WYŻSZA SZKOŁA SPOŁECZNO - EKONOMICZNA

Eugeniusz PIEDZIUK

TEORIA BEZPIECZEŃSTWA

I PRAWNE PODSTAWY BEZPIECZEŃSTWA

PAŃSTWA

PRAWO HUMANITARNE

MIĘDZYNARODOWE

PRAWO HUMANITARNE W KONFLIKTACH ZBROJNYCH

WPROWADZENIE DO ĆWICZEŃ

WARSZAWA 2010

PRAWO HUMANITARNE

Prawo humanitarne to normy prawne, przyjęte przez państwa jako normy zwyczajowe oraz jako normy ujęte w formie umów międzynarodowych; reguły postępowania służące zachowaniu godności, zdrowia i życia człowieka; mają one zastosowanie na całym świecie w czasie pokoju, wojny i w innych okolicznościach.

Międzynarodowe prawo humanitarne stanowi istotną część międzynarodowego prawa publicznego i zawiera normy zmierzające do ochrony w czasie konfliktu zbrojnego osób, które w ogóle nie uczestniczą w walce albo przestały w niej uczestniczyć, a także do ograniczenia stosowanych metod i środków prowadzenia działa zbrojnych.

Międzynarodowe prawo humanitarne:

• zapewnia ochronę członkom personelu wojskowego, którzy nie uczestniczą w walce albo przestali w niej uczestniczyć, a także osobom cywilnym;

• określa prawa i obowiązki stron walczących w trakcie prowadzenia walki, ogranicza zakres dozwolonych środków szkodzenia nieprzyjacielowi.

Prawo humanitarne jest podstawą i nakazem działania Międzynarodowego Ruchu Czerwonego Krzyża i Czerwonego Półksiężyca. Czerwony Krzyż jest promotorem prawa humanitarnego.

Prawo ustaliło i wyraża:

• reguły postępowania służące człowiekowi, jego godności, zdrowiu i życiu,

• normy uchwalone wspólnie przez państwa i przyjęte powszechnie w prawie międzynarodowym,

• normy prawne ujęte w formie konwencji i innych umów międzynarodowych, a także przyjęte zwyczajowo,

• normy prawna międzynarodowego mające zastosowanie na całym świecie w czasie pokoju, podczas wojny oraz w innych okolicznościach,

• zespół przepisów prawa międzynarodowego uchwalonych i przyjętych z myślą o niesienie pomocy oraz w trosce o człowieka,

• przede wszystkim Konwencje Genewskie (I - IV) z 12 sierpnia 1949 r. o ochronie ofiar wojny oraz Protokoły Dodatkowe (I -II) z 1977r. do tych Konwencji.

Prawo humanitarne:

• nie ocenia przyczyn, skutków ani charakteru wojny,

• niesie pomoc i chroni wszystkich ludzi.

MIĘDZYNARODOWE

PRAWO HUMANITARNE W KONFLIKTACH ZBROJNYCH

Terminu "międzynarodowe prawo humanitarne konfliktów zbrojnych" użyto po raz pierwszy w jednej z uchwał XX Międzynarodowej Konferencji Czerwonego Krzyża, która odbyła się w Wiedniu w 1965 roku. W przeszłości na określenie tego prawa używano terminów "prawo wojny", "prawo wojenne" (ius belli, ius in bello) lub "prawo konfliktów zbrojnych"; niektórzy autorzy nadal używają tych terminów. Od chwili przyjęcia dnia 10 czerwca 1977 roku Aktu Końcowego Konferencji Dyplomatycznej w sprawie potwierdzenia i rozwoju międzynarodowego prawa humanitarnego konfliktów zbrojnych, termin "międzynarodowe prawo humanitarne konfliktów zbrojnych", w skrócie "międzynarodowe prawo humanitarne", jest powszechnie używany w oficjalnych dokumentach i w opracowaniach naukowych.

Niektóre definicje określają międzynarodowe prawo humanitarne jako zespół norm mających na celu ochronę osób i dóbr przed skutkami konfliktów zbrojnych, lub nawet krócej - jako zespół norm mających na celu ochronę ofiar konfliktów zbrojnych, albo jako zespół norm odnoszących się do zachowania i odpowiedzialności państw oraz ich funkcjonariuszy i obywateli w czasie konfliktu zbrojnego. 

