Temat: Źródła prawa powszechnie obowiązującego w Polsce
1. Konstytucyjne unormowanie źródeł prawa w Polsce
Unormowanie źródeł prawa nastąpiło w rozdziale III Konstytucji Rzeczypospolitej z 2 kwietnia 1997 roku. Przepisy tego rozdziału zostały ukształtowane w następujący sposób:
Art. 87.
1. Źródłami powszechnie obowiązującego prawa Rzeczypospolitej Polskiej są: Konstytucja, ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe oraz rozporządzenia.
2. Źródłami powszechnie obowiązującego prawa Rzeczypospolitej Polskiej są na obszarze działania organów, które je ustanowiły, akty prawa miejscowego.
Art. 88.
1. Warunkiem wejścia w życie ustaw, rozporządzeń oraz aktów prawa miejscowego jest ich ogłoszenie.
2. Zasady i tryb ogłaszania aktów normatywnych określa ustawa.
3. Umowy międzynarodowe ratyfikowane za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie są ogłaszane w trybie wymaganym dla ustaw. Zasady ogłaszania innych umów międzynarodowych określa ustawa.
Art. 89.
1. Ratyfikacja przez Rzeczpospolitą Polską umowy międzynarodowej i jej wypowiedzenie wymaga uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie, jeżeli umowa dotyczy:
1) pokoju, sojuszy, układów politycznych lub układów wojskowych,
2) wolności, praw lub obowiązków obywatelskich określonych w Konstytucji,
3) członkostwa Rzeczypospolitej Polskiej w organizacji międzynarodowej,
4) znacznego obciążenia państwa pod względem finansowym,
5) spraw uregulowanych w ustawie lub, w których Konstytucja wymaga ustawy.
2. O zamiarze przedłożenia Prezydentowi Rzeczypospolitej do ratyfikacji umów międzynarodowych, których ratyfikacja nie wymaga zgody wyrażonej w ustawie, Prezes Rady Ministrów zawiadamia Sejm.
3. Zasady oraz tryb zawierania, ratyfikowania i wypowiadania umów międzynarodowych określa ustawa.
Art. 90.
1. Rzeczpospolita Polska może na podstawie umowy międzynarodowej przekazać organizacji międzynarodowej lub organowi międzynarodowemu kompetencje organów władzy państwowej w niektórych sprawach.
2. Ustawa wyrażająca zgodę na ratyfikację umowy międzynarodowej, o której mowa w ust. 1, jest uchwalana przez Sejm większością 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów oraz przez Senat większością 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby senatorów.
3. Wyrażenie zgody na ratyfikację takiej umowy może być uchwalone w referendum ogólnokrajowym zgodnie z przepisem art. 125.
4. Uchwałę w sprawie wyboru trybu wyrażenia zgody na ratyfikację podejmuje Sejm bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów.
Art. 91.
1. Ratyfikowana umowa międzynarodowa, po jej ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej, stanowi część krajowego porządku prawnego i jest bezpośrednio stosowana, chyba że jej stosowanie jest uzależnione od wydania ustawy.
2. Umowa międzynarodowa ratyfikowana za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie ma pierwszeństwo przed ustawą, jeżeli ustawy tej nie da się pogodzić z umową.
3. Jeżeli wynika to z ratyfikowanej przez Rzeczpospolitą Polską umowy konstytuującej organizację międzynarodową, prawo przez nią stanowione jest stosowane bezpośrednio, mając pierwszeństwo w przypadku kolizji z ustawami.
Art. 92.
1. Rozporządzenia są wydawane przez organy wskazane w Konstytucji, na podstawie szczegółowego upoważnienia zawartego w ustawie i w celu jej wykonania. Upoważnienie powinno określać organ właściwy do wydania rozporządzenia i zakres spraw przekazanych do uregulowania oraz wytyczne dotyczące treści aktu.
2. Organ upoważniony do wydania rozporządzenia nie może przekazać swoich kompetencji, o których mowa w ust. 1, innemu organowi.
Art. 93.
1. Uchwały Rady Ministrów oraz zarządzenia Prezesa Rady Ministrów i ministrów mają charakter wewnętrzny i obowiązują tylko jednostki organizacyjnie podległe organowi wydającemu te akty.
2. Zarządzenia są wydawane tylko na podstawie ustawy. Nie mogą one stanowić podstawy decyzji wobec obywateli, osób prawnych oraz innych podmiotów.
3. Uchwały i zarządzenia podlegają kontroli co do ich zgodności z powszechnie obowiązującym prawem.
Art. 94.
Organy samorządu terytorialnego oraz terenowe organy administracji rządowej, na podstawie i w granicach upoważnień zawartych w ustawie, ustanawiają akty prawa miejscowego obowiązujące na obszarze działania tych organów. Zasady i tryb wydawania aktów prawa miejscowego określa ustawa.
Źródłami prawa są fakty tworzące prawo ich wytworem są normy prawne, utrwalane w określonych aktach prawnych. Takim faktem prowadzącym do stworzeni aktu prawnego jest np. podjęcie uchwały przez sejm w ten sposób wyrażona wola jest następnie materializowana i ogłaszana w postaci aktu prawnego - ustawy, która to zawiera konkretne przepisy konkretne przepisy.
