Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa
Im. Witelona w Legnicy
Ewa Dobrzyńska
Proces socjalizacji dzieci i młodzieży
Legnica, 2008/2009
Pedagogika, rok I, gr II
Spis treści
1. Wprowadzenie w problematykę socjalizacji
1.1 Pojęcie socjalizacji……………………………………………………………....…3
1.2 Rozwój społeczny, uspołecznienie i dojrzałość społeczna………………...............3
1.3 Działania pro-społeczne………………………………………………….………...3
1.4 Działania a-społeczne……………………………………………………………...5
2. Środowiskowe determinanty socjalizacji
2.1 Rodzina a rozwój społeczny dziecka……………………………………….……...5
2.2 Przedszkole i szkoła………………………………………………..........................6
2.3 Grupy rówieśnicze…………………………………………………………………6
3. Rozwój społeczny dziecka w wieku 0-7 lat
3.1 Rodzina a socjalizacja dziecka w pierwszych latach życia………………………..6
3.2 Aktywność społeczna niemowlęcia……………………………………………......7
3.3 Kontakty społeczne w wieku po niemowlęcym…………………………………...7
3.4 Aktywność zabawowa w wieku przedszkolnym…………………………………..7
4. Rozwój społeczny w młodszym wieku szkolnym
4.1 Rodzina a socjalizacja dziecka……………………………………………………..8
4.2 Rola szkoły w rozwoju społecznym dziecka……………………………………….8
4.3 Współżycie społeczne w klasie szkolnej…………………………………………...9
4.4 Kontakty koleżeńskie………………………………………………………………9
5. Rozwój społeczny dziecka w wieku dorastania
5.1 Organizacje młodzieżowe………………………………………………………….9
5.2 Paczki i bandy………………………………………………………………………9
5.3 Przyjaźń a rozwój społeczny młodzieży……………………………………………10
5.4 Rozwój uczuć moralno-społecznych……………………………………………….10
1. Wprowadzenie w problematykę socjalizacji
1.1 Pojęcie socjalizacji używane jest w wielu dziedzinach nauk m. in. w pedagogice, psychologii, filozofii, socjologii, ekonomii politycznej. Także posługują się tym pojęciem pracownicy kulturowo-oświatowi, dziennikarze, działacze społeczni, publicyści czy też dziennikarze. Zadania związane z procesem socjalizacji są realizowane przez rodziców, nauczycieli oraz pracowników różnych instytucji oświatowych i kulturowych podejmujący określone formy działalności wychowawczej.
1.2 Rozwój społeczny jest jednym ze składników rozwoju psychofizycznego obejmującego także rozwój emocjonalny, umysłowy i fizyczny. Kontakty społeczne zależą od rozumienia sytuacji występujących we współżyciu społecznym, zdolności zapamiętywania, wyobrażania sobie oraz przewidywania skutków swojego działania. Są one również ściśle powiązane z rozwojem procesów emocjonalnych, które mają wpływ na kontakty osoby z otoczeniem. Rozwój społeczny łączy się także z rozwojem fizycznym, ponieważ wytworzone w jego przebiegu indywidualne właściwości budowy i funkcjonowania organizmu mogą oddziaływać na współżycie społeczne osoby. Rozwój społeczny polega na zmianach zachodzących w poszczególnych okresach życia w zakresie przejawianych form aktywności społecznej. W rozwoju społecznym szczególnie ważną rolę odgrywają kontakty z członkami rodziny, z nauczycielami, w uczelni, w zakładzie pracy, różnych organizacjach. Uspołecznienie to nabycie pewnych umiejętności, zachowań utrwalonych i wymaganych w danym społeczeństwie. Osoba uspołeczniona to taka, która działa na rzecz określonej grupy społecznej i przestrzega dyscypliny, która tam panuje. Powinna też ona przejawiać swoją postawą gotowość do współpracy oraz troskę o mienie ogółu. Głównymi cechami osoby uspołecznionej są: solidarność i ofiarność w wypełnianiu obowiązków grupowych oraz rzetelność. Uspołecznienie młodszych dzieci stanowi jeden z najważniejszych problemów w systemie wychowania, ponieważ to, jak uspołecznione będzie dziecko wpłynie na jego funkcjonowanie w społeczeństwie. Dojrzałość społeczną może jednostka osiągnąć w różnym wieku. Jednak to w jakim wieku dziecko osiągnie dojrzałość społeczną zależy od osobistych i środowiskowych warunków socjalizacji oraz od tego jak dużą wagę przywiązuje się do pomocy w rozwoju społecznym jednostki. Dojrzałość społeczną można zmierzyć dzięki stopniowi uspołecznienia jednostki. Im wyższy jest stopień uspołecznienia danej jednostki tym większą wykazuje on dojrzałość społeczną.
