Seria Marder (Marten) (1942 - 1944)

Serię samobieżnych dział przeciwpancernych Marder zaczęto opracowywać pod koniec 1941 roku w celu zwiększenia mobilności dział przeciwpancernych Pak, poprzez montowanie ich na rozmaitych dostępnych podwoziach. Niemcy dostrzegli potrzebę posiadania takich pojazdów latem 1941 roku, kiedy musieli stawiać czoło nowym radzieckim czołgom, szczególnie serii średnich czołgów T-34/76 i ciężkich KV. Było to jeszcze jedno rozwiązanie tymczasowe, uzupełniające braki sprzętowe do czasu opracowania bardziej efektywnych i lepiej przystosowanych konstrukcji. Mardery opierały się na sprawdzonych podwoziach przestarzałych czołgów, jak również zdobycznych francuskich czołgach. Uzbrojono je bądź w niemieckie działa przeciwpancerne 75mm Pak 40 konstrukcji Rheinmetall-Borsig, bądź w radzieckie dywizyjne armaty polowe 76,2mm F-22 Model 1936, które w dużych ilościach zdobyto latem 1941 roku. Niemieckie działa 75mm były w stanie przebijać pancerz grubości 116mm z odległości 1000 metrów. Radzieckie, zmodyfikowane przez Rheinmetall-Borsig i dostosowane do kalibru amunicji 75mm Pak 40 mogły przebijać z dystansu 1000 metrów pancerz 108-milimetrowy. We wszystkich pojazdach główne uzbrojenie miało ograniczony kąt wychylenia, co zmuszało załogi do zmiany pozycji przy oddawaniu strzałów. Wszystkie Mardery były wyposażone w celownik teleskopowy działa ZF3x8. Konstrukcje te opierały się na idei wykorzystania i modyfikacji istniejących komponentów. Wyprodukowano dużą ilość tych wozów - w okresie kwiecień 1942 - maj 1944 ogółem 2812 sztuk. Pojazdy Marder wchodziły do produkcji w nieco innej kolejności niż pierwotnie zakładano, dlatego też pierwszym z serii był Marder II Sd.Kfz.132. Wadą wszystkich wozów była dość wysoka sylwetka, co czyniło je łatwym celem, ponadto załoga nie posiadała wystarczającej osłony przed cięższą niż ręczna bronią. Przedziały bojowe były otwarte od góry, posiadając jedynie płócienne osłony, chroniące załogę przed złymi warunkami atmosferycznymi w trakcie odpoczynku lub transportu. Pomimo tych wad Mardery z powodzeniem zapewniały dywizjom pancernym, grenadierów pancernych i piechoty (w ramach jednostek Panzerjäger Abteilung) mobilny i silny ogień przeciwpancerny (przykładowo w 1943 roku teoretycznie każda jednostka Panzerjäger Abteilung powinna być wyposażona w 51 pojazdów Marder II Sd.Kfz131/132). Pierwszymi dywizjami pancernymi Waffen SS, które otrzymały wozy Marder II i Marder III były 1.Dywizja SS „Leibstandarte SS Adolf Hitler”, 2.Dywizja SS „Das Reich”, 3.Dywizja SS „Totenkopf” i 5.Dywizja SS „Wiking”. Mimo, że jako klasa Mardery zostały ostatecznie zastąpione przez lepiej przystosowane do roli panzerjägerów pojazdy wiele z nich pozostało w służbie do końca wojny.

