj też należy cięcie dolnych gałęzi (podkrzesywanie) dla utrzymania skrajni pionowej drzew ulicznych i zapewnienia widoczności , złagodzenia konfliktów z budynkami (zacienianie okien), rzeźbami, konfliktów granicznych z sąsiadami. jak i innymi drzewami. Pojawienie się silnych pędów regeneracyjnych tzw. reiteratów jest niekorzystne. Powinny one być na bieżąco usuwane.

5. Odtworzenie korony jest szczególnym rodzajem cięcia na drzewie, którego korona uległa zniszczeniu. Zniszczenie korony może nastąpić samorzutnie(przypadek losowy) lub
w wyniku świadomej redukcji korony, („ogłowienia”). Pojawienie się reiteratów jest korzystne. Muszą one być przerzedzane, a rozwój kontrolowany.

Oczywiście poszczególne rodzaje pielęgnowania drzewa w praktyce zachodzą na siebie, tzn. silne prześwietlenie przybiera znamiona odciążenia korony i może przechodzić w częściową redukcje korony. Cele cięcia zmieniają się częściowo wraz z wiekiem i stanem drzewa. Podczas gdy cięciu młodych drzewek przyświeca jako główny cel formowanie korony, drzewom dojrzałym należy się położenie nacisku na prześwietlenie i korekcje korony, a nawet

częściową redukcje korony to przy drzewach starych obok częściowej redukcji korony konieczna będzie odtwarzanie korony.

Każdy zabieg cięcia jest stresem i ingerencją w fizjologię rozumianą jako bilans asymilacji i pogłębia deficyt energetyczny drzewa. Cięcie korony oznacza redukcje masy asymilacyjnej, pociąga to za sobą niedożywienie i samo dostosowującą się redukcje korzeni oraz innych organów i tkanek. Jest to więc pytanie o możliwość regeneracji i czas jej trwania. Regeneracja jest rozumiana przede wszystkim jako odbudowa utraconych części
i przywrócenie równowagi pomiędzy poszczególnymi organami. Proces regeneracji nie jest jednorazowy, tylko jest wieloletnim powtarzaniem i wzajemnym dostosowywaniem się wszystkich organów drzewa. Młode, witalne drzewa rosnące w dobrych warunkach siedliskowych regenerują łatwiej i szybciej. Odwrotnie drzewa stare, słabe, wegetujące
w niekorzystnych warunkach miejskich znoszą gorzej każdy stres.

Poszczególne gatunki charakteryzują się zróżnicowanymi możliwościami regeneracyjnymi po redukcji korony. Lepiej regenerują: lipy, klony jesionolistne, dęby, topole, wierzby, jesiony, cisy. Gorzej regenerują: kasztanowce, robinie, iglicznie, wiązy, klony (z wyjątkiem jesionolistnych), buki, brzozy, orzechy, skrzydłorzech, orzeszniki. Bardzo słabo regenerują wszystkie drzewa iglaste (z wyjątkiem modrzewi, żywotników i cisów). Drzewa egzotyczne zachowują się różnie, w zależności od stopnia dostosowania się do nowych warunków.

Ciecie gałęzi drzew zasiedlonych przez huby wpływa dodatkowo na ich „biologie drewna”. Przyspieszane są procesy zgnilizny drewna pnia przez huby.

Poprawa warunków siedliskowych np. poprzez podlewanie w okresie letnim, poprawienie warunków glebowych pomaga drzewu przeżyć stres.

ryc. Drzewo przed cięciem

ryc. Podkrzesanie korony; do 30% korony, skrajnia pionowa dla pieszych i pojazdów

ryc. Prześwietlenie korony; do 20% korony

ryc. Redukcja korony, z zachowaniem pokroju.

Specjalne rodzaje cięcia

Formowanie albo cięcie dekoracyjnych form, czyli nadawanie potrzebnego kształtu i wielkości korony jest zabiegiem wykonywanym w strefie najbardziej witalnej,
w zewnętrznych partiach korony. Regeneracja polega na krótkim przyroście licznych młodych pędów. Efektem jest zagęszczenie tzw. płaszcza korony i wycienienie jej wnętrza. Celem fizjologicznym jest zmniejszenie asymilacji i spowolnienie wzrostu roślin. Jest
to cięcie dla uzyskania dekoracyjnych form topiarystycznych, żywopłotów, szpalerów, barokowych boskietów i szeroko rozumianej „zielonej architektury”. Właściwie wykonywane nie powoduje problemów ani statycznych ani fizjologicznych. Zabiegi te są pracochłonne
i kosztowne. „Bogate” ogrodnictwo renesansu czy baroku uporało się przy pomocy setek ogrodniczków. Dzisiaj pracę ułatwiają sprawne narzędzia elektryczne, spalinowe
czy pneumatyczne.