We wstępie do "Komentarza do Protokołów Dodatkowych z 8 czerwca 1977 roku do Konwencji Genewskich z 1949 roku", opublikowanego w 1987 roku przez Międzynarodowy Komitet Czerwonego Krzyża, jego autorzy podają następującą definicję międzynarodowego prawa humanitarnego:

Termin „międzynarodowe prawo humanitarne konfliktów zbrojnych” oznacza normy międzynarodowe ustanowione przez umowy międzynarodowe lub zwyczaj międzynarodowy, których szczególnym zadaniem jest rozwiązywanie problemów humanitarnych wynikających bezpośrednio z międzynarodowych lub nie międzynarodowych konfliktów zbrojnych i które z przyczyn humanitarnych ograniczają prawo stron konfliktu zbrojnego do swobodnego wyboru metod i środków prowadzenia działań zbrojnych lub chronią osoby i dobra, które są lub mogą być dotknięte skutkami konfliktu zbrojnego".

Powyższa definicja, wprawdzie bardzo obszerna, zawiera jednak wszystkie elementy pozwalające zrozumieć istotę międzynarodowego prawa humanitarnego, a zwłaszcza to, że podporządkowuje ono interes stron konfliktu zbrojnego wymogom humanitaryzmu. 

MIĘDZYNARODOWY RUCH

CZERWONEGO KRZYŻA I CZERWONEGO PÓŁKSIĘŻYCA

Międzynarodowy Ruch Czerwonego Krzyża i Czerwonego Półksiężyca (ang. International Red Cross and Red Crescent Movement) - międzynarodowy ruch humanitarny, zrzeszający około 97 milionów wolontariuszy na całym świecie, stworzony aby chronić ludzkie zdrowie i życie, zapewniać szacunek dla istoty ludzkiej, oraz by łagodzić i zapobiegać ludzkiemu cierpieniu, odrzucając jednocześnie dyskryminację opartą na pochodzeniu narodowościowym, rasowym, klasowym, przekonaniach religijnych, czy politycznych.

Często używany termin Międzynarodowy Czerwony Krzyż jest właściwie terminem nieprawidłowym, gdyż nie istnieje jedna organizacja nosząca tę nazwę. W rzeczywistości ruch tworzy kilkanaście organizacji, które są od siebie niezależne, lecz zjednoczone w ruchu pod wspólnymi zasadami, celami, symbolami, statutami, oraz zarządzającymi organami. W skład ruchu wchodzą:

1. Międzynarodowy Komitet Czerwonego Krzyża (ICRC) - będący strażnikiem prawa humanitarnego konfliktów zbrojnych, i który może składać skargi do Komitetu Praw Człowieka ONZ oraz Europejskiego Trybunału Praw Człowieka.

2. Międzynarodowa Federacja Towarzystw Czerwonego Krzyża i Czerwonego Półksiężyca (IFRC)

3. Stowarzyszenia krajowe Czerwonego Krzyża, Czerwonego Półksiężyca (w większości państw muzułmańskich) i Czerwonej Gwiazdy Dawidowej (Magen David Adom; w Izraelu

Międzynarodowy Komitet Czerwonego Krzyża

Flaga Międzynarodowego Komitetu Czerwonego Krzyża

MKCK jest niezależną, neutralną organizacją zapewniający ochronę i pomoc humanitarną ofiarom wojny i przemocy. Nie jest organizacją rządową, mimo iż współpracują z nią rządy państw. Nie jest również organizacją pozarządową, ponieważ oprócz działalności społecznej i indywidualnej obejmuje także zakres działalności państwowej. Międzynarodowy Komitet Czerwonego Krzyża otrzymał obecną nazwę w 1880 po przyjęciu jako znaku rozpoznawczego dla sanitariuszy i szpitali polowych odwrotnych barw sztandaru Szwajcarii (czerwony krzyż na białym tle). Jest to centrum informacji o jeńcach, osobach internowanych i zaginionych. Interweniuje również w tych sprawach u właściwych władz, zajmuje się poszukiwaniem zaginionych oraz wymianą jeńców podczas wojny. Komitet spieszył z pomocą humanitarną ofiarom konfliktów w Wietnamie, na Bliskim Wschodzie, w Ameryce Środkowej i Afryce. Uczestniczy w przygotowaniu projektów konwencji dotyczących humanitarnego prawa konfliktów zbrojnych. Może z upoważnienia stron walczących występować w roli mediatora i pośredniczyć w wymianie jeńców wojennych, rannych i chorych osób cywilnych.

Historia Czerwonego Krzyża

Flaga Czerwonego Krzyża

Czerwony Krzyż powstał w 1863 roku z inicjatywy szwajcarskiego filantropa i finansisty Henriego Dunanta, wstrząśniętego widokiem dogorywających i pozostawionych sobie rannych, jaki ujrzał 24 czerwca 1859 roku na pobojowisku wielkiej bitwy pod Solferino, gdzie armia cesarstwa Austrii stoczyła krwawą całodniową bitwę z armią włoską wspomaganą przez armię francuską. W wyniku bitwy na polu walki pozostało nieomal 30 tysięcy ofiar, w tym ponad 20 tysięcy rannych. Wstrząśnięty widokiem ofiar pozostawionych praktycznie bez opieki, podjął spontanicznie próbę udzielenia im pomocy przy udziale miejscowej ludności, którą z powodzeniem zachęcił do wynoszenia i pielęgnowania rannych, niezależnie od ich narodowości.