Marder I / Sd.Kfz.135

W maju 1942 roku Niemcy zdecydowali o przebudowie licznych zdobycznych francuskich transporterów/ciągników artyleryjskich Tracteur Blinde 37L na samobieżne działa przeciwpancerne. Po upadku Francji w niemieckich rękach znalazło się 315 nowych i używanych pojazdów tego typu. Nowy panzerjäger oznaczony jako 7,5cm Pak 40/1 auf Geschützwagen Lorraine Schlepper(f), Sd.Kfz.135 uzbrojony był w działo przeciwpancerne 75mm pak 40/1 L/46. Określano go także jako Marder I. Konwersja polegała na zastąpieniu oryginalnego przedziału transportowego załogi na nową nadbudówkę z dużą osłoną działa. Lekko opancerzona

Marder I (Sd.Kfz.135) na podwoziu Tracteur Blinde 37L.

nadbudówka stanowiła jedynie niewielką ochronę dla 5-osobowej załogi. Działo mogło być wychylane w płaszczyźnie poziomej o 32° w prawo i w lewo. Dodatkowym uzbrojeniem był przewożony wewnątrz przedziału bojowego karabin maszynowy 7,92mm MG 34. W pojeździe mieściło się 40 sztuk pocisków do działa 75mm. Grubość pancerza wynosiła od 5 do 12mm. W lipcu i sierpniu 1942 roku przekonwertowano 170 sztuk ciągników 37L w Baukommando kpt.Alfreda Beckera w Paryżu i w Krefeld (w kooperacji z firmą Alkett z Berlina). Początkowo pojazdy 7,5cm Pak 40/1 auf Geschützwagen Lorraine Schlepper(f) trafiły do jednostek panzerjägerów w dywizjach piechoty na Froncie Wschodnim, ostatecznie jednak powróciły do służby w okupowanej Francji. W 1943 roku sformowana we Francji 12.Dywizja Pancerna SS „Hitlerjugend” otrzymała trzy niszczyciele czołgów Marder I do celów treningowych. Dowodzony przez teraz już majora Alfreda Beckera Sturmgeschütz Abteilung 200 z 21.Dywizji Pancernej posiadał 24 Mardery I w trakcie walk w Normandii. Okazały się one bardzo skuteczne i Alianci często błędnie brali je za samobieżne działa przeciwpancerne 88mm. Na wiosnę 1944 roku 17.Dywizja Grenadierów Pancernych SS „Gotz von Berlichingen” otrzymała kompanię Marderów I. Wszystkie zostały potem utracone podczas walk w Normandii. W początkach 1944 roku w służbie pozostawało wciąż 131 wozów Marder I, a sześć egzemplarzy używano nawet jeszcze w połowie marca 1945 roku. Budowano także w ograniczonej ilości dwie konstrukcje podobne do Marderów, z zamontowaną haubicą - 10,5cm leFH 18(Sf) auf Gw Lorraine Schlepper(f) oraz 15cm sFH 13/1(Sf) auf Gw Lorraine Schlepper(f).

Marder I (Sd.Kfz.135) na podwoziu Tracteur Blinde 37L.

Dane techniczne pojazdów Marder I na podwoziu Tracteur Blinde 37L

Masa	8200kg
Załoga	4 - 5
Silnik	DelaHaye 103TT / 6-cylindrowy / 70KM
Prędkość	34 - 38km/h
Zasięg	Na drodze: 135 - 150km W terenie: 90km
Zbiornik paliwa	111 litrów
Długość	5,38m
Szerokość	1,88m
Wysokość	2,00m
Uzbrojenie	75mm Pak 40/1 L/46 1 x 7,92mm MG 34
Amunicja	75mm - 40 sztuk 7,92mm - 600 sztuk
Pancerz	5 -12mm

Po upadku Francji Niemcy zdobyli około 600 lekkich czołgów Hotchkiss. W 1942 roku 24 (niektóre źródła podają liczbę 60) francuskie czołgi Hotchkiss H-39 (w tym jeden H-35) przebudowano na samobieżne działa przeciwpancerne. Nowe pojazdy, nazywane również Marder I uzbrojono w działa 75mm Pak 40 L/46 i nadano im oznaczenie 7,5cm Pak 40(Sf) auf Geschützwagen 39H(f). Działo, które można było wychylać w płaszczyźnie poziomej o 30° w lewo i w prawo umieszczono w otwartym od góry przedziale bojowym. Dodatkowym uzbrojeniem był przewożony wewnątrz karabin maszynowy 7,92mm MG 34. Załogę pojazdu stanowiło czterech ludzi, chronionych pancerzem grubości 10 - 34mm. Konwersji dokonano w Baukommando kapitana Alfreda Beckera w Paryżu a także w Krefeld (w kooperacji z firmą Alkett w Berlinie). Wozy te służyły w jednostkach stacjonujących we Francji, w tym w 8.Panzerartillerie Abteilung i Sturmgeschütz Abteilung 200 (dowodzonym przez majora Alfreda Beckera). Wieże pojazdów przebudowanych na transportery broni wykorzystano w fortyfikacjach wraz z czołgami wkopanymi w ziemię w charakterze nieruchomych bunkrów. Wybudowano także pojazdy podobne do Marderów I, posiadające w miejsce działa Pak 40 haubicę 105mm i oznaczone jako 10,5cm leFH 18(Sf) auf Gw 39H(f).

