Republika- ustrój, w którym wybierane są najwyższe organy władzy państwowej w tym głowa państwa (prezydent) na określony czas
a)demokratyczna- przez ogół uprawnionych obywateli (demos-kratos- rządy ludu), np. Republika Federalna Niemiec, Francja, Włochy
b)autorytatywna- przez wąskie, z reguły najbogatsze grupy społeczeństwa, np. Wenecja w XIV- XVIw., Rzeczpospolita Krakowska w latach 1815-1846 roku
c)ograniczona- prezydent wybierany na określony czas, z ograniczoną możliwością ponownego wyboru;
Trójpodział władzy:
a) ustawodawcza:- ustanawiająca prawa
- sejm i senat
-posłowie i senatorowie to przedstawiciele narodu
Sejm- wybierany jest w 5 przymiotnikowych wyborach
a)460 posłów
b)zasady prawa wyborczego:
-powszechne: zakaz stosowania cenzusów wyborczych, każdy z nas ma czynne i bierne prawo wyborcze,
-równe: każdy wyborca dysponuje jednakową ilością głosów,
-bezpośrednie- wyboru posła czy senatora dokonuje bezpośrednio sam wyborca, nie korzystając z żadnych ciał pośredniczących,
-proporcjonalne- każda z partii zgłaszających listy kandydatów otrzymuje mandaty w stosunku proporcjonalnym do liczby uzyskanych głosów,
-tajne- umożliwia nam swobodne podejmowanie decyzji o wyborze, wypełniamy karty wyborcze za specjalnymi zasłonami i wrzucamy do urny osobiście
Senat - wybierany jest w 5 przymiotnikowych wyborach
a)100 senatorów
b)zasady prawa wyborczego:
-powszechne, bezpośrednie, tajne, większościowa- przewidziane do rozdziału mandaty uzyskają ci kandydaci, którzy otrzymali najwięcej głosów, wyborca ma prawo zgłoszenia protestu przeciwko ważności wyborów
c)wymagania by zostać senatorem:
- skończone 30 lat i ma prawo wybierania
Kadencyjność obu izb: 4lata
a)skrócenie kadencji:
-sejm podejmie taką uchwałę większością kwalifikowaną 2/3 głosów
-jeśli zdecyduje o tym prezydent
-skrócenie kadencji sejmu oznacza równoczesne skrócenie kadencji senatu
b) wykonawcza:- wprowadza wszystko to co wprowadzi władza ustawodawcza w życie
prezydent RP
a)wybory powszechne- kadencja 5 letnia
b)wczesne zakończenie kadencji spowodowane:
-śmiercią, stanem zdrowia, zrzeczeniem się prezydentury, orzeczenie trybunału stanu
c)odpowiedzialność konstytucyjna przed trybunałem stanu
d)wybór prezydenta zniesiony przez konstytucję w 1952roku, a ponownie wprowadzony 7 kwietnia 1989 roku
e)siedzibą prezydenta RP jest pałac Radziwiłłów (wybudowany w 1643-1645r)
c)sądownicza:- jest od sądzenia
-sądy i trybunały
-sądy: rozstrzyganie sporów na podstawie ustawy (wymiar sprawiedliwości)
-trybunały: rozstrzyganie sporów konstytucyjnych, zarówno w sferze stanowienia, jak i stosowania prawa
Funkcje parlamentu:
-ustrojodawcza- ta funkcja parlamentu związana jest z jego możliwością ustalania bądź zmiany ustroju politycznego, społecznego lub ekonomicznego państwa
-ustawodawcza- polega na regulowaniu określonych sfer życia społecznego za pomocą ustawy przysługuje posłom (min 15) i komisjom sejmowym, senatowi (jako całej izbie), prezydentowi, Radzie Ministrów, grupie co najmniej 100tys obywateli
-kontrolna- prawo sejmu do kontrolowania rządu i innych organów państwowych
*wotum zaufania- uchwała parlamentu wyrażająca poparcie dla polityki lub programu działania rządu
*wotum nieufności- jest to odmowa poparcia dla dotychczasowego rządu lub konkretnego ministra, prowadząca do dymisji rządu; mogą go zgłosić tylko posłowie