1.3 Najogólnej działanie pro-społeczne można określić jako działanie korzystne, pożyteczne dla danej grupy społecznej. Działania pro-społeczne zachodzą w procesie socjalizacji poprzez oddziaływanie grupy reprezentującej określoną kulturę na jej członka. Działania pro-społeczne tworzą występujące w nim postawy pro-społeczne. Wśród postaw pro-społecznych wyróżnić można: postawę sprawiedliwości, życzliwości i poświęcenia się dla innych-altruistyczną. Postawa sprawiedliwości jest to postawa kształtująca się w procesie socjalizacji. Uwidacznia się ona w występowaniu u jednostki działania sprawiedliwego, które tworzą czynności takie jak np.: unikanie faworyzowania lub też dyskryminacji niektórych członków grupy, nagradzanie czy też karanie stosowne do osiągniętych zasług lub przewinień, obiektywne ocenianie cudzego lub własnego działania itp. Na powstanie tej postawy u osobnika wpływają inni członkowie grupy w szczególności, gdy kary i nagrody są adekwatne do zasług lub przewinień innych członków grupy, ocena ich działania jest rzetelna i obiektywna, przestrzega się w tej grupie zasad praworządności. Omawiana postawa sprawiedliwości może przejawiać się w tym, że szef danej firmy nie faworyzuje pracowników, dziecko potrafi przyznać się mamie że to ono zbiło wazon a nie jego młodsze rodzeństwo. Postawa sprawiedliwości ulega pewnemu przekształcaniu w procesie socjalizacji starszych dzieci i młodzieży. W pierwszej fazie tej ewolucji działanie sprawiedliwe rozumiane jest jako nagradzanie i karanie stosownie do zasługi czy też przewinienia. Sprawiedliwość ta określana jest jako sprawiedliwość restrybutywna. Druga faza, zwana sprawiedliwością dystrybutywną powiązana jest z jednakowym traktowaniem innych ludzi, unikaniem faworyzowania lub też dyskryminacji innych ludzi. Jednak dojrzała postawa sprawiedliwości powinna zabierać w sobie tak postawę restrybutywną jak i dystrybutywną. Rodzice, nauczyciele, wychowawcy i inni opiekunowie powinni wobec dziecka stosować zasłużone kary i nagrody oraz unikać wyróżniania jak i dyskryminowania poszczególnych członków. Kolejną postawą pro-społeczną jest postawa życzliwości, która zapobiega powstawaniu konfliktów w grupie czy też pomiędzy grupami, sprzyja powstawaniu atmosfery wzajemnego zaufania oraz ułatwia kontakty interpersonalne. Życzliwy stosunek rodziców do dzieci, kierownika zespołu dziecięcego wobec jego członków, nauczyciela do ucznia to podstawowy warunek wytwarzania u dzieci i młodzieży postawy życzliwości. Kształtowaniu się postawy życzliwości u nich sprzyja też przejawianie jej przez grupę do której należy dane dziecko czyli jeśli w zespole jakim może być klasa panuje atmosfera życzliwości i grupa pomaga poszczególnym jej członkom, wtedy wytwarza się u nich postawa życzliwości. Inny socjalizujący wpływ grupy na jednostkę może być następstwem życzliwości jakiejś organizacji dziecięcej czy młodzieżowej wobec dziecka. Przykładem postawy życzliwości może być udzielanie dzieciom pomocy czy też rad ułatwiających pokonanie trudności. Kolejnym przykładem życzliwości może być pocieszanie dziecka, które spotkało jakieś niepowodzenia. Dzieci objawiają swoją życzliwość pomagając starszym sąsiadom wnieść zakupy do mieszkania, ustąpieniem miejsca starszej osobie w autobusie. Postawą pro-społeczną jest także postawa poświęcania się dla innych. Przejawia się ona w rezygnacji ze swojego dobra na rzecz dobra innych, w poświęceniach, wyrzeczeniach. Przykładów takich postaw jest wiele: wolontariusze zbierający na mrozie pieniądze na jakiś dom dziecka, osoba która ryzykując utratą własnego życia rzuca się na pomoc tonącemu człowiekowi do jeziora. Jednak altruistycznym zachowaniem nie będzie pomoc innym, jeżeli motywacją osoby pomagającej była chęć nagrody, wdzięczności czy też osobistych korzyści. Z tego wynika, że nie wszystkie postawy poświęcenia się dla innych będą postawami pro-społecznymi. Tak, więc postawą altruistyczną nazwiemy postawę która przejawia się we współczuciu, chęci udzielenia pomocy bez jakichś korzyści czy nagród.