Marder I (Sd.Kfz.135) na podwoziu Hotchkiss H 39.

Marder I (Sd.Kfz.135) na podwoziu Hotchkiss H 39.

Po upadku Francji Niemcy zdobyli około 50 średnich czołgów FCM 36. W 1943 roku 10 z nich przebudowano na samobieżne działa przeciwpancerne, uzbrojone w armaty 75mm Pak 40 L/46. Pojazdy te oznaczone jako 7,5cm Pak 40(Sf) auf Geschützwagen FCM(f) znane też były jako Marder I. Przypominały one inne warianty Marderów I - główne uzbrojenie umieszczono w otwartym od góry przedziale bojowym. 4-osobowa załoga chroniona była pancerzem, którego grubość wahała się od 10 do 40mm. Podobnie jak w przypadku dwóch pozostałych pojazdów Marder I konwersji dokonało Baukommando kpt.Alfreda Beckera w Paryżu i w Krefeld (w kooperacji z firmą Alkett w Berlinie). Wozy te służyły we Francji jako część „Schnelle Brigade West”, którą w 1943 roku wcielono do 21.Dywizji Pancernej, a potem również w ramach 21.Dywizji Pancernej w dowodzonym przez majora Alfreda Beckera Sturmgeschütz Abteilung 200. W limitowanej ilości wyprodukowano także pojazdy wyposażone w haubicę 105mm, oznaczone jako 10,5cm leFH 16/18(Sf) auf Gw FCM(f).

Marder I (Sd.Kfz.135) na podwoziu FCM 36.

Marder I (Sd.Kfz.135) na podwoziu FCM 36.

Marder II / Sd.Kfz.131

7,5cm Pak 40/2 auf Fahrgestell PzKpfw II (Sf)

Marder II (Sd.Kfz.131).

Marder II był samobieżnym działem przeciwpancernym, opartym na przestarzałym czołgu lekkim Panzerkampfwagen II Ausf A/B/C. Uzbrojenie stanowiło działo 75mm Pak 40/2 L/46. Pojazd nosił oznaczenie 7,5cm Pak 40/2 auf Fahrgestell PzKpfw II (Sf). Do konwersji wykorzystano zarówno nowe, jak i używane podwozia i części PzKpfw II, który właśnie wycofano z czynnej służby z powodu niewystarczających możliwości bojowych. W pojazdach Marder II użyto standardowych kadłubów i nadbudówek czołgów wariantu Ausf F, na których montowano nowy przedział bojowy. Załoga wozu składała się z trzech ludzi. Wewnątrz przewożono 37 pocisków kalibru 75mm. Podobnie jak inne pojazdy serii także i ten posiadał otwarty z tyłu i od góry przedział bojowy, zapewniający załodze jedynie minimalna ochronę. Działo mogło być wychylane w płaszczyźnie poziomej o 32° w lewo i 25° w prawo. Dodatkowym uzbrojeniem był przewożony wewnątrz karabin maszynowy 7,92mm MG 34. Grubość pancerza pojazdu wynosiła od 5 do 30mm. Od czerwca 1942 roku do czerwca 1943 roku FAMO, MAN i Daimler-Benz wyprodukowały 576 egzemplarzy wozów Marder II, a dodatkowe 75 sztuk zostało przebudowanych w okresie lipiec 1943 - marzec 1944 roku. Wszystkie pojazdy przydzielono do jednostek Panzerjäger Abteilung - służyły one na wszystkich frontach od lipca 1942 roku do końca wojny. Wybudowano również bardzo małą ilość eksperymentalnych przeciwpancernych dział samobieżnych, opartych na lekkich czołgach Panzerkampfwagen II Ausf A/B/C. Posiadały one nadbudówkę podobną do wozów Marder II, z działem 50mm Pak 38 L/60 (z powodu niedoborów dział 75mm Pak 40). Nosiły one oznaczenie 5cm Pak 38 L/60 auf Fahrgestell Panzerkampfwagen II (Sf)