*expose- wypowiedź szefa lub innego członka rządu na temat programu rządu
*absolutorium- zatwierdzenie działalności finansowej rządu
*zapytania i interpretacje poselskie- żadanie urzędowych wyjaśnień od członków Rady Ministrów
-kreacyjna: możliwość tworzenia przez sejm i senat różnych organów państwowych
Konstruktywne wotum nieufności-wotum nieufności wyrażone rządowi, wskazujące jednocześnie kandydata na nowego premiera, ostatnio PIS zgłosił Prod, Glińskiego
Trybunał Konstytucyjny- 9 letnia kadencja, 15 sędziów, orzekanie o konstytucyjności i legalności aktów prawnych
Kompetencje:
a)prezydenta
-w stosunku do parlamentu: inicjatywa ustawodawcza, prawo weta zawieszającego w stosunku do ustawy, podpisywanie ustaw , zarządzanie wyborów, zwoływanie pierwszego posiedzenia, skracanie kadencji sejmu (parlamentu),
-w stosunku do Rady Ministrów: powoływanie rządu, dokonywanie na wniosek premiera zmian w składzie rządu, zwoływanie Rady Gabinetowej,
-w stosunku do władzy sądowniczej: powoływanie sędziów na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa, powoływanie prezesów Sądu najwyższego,
-w zakresie stosunków zagranicznych: reprezentowanie państwa w stosunkach międzynarodowych (głowa państwa), zatwierdzanie i wypowiadanie umów międzynarodowych,
- w zakresie zwierzchnictwa sił zbrojnych i obronności państwa: zwierzchnik sił zbrojnych np. wprowadzenie stanu wojny, stanu wojennego lub stanu wyjątkowego
-tradycyjne uprawnienia głowy państwa: nadawanie obywatelstwa, tytułów naukowych, odznaczeń, posiada prawo łaski
b)prokuratury
-podporządkowana ministrowi sprawiedliwości, strzeżenie praworządności, czuwanie nad ściganiem przestępstw oraz sprawowanie funkcji oskarżyciela publicznego przed sądami
c)rady ministrów:
-kierują działaniami resorty, ministrowie „bez teki” (wypełniają konkretnie powierzone przez premiera zadania); prezes rady ministrów- premier: reprezentuje rząd, radę ministrów; organizuje i kieruje pracami rządu; kontrola pracy rządu; kontroluje pracami całej administracji państwowej
d)sądu
- sąd najwyższy: nadzór nad sądami powszechnymi i wojskowymi w zakresie orzekania. Skład: pierwszy prezes, prezesi i sędziowie;
-sądy powszechne: (rejonowe, okręgowe i apelacyjne) rozstrzygają wszelkie sprawy z zakresu prawa karnego, cywilnego, rodzinnego i opiekuńczego
naczelny sąd administracyjny- kontrolowanie zgodności decyzji administracji publicznej z prawem
-rejonowe- najniższa instancja, rozpatruje wszystkie sprawy oprócz tych które są przypisane sądom okręgowym, okręgowe-rozpoznają odwołania (apelacje0 od orzeczeń sądów rejonowych, apelacyjne- rozpatrują odwołania od orzeczeń sądów okręgowych, grodzkie- przejęły sprawy po zlikwidowanych kolegiach do spraw wykroczeń
Trybunał stanu- kadencyjność sejmu- 4 lata, odpowiedzialność państwowa i konstytucyjna, urzędników państwowych (stanowiono)
NIK- Najwyższa Izba Kontroli- kontrola działalności organów państwa administracji rządowej, jest niezależna od egzekutywy, którą ma kontrolować
Podział państwa:
-p. demokratyczne: władza oparta na trzech konstytucyjnych zasadach: suwerenność narodu, trójpodział władzy (wykonawcza, sądownicza, ustawodawcza) i pluralizmu politycznego (Grecja)
*p.liberalne- czołowa pozycja parlamentu wśród organów państwowych (Wielka Brytania, USA w 1929r.)