1.4 Działanie a-społeczne to takie, które jest szkodliwe dla grupy oraz jest sprzeczne z obowiązującymi w niej normami. Jednak działanie a-społeczne można także szukać w indywidualnych cechach psychofizycznych dziecka, występujących u niej zaburzeniach emocjonalnych oraz niektórych cechach osobowości. Działania a-społeczne tworzą występujące w nim postawy a-społeczne. Wśród postaw a-społecznych wyróżnić można: Postawa egocentryzmu, która przejawia się w nadmiernym skoncentrowaniu na własnej osobie, własnych myślach, uczuciach, pragnieniach, brak dostrzegania innych ludzi i ich potrzeb. Dziecko egocentryczne nie dostrzega i nie uwzględnia w swoim działaniu potrzeb ludzi z jego otoczenia, pragnie być ciągle chwalone, nagradzane i wyróżniane. Nie czuje ono potrzeby pomagania kolegom, rodzicom czy innym ludziom z ich otoczenia. Do postaw a-społecznych zalicza się też postawę egoizmu, którą cechuje między innymi: dążenie do zaspokojenia wyłącznie swoich potrzeb, uzyskanie uległości innych członków grupy, aprobaty, uznania, dominacji. Czynnościom tym towarzyszy zazwyczaj naruszenie norm współżycia społecznego. Dziecko, które wykazuję postawę egoistyczną cechuje to, że innych ludzi nie traktuje jak partnerów, z którymi trzeba współdziałać, lecz jak potencjalnych konkurentów, którzy mogą przeszkadzać w zaspokajaniu własnych potrzeb oraz realizacji osobistych celów. Egoista dąży do osiągnięcia swoich osobistych celów nie zważając na potrzeby innych ludzi. Pomimo, iż jest on zawsze pochłonięty tylko swoją osobą nigdy nie jest usatysfakcjonowany, zawsze jest ogarnięty niepokojem czy aby dość dużo zdobędzie, czy nie zostanie czegoś pozbawiony. Sadyzm jest kolejną postawą a-społeczną, która jest źródłem doznawania przyjemności poprzez sprawianie innym ludziom przykrości czy też bólu. Może być to zarówno ból fizyczny jak i psychiczny.
2. Środowiskowe determinanty socjalizacji
2.1 Rodzina niewątpliwie odgrywa jedną z najważniejszych ról w procesie socjalizacji dzieci i młodzieży. Postawy społeczne człowieka są zdeterminowane tym jak został on wychowany w dzieciństwie. To właśnie rodzina kształtuje podstawowe i najważniejsze postawy społeczne. Rodzice oddziałują na rozwój dziecka poprzez ich metody wychowawcze, dlatego też metody te nie mogą być ani zbyt surowe, rygorystyczne, nie można nadużywać kar, nakazów, ale nie można też być zbyt pobłażliwym dla dziecka, nad opiekuńczym, nie zważać na jego przewinienia. Na przebieg socjalizacji ma też wpływ struktura rodziny, czyli to czy dziecko ma oboje rodziców, czy jest pół sierotą a także liczba i wiek rodzeństwa oraz stosunki pomiędzy poszczególnymi członkami rodziny. Atmosfera współżycia panująca w domu rodzinnym jest jednym z ważniejszych czynników wpływających na przebieg procesu socjalizacji oraz na kreowanie się postaw u dzieci.