Konsekwencją zaniechania systematycznego cięcia formującego jest niepożądane rozrastanie zregenerowanych pędów; rozwijają się duże, nadmierne gałęzie(kandelabry); powstają problemy statyczne. Sytuacje takie powstają zarówno w wyniku zaniedbań jak i stylistycznie uzasadnionych przekształceń stylowych. Nieustannego „cięcia” formującego wzdłuż szpalerów przydrożnych dokonują same ciężarówki.

Cięcie drzew iglastych

Drzewa iglaste źle znoszą cięcie i generalnie nie wymagają cięcia poza cięciem formującym. Słabo wytwarzają bariery ochronne. Znanym objawem obronnym jest zalewanie ran żywicą. Stosunkowo najlepiej cięcie znoszą żywotniki, cisy, cyprysiki, modrzewie i dlatego cysto
są używane do formowania strzyżonych żywopłot ów i szpalerów. Oczywiście ze względów kompozycyjnych jak i fizjologicznych konieczne jest coroczne cięcie a więc cięcie cienkich gałęzi. Najwłaściwsza pora cięcia iglastych przypada na okres od początku maja do końca września .

Cięcie drzew ładnie kwitnących

Magnolie, jabłonie, śliwy, wiśnie wiosna/lato po kwitnieniu. Częstą feralną reakcją śliw
i wiśni na cięcie jest gumoza, dlatego cięcie można wykonywać wyjątkowo np. cięcie suchych gałęzi. Zimozieloną laurowiśnie najlepiej znosi cięcie koniec zimy/przedwiośnie.

Cięcie korzeni

Istnieje duże podobieństwo pomiędzy cięciem gałęzi i korzeni. Korzenie nie posiadają korowiny, chroniącej przed przesychaniem jak i mrozem. Dlatego ich odkrycie i samo przycięcie powinno być wykonane natychmiast po odkryciu. Cięcie dokonywane jest przy pomocy ostrych sekatorów (ew. piłek ręcznych). Prace ziemne w obrębie systemu korzeniowego musza być wykonywane ręcznie. Koparki rwą, szarpią i niszczą korzenie na długich odcinkach (obsmyczenie drobnych korzeni wraz z włośnikami). Wszelkie poszarpane korzenie muszą być gładko prostopadle do osi korzenia przycięte. Przed ponownym zasypaniem powierzchnie cięcia należy spryskać środkiem ukorzeniającym.

Cięcie wyrównujące jest konieczne przy korzeniach. Cięcie grubych korzeni I rzędu jest identyczne jak ogławianie i jako takie jest niedopuszczalne. Przyjmuje się odpowiednio korzenie cienkie Ø 0,1-0,5 cm, drobne Ø 0,5- 2,0 cm, grube Ø 2,0 - 5,0 cm, najgrubsze powyżej 5,0 cm.

II. Cięcie dla bezpieczeństwa

Cięcie bezpieczeństwa to zakres prac koniecznych dla ograniczenia zagrożenia ludzi i mienia przez stare drzewa, które doznały zaniedbań pielęgnacyjnych lub z innych powodów stały się niebezpiecznymi („drzewo uszkodzone"). Niektórych zaniedbanych zabiegów na młodym drzewie np. usunięcie pędów konkurencyjnych nie można nadrobić zabiegami pielęgnacyjnymi. Konieczne zabiegi o charakterze amputacji muszą być wykonane natychmiast; są alternatywą dla usunięcia drzewa. Amputowane są grube gałęzie lub konary