*p.socjalne- duża aktywność państwa w sferze gospodarczej i polityce socjalnej
-p. autorytarne: silna władza wykonawcza w rękach jednostki; to państwo w którym nie ma warunków do działania społeczeństwa obywatelskiego i idei samorządności (Portugalia do 1974r)
-p. totalitarne: bezwzględna władza w rękach jednej partii; stanowi zagrożenie dla demokracji (ZSRR, NSDAP)
Monarchia- władza jednej osoby z reguły dziedziczna, monarchia jest typu konstytucyjnego
władza w rękach monarchy sprawującego ją dożywotnio
*nieograniczone (np. m. despotyczna w starożytnym Egipcie, absolutna we Francji w XVIII); władza monarchy jest podzielna, jednolita, pochodząca od Boga
*ograniczone (np. w m. konstytucyjna w Monako, parlamentarna w Belgi, Norwegii, Hiszpanii); pozycja monarchy określona jest przez konstytucję, a władza ogranicza się do funkcji reprezentacyjnych i ceremonicznych
Legitymizacja władzy- uznanie przez społeczeństwo określonego systemu politycznego za najbardziej odpowiedni dla niego
Koncepcje genezy państwa:
-umowa społeczna: 18-wieczny pomysł (Rousseau), państwo jest umową społeczną, umowa między członkami społeczeństwa a zaczątkiem państwa.
-teoria podboju i przemocy (Gumplowicz)- powstanie państwa w wyniku podboju plemion słabszych przez silniejsze
-koncepcja teistyczna (św. Augustyn)- boskie pochodzenie władzy państwowej
-koncepcja marksistowska (Fryderyk Engels)- powstanie państwa wynikiem rozpadu wspólnoty pierwotnej i wytworzenia się klas społecznych
Patologia władzy:
Alienacja władzy- rodzaj patologii (deformacji we władzy), polegający na izolacji i dystansowania się od organów państwa od społeczeństwa.
Centralizacja uprawnień- skupienie uprawnień decyzyjnych w rękach władzy i ograniczenie kompetencji władzy lokalnej:
-Centralizacje biurokratyczną - polegająca na skupieniu władzy na szczeblu centralnym.
-Centralizacje technokratyczną - rządy specjalistów, których fachowa wiedza ma bezpośredni wpływ na decyzje polityczne organów państwowych.
-Centralizacje militarystyczną - występująca w wypadku wojska i dowódców wojskowych, przyczyniająca się do wzrostu nakładów na armię oraz rozwoju przywilejów oficerskich ponad rzeczywiste potrzeby
-Centralizacje plutokratyczną gdy wąska grupa ludzi najbogatszych (elita finansowa) skupia w swoim ręku zarówno władzę polityczną jak i ekonomiczną.
Biurokratyzacja władzy- bezduszne przestrzeganie przepisów i ich niepotrzebne mnożenie, , dzięki którym urzędnik może uniknąć osobistej odpowiedzialności za podejmowane decyzje, podnieść polityczną i społeczną rangę swej funkcji, a przez to zwiększyć swą władze nad obywatelem
Oligarchizacja grup rządzących - inny typ alienacji władzy. Polega na tym, że elity władzy oddzielają się od społeczeństwa nie podlegając (arogancja) władzy - stoją ponad prawem
Brutalizm władzy polityki- wymuszenie posłuszeństwa obywateli przez przemoc
Korupcja - dawanie łapówek, przyjmowanie korzyści majątkowych przez osoby sprawujące władzę w zamian za określone decyzje.
Partykularyzm - dbanie o jednakowy o własny interes z pominięciem interesu ogółu
Nepotyzm - obsadzanie wysokich stanowisk krewnymi (poplecznictwo)
Klientelizm - oparcie władzy na układach i wzajemnych zależnościach politycznych]
Oligarchia władzy- władza skupiona w wąskiej grupie
Inwigilacja- śledzenie, tajny nadzór nad kimś
Brutalizacja polityki- wymuszenie posłuszeństwa obywateli przez przemoc