Marder II (Sd.Kfz.131).

Dane techniczne pojazdów Marder II / Sd.Kfz.131

Masa	10800kg
Załoga	3
Silnik	Maybach HL 62 TRM / 6-cylindrowy / 140KM
Prędkość	40km/h
Zasięg	Na drodze: 190km
Zbiornik paliwa	200 litrów
Długość	6,36m
Szerokość	2,28m
Wysokość	2,20m
Uzbrojenie	75mm Pak 40/2 L/46 1 x 7,92mm MG 34
Amunicja	75mm - 37 sztuk 7,92mm - 600 sztuk
Pancerz	5 - 30mm

Marder II / Sd.Kfz.132

Panzer Selbstfahrlafette 1 fur 7,62cm Pak 36(r) auf Fahrgestell PzKpfw II Ausf D1 und D2

Marder II (Sd.Kfz.132).

Marder II - Sd.Kfz.132 bazował na lekkim czołgu Panzerkampfwagen II Ausf D/E i na wozie Flammpanzer II. Otrzymał on oznaczenie Panzer Selbstfahrlafette 1 fur 7,62cm Pak 36(r) auf Fahrgestell PzKpfw II Ausf D1 und D2, lecz znany był też jako LaS 762. Oznaczenie D1 odnosiło się do pojazdów opartych na PzKpfw II Ausf D/E, natomiast modele D2 opierały się na wozach Flammpanzer II. Mardery II były uzbrojone w zdobyczne radzieckie dywizyjne działa polowe 76,2mm F-22 Model 1936, które w terminologii niemieckiej określano jako 76,2mm Pak 36(r) L/51 i które zostały przystosowane do niemieckiej amunicji 75mm Pak 40. Części z nich nie wyposażono z hamulec wylotowy. Pojazd posiadał wysoką sylwetkę ponieważ przedział bojowy utworzono poprzez podwyższenie przodu i boków nadbudówki. Mieścił on 30 sztuk amunicji do działa, którego kąt wychylenia wynosił 50° w lewo i w prawo. Dodatkowym uzbrojeniem był przewożony wewnątrz karabin maszynowy 7,92mm MG 34. Główną ochronę dla 4-osobowej załogi stanowiła przedłużona osłona działa. Pancerz pojazdu miał grubość 5 - 30mm. W zależności od użytego podwozia i modyfikacji dokonywanych w trakcie produkcji wybudowano trzy warianty tych wozów. Wszystkie różniły się także osłoną działa i konstrukcją nadbudówki. Opracowywanie Marderów II rozpoczęło się w grudniu 1941 roku. Alkett i Wegmann przekonwertowały 201 pojazdów od kwietnia 1942 roku do czerwca 1943 roku. Trafiły one do jednostek Panzerjäger Abteilung, gównie na Froncie Wschodnim, gdzie służyły od kwietnia 1942 roku do początków 1944 roku, kiedy to wycofano je ze służby.

Dane techniczne pojazdów Marder II / Sd.Kfz.132

Masa	11500kg
Załoga	4
Silnik	Maybach HL 62 TRM / 6-cylindrowy / 140KM
Prędkość	55km/h
Zasięg	Na drodze: 220km W terenie: 140km
Zbiornik paliwa	200 litrów
Długość	5,65m
Szerokość	2,30m
Wysokość	2,60m
Uzbrojenie	76,2mm Pak 36(r) L/51 1 x 7,92mm MG 34
Amunicja	7,62mm - 30 sztuk 7,92mm - 900 sztuk
Pancerz	5 - 30mm

Marder II (Sd.Kfz.132).