Cięcie grubych gałęzi a nawet konarów dokonywane jest przy gałęziach lub pniu. Dopuszczalna redukcja aparatu asymilacyjnego nie powinna przekroczyć 30% aparatu asymilacyjnego. Przy konieczności przekroczenia tej granicy redukcje należy rozłożyć
na kilka lat. Deformacja pokroju drzewa jest nieunikniona; nie mogą być uwzględnione względy estetyczne. Uwzględnianie względów fizjologicznych drzewa jest możliwe tylko częściowo. Aspekty biologii drewna są niemożliwe do przestrzegania. Efektem cięcia bezpieczeństwa są drzewa zniekształcone, osłabione o dużych ranach, narażone
w nieograniczony sposób na szkodniki, choroby i biokorozje. Dalsza egzystencja drzew
z amputowanymi konarami jest silnie skrócona. Drzewa takie stają się drzewami szczególnej troski wymagającej ustawicznej kontroli. Cięcie bezpieczeństwa wywołuje dwa przeciwstawne zjawiska. Z jednej strony poprawia naruszoną statykę z drugiej strony przyspiesza biokorozje. Pojawienie się reiteratów, jako próba odbudowy korony można uznać za korzystne.

Szczególnym rodzajem cięcia bezpieczeństwa jest cięcie polegające na redukcji niebezpiecznych partii silnie uszkodzonego lub zdeformowanego drzewa, zagrożonego „samozniszczeniem”. Celem jest przywrócenie statyki pnia i korony. Mówimy więc o cięciu odciążającym (zwanym nieraz też technicznym).

Zmniejszenie rozmiarów cięcia odciążającego jest często możliwe i celowe poprzez równoczesne zastosowanie mechanicznego zabezpieczenia korony.

Nie dopuszczalne jest ogławianie drzew, polegające na całościowym usuwaniu górnych partii pnia czy konarów. Niektóre gatunki znoszą wprawdzie ogłowienie ale drzewo jest docelowo

zniszczone. Podobnie niewskazane jest tzw. podkrzesywanie grubych dolnych gałęzi. Podnoszony jest środek naporu wiatru, zmieniane są strefy przyrostu pnia na grubość, wszystko to pogarsza statykę drzewa.

Biologia i mechanika gałęzi

Coroczne wzajemne obrastanie przyrostów na grubość gałęzi i pnia tworzy połączenie konstrukcyjne wewnątrz pnia i widoczne z zewnątrz, wokół nasady gałęzi charakterystyczne zgrubienie zwane obrączką. Wydatność obrączki jest różna u poszczególnych gatunków. Jednocześnie jest ona tym wyraźniejsza im jest słabsza jest gałąź i bardziej zaawansowany proces jej odrzucania. Wewnątrz pnia, wokół nasady gałęzi drzewo uruchamia mechanizm ochronny polegający na tworzeniu chemicznej strefy ochronnej. Mechanizm ten uruchamiany jest wraz z procesem odrzucania gałęzi i trwają kilka/wiele lat.

Odbywa się to w drewnie bielastym z żywymi promieniami drzewnymi. Drewno

w tych partiach jest wysycane chemicznymi związkami i wytwarzana jest bariera ochronna przeciw przenikaniu grzybów do wnętrza pnia. Podczas cięcia nie może dojść do naruszenia/zranienia tworzonej strefy ochronnej. Gatunki takie jak: klony, grab, buk, dęby
i lipy w stanie witalnym dobrze wykształcają bariery ochronny wokół pozostających nasad ciętych gałęzi (dobrze kompartymentalizują); natomiast kasztanowce, brzozy, jesiony, jabłonie, topole, wiśnie, wierzby słabiej. W osłabionym stanie fizjologicznym różnice
te zanikają.

Technika cięcia

1. Skrócenie ciętej gałęzi

Dla uniknięcia uszkodzenia pnia (tzw. „obrywu”) cięta gałąź

Musi być wstępnie skrócona.

Wykonuje się kolejno:

1. podcięcie,

2. następnie nadcięcie,

3. cięcie ostateczne.

Wtedy dopiero usuwamy pozostałą małą nasadę gałęzi.

2. Usuwanie gałęzi z widoczną obrączką

Płaszczyzna cięcia powinna znajdować

się poza obrączką tak aby nie doszło

do naruszenia/zranienia drewna pnia.

3. Usuwanie gałęzi bez widocznej obrączki

Płaszczyzna cięcia zaczyna się u góry na

zewnątrz krawędzi kory i prowadzony

jak najbliżej pnia, ale bez jego naruszenia.

W przypadku wątpliwości lepiej jest prowadzić

ją bardziej „na zewnątrz”.