Po powrocie do rodzinnej Genewy napisał książkę Wspomnienie Solferino, w której zawarł opis tego co widział i przeżył oraz przedstawił swoje propozycje, a przede wszystkim ideę powołania dodatkowej służby medycznej, która miałaby nieść pomoc rannym w czasie wojny. Zaproponował powołanie narodowych stowarzyszeń pomocy, które w czasie pokoju przygotowywałyby swych wolontariuszy do takich zadań, a ponadto postulował, by ranni oraz ci, którzy się nimi opiekują, byli uznawani za osoby neutralne nawet na polu walki.

Idee te poparli czterej znani obywatele Genewy - Gustave Moynier, gen. Guillaume Henri Dufour, dr Louis Appia i dr Théodore Maunoir, powołując wspólnie Międzynarodowy Komitet Pomocy Rannym, który przekształcił się nieco później w Międzynarodowy Komitet Czerwonego Krzyża.

Inicjatywa spotkała się z dużym rozgłosem w całej Europie. W październiku 1863 spotykają się na konferencji w Genewie osoby popierające pomysł Henry Dunanta z 16 państw, przyjmując postanowienia określające rolę krajowych Komitetów Pomocy Rannym. Czerwony Krzyż na białym tle (odwrotność flagi szwajcarskiej) przyjęto jako symbol powoływanych organizacji. Był to początek Ruchu Czerwonego Krzyża.

Międzynarodowy Komitet Czerwonego Krzyża podjął starania, by przekonać rządy państw o konieczności zapewnienia pomocy i ochrony rannym żołnierzom i osobom świadczącym tę pomoc. Starania te doprowadziły do przyjęcia w 1864 traktatu międzynarodowego zwanego Konwencją Genewską o „polepszeniu losu rannych w armiach czynnych”. Czerwony Krzyż został wówczas prawnie uznany za znak ochronny wojskowej służby zdrowia.

Czerwony Półksiężyc

Flaga Czerwonego Półksiężyca

Znak Czerwonego Półksiężyca powstał jako muzułmański odpowiednik znaku Czerwonego Krzyża. Półksiężyc jest symbolem islamu. Od czasu wojny rosyjsko-tureckiej w 1876 czerwony półksiężyc stał się rozpoznawalnym znakiem pomocy humanitarnej w krajach islamskich. Znak został oficjalnie wpisany do Konwencji Genewskich z 1929 roku. Organizacje Al-Hilal al-Ahmar (arab. czerwony półksiężyc) Stowarzyszenia krajowe Czerwonego Półksiężyca współtworzyły dzisiejszy Międzynarodowy Ruch Czerwonego Krzyża i Czerwonego Półksiężyca. Od tego momentu funkcjonuje na równi ze znakiem Czerwonego Krzyża.

Udział w wielkich konfliktach zbrojnych

W ciągu następnych lat powstały nowe stowarzyszenia krajowe Czerwonego Krzyża i Czerwonego Półksiężyca. Odgrywały one dużą rolę w niesieniu pomocy rannym w czasie różnych konfliktów zbrojnych, a szczególnie w czasie I wojny światowej, a po nastaniu pokoju podjęły szereg innych zadań w dziedzinie ochrony zdrowia, pomocy socjalnej, działalności wśród młodzieży, szkolenia pierwszej pomocy i organizowania ratownictwa, szkolenia pielęgniarek i innego personelu sanitarnego, tworzenia szpitali i zakładów opiekuńczych, niesienia pomocy ofiarom klęsk i konfliktów, krwiodawstwa, poszukiwań ofiar wojny i wiele innych.

W 1919 powołano Międzynarodową Federację Stowarzyszeń Czerwonego Krzyża i Czerwonego Półksiężyca (zwaną wówczas Ligą Stowarzyszeń). Miało to na celu ułatwianie wzajemnych kontaktów i współpracy, koordynowanie działalności w różnych dziedzinach, inicjowanie nowych form pracy, wymianę doświadczeń.

Po II wojnie światowej nastąpił znaczny rozwój Ruchu, zwłaszcza dzięki powstaniu wielu nowych stowarzyszeń krajowych, szczególnie w krajach rozwijających się. Podjęto nowe zadania związane np. ze zwalczaniem skutków narkomanii, bezrobocia, nowych epidemii (np. AIDS), szeroko pojętą problematyką rozwoju. Ruch Czerwonego Krzyża i Czerwonego Półksiężyca stał się najważniejszą światową organizacją świadczącą pomoc i ochronę ofiarom klęsk i konfliktów zbrojnych.