2.2 Wychowawcze oddziaływanie szkoły czy przedszkola zależy w dużej mierze od postępowania opiekunów, nauczycieli, gdyż dostarcza dzieciom licznych modeli współżycia z innymi o to nauczyciel swoim zachowaniem oddziałuje na kształtowanie się postaw wychowanków. Ważnym aspektem wpływającym na proces socjalizacji w szkołach i przedszkolach są nagrody lub pochwały za dobre zachowanie, dzięki czemu nauczyciel może wzmocnić postawy pro-społeczne. Tak samo jak pożądane jest stosowanie nagród tak i trzeba stosować kary. Karę należy stosować wtedy gdy wykroczenie nastąpiło w wyniku złej woli dziecka i złe działanie było zamierzone. Ukarane dziecko musi zdawać sobie sprawę z tego, za co została wymierzona mu kara.
2.3 W grupach rówieśniczych wytwarzają się normy społeczne określające pożądane zachowanie jej członków. Wpływa to na proces socjalizacji gdyż przynależność do danej grupy rówieśniczej wymaga podporządkowania się obowiązującym normom. Sprzyja to rozwijaniu się zdyscyplinowania i umiejętności współdziałania. Oddziaływanie grup rówieśniczych dokonuje się za pośrednictwem modeli zachowań innych członków grupy, które mimowolnie stają się przedmiotem naśladowania. Dzieci obserwują swoich kolegów i koleżanki i jeżeli zauważą ze są oni lubiani w grupie za swoje zachowanie i jest ono dobre starają się stać tacy jak oni i naśladują ich zachowanie.
3. Rozwój społeczny dziecka w wieku 0-7 lat
3.1 W pierwszych latach życia rodzina spełnia podstawową rolę wpływającą na proces socjalizacji. Wśród członków rodziny to właśnie matka jest najważniejsza. Powinna ona dbać o zaspokojenie podstawowych potrzeb dziecka, dostarczanie mu pożywienia. Jest ona pierwszym rozmówcą dziecka i jego podstawowym obrońcom. Jej zachowanie wpływa na przebieg socjalizacji nie tylko w dzieciństwie, ale też w późniejszych latach gdyż jej zachowanie staje się modelem współżycia społecznego, dlatego powinna okazywać dziecku miłość, oddanie, ciepło, życzliwość. W wieku po niemowlęcym jak i przedszkolnym wszyscy członkowie rodziny powinni stanowić dla dziecka ja najlepszy wzór, gdyż to ich zachowanie dziecko obserwuje najczęściej i ich zachowanie stanie się pewnego rodzaju wzorcem zachowań pro-społecznych i a-społecznych.
3.2 Niemowlę już w pierwszych miesiącach życia nawiązuje kontakty społeczne z ludźmi z najbliższego otoczenia. Możemy zaobserwować ożywienie, poruszanie kończynami i całym ciałem, wyciąganie rączek, wybuchy śmiechu czy też płaczu, naśladowaniu ruchów osoby, która pochyla się nad niemowlęciem czy też coś do niego mówi. Już od 4 miesiąca życia niemowlę wyraża swoje niezadowolenie wybuchem płaczu czy też krzyku spowodowane brakiem zainteresowania ze strony dorosłych. Uspokaja się dopiero po okazaniu niemowlęciu zainteresowania, czułości. Niemowlę bardzo szybko robi postępy, gdyż już w 5 miesiącu rozpoznaje osoby mające z nim stały kontakt, co wywołuje u niego radość i zadowolenie, które przejawią się w pobudzeniu ruchowym czy też pojawianiu się na twarzy dziecka uśmiechu. Osoby obce wzbudzają u niemowlęcia strach wyrażany zazwyczaj krzykiem lub płaczem. W 7 miesiącu życia usłyszeć można u niemowlęcia gaworzenie, poprzez które dziecko wykorzystuje, aby zwrócić na siebie uwagę osób z otoczenia. Po 10 miesiącu niemowlę naśladuje ruchy innego członka rodziny i chce współdziałać z nimi w zabawie. W okresie niemowlęctwa pojawiają się pierwsze kontakty społeczne z rówieśnikami.