4. Usuwanie suchej/obumierającej gałęzi

Płaszczyzna cięcia powinna znajdować się

jak najbliżej wydatnej obrączki (zwanej w tym

stadium już „kołnierzem pożegnalnym”) i

prowadzona bez jej naruszenia.

5. Usuwanie gałęzi z wrastającą krawędzią korowiny

Płaszczyzna cięcia zaczyna się u góry tam gdzie

zaczyna się krawędź korowiny i jest prowadzona

jak najbliżej pnia, bez naruszenia go.

Raczej ciąć pod niewielkim kątem od pnia.

6. Usuwanie jednej części współdominującego rozwidlenia

Pozostawiany element przyjmuje stopniowo funkcje dominującego przewodnika, a w rozwidleniu wytwarzana jest bariera ochronna. Korzystniej dla drzewa jest etapowane usuwanie grubej gałęzi lub konaru, rozłożone na tym więcej lat im grubszy jest usuwany konar czy gałąź.

Rozróżniamy dwa rodzaje rozwidlenia: „U” - gdy korowina wypychana jest do góry tworzy i zewnętrzną krawędź i „V” - gdy korowina wrasta pomiędzy rozwidlające się drewno.

ryc. Rozwidlenie „U” bezpieczne i „V” niebezpieczne

7. Cięcie redukcyjne grubej gałęzi/

Miejsce dokonania redukcji na konarze, grubych gałęziach musi przypaść za (licząc od pnia) gałęzią
o grubości przynajmniej 1/3 usuwanego konaru. Pozostawiana gałąź musi zastąpić fizjologicznie usuniętą masę asymilacyjną i staje się gałęzią „napędową” całej regeneracji. W miarę możliwości powinna się ona znajdować powyżej powstającej rany. Podobnie jak w przypadku poprzednim cięcie redukcyjne konara może/powinno być rozłożone
na kilka lat.

Zaleca się wykonywanie cięcia drzew przy pomocy ręcznych pił. Bardzo przydatne są piły ręczne i sekatory na tyczkach. Powierzchnia cięcia powinna być gładka a brzeg rany nie poszarpany. Zapewnić to mogą dobre, ostre brzeszczoty.

Ewentualne nierówności powierzchni i brzegu cięcia powinny zostać wyrównane ostrym nożem. Piły mechaniczne mogą być użyte wyłącznie do cięcia redukcyjnego konarów i ścinki drzew. Cięcie może być wykonywane techniką linową lub z podnośnika.

Stres jest łatwiejszy do przeżycia gdy cięcie wykonywane jest w mniejszym zakresie,
a częściej. Zalecane turnusy cięcia wynoszą dla drzew najmłodszych dwa lata, dla drzew młodych co 4 - 5 lat, drzewa dojrzałe co 5 -10 lat a drzewa stare co 5 - 8 lat.
(Drzewa prowadzone w formie głowiastej powinny być cięte co 1 do 3 lat, tradycyjna wierzba głowiasta (nie „ogłowiona” !) była cięta co 5 lat ze względu na pozyskiwanie zamierzonych pożytków). Formowane żywopłoty czy szpalery muszą być cięte corocznie, a figuralne topiary nawet dwukrotnie.

Najwłaściwsza pora cięcia z powodów fizjologicznych przypada na okres lata, po pełnym rozwoju liści. Drzewa są wtedy aktywne i dzięki temu najlepiej indukowane są mechanizmy ochronne wokół nasad ciętych gałęzi. (Oczywiście okres suszy i upałów jest niewskazany.) Dotyczy to szczególnie gatunków reagujących „płaczem wiosennym” m.in. klony, brzozy, orzechy. Korzystna pora cięcia tych drzew jak i bardzo słabych drzew-weteranów przypada tuż po opadnięciu liści, kiedy gros materiałów zapasowych zostało już przemieszczonych
do gałęzi, pnia i korzeni. Niekorzystne jest też wszelkie cięcie podczas opadania liści. Drzewa takie jak wiśnie i śliwy najłatwiej znoszą cięcie wykonane po przekwitnięciu. Tradycyjne cięcie zimą ma jedyną zaletę uwidaczniające wszelkiego rodzaju defekty strukturalne korony(aczkolwiek suche gałęzie „giną” w koronie). Usuwanie posuszu może być wykonywane przez cały rok. (Dawniej ogrodnicy nie mającej zimą wystarczającej pracy udowadniali przewagę cięcia zimowego m.in. mniejszym niebezpieczeństwem infekcji. Dzisiaj w dobie specjalistycznych firm arborystycznych oraz łagodnych zim argumenty
te straciły na znaczeniu.)