Okres powojenny

Jednocześnie organizacja prowadzi prace nad rozwojem i doskonaleniem międzynarodowego prawa humanitarnego, która doprowadziła w 1949 do podpisania czterech konwencji genewskich o ochronie ofiar wojny, a w 1977 do przyjęcia 2 Protokołów Dodatkowych do tych konwencji. W dniu 8 grudnia 2005 r. przyjęto III Protokół dodatkowy. Prace w tej dziedzinie są prowadzone do dziś, bowiem wciąż pojawiają się nowe problemy związane z ochroną różnych kategorii ofiar wojny.

Światowy Dzień Czerwonego Krzyża i Czerwonego Półksiężyca - coroczne święto łączące 100 milionów wolontariuszy, obchodzone 8 maja w 192 krajach^[1], w celu przedstawienia społeczeństwu zadań wykonywanych przez Międzynarodowy Ruch Czerwonego Krzyża i Czerwonego Półksiężyca i rozpowszechniania idei humanitaryzmu i bezinteresownej pomocy. Za datę obchodów przyjęto dzień urodzin Henriego Dunanta, założyciela Czerwonego Krzyża.

W marcu 1948 Komitet Wykonawczy Ligi ustanowił 8 maja wspólnym świętem dla wszystkich stowarzyszeń.

Od 1984 przyjęto nazwę Światowy Dzień Czerwonego Krzyża i Czerwonego Półksiężyca.

Podstawową misją Ruchu CK i CP jest zapobieganie i łagodzenie cierpienia ludzkiego oraz ochrona ludzkiej godności, bez jakiejkolwiek dyskryminacji dotyczącej narodowości, rasy, płci, przekonań religijnych lub politycznych

Czerwony Kryształ

Flaga Czerwonego Kryształu

Czerwony Kryształ to nowy znak ochronny wprowadzony III Protokołem Dodatkowym (wszedł w życie 14 stycznia 2007 r.) do konwencji genewskich o ochronie ofiar wojny z dnia 12 sierpnia 1949 r. Celem wprowadzenia nowego znaku nie było zastąpienie pozostałych znaków (Czerwonego Krzyża, Półksiężyca, Gwiazdy Dawida) nową, nie kojarzącą się ani z chrześcijaństwem, ani z islamem, ani z judaizmem, ani z żadną inną religią - ale stworzenie neutralnego, nowego obok istniejących w prawie międzynarodowym znaku. Wewnątrz granic własnego państwa istnieje dla stowarzyszenia krajowego możliwość wpisania w kryształ: krzyża, półksiężyca, gwiazdy Dawida lub kombinacji powyższych znaków.

Czerwona Gwiazda Dawida

Flaga Czerwonej Gwiazdy Dawida

W Izraelu jako symbol stosowana jest Czerwona Gwiazda Dawida. Był to jeden z powodów, dla których izraelska organizacja do 2006 roku była jedynie obserwatorem, a nie pełnoprawnym członkiem Międzynarodowej Federacji Stowarzyszeń Czerwonego Krzyża i Czerwonego Półksiężyca. Obecnie Magen David Adom jest pełnoprawnym członkiem Federacji i Ruchu.

Czerwony Lew i Słońce

Flaga Czerwonego Lewa i Słońca

Czerwony Lew i Słońce był stosowany jako znak ochronny wojskowych służb medycznych oraz znak informacyjny stowarzyszenia krajowego w Persji czyli dzisiejszym Iranie, jednakże po wybuchu rewolucji islamskiej zaniechano w 1980 roku stosowania tego symbolu, zastępując go stosowanym w większości pozostałych krajów islamskich Czerwonym Półksiężycem.

PODSTAWOWE REGUŁY MIĘDZYNARODOWEGO

PRAWA HUMANITARNEGO W KONFLIKTACH ZBROJNYCH

1. Strony w konflikcie oraz członkowie sił zbrojnych mają ograniczone prawo w doborze i stosowaniu metod oraz środków walki zbrojnej. Zabronione jest stosowanie zwłaszcza takich rodzajów broni oraz metod walki zbrojnej, które powodują zbędne cierpienia lub nadmierne straty w środowisku naturalnym.

2. Mając na uwadze ochronę ludności cywilnej i dóbr o charakterze cywilnym przed skutkami działań wojennych, strony konfliktu powinny zawsze odróżniać kombatantów od ludności cywilnej. Zarówno ludność cywilna, jak też poszczególne osoby cywilne nie powinny być przedmiotem ataków wojskowych; ataki mogą być skierowane wyłącznie na cele wojskowe.