3.3 W wieku po niemowlęcym zaczynają pojawiać się kontakty z innymi członkami rodziny a nie tylko z matką jak to było w okresie niemowlęcym. Dziecko zaczyna przejawiać skłonność do naśladowania rodziców. Upodabnia się do nich później pod względem sposobu zachowania się, mówienia, ubierania. Już dwu letnie dziecko chętnie przebywa w towarzystwie dorosłych bądź też bawi się samo. W trakcie zabawy dziecko nawiązuje kontakty z zabawkami w odniesieniu do których mogą wystąpić czynności pozytywne (opiekowanie się, przytulanie, głaskanie, karmienie) jak i negatywne (uderzanie, rzucanie, rozrywanie, gryzienie). I właśnie wtedy socjalizujące zachowanie rodziców powinno prowadzić do wytwarzania u dziecka postaw pro-społecznych.
3.4 Mnóstwo okazji do nawiązania kontaktów społecznych stwarzają zabawy tematyczne, w których to dzieci naśladują czynności dorosłych. W takich zabawach dzieci łącząc się w małe grupki wykonują czynności polegające na wspólnym kąpaniu, ubieraniu, karmieniu lalki, opiece nad chorym misiem, sprzedawaniu towarów w sklepie. Zabawy ruchowe pełnią istotną rolę w rozwoju fizycznym dziecka i sprzyjają doskonaleniu poszczególnych funkcji ruchowych i zdolności ich koordynacji. W tych zabawach uczestniczą też grupki dzieci, co stwarza okazję do nawiązywania czy też wzmocnienia kontaktów społecznych. Niekiedy w zabawach dochodzi do konfliktów, które przyjmują formę kłótni lub bójek o posiadanie lepszej zabawki. Z drugiej strony w zabawach zaobserwować można współdziałanie, dzielenie się, ofiarowanie zabawek czy też pożyczanie. Z tych względów zabawy odgrywają ważną rolę w procesie socjalizacji dzieci w wieku przedszkolnym. Są trzy rodzaje zabaw stosowanych przez dzieci. Pierwszą z nich są zabawy równoległe, które polegają na tym, że dzieci siedzą blisko siebie, jednak każde z nich zajęte jest sobą i swoimi zabawkami nie zważając na to co robi dziecko obok. W zabawach wspólnych dzieci wymieniają się między sobą swoimi zabawkami i pożyczają je sobie. Żadne dziecko nie ma tu określonej funkcji. Ostatnim rodzajem zabaw są zabawy zespołowe występujące pod koniec wieku przedszkolnego. Występuje tu widoczny podział ról, jedno z dzieci pełni zwykle funkcję organizatora a także inicjatora zabaw.
4. Rozwój społeczny w młodszym wieku szkolnym
4.1 Podstawowym czynnikiem wpływającym na proces socjalizacji dziecka w młodszym wieku szkolnym (7-12lat) są postawy pro-społeczne, które dziecko obserwuje w domu. Wpływ na socjalizację dziecka mają modele aktywności zawodowej czy też społecznej rodziców gdyż to właśnie one mogą skłonić dziecko do aktywnego działania na terenie szkoły czy organizacji dziecięcych. Postawa wzajemnej wrogości występująca pomiędzy członkami rodziny może negatywnie wpłynąć na wychowanie dziecka, gdyż dziecko jest na etapie na którym uczy się od innych norm zachowania. Postawy te udzielać się mogą dziecku, które pod wpływem tych właśnie modeli może zacząć odnosić się wrogo do rówieśników, sąsiadów czy nawet zwierząt w swoim otoczeniu. Niekorzystny wpływ na socjalizację dziecka ma postawa egoizmu rodzinnego, który może przejawiać się za pośrednictwem wywyższania się członków rodziny i uważanie swojej rodziny za lepsza czy bogatszą od innych. Przykład: ubieranie dziecka do szkoły w luksusowe ciuchy, których nie mają inne dzieci. Egoizm rodzinny przejawia się u dzieci, które chwalą się czymś, czego nie mają inne dzieci.
