LEWICA POLSKA W KRAJU PODCZAS II WOJNY ŚWIATOWEJ
W 1938 na polecenie Stalina zlikwidowano Komunistyczną Partię Polski ( KPP). Przebiegało to w ten sposób, że do Moskwy zapraszano nowe kierownictwa partii i tam potajemnie ich mordowano.
Komuniści polscy aktywizowali się od czerwca 1941. W tym samym czasie Stalin podjął decyzję, aby w Polsce utworzyć partię o charakterze rewolucyjnym. Chciał on po prostu utworzyć na ziemiach polskich organizację komunistyczną, która dezorganizowałaby Niemcom dostawy na front wschodni.
Komuniści polscy, aktywizując się, tworzyli różne organizacje polityczne:
- biuletynowcy - posiadający własną organizację militarną - Związek Walki Wyzwoleńczej, którego głównym działaczem był Marian Spychalski.
W Moskwie Stalin zdecydował się utworzyć grupę z polskich komunistów, którzy drogą lotniczą, dzięki spadochronom, zostaliby zrzuceni w miejsce okupacji. Utworzono „Grupę Inicjatywną” ( właściwie istniały dwie, pierwsza jednak nie doszła do skutku, gdyż samolot rozbił się). Druga Grupa Inicjatywna została zrzucona pod Wiązowną 28 grudnia 1941.
Marcel Nowotko, Paweł Finder, Bolesław Mołojec współpracowali z komunistami krajowymi (biuletynowcy).
5 stycznia 1942 powstała Polska Partia Robotnicza o charakterze rewolucyjnym.
Komuniści od początku mieli trudności z rozpoczęciem działalności. Niemcy bowiem wyjątkowo tępili ruchy lewicowe. 27/28 kwietnia 1942 gestapo aresztowało ponad 900 osób z ruchu lewicowego. Później osoby te zostały zlikwidowane.
Wewnątrz lewicy toczyły się walki frakcyjne, o to kto będzie generalnym sekretarzem komitetu PPR. Pierwsze był nim Marcel Nowotko. 28 listopada 1942 zginął, jak początkowo twierdzono skrytobójczo. W rzeczywistości jednak zamordował go brat Bolesława Mołojca, na jego polecenie, aby ten mógł objąć stanowisko pierwszego sekretarza. Natomiast Paweł Finder, by stanąć na czele partii, wynajął Janka Krasickiego, aby ten zamordował Mołojca. Liderem został więc Finder. W skład biura politycznego wchodzili także Gomułka, Jóźwiak.
PPR wiedziała, że musi doprowadzić do utworzenia siły militarnej. W 1942 powstała więc Gwardia Ludowa. W maju 1942 I oddział Gwardii Ludowej, dowodzony przez Zubrzyckiego wyruszył do walki. W sierpniu został rozbity.
1 marca 1943 powstała pierwsza deklaracja programowa - Mała Deklaracja PPR = deklaracja” O co walczymy?”. Zgodnie z nią, chcąc rozwiązać aparat prolondyński, po uzyskaniu niepodległości, rząd miał zostać wyłoniony przez demokratyczne wybory. Planowano także reformy społeczne, które wtedy nie zostały jeszcze dokładnie określone.
W lutym 1943 komuniści wpadli na pomysł, by poprowadzić rozmowy z AK. W momencie prowadzenia rozmów z komunistami ( luty-kwiecień 1943), AK była cały czas szykanowana przez nich. Komunistom nie podobało się przede wszystkim to, że 80% AK ma zająć się planem „Burza”, a tylko 20% walką bieżącą. Uważali oni, że Armia Krajowa stoi z bronią u nogi. Kiedy w kwietniu 1943 na jaw wyszła sprawa katyńska, AK postawiła PPR warunek. Godziła się na kontynuowanie rozmów, jeżeli komuniści potępią zbrodnię katyńską. Ci jednak nie zrobili tego, gdyż ich mocodawcą była Moskwa.
Po zerwaniu rozmów z AK komuniści założyli organizację Związek Walki Młodych ( od nazwy pisma „Walka Młodych” wydawanego w latach 1942/43).
W listopadzie 1943 Finder został aresztowany przez gestapo i zakatowany na alei Szucha. Po zamordowaniu Findera na czele partii stanęło nowe kierownictwo. Pierwszym sekretarzem PPR został Gomułka, do biura politycznego wchodzili także Jóźwiak, Bierut (* był agentem NKWD).
Władysław Gomułka w listopadzie 1943 wydał drugą deklarację programową - Deklaracja Duża = druga deklaracja programowa „O co walczymy?”. Stanowiła ona powtórzenie Deklaracji Małej. Pewne rzeczy zostały jednak rozwinięte. Nadal postulowano, że Polska prolondyńska nie ma prawa dojść do władzy po odzyskaniu niepodległości. Władzę miał bowiem objąć Rząd Tymczasowy, a następnie przeprowadzone miały zostać demokratyczne wybory. Polska po II wojnie powinna odnotować przyrost terytorialny ( ziemie piastowskie). Precyzowano także wizję reform społecznych:
- miała nastąpić nacjonalizacja przemysłu - co było jedynie wybiegiem propagandowym, (chodziło bowiem o upaństwowienie przemysłu przez komunistów); *potwierdził to jakby Gomułka w 1946 mówiąc: „Władzy raz zdobytej nie oddamy nigdy”
- precyzowano na czym miały polegać reformy rolne - chodziło o parcelację ziemi obszarniczej między małorolnych i bezrolnych chłopów; miało to na celu głównie zdobycie wśród nich sympatyków nowego ustroju.
W noc sylwestrową 1943/44 utworzono Krajową Radę Narodową - podziemny parlament polityczny. Pierwszą jej decyzją było przemianowanie Gwardii Ludowej w Armię Ludową (= Gwardia Ludowa + niektóre oddziały Batalionów Chłopskich, milicja robotnicza).
Robotnicza Partia Polskich Socjalistów (RPPS) stanowiła najmniejszą formację w podziemiu.