Cięcia koron drzew i krzewów nie należy wykonywać w okresie lęgowym ptaków, jeżeli
w koronach drzew i krzewów znajdują się gniazda ptasie. Zgodnie z art. 52 ustawy o ochronie przyrody okresem ochronnym ptaków jest czas pomiędzy 1 marca, a 15 października. W tym czasie obowiązuje bezwzględny zakaz niszczenia gniazd, ostoi i siedlisk, jaj oraz form młodocianych ptaków. Za zniszczenie miejsc lęgowych ptaków i lęgów ptasich dokonujący lub zlecający prace, w wyniku których naruszone zostaną powyższe nakazy pociągnięty zostanie do odpowiedzialności karnej.

Zabezpieczanie rany różnorodnymi dotychczasowymi środkami jest niepotrzebne, a nawet nie wskazane. Przy cięciu letnim (maj-wrzesień) można całkowicie zaniechać malowania ran. Pokrywanie powierzchni rany żadnym z dotychczasowych środków nie zabezpiecza przed infekcją z zewnątrz a poprawia warunki rozwoju grzybów już dokonujących rozkładu drewna w ciętej gałęzi. Odsłonięte drewno usuniętej gałęzi powinno jak najszybciej przesychać. Brzeżne partie dużych ran po cięciu grubych gałęzi mogą być malowane ogrodniczymi środkami. Zabezpiecza to odsłonięte żywe tkanki tzn. miazgę, łyko i promienie drzewne przed wyschnięciem i przyspiesza rozwój tkanki przyrannej (kalusa).

Oferta wykonawcza i przyjęcie pracy

W ofercie wykonawcy wszystkie rodzaje cięcia powinny być wyraźnie wyspecyfikowane
i przedstawione właściwymi, fachowymi pojęciami. Jest to pożądane nie tylko ze względów poprawności komercyjnej, ale przede wszystkim z konieczności podkreślenia świadomości konsekwencji fizjologicznych wywoływanych przez nie.

Oferta musi uwzględniać:

• cel cięcia, a to zakres, sposób i termin wykonania,

• fazę wzrostu lub fazę rozwoju stadialnego,

• stan zdrowotny drzewa,

• przewidywane możliwości regeneracji drzewa,

• warunki siedliskowe (czy przewidziane są zabiegi poprawiające warunki siedliskowe),

• uwarunkowania przestrzenne

i sprzyjać:

• tworzeniu bariery ochronnej,

• zabliźnieniu rany,

- zachowaniu/odbudowie pożądanego pokroju.

Cięcie drzew związane jest z pewnym niebezpieczeństwem dla wykonującego prace
na wysokości jak również dla ludzi i ich mienia w otoczeniu drzew ciętych. Prace muszą być wykonywane przez przeszkolone osoby zwane arborystami; w Europie preferowany jest zawód Tree Worker. Wykonujący powinien być ubezpieczony od odpowiedzialności cywilnej.

Cięcie drzew jest ważnym i kreatywnym elementem uprawy drzew. Zarówno w swym aspekcie pielęgnacyjnym jak i leczniczym musi być wykonywane w dostosowaniu do celu cięcia i stanu drzewa. Zakres i rozmiar cięcia w jego fizjologicznym wymiarze musi być dostosowany do stanu zdrowotnego, budżetu energetycznego, fazy rozwojowej i specyficznej konstrukcji i metamorfozy drzewa. Jego przekroczenie powiększa deficyt energetyczny, prowadzi do obumierania drzewa, do przyspieszenia biokorozji drewna. Należy zawsze rozważyć etapowanie cięcia oraz rekompensatę poprzez poprawę warunków siedliskowych.

Każde źle wykonane cięcie drzewa jest równoznaczne z jego uszkodzeniem lub zniszczeniem i powinno być traktowane jak naruszenie prawa.