Źródła prawa są to, zatem akty stanowione przez właściwe organy państwowe, które w treści swej zawierają normy prawne albo stanowią element niezbędny do odczytania obowiązującej normy prawnej. W takim znaczeniu źródłem prawa jest akt normatywny o właściwej sobie nazwie, zawierający w swej treści postanowienia pozwalające na odczytanie konkretnych nakazów zakazów zachowania czy też przyznanych praw, nałożonych obowiązków.
Wskazuje się na trzy znaczenia pojęcia źródeł prawa:
w znaczeniu materialnym - czynniki, dzięki którym dochodzi do powstania określonego źródła prawa czynnikiem tym jest wola
w znaczeniu formalnym - formy, w jakich funkcjonuje owe źródło(ustawa rozporządzenie)
w znaczeniu poznawczym - skąd dowiadujemy się o treści obowiązującego prawa ( np. Dziennik Ustaw; )
Konstytucja przyjęła hierarchiczną budowę zamkniętego i zupełnego systemu źródeł prawa. Ustawa zasadnicza z 1997 r. enumeratywnie wylicza źródła powszechnie obowiązującego w RP prawa. Są nimi:
konstytucja,
ustawy,
ratyfikowane umowy międzynarodowe,
rozporządzenia
akty prawa miejscowego "na obszarze działania organów, które je ustanowiły" (art. 87).
rozporządzenia z mocą ustawy wydawane przez Prezydenta w czasie stanu wojennego mają charakter źródeł powszechnie obowiązującego prawa.
Kolejność wymienienia tych aktów wskazuje ich moc prawną w systemie źródeł prawa i wprowadzona została tym samym hierarchia aktów prawa powszechnie obowiązujących. Konstytucja zawiera również zasady stanowienia i obowiązywania aktów tworzących ten system.
Z woli ustrojodawcy Konstytucja zajmuje najwyższe miejsce w hierarchii źródeł prawa. Najważniejsze miejsce Konstytucji wśród źródeł prawa wskazuje m.in. sformułowanie: "przepisy Konstytucji stosuje się bezpośrednio, chyba że Konstytucja stanowi inaczej" (art. 8 ust. 2). Oznacza to, że na podstawie norm konstytucyjnych wydawane będą indywidualne akty stosowania prawa i tym wszystkie akty wydawane w Polsce muszą pozostawać w zgodności z Konstytucją.
Konstytucja zawiera zobowiązanie Rzeczypospolitej Polskiej do przestrzegania wiążącego ją prawa międzynarodowego. Ponadto uznaje, że ratyfikowana umowa międzynarodowa po nabraniu mocy obowiązującej "stanowi część krajowego porządku prawnego i jest bezpośrednio stosowana" (art. 91 ust. 1). Konstytucja zawiera także wyjątkowe rozwiązanie mianowicie jeżeli umowa międzynarodowa jest ratyfikowana za zgodą Sejmu wyrażoną w ustawie to ma "pierwszeństwo przed ustawą, jeżeli ustawy tej nie da się pogodzić z umową" (art. 91 ust. 2). Jest to szczególna kategoria umów międzynarodowych ponieważ na podstawie Konstytucji uzyskała wyższą moc prawną niż ustawy. Przewidziany skutek musi zostać jednak poprzedzony specjalnym trybem ratyfikacji. Także specjalny tryb ratyfikacji wprowadzono dla umowy międzynarodowej, na podstawie, której RP może "przekazać organizacji międzynarodowej lub organowi międzynarodowemu kompetencje organów władzy państwowej w niektórych sprawach" (art. 90 ust. 1). Ratyfikacja tego rodzaju umowy przez Sejm i Senat kwalifikowaną większością głosów może być uzależniona od wyniku referendum ogólnokrajowego, zatem nie ma charakteru obligatoryjnego. Powyższe rozwiązania pozwoliły Polsce przeprowadzić integrację ze strukturami Unii Europejskiej, spełniając tym samym zamierzenia twórców Konstytucji.
Konstytucja statuuje prymat ustawy, której zakres przedmiotowy nie został ograniczony. Równocześnie wskazano także, jakie unormowania będą podlegać wyłącznie ustawie. Można zauważyć, że wśród źródeł prawa Konstytucja nie wymienia ustaw konstytucyjnych, organicznych, aktów o mocy prawnej stanowionych w ramach ustawodawstwa delegowanego, uchwał Sejmu i Senatu, a także regulaminów izb parlamentarnych.
Rozporządzenia wydawane przez organy władzy wykonawczej są aktami o charakterze podstawowym "na podstawie szczegółowego upoważnienia zawartego w ustawie i w celu jej wykonania" (art. 92 ust. 1). Według Konstytucji organ upoważniony do wydawania rozporządzenia nie może tego uprawnienia przekazać innemu organowi, co oznacza zakaz subdelegacji.
Poza zakresem źródeł powszechnie obowiązującego prawa pozostają wydane na podstawie ustawy uchwały Rady Ministrów oraz zarządzenia premiera i ministrów, którym Konstytucja nadaje jedynie charakter wewnętrzny. Są to akty kierownictwa wewnętrznego, które mają wiążącą moc jedynie odnośnie organów, które je wydają oraz podległym im jednostkom. .
Na podstawie przepisów Konstytucji obecny system hierarchii źródeł prawa przedstawia się następująco:
1. Konstytucja RP,
2. Umowy międzynarodowe ratyfikowane za zgodą ustawową i prawo Wspólnoty Europejskiej,
3. Ustawy,
4. Ratyfikowane umowy międzynarodowe,
5. Rozporządzenia,
6. Akty prawa miejscowego.