3. Zabronione jest zabijanie lub ranienie przeciwnika poddającego się lub wyłączonego z walki.

4. Osoby wyłączone z walki oraz osoby, które nie uczestniczą bezpośrednio w działaniach zbrojnych, mają prawo do poszanowania ich oraz niezależności fizycznej i moralnej. W każdych okolicznościach powinny być chronione i traktowane po ludzku.

5. Pojmani kombatanci (uczestnicy walki zbrojnej) oraz osoby cywilne, które są we władzy strony przeciwnej, mają prawo do poszanowania ich życia, godności, praw osobistych i przekonań. Należy ich chronić przed wszelkimi aktami gwałtu i represjami. Mają oni także prawo do wymiany korespondencji ze swoimi rodzinami oraz mogą korzystać z wszelkiej pomocy z zewnątrz.

6. Ranni i chorzy powinni być zabierani z pola walki i leczeni. Należną im ochronę i poszanowanie powinna zapewnić im ta strona konfliktu, w której władzy się znajdują. Ochroną objęci są także: personel medyczny i duchowni, zakłady lecznicze, środki transportu medycznego oraz sprzęt i materiały przeznaczone do użytku medycznego. Znakiem tej ochrony są emblematy Czerwonego Krzyża lub Czerwonego Półksiężyca na białym tle, które także podlega ochronie.

7. Każdej osobie przysługują podstawowe gwarancje sądowe. Nikt nie może być pociągnięty do odpowiedzialności za czyn nie zabroniony. Niedozwolone są tortury fizyczne lub psychiczne, kary cielesne oraz traktowanie w sposób okrutny lub poniżający.

KONWENCJE GENEWSKIE

Konwencje Genewskie z 12 sierpnia 1945 roku o ochronie ofiar wojny:

I Konwencja Genewska - o polepszeniu losu rannych i chorych w armiach czynnych na lądzie.

II Konwencja Genewska - o polepszeniu losu rannych, chorych i rozbitków sił zbrojnych na morzu.

III Konwencja Genewska - o traktowaniu jeńców.

IV Konwencja Genewska - o ochronie osób cywilnych podczas wojny.

Konwencje genewskie zapewniają ochronę ofiarom konfliktów zbrojnych:

1. Mają zastosowanie od momentu rozpoczęcia działań zbrojnych do chwili ostatecznej repatriacji (powrotu do poprzedniego miejsca) osób podlegających ochronie,

2. Osoby chronione nie mogą zrzec się przysługującej im ochrony prawnej,

3. Zabronione są represalia (działania odwetowe) przeciwko osobom i dobrom chronionym przez Konwencje Genewskie,

4. Postanowienia Konwencji Genewskich stosuje się pod kontrolą mocarstw opiekuńczych lub Międzynarodowego Komitetu Czerwonego Krzyża.

I Konwencja Genewska - o polepszeniu losu rannych i chorych w armiach czynnych na lądzie,

II Konwencja Genewska - o polepszeniu losu rannych, chorych i rozbitków sił zbrojnych na morzu,

Zasada:

uczestnicy działań zbrojnych wyłączeni z walki wskutek zranień lub choroby oraz rozbitkowie na morzu, jeżeli nie podejmują wrogich działań, powinni być traktowani w sposób humanitarny.

Konwencje Genewskie obowiązują:

1. w każdym przypadku, gdy toczą się działania wojenne - niezależnie od tego czy wojna została wypowiedziana, czy nie,

2. we wszystkich okolicznościach, bez względu na kwalifikację konfliktu zbrojnego przez jego uczestników (wojna obronna, napastnicza, sprawiedliwa bądź niesprawiedliwa itp.),

3. wszystkie państwa, a także wtedy, gdy jedno z państw zaangażowanych w konflikcie nie jest stroną Konwencji,

4. w przypadku okupacji, nawet jeśli nie napotyka ona zbrojnego oporu.

Postanowienia ogólne:

1. Ranni, chorzy i rozbitkowie korzystają z ochrony przewidzianej w prawie międzynarodowym,

2. Powinni być szanowani we wszelkich okolicznościach, leczeni oraz traktowani w osób humanitarny,

3. w przypadku dostania się w ręce nieprzyjaciela korzystają z ochrony należnej jeńcom,

4. Ludność cywilna oraz statki cywilne mają prawo nieść pomoc rannym chorym i rozbitkom,

5. Formacje sanitarne(stałe i ruchome) oraz statki szpitalne podlegają ochronie, w żadnym wypadku nie mogą być atakowane,

6. Personel sanitarny i duchowny powinien być szanowany i chroniony; w razie wzięcia do niewoli korzysta, co najmniej z ochrony przysługującej jeńcom,

7. Znak rozpoznawczy Czerwonego Krzyża lub Czerwonego Półksiężyca może być używany jedynie przez osoby upoważnione do niesienia pomocy rannym, chorym i rozbitkom (personel sanitarny i duchowni) oraz umieszczony na obiektach i sprzęcie przeznaczonym do tego celu. Jest to znak konwencyjny i podlega ochronie.