Podsumowanie

Brak umocowań prawnych w obowiązującej ustawie o ochronie przyrody, zainteresowanie losem drzew ze strony mieszkańców miasta oraz duże umiejętności
i doświadczenia firm zajmujących się pielęgnacją i utrzymaniem zieleni w Łodzi, daje możliwość odstąpienia od wydawania uzgodnień (zezwoleń) w zakresie przycięcia drzew
i krzewów, co niniejszym czynimy. Mamy nadzieję, że powyższe wytyczne, jak również możliwość zasięgnięcia bezpłatnych porad (bez konieczności wyjazdu terenowego) z zakresu pielęgnacji drzew i krzewów w Wydziale Ochrony Środowiska i Rolnictwa UMŁ ułatwią Państwu prowadzenie prawidłowej pielęgnacji zadrzewień. Jednocześnie informujemy,
że w przypadkach koniecznych w dalszym ciągu prowadzone będzie doradztwo terenowe
na wniosek zainteresowanych, przy zachowaniu kolejności wpływu zgłoszeń. Niezależnie
od tego, do Państwa dyspozycji udostępniona zostanie strona internetowa z informacjami
nt. zabiegów pielęgnacyjnych oraz broszury informacyjne opracowane przez specjalistów
w zakresie dendrologii.

Najważniejsze błędy popełniane przy cięciu drzew

1. Zbyt intensywne cięcie tzn. usuniecie powyżej 50% korony masy asymilacyjnej równoznaczne jest ze zniszczeniem drzewa. Tylko młode, witalne drzewa są w stanie przeżyć taką redukcje. Starsze drzewa zaczynają obumierać

2. Zdeformowanie pokroju drzew, np. przez ogłowienie , nadmierne podkrzesanie.

3. Cięcie zbyt grubych gałęzi w ramach cięć pielęgnacyjnych

4. Bardzo poważnym błędem jest smarowanie ran po ciętych gałęziach środkami impregnacyjnymi lub tworzącymi nieprzepuszczalne warstwy.(Stosowanie innych środków jest niepotrzebne).

5. Pozostawienie ciętego drzewa bez dalszej kontroli i opieki.

6. Stosowanie tzw. drzewołazów jest niedopuszczalne (dopuszczalne użycie ew. tylko
   do ścinki drzew).

Niektóre błędy są równoznaczne ze zniszczeniem drzewa i powinny pociągać konsekwencje prawne.

CIĘCIE KRZEWÓW

Krzewy nie posiadają pnia, nie osiągają większej wysokości i dzięki temu nie stwarzają zagrożenia dla otoczenia. Krzewy też wymagają cięcia.

Cele cięcia krzewów można podzielić na:

-cięcie po posadzeniu,

- cięcie dla zapewnienia funkcji,

-cięcie odmładzające albo zachowawcze.

Cięcie po posadzeniu wykonywane jest bezpośrednio po posadzeniu i powinno ułatwić przyjęcie się rośliny. Może być silniejsze przy sadzeniu krzewów z gołym korzeniem,
a mniejsze lub wręcz niekonieczne przy sadzeniu z bryłką lub z pojemnika. Celem jest dostosowanie korony do zniszczeń korzeni.

Cięcie dla zapewnienia funkcji czyli podstawowe cięcie. Jest to najtrudniejsze zadanie wymagające znajomości roślin i kunsztu ogrodniczego. Muszą być uwzględnione właściwości i zalety zdobnicze różnych gatunków np.: zróżnicowana pora kwitnienia tj. wiosną, latem czy jesienią, różne umiejscowienie pąków kwiatowych tj. na pędach jednorocznych, dwuletnich czy starszych, okres dekoracyjności owoców, owoce zapewniające pożywienia zimowego ptakom. Oczywiście musi być uwzględniony pokrój krzewów, usuwamy pędy które rozwijają się niezgodnie z typowym dla gatunku wzrostem.

Krzewy kwitnące wczesną wiosną na pędach zeszłorocznych np.: forsycje, jaśminowce, oczary azjatyckie, porzeczka krwista, krzewuszki, tawuła norweska, tawuła wczesna, tawuła van Houtte`a tniemy na wiosnę po zakończeniu kwitnienia.

Krzewy kwitnące latem lub jesienią na pędach tegorocznych jak budleje, tawuły japońska, nibywierzbolistna, tniemy na wiosnę (luty-marzec) tj. przed okresem wegetacyjnym.