4.2 Dziecko rozpoczynając szkołę wkracza do nowego środowiska, w którym działa system norm regulujących postępowanie uczniów, stawiających im mnóstwo wymagań. Dziecko wkraczając do szkoły staje się uczniem, co łączy się z wykonywaniem przez niego różnych czynności wymagających współdziałania w ramach kontaktów społecznych utrwalanych i nawiązywanych w szkole. Udział w zajęciach wpływa dodatnio na przebieg socjalizacji. Jednym z czynników wpływających na socjalizację jest współzawodnictwo indywidualne o osiąganie jak najlepszych wyników w nauce oraz zachowaniu. Posiada to pozytywną wartość społeczną przyczyniając się do aktywizacji uczniów. Jednak współzawodnictwo indywidualne może mieć negatywne skutki gdyż uczeń dążąc do osiągnięcia jak najlepszych wyników w nauce może swoim zachowaniem ujemnie wpłynąć na współżycie w grupie. Dlatego współzawodnictwo indywidualne musi być kontrolowane przez wychowawców Współzawodnictwo indywidualne powinno być zastępowane grupowym gdyż wtedy uczniowie dążyli być do osiągnięcia sukcesu zespołowego a nie osobistego. Przy współzawodnictwie grupowym rozwija się poczucie wspólnoty i współdziałania z członkami grupy. Eliminuje to tendencje egocentryczne i egoistyczne.
4.3 Na kształtowanie się klasy szkolnej jako grupy społecznej wpływa kilka czynników. Duże znaczenie ma tu aktywność uczniów, co wpływa na treść nawiązywanych przez dzieci kontaktów zabawowych, wytwarzanie się postawy sympatii czy też empatii, na rozwój różnych konfliktów. Rozpoczynając naukę w szkole dzieci przejawiają już jakieś uprzedzenia, zamiłowania, upodobania, postawy. Stosunki interpersonalne kształtują się w klasie pomiędzy poszczególnymi uczniami. Wyróżnić można stosunki rzeczowetakie, które kształtują się w rezultacie wykonywania wspólnie określonych zadań oraz stosunki koleżeńskie i przyjacielski w których ważną rolę odgrywa więź emocjonalna pomiędzy dziećmi. Występują też stosunki międzygrupowe jak i jednostki z grupą. W młodszym wieku szkolnym dzieci zaczynają nawiązywać wyżej wymienione stosunki społeczne, jednak są one dopiero w fazie kształtowania się i nie wywierają istotnego wpływu na rozwój społeczny dziecka.
4.4 Kontakty koleżeńskie zaczynają kształtować się w młodszym wieku szkolnym kiedy to zaczynają tworzyć się grupy wykazujące podobne zainteresowania. Chłopcy grają razem na komputerach, w piłkę nożną, wymieniają informacje na temat ciekawych książek, dziewczynki natomiast wspólnie bawią się lalkami, oglądają fotografie aktorek, słuchają wspólnie muzyki i tańczą. Wtedy właśnie tworzą się kontakty koleżeńskie dzieci wykazujących podobne zainteresowania. Na kształtowanie się kontaktów koleżeńskich wpływają także cechy charakteru i zachowanie. Dzieci chętniej nawiązują kontakty koleżeńskie z osobami pewnymi siebie, miłymi, uczynnymi, dobrze uczącymi się. Pewne znaczenie mają też cechy wyglądu zewnętrznego. Dzieci z przyjemnością nawiążą kontakty z rówieśnikami o zadbanym, czystym ubiorze, przestrzegającymi czystości.