III Konwencja Genewska - o traktowaniu jeńców.

Konwencja zapewnia jeńcom podstawowe prawa humanitarne.

Zasada:

wzięcie do niewoli jest formą wyłączenia z walki zbrojnej jej uczestników. Jeniec jest we władzy państwa nieprzyjacielskiego (zatrzymującego), a nie osób lub oddziałów, które go pojmały. Z chwilą ustania powodów zatrzymania w niewoli oraz po faktycznym ustaniu działań zbrojnych jeńcy powinni być zwolnieni.

Status jeńca (uprawnienia i obowiązki):

1. jeńcy mają prawo do uszanowania ich czci, godności osobistej i wyznania, do warunków bytowania i wyżywienia zapewniających im zachowanie zdrowia i dobrej kondycji psychicznej, do wymiany korespondencji z najbliższymi, praktyk religijnych, nie mogą być karani za czyny nie zabronione,

2. w razie wzięcia do niewoli jeniec zobowiązany jest jedynie podać swoje imię i nazwisko, datę urodzenia, stopień wojskowy oraz numer posiadanej legitymacji,

3. jeniec nie ma obowiązku wierności wobec mocarstwa zatrzymującego, za próbę ucieczki z niewoli może być karany jedynie dyscyplinarnie,

4. jeńcy nie mogą być wykorzystywani do działań zbrojnych ani zatrudniani do prac niebezpiecznych lub szkodliwych dla zdrowia, obozy jenieckie powinny być zlokalizowane w bezpiecznej odległości od strefy walki,

5. jeniec nie może zrzec się samodzielnie uprawnień przysługujących mu z mocy konwencji, w tym statusu jeńca.

IV Konwencja Genewska - o ochronie osób cywilnych podczas wojny

1. zapewnia ochronę osobom cywilnym i ludności cywilnej w czasie działań zbrojnych oraz podczas okupacji wojennej (wojskowej),

2. otacza szczególną ochroną dzieci, kobiety, osoby starsze i upośledzone,

Zasada:

osoby cywilne, będące we władzy strony przeciwnej, mają we wszelkich okolicznościach prawo do poszanowania ich osoby, honoru, praw rodzinnych i praktyk religijnych, zwyczajów i obyczajów. Żadne zarządzenie władz okupacyjnych nie może pozbawić ludności terytorium okupowanego praw zagwarantowanych przez Konwencję.

Konwencja zabrania:

1. zmuszania, bądź nakłaniania ludności cywilnej do służby wojskowej w siłach zbrojnych przeciwnika,

2. przymusowego przesiedlania ludności cywilnej z terytoriów okupowanych,

3. deportacji lub przesiedlania własnej ludności cywilnej na terytorium okupowane.

Konwencja zobowiązuje:

1. do zapewnienia ludności cywilnej podstawowego minimum warunków egzystencji (bytowania i wyżywienia),

2. do traktowania jej w sposób humanitarny,

3. do otoczenia troską osób potrzebujących pomocy,

4. do poszanowania dóbr i urządzeń niezbędnych dla przetrwania ludności cywilnej.

KONWENCJE HASKIE

Konwencje haskie z 29 lipca 1899 roku

I Konwencja haska - pokojowe rozstrzyganie międzynarodowych sporów

II Konwencja haska - zastosowanie Konwencji genewskiej z 1864 roku do wojny na morzu

III Konwencja haska - normowała zwyczaje i prawa podczas wojny

Konwencja haska z 1904 roku - dotyczyła ochrony okrętów szpitalnych

Konwencje haskie z 18 października 1907 roku:

- rozszerzały zakres konwencji haskich z 1899 roku i ustanawiały nowe przepisy; podczas konferencji przyjęto 13 konwencji, dotyczących m.in.:

• sposobu rozpoczęcia konfliktu;

• sposobu prowadzenia wojny na lądzie;

• sposobu zachowania się mocarstw neutralnych;

• sposobu traktowania statków handlowych należących do nieprzyjaciela.

Konwencja haska z 14 maja 1954 roku

Jest jedną z najważniejszych konwencji podpisanych w Hadze, dotyczy postępowania wobec dóbr kultury w czasie konfliktu zbrojnego.