Krzewom uprawianym dla dekoracyjnych owoców np. wiele kalin, irg, mahonie, tniemy zaraz po kwitnieniu pozwalamy zawiązać owoce a cięcia dokonuje się wczesną wiosną.

Niektórym krzewom o kwiatach wybitnie dekoracyjnych a obfitych, suchych owocostanach, raczej o przykrym widoku usuwamy zawiązki owocostanów zaraz po przekwitnięciu (dotyczy to popularnych lilaków, jaśminowców). Dzięki temu krzewy kwitną obficiej
w roku następnym.

Zapewnienie dobrego stanu żywopłotów, figur topiarystycznych itp. wymaga regularnego cięcia nieraz nawet dwukrotnego w ciągu roku. Krzewy o liściach sezonowych najlepiej ciąć na wiosnę. Krzewy o liściach zimozielonych lub półzimozielonych tniemy pod koniec zimy (lepiej nie używać nożyc zwłaszcza elektrycznych uszkadzających liście). Szczególnego cięcia wymagają krzewy prowadzone w formie szpalerów rozpinanych na murach, konstrukcjach.

Dodatkowym celem cięcia podstawowego jest prześwietlenie krzewów; poprawiamy
w ten sposób warunki kwitnienia. Usuwa się też przy okazji pędy chore, suche, krzyżujące się itd. Gatunki o dużych przyrostach rocznych np. budleje Dawida wymagają silnego cięcia podstawowego. Silne cięcie zwiększa atrakcyjność barwnego zabarwienia kory pędów
np. dereń biały odm. syberyjska, czy odm. złotokora derenia rozłogowego.

Gatunki o mniejszych przyrostach rocznych np.: hibiskus, hortensje, kaliny, irgi zwłaszcza zimozielone, ostrokrzewy, jaśminy, mahonie, perukowce, pigwowce, szczodrzeńce, przycina się nieznacznie.

Cięcie odmładzające albo zachowawcze wykonywane jest ciągle na starych krzewach zarówno soliterowych jak i w powierzchniowych zakrzewieniach. Celem jest przedłużenie życia krzewów i zachowania ich właściwego stanu zdrowotnego i wyglądu i pokroju. Usuwa się pędy najstarsze tzw. stare drewno. Krzewy pobudzane są w ten sposób do regeneracji
i rozwijają nowe młode pędy. Wybrane grube pędy wycinamy sekatorem na wysokości
ok. 30 cm nad ziemią. Wycinamy co roku ok. 30 % najstarszych pędów. Usuwamy też pędy obumierające, chore, pokładające się, krzyżujące się itd. Przy dużych zakrzewionych powierzchniach zabieg taki może być przeprowadzany co dwa albo nawet co trzy lata,
ale wtedy odpowiednio intensywniej. Zapewnia to zachowanie ciągłości zakrzewienia. Usuniecie wszystkich pędów krzewu jest niewłaściwe. Przez okres dwóch (trzech) lat brakuje zakrzewienia. Regenerujący się krzew wytwarza dużo odrostów, które wymagać będą zwiększonych nakładów dla ich kilkuletniego przerzedzania.

W przypadku losowego zdarzenia np. wymarznięcia krzewu soliterowego lub całego zakrzewienia trzeba usunąć wszystkie wymarznięte pędy, licząc się że krzewy zregenerują.

Odbudowa krzewu trwa kilka lat i polega na stopniowym usuwaniu nadmiernych pędów.

Cięcia krzewów można dokonywać cały rok. Tradycyjna pora jesień - wiosna nie powoduje kolizji z lęgami ptaków, lepiej widoczny jest stan pędów. Celem towarzyszącym jest prześwietlenie krzewów.

Cięcie krzewów soliterowych powinno stale zapewnić typowy dla gatunku/odmiany pokrój.

Cięcie krzewów tworzących powierzchniowe zakrzewienia powinno zapewnić trwałe równomierne pokrycie.

Właściwe narzędzia do cięcia krzewów to sekatory i piły ręczne. Do cięcia żywopłotów przydatne są nożyce. Nożyce elektryczne lub spalinowe ułatwiają pracę ale przy braku wprawy łatwo można zdeformować kształty. Do uzyskania równych brzegów i powierzchni żywopłotów stosuję się napinane sznury lub przygotowane szablony pokrojowe.

