III 1 doc

Przeznaczenie , fatum, los, nieodwołalna konieczność. Starożytni Grecy wierzyli że człowiek ma przypisany z góry, zaprogramowany los, bieg wydarzeń w życiu, których nie da się uniknąć. Właśnie fatum decydowało o życiu bohaterów. To co zrządzone przez bogów, przepowiedziane przez wyrocznie musi spotkać człowieka i nie ma od tego ucieczki. Jest to z reguły zapowiedź nieszczęścia. Przeznaczeniu, musi ulegać cały Olimp. Nawet bogowie nie potrafią człowieka wybawić od śmierci wbrew woli przeznaczenia.
Wierzenia te ukształtowały się w micie o Mojrach.
Mojry, Parki są córkami nocy i nazywają się: Kloto, Lachezis i Atropos.. Przędą one nić żywota ludzkiego, którą w końcu najstarsza z nich , nieubłagana Atropos, przecina w godzinę śmierci.
Od nich zależało życie ludzkie: wzywano je przy urodzeniu dziecka, państwo młodzi składali im ofiarę w dzień ślubu. Widziano w nich strażniczki ładu panującego we wszechświecie i w stosunkach ziemskich. Miały swoje ołtarze i świątynie.

Fatum miało decydujący wpływ na losy ludzi, na losy bohaterów, często dzięki przepowiedniom znali oni swą przyszłość i próbowali ją zmienić, bezskutecznie, cokolwiek robili wróżba spełniała się.

PRZYKŁADY:
- Mit o Edypie
Królowi Teb, Lajosowi z rodu Labdakidów, wyrocznia przepowiedziała, ze zginie z ręki syna. Toteż gdy po kilku latach żona jego Jokasta, siostra Kreona urodziła syna, król kazał przekłuć mu pięty żelaznymi kolcami i porzucić w górach. Dziecko dostało się do rak pasterza, a ten oddał go pod opiekę bezdzietnemu władcy Koryntu, Polibosowi. Nazwano chłopca Edypem. Gdy dorósł udał się do wyroczni delfickiej, która ostrzegła go, że zabije swojego ojca a ożeni się z matką. Oddalając się z Koryntu, aby uniknąć przepowiedni, wdał się Edyp w kłótnie z napotkanym podróżnikiem i zabił go, a było to Lajos , jego ojciec. Następnie Edyp doszedł do Teb, gdzie sfinks, straszliwy potwór o ciele lwa, twarzy i piersi kobiecej i skrzydłach ptaka, porywał ludzi., oznajmiwszy że nie przestanie tego czynić póki ktoś nie rozwiąże jego zagadki. Młodzieniec rozwikłał a zrozpaczony sfinks rzucił się w przepaść. Edyp w nagrodę otrzymał królestwo i rękę Jokasty, nie wiedząc że jest ona jego matką. Mieli 4 dzieci: Polinejkesa, Eteoklesa, Antygonę i Ismenę. Nad królestwem zapanowała klątwa. Wieszcz Terezjasz wyjaśnił przyczyny nieszczęść - Edyp był ojcobójcą i grzeszy kazirodztwem. Z rozpaczy król wykuł sobie oczy a Jokasta powiesiła się.
Rządy w Tebach objęli Polinejkes i Eteokles, mieli oni co rok wymieniać się na tronie. Eteokles jednak nie dotrzymał słowa, więc Polinejkes znalazł sojusznika , napadł na Teby, i w wyniku wojny zginęli obaj bracia. Kreon, nowy król Teb wydał zakaz pochowania zwłok zdrajcy Polinejkesa. Antygona nie usłuchała rozkazu, za karę poniosła śmierć.

-Mit o Parysie i wojnie trojańskiej
Parys był synem Priama, króla Troi. Przed jego urodzeniem, matka Hekaba miała sen, że wydała na sen żagiew od której spłonęło całe miasto. Wróżbici wyjaśnili, że syn którego urodzi stanie się przyczyną zagłady państwa. Toteż gdy chłopiec przyszedł na świat oddano go pasterzom ,aby go porzucili w górach. Tak tez uczynili, ale gdy po kilku dniach jeden z nich zauważył że porzucone dziecko karmi niedźwiedzica własną piersią, wzruszył się i zabrał je do domu. Chłopiec wyrósł na ślicznego pasterza, nie wiedząc nic o swoim królewskim pochodzeniu. Pewnego razu Dzeus polecił mu rozstrzygnąć spór, jaki powstał pomiędzy boginiami o złote jabłko z napisem „Dla najpiękniejszej”. Parys przyznał palmę pierwszeństwa Afrodycie, gdyż ta obiecała mu za żonę Helenę, najpiękniejszą kobietę na świecie. W niedługim czasie po tym wydarzeniu, odbyły się igrzyska i Parys wziął w nich udział. Po odniesieniu zwycięstwa zaproszono go na dwór królewski, gdzie została odkryta tajemnica jego pochodzenia i przyjęto go do grona książąt. Następnie Parys, pojechał gościnnie do Sparty, na dwór króla Menelaosa i lekceważąc prawa gościnności porwał stamtąd Helenę, jego żonę i uwiózł do Troi. Obrażeni Grecy wysłali posłów (Menelaosa i Odyseusza),żądając wydania porwanej. Lecz Priam ustąpił synowi i wbrew uczciwości i rozsądkowi pozwolił zatrzymać Helenę. O Helenę upomnieli się wszyscy solidarni z Menelaosem wodzowie achajscy i z wielkim wojskiem przyciągnęli pod Troję, przysięgając zemstę. Dziesięcioletnia wojna skończyła się całkowitą zagładą miasta. Taka była wola bogów, dla których Troja była polem rozgrywek i rywalizacji.