Ustala m.in., że:

• państwa, które podpisują konwencję, mają obowiązek utworzyć w ramach swoich sił zbrojnych jednostkę zajmującą się ochroną dóbr kulturalnych

• państwa, które podpisują konwencję, mają obowiązek włączyć jej postanowienia do prawa krajowego

• sygnatariusze konwencji powinni unikać wywozu dóbr kulturalnych z krajów i terytoriów okupowanych

Dodatkowo konwencja haska z 1954 roku ustanawia definicję dobra kulturalnego i sposobu jego ochrony. Status obiektu chronionego przez konwencję mają m.in.:

• schrony, w których przechowywane są dobra kulturalne

• wszelkie nieruchomości mające status zabytku (z wyjątkiem obiektów wykorzystywanych do celów wojskowych oraz tych, które znajdują się w bezpośrednim sąsiedztwie ośrodków przemysłowych i wojskowych)

Rejestrację takich obiektów prowadzi UNESCO (Międzynarodowy Rejestr Dóbr Kultury Objętych Ochroną Specjalną). Nieruchomości uznane za zabytkowe są specjalnie oznakowane - tarczą skierowaną ostrzem w dół, przedzieloną po przekątnych na dwa pola białe i dwa pola niebieskie - Konwencja haska z 5 października 1961 roku.

DOKUMENTY MIĘDZYNARODOWEGO PRAWA HUMANITARNEGO.

Współczesne międzynarodowe prawo humanitarne, zapoczątkowane zostało pierwszą konwencją genewską z 1864 roku. Rozwijało się ono etapami i często dopiero po wydarzeniach, podczas których byłoby bardzo przydatne uchwalano kolejne postanowienia, traktaty i protokoły. Stanowiły one odpowiedź na stale rosnące zapotrzebowanie na pomoc humanitarną, co z kolei wynikało z doskonalenia nowych rodzajów broni i występowania nowych typów konfliktów.

Podczas pierwszej wojny światowej stosowano takie metody walki, które i jeśli nawet nie były zupełnie nowe - po raz pierwszy były używane w tak szerokim zakresie. W tym kontekście można wymienić: zastosowanie gazu trującego, pierwsze bombardowania powietrzne, a także branie do niewoli setek tysięcy jeńców wojennych.

Podczas drugiej wojny światowej zginęło tyle samo osób cywilnych co żołnierzy. Dla porównania należy zaznaczyć, że podczas pierwszej wojny światowej stosunek ten wynosił 1:10. Dlatego też na odbywającej się w Genewie 12 sierpnia 1949 r. konferencji dyplomatycznej uchwalono cztery konwencje, które stanowiły ogromny postęp w rozwoju prawa humanitarnego. Wraz z protokołami dodatkowymi z 1977 r. stały się one głównymi dokumentami międzynarodowego prawa humanitarnego.

Konwencje genewskie z 1949 roku.

Obowiązują:

• w każdym przypadku, gdy toczą się działania wojenne i niezależnie od tego czy wojna została wypowiedziana czy nie, przewidują również konieczność stosowania pewnych podstawowych reguł humanitarnych w konfliktach wewnętrznych - zasada minimum humanitaryzmu została zawarta w art. 3 wspólnym dla wszystkich czterech konwencji genewskich;

• we wszelkich okolicznościach, bez względu na sposób określenia konfliktu zbrojnego przez jego uczestników (wojna obronna, napastnicza, sprawiedliwa bądź niesprawiedliwa itp.);

• wszystkie państwa, także wtedy, gdy jedno z państw zaangażowanych w konflikcie nie jest stroną konwencji;

• w przypadku okupacji, nawet gdy nie napotyka ona zbrojnego oporu.

I i II, III, IV KONWENCJA GENEWSKA.

I konwencja genewska - O polepszeniu losu rannych i chorych w armiach czynnych.

II konwencja genewska - O polepszeniu losu rannych, chorych i rozbitków sił zbrojnych na morzu.

Zasada:

Uczestnicy działań zbrojnych wyłączeni z walki wskutek zranień lub choroby oraz rozbitkowie na morzu, jeżeli nie podejmują wrogich działań, powinni być szanowani i traktowani w sposób humanitarny.