CIĘCIE PNĄCZY

Pnącza również wymagają cięcia z dwóch powodów. Cięcie odmładzające
ma pobudzić rośliny do intensywniejszego kwitnienia, jednocześnie są one zdrowsze. Silnie rosnące pnącza rozrastające się nadmiernie muszą być ograniczane w swej ekspansji. Dotyczy to szczególnie pnączy samoczepnych jak bluszcz, winobluszcze, milin uprawianych
na budynkach. Silne pnącza ocieniające krzewy czy drzewa podobnie jak i pnącza osiągające duże masy mogą być niebezpieczne wymagają stałej ogrodniczej kontroli. Pora cięcia pnączy podobnie jak przy krzewach zależy od właściwości roślin i celu ich uprawy. Kwitnące późną wiosną glicynie tniemy na przedwiośniu lub po kwitnieniu w połowie lata. Popularne powojniki tniemy na przedwiośniu tj. luty-marzec. Aktinidii nie należy ciąć wczesną wiosną, gdyż „płaczą”.

Literatura:

1. Bradley S. Przycinanie drzew i krzewów. Muza Warszawa 2oo6

2. Europejska Rada do Spraw Drzew(EAC) Podręcznik „European Treewoeker”-praca

zbiorowa - (tłum. polskie Prof. dr hab. inż. Marek Siewniak)

3. W. Radecki- Prawo ochrony przyrody-Ustawa i Komentarz 2oo8

4. W. Radecki Ustawa o zapobieganiu szkodom w środowisku 2oo7

5. K. Gruszecki _Prawo ochrony środowiska(Ustawa i Komentarz 2oo6)

Źródło ilustracji: poz. Literatury 2.

Cele i sposób cięcia drzew

Uprawiane w miastach, przy drogach, parkach i ogrodach drzewa wymagają cięcia. Celem cięcia jest poprawa warunków wzrostu i rozwoju korony i pnia drzewa, poprawa bezpieczeństwa dla ludzi i ich mienia otoczenia, wartości estetyczne drzew.

Cięcie zastępuje naturalne procesy „odrzucania” gałęzi niepotrzebnych od pewnego momentu drzewu. Cięcie w porównaniu do naturalnych procesów odrzucania jest zabiegiem nagłym, radykalnym i zawsze wywołuje stres drzewa. Drzewo stare, słabe czy uszkodzone może nie przeżyć zbyt silnego stresu.

Cięcie wykonuje się w dwóch zakresach. 1. Cięcie pielęgnacyjne, łagodne i prowadzone ustawicznie od młodości. Dla cięcia drzew przewidziane są kilkuletnie turnusy. 2. Cięcie bezpieczeństwa na ogół radykalne, wykonywane dla bezpieczeństwa ludzi i ich mienia. Jest szkodliwe dla drzewa i skraca jego życie. Wykonuje się go po zajściach losowych lub
w wyniku zaniedbań pielęgnacyjnych.

Ryc.1. Podkrzesanie korony w celu poprawy widoczności i zapewnienia skrajni przy drodze(do 30% korony).	Ryc.2. Prześwietlenie korony w celu poprawy warunków rozwoju korony (do 20% korony).	Ryc.3. Redukcja korony.

Drzewa najlepiej znoszą cięcie w pełnym ulistnieniu. Rany po cięciu letnim nie wymagają zabezpieczenia żadnymi środkami do pielęgnowania ran. (Dotychczasowe praktyki
ze stosowaniem środków impregnujących są szkodliwe i niedopuszczalne).

Cięciu pielęgnacyjnemu mogą podlegać gałęzie do 5 cm grubości. Podczas cięcia nie może być naruszona tzw. obrączka. Cięcie pielęgnacyjne wykonuje się przy pomocy piłek ręcznych. Grubsze gałęzie wymagają wykonania 1. podcięcia, 2. nadcięcia i 3. cięcia ostatecznego. Pędy i cienkie gałęzie najlepiej ciąć przy pomocy sekatora.

Źle wykonane cięcie równoznaczne jest ze zniszczeniem drzewa i staje się deliktem
z konsekwencjami prawnymi. Za zniszczenie drzew odpowiada właściciel drzew (nieruchomości).

'2008 Prof. dr hab. inż. Marek Siewniak
na zlecenie Wydziału Ochrony Środowiska i Rolnictwa Urzędu Miasta Łodzi

ul. Tymienieckiego 5, 90-365 Łódź

---