Marder III / Sd.Kfz.138

7,5cm Pak 40/3 auf PzKpfw 38(t) Ausf H

Panzerjäger 38(t) mit 7,5cm Pak 40/3 Ausf M

Marder III Ausf H (Sd.Kfz.138).

Pojazdy Marder III - Sd.Kfz.138 produkowano w dwóch wariantach - Ausf H i Ausf M. Bazowały one na podwoziach lekkiego czołgu Panzerkampfwagen 38(t), odpowiednio Ausf H i Ausf M. Nosiły one oznaczenie 7,5cm Pak 40/3 auf PzKpfw 38(t) Ausf H i Panzerjäger 38(t) mit 7,5cm Pak 40/3 Ausf M. Obydwa uzbrojono w działo przeciwpancerne 75mm Pak 40/3 L/46, obydwa posiadały też 4-osobową załogę. Wariant Ausf H (Heckmotor - silnik z tyłu) miał przedział bojowy umieszczony w części centralnej, natomiast Ausf M (Mitte - silnik umieszczony centralnie) z tyłu wozu. Przedział bojowy Ausf H był otwarty od góry i z tyłu, Ausf M jedynie od góry. Marder III Ausf H przewoził 38 sztuk amunicji, podczas gdy Marder III Ausf M jedynie 27 sztuk. Działo miało możliwość wychylenia w płaszczyźnie poziomej zarówno w lewo jak i w prawo o 30° (Ausf H) lub 21° (Ausf M). Obydwa pojazdy posiadały dodatkowe uzbrojenie - Ausf H umieszczony z przodu kadłuba karabin maszynowy 7,92mm MG 37(t) a Ausf M przewożony wewnątrz przedziału bojowego karabin 7,92mm MG 34 lub MG 42. Grubość pancerza wahała się od 8 do 50mm w wersji Ausf H i od 8 do 20mm w wersji Ausf M. Marder III Ausf M był ostatnim wariantem serii Marderów i w porównaniu z poprzednimi był znacznie ulepszony - posiadał niższą sylwetkę, pochylony pancerz i znacznie bardziej funkcjonalny przedział bojowy. Od listopada 1942 roku do kwietnia 1943 roku w zakładach BMM wyprodukowano 243 sztuki modelu Ausf H a dodatkowe 175 wozów przebudowano w 1943 roku. Od kwietnia 1943 roku do maja 1944 roku BMM wyprodukowało 975 wozów Ausf M. Marder III Ausf M w trakcie produkcji ulegał modyfikacjom, wczesne warianty różnią się od późnych niektórymi elementami. Pojazdy Ausf H początkowo pod koniec 1942 roku trafiały do jednostek Panzerjäger Abteilung. Później służyły również w oddziałach Waffen SS (np. Leibstandarte SS Adolf Hitler w Rosji, 1942 rok) i Luftwaffe (np. w dywizji Herman Göring w Tunezji i we Włoszech, 1943 rok). W kwietniu 1944 roku 18 wozów Ausf H wyeksportowano na Słowację. Pojazdy Ausf M od maja 1943 roku przydzielano do jednostek Panzerjäger Abteilung. Walczyły one na wszystkich frontach a 1 lutego 1945 roku w służbie pozostawało jeszcze 350 wozów. Mardery III Ausf H i Ausf M wykorzystywano również do produkcji samobieżnych dział, wyposażonych w ciężkie działa piechoty 150mm sIG i oznaczonych Grille/Bison Ausf H i Ausf M. Zaproponowano też projekt pojazdu Panzerjäger 38(t) Ausf M z działem przeciwpancernym 75mm Pak L/60, jednak nigdy nie doszło do jego produkcji. W 1945 roku liczne wozy Marder III Ausf H i Ausf M trafiły na wyposażenie Armii Czechosłowackiej pod oznaczeniem ST-II (Stihac Tanku II).