-Mit o Achillesie
Jego matka Tetyda, chcąc mu zapewnić nieśmiertelność kąpała go w Styksie, dzięki czemu ciało Achillesa stało się odporne na wszelkie ciosy, z wyjątkiem pięty, za którą go trzymała . Kiedy wybuchła wojna trojańska, Tetyda ukryła chłopca na dworze króla Lykomedes, przebranego za dziewczynkę, aby uchronić go od udziału w niej. Odyseusz podstępem zaciągnął chłopca na wojnę. Achilles zginął ugodzony w piętę.

-Mit o Perseuszu
Król Argos, Akrizjos, dowiedział się od wyroczni, że jego wnuk, syn Danae pozbawi go życia. Na wszelki wypadek zamknął dziewczynę w wieży, licząc na to, że nie zostanie nigdy matką. Nic z tego - Dzeus, pod postacią złotego deszczu przedostał się do Danae i sprawił, iż zaszła w ciążę. Urodził się Perseusz. Przerażony król kazał matkę z niemowlęciem wsadzić do skrzyni i utopić. Nie udało się - Danae wyłowiono na wyspie Serifos, uratowano i po latach wrócili do Argos - Perseusz niechcący podczas igrzysk ugodził śmiertelnie dziadka rzucając dyskiem.

-„Iliada” Homer
Przed przybyciem do brzegów Azji, wodzowie achajscy zebrali się na modlitwę. Nagle spoza ołtarza wysunął się wąż o łusce ognistej, wspiął się na jawor, gdzie pod osłoną liści było gniazdo a w nim stado wróbli. Było ich osiem a matka dziewiąta, wąż pożarł je wszystkie i skamieniał. Wróżbita Kalchas tak odczytał tę wróżbę: dziewięć lat wojować będę, a dopiero w dziesiątym roku zwyciężą Trojan.
Wypełniła się przepowiednia Kalchasa. Dziewięć lat upłynęło zanim Achajowie zdobyli Troję.
Kasandra była córką Priama i siostrą Parysa. Otrzymała dar proroctwa, lecz nikt jej nie wierzył. Przepowiedziała nieszczęścia wynikające z porwania Heleny i przestrzegała przed drewnianym koniem, daremnie.
Przed pojedynkiem Achilles i Hektora, Dzeus składa na złocistych szalach „dwa losy ponurej śmierci: na jednej Achillesowy, a na drugiej Hektora”. Szala z losem Hektora opada w dół z tego powodu Apollo już go opuszcza, natomiast Atena wspierając Achillesa zachęca podstępnie Hektora do walki. (bogowie poddają się przeznaczeniu)
W utworze tym widoczne jest:
* podporządkowanie się Mojrze obu światów a nawet Dzeusa
* przesądzenie z góry o losie bohaterów
* działanie Mojry za pośrednictwem bogów wyrazem niezmiennego porządku świata; los Troi, jej zagłada została przesądzona na samym początku wyprawy
ponad to patrz mit o Parysie i Achillesie

-„Antygona” Sofokles
Antygona ofiarą fatum, nad całym jej rodem wisi klątwa bogów (patrz mit o Edypie). Sama nie jest winna hańby swojego rodu.
Terezjasz przepowiada Kreonowi że jeśli nie zmieni swego wyroku ( kary śmierci dla Antygony i zakazu grzebania ciała Polinejkesa) to straci syna ,a dom jego pogrąży się w żałobie i miasta wystąpią przeciwko niemu. Wówczas król zmienia decyzje. Poleca uwolnić Antygonę i pogrzebać zwłoki jej brata. Jednak jest już za późno na ułaskawienie, gdyż dziewczyna sama odebrała sobie życie. Hajmon z rozpaczy wbił sztylet we własny bok a jego matka, Eurydyka przebiła się mieczem, po stracie syna.

Fatum miało zwykle negatywny wydźwięk, oznaczało zły los, walkę człowieka z przewyższającymi go siłami.
Fatalizm jest to postawa człowieka, który wierzy w przeznaczenie, ów odgórny scenariusz wypisany każdemu człowiekowi - nieodwracalny, konieczny - i niestety, najczęściej chodzi o nieszczęśliwe wydarzenia