5. Rozwój społeczny dziecka w wieku dorastania
5.1 Niewątpliwie ważną rolę w procesie socjalizacji młodzieży odgrywają organizacje młodzieżowe działające na terenie szkół bądź w młodzieżowych domach kultury, świetlicach, klubach sportowych. Działalności te są bardzo ważne gdyż młodzież w tym wieku szuka towarzystwa rówieśników podejmujących z nimi różne formy działania. Organizacje te pełnią funkcje wychowawcze, które polegają na kształtowaniu właściwych postaw takich jak zaangażowania, aktywności, wrażliwości moralnej na niesprawiedliwość, krzywdę i wyzysk, wzajemnej życzliwości, odpowiedzialności, troski i poszanowanie mienia społecznego. Kształtują one także patriotyzm i kształtują do życia społecznego i działalności zawodowej w społeczeństwie. Przynależność do sprawnie działającej organizacji młodzieżowej wpływa korzystnie na zachowanie się dorastającego człowieka, jego postawy społeczne
5.2 U dorastającej młodzieży występuje tendencja do nawiązywania kontaktów społecznych, która przejawia się u dorastającej młodzieży w uczestnictwie w działalności różnych paczek i band. Paczka jest to nieformalna grupa, której członków łączą wspólne upodobania i zainteresowania pobudzające do podejmowania określonych form działalności towarzysko-rozrywkowej. Osoby te wspólnie spędzają wolny czas, organizują wspólnie imprezy rozrywkowe, wycieczki. Prowadzą oni rozmowy na interesujące ich tematy. Paczki dają poczucie bezpieczeństwa, dają możliwość kontaktów intelektualnych z innymi oraz wytwarzają umiejętność współpracy. Z tych względów spełniają one pozytywną rolę w procesie socjalizacji młodzieży dzięki czemu zdobywają oni dojrzałość zarówno intelektualną jak i społeczną. Czasem jednak paczki mogą sprzyjać niechętnemu lub wrogiemu nastawieniu do osób nie należących do paczki oraz kształtowaniu się postawy elitaryzmu i izolacjonizmu. Czasem członków paczki cechuje snobizm. Dlatego też jest potrzeba zachowania kontroli wychowawczej rodziców lub nauczycieli nad powstającymi paczkami. Kolejnym rodzajem grupy nieformalnej są bandy. Bandy działają inaczej niż paczki, moją one na celu działania a-społeczne, gdyż prowadzą do dewastacji mienia publicznego, kradzieży, pobić, napaści. Członkowie bandy posługują się zazwyczaj słowami niecenzuralnymi, używają alkohol, narkotyki. Banda zazwyczaj posiada swoją nazwę, hasła przewodnie
5.3 Przyjaźń jest to więź łącząca dwie lub więcej osób tej samej płci. Przyjaźni zawsze towarzyszą działania pro-społeczne takie jak udzielanie pomocy, opieki przyjacielowi, życzliwość względem przyjaciela, która może też przechodzić na innych ludzi i dzięki temu przyjaźń wpływa korzystnie na proces socjalizacji, natomiast jej brak u dorastającego człowieka może być powodem zaburzeń w procesie socjalizacji. Tak więc każdy młody, dorastający człowiek powinien mieć przyjaciela któremu będzie mógł ufać, zwierzać się, spędzać z nim czas aby prawidłowo rozwijał swoje kontakty i więzi społeczne.
5.4 U każdego dorastającego człowieka rozwijają się i kształtują uczucia wyższe. Uczucia moralno-społeczne łączą się ze stosunkami interpersonalnymi oraz postawami okazywanymi w odniesieniu do grup społecznych bądź jednostek. Prawidłowe stosunki społeczne w szkole, grupie rówieśniczej, rodzinie są podstawą do kształtowania się tych uczuć wyższych. Wśród tych uczuć wyróżnić należy przede wszystkim: poczucie solidarności grupą, które może ukształtować się w klasie szkolnej, organizacji młodzieżowej lub grupie nieformalnej. Ujawnia się ono w trosce o interesy ogółu, niegodzeniu się na krzywdy wyrządzone członkom grupy, występowaniem w ich obronie. Patriotyzm jest źródłem przywiązania do kraju rodzinnego, tradycji, obyczajów, przeszłości historycznej. Ukazuje się on w bezinteresownym działaniu dla dobra swojego kraju, gotowości do ponoszenia wyrzeczeń, zdolności do rezygnacji z osobistych potrzeb. Ostatnim jest uczucie internacjonalizmu, który przejawia się w życzliwości i sympatii wobec innych narodów a w tym narodów wyzyskiwanych, gnębionych, prowadzących walkę o swe wyzwolenie narodowe.
Bibliografia:
1. Przetacznik-Gierowska M.: Psychologia wychowania. Warszawa 1994, PWN
2. Porębska M.: Osobowość i jej kształtowanie się w dzieciństwie. Warszawa 1982,
Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne
3. Skorny Z.: Proces socjalizacji dzieci i młodzieży. Warszawa 1976, Wydawnictwo Szkolne i
Pedagogiczne
4. Przetacznik M.: Podstawy rozwoju psychicznego dzieci i młodzieży. Warszawa 1978,
Wydawnictwo Szkolne i pedagogiczne
1