Marder III Ausf M (Sd.Kfz.138).

Dane techniczne pojazdów Marder III Ausf H i Ausf M

Model	Ausf H	Ausf M
Masa	10800kg	10500kg
Załoga	4	4
Silnik	Praga EPA/2 / 6-cylindrowy / 140KM	Praga AC / 6-cylindrowy / 140KM
Prędkość	Na drodze: 35km/h	Na drodze: 42km/h W terenie: 24kmh
Zasięg	Na drodze: 240km	Na drodze: 185km W terenie: 140km
Zbiornik paliwa	218 litrów	218 litrów
Długość	5,77m	4,95m
Szerokość	2,16m	2,15m
Wysokość	2,51m	2,48m
Uzbrojenie	75mm Pak 40/3 L/46 1 x 7,92mm MG 37(t)	75mm Pak 40/3 L/46 1 x 7,92mm MG 34
Amunicja	75mm - 38 sztuk 7,92mm - 1200 sztuk	75mm - 27 sztuk 7,92mm - 1200 sztuk
Pancerz	8 - 50mm	8 - 20mm

Marder III / Panzerjäger 38(t) / Sd.Kfz.139

Panzerjäger 38(t) fur 7,62cm Pak 36(r)

Marder III (Sd.Kfz.139).

Wariant ten opierał się również na podwoziu lekkiego czołgu Panzerkampfwagen 38(t). Nosił on oznaczenie Panzerjäger 38(t) fur 7,62cm Pak 36(r) i był uzbrojony w radzieckie zdobyczne działo 76,2mm Pak 36(r) L/51, przystosowane do niemieckiej amunicji 75mm Pak 40. Część dział nie posiadała hamulca wylotowego. Standardowe czołgi PzKpfw 38(t) z usuniętą wieżą oraz górną częścią nadbudówki wyposażano w przedział bojowy dla 4-osobowej załogi otwarty od góry i z tyłu. Jedyną ochroną dla załogi była przedłużona osłona działa. Wewnątrz przewożono 30 pocisków do działa, które mogło się poruszać w płaszczyźnie poziomej o 21° w lewo i w prawo. Dodatkowe uzbrojenie stanowił zamontowany z przodu kadłuba karabin 7,92mm MG 37(t). Pojazd posiadał pancerz grubości 10 - 50mm. W okresie kwiecień - listopad zakłady BMM wyprodukowały 344 egzemplarze (177 w oparciu o wariant Ausf G i 167 na podwoziu wersji Ausf H) a dodatkowe 19 przekonwertowano w 1943 roku. Mardery III trafiały do jednostek Panzerjäger Abteilung i służyły głównie na Froncie Wschodnim. Od lipca do listopada 1942 roku 66 wozów wysłano do Afryki Północnej, gdzie służyły w 15.Dywizji Pancernej (33.Panzerjäger Abteilung) i 39.Panzerjäger Abteilung. Okazały się tam bardzo skuteczne przeciwko brytyjskim czołgom Matilda II i często brano je za mobilną wersję działa 88mm. W 1945 roku liczne Mardery III trafiły do Armii Czechosłowackiej jako ST-II (Stihac Tanku II).

Marder III (Sd.Kfz.139).

Dane techniczne pojazdów Marder III / Sd.Kfz.139

Masa	10670kg
Załoga	4
Silnik	Praga EPA / 6-cylindrowy / 125KM Praga EPA/2 / 6-cylindrowy / 140KM
Prędkość	42km/h
Zasięg	Na drodze: 185km W terenie: 140km
Zbiornik paliwa	218 litrów
Długość	5,85m
Szerokość	2,16m
Wysokość	2,50m
Uzbrojenie	76,2mm Pak 36(r) L/51 7,92mm MG 37(t)
Amunicja	76,2mm - 30 sztuk 7,92mm - 1200 sztuk
Pancerz	10 - 50mm

1

111

---