Postanowienia ogólne:

• ranni, chorzy i rozbitkowie korzystają z ochrony przewidzianej w prawie międzynarodowym,

• powinni być szanowani we wszelkich okolicznościach, leczeni oraz traktowani w sposób humanitarny,

• w przypadku dostania się w ręce nieprzyjaciela korzystają z ochrony należnej jeńcom,

• ludność cywilna oraz statki cywilne mają prawo nieść pomoc rannym, chorym i rozbitkom,

• formacje sanitarne oraz statki szpitalne podlegają ochronie i w żadnych okolicznościach nie mogą być atakowane,

• personel sanitarny i duchowny powinien być szanowany i chroniony; w razie wzięcia do niewoli korzysta co najmniej z ochrony przysługującej jeńcom,

• znak rozpoznawczy Czerwonego Krzyża lub Czerwonego Półksiężyca może być używany jedynie przez osoby upoważnione do niesienia pomocy rannym, chorym i rozbitkom (personel sanitarny i duchowny) oraz umieszczany na obiektach i sprzęcie przeznaczonym do tego celu. Jest to znak konwencyjny i podlega ochronie.

III konwencja genewska - O traktowaniu jeńców wojennych.

Zapewnia ona jeńcom podstawowe prawa humanitarne.

Zasada:

Wzięcie do niewoli jest formą wyłączenia z walki zbrojnej jej uczestników. Jeniec jest we władzy państwa nieprzyjacielskiego (zatrzymującego), a nie osób lub oddziałów, które go pojmały. Z chwilą ustania powodów zatrzymania w niewoli oraz po faktycznym ustaniu działań zbrojnych jeńcy powinni być zwolnieni.

Status jeńca - uprawnienia i obowiązki:

• w razie wzięcia do niewoli jeniec zobowiązany jest jedynie podać swoje nazwisko i imiona, datę urodzenia, stopień wojskowy oraz numer posiadanej legitymacji;

• jeniec nie ma obowiązku wierności wobec mocarstwa zatrzymującego, za próbę ucieczki z niewoli może być karany tylko dyscyplinarnie;

• jeńcy mają prawo do poszanowania ich czci, godności osobistej i wyznania, do warunków bytowania i wyżywienia zapewniających im zachowanie zdrowia i dobrej kondycji psychicznej, do wymiany korespondencji z najbliższymi i do praktyk religijnych; nie mogą być karani za czyny nie zabronione;

• jeńcy nie mogą być wykorzystywani do działań zbrojnych ani zatrudniani do prac niebezpiecznych lub szkodliwych dla zdrowia, obozy jenieckie powinny być zlokalizowane w bezpiecznej odległości od strefy walki;

• jeniec nie może zrzec się samodzielnie uprawnień przysługujących mu z mocy konwencji, w tym statusu jeńca.

IV konwencja genewska - O ochronie osób cywilnych podczas wojny.

Zapewnia ochronę ludności cywilnej w czasie działań zbrojnych oraz podczas okupacji wojennej (wojskowej). Otacza szczególną ochroną dzieci, kobiety, osoby starsze i upośledzone.

Zasada:

Osoby cywilne będące we władzy strony przeciwnej, mają we wszelkich okolicznościach prawo do poszanowania ich osoby, honoru, praw rodzinnych i praktyk religijnych, zwyczajów i obyczajów. Żadne zarządzenie władz okupacyjnych nie może pozbawić ludności terytorium okupowanego praw zagwarantowanych przez konwencję.

Konwencja zabrania:

• zmuszania, bądź nakłaniania ludności cywilnej do służby wojskowej w siłach zbrojnych przeciwnika;

• przymusowego przesiedlania ludności cywilnej z terytoriów okupowanych;

• deportacji lub przesiedlania własnej ludności cywilnej na terytorium okupowane.

Konwencja zobowiązuje:

• do zapewnienia ludności cywilnej podstawowego minimum warunków egzystencji (bytowania i wyżywienia);

• do traktowania jej w sposób humanitarny;

• do otoczenia szczególną opieką osób potrzebujących pomocy;

• do poszanowania dóbr i urządzeń niezbędnych  ludności cywilnej do przetrwania.

Zasady ogólne, wspólne dla czterech konwencji:

• Konwencje mają zastosowanie we wszelkich okolicznościach, gdy tylko istnieje konflikt zbrojny. W przypadku wojny domowej należy co najmniej zachować podstawowe zasady humanitarne.

• Zakazuje się w każdym czasie i w każdym miejscu brania zakładników, egzekucji bez legalnego wyroku, tortur, podobnie jak wszelkiego traktowania okrutnego lub poniżającego.

• Zakazane jest stosowanie aktów zemsty w stosunku do osób chronionych konwencjami.

• Nikt nie może być zmuszany do rezygnacji ani nie może dobrowolnie zrezygnować z ochrony przyznanej przez konwencje.

• Osoby chronione powinny zawsze móc korzystać z opieki mocarstwa opiekuńczego (państwo neutralne obowiązane do ochrony ich interesów) oraz opieki Międzynarodowego Komitetu Czerwonego Krzyża.

PROTOKOŁY DODATKOWE Z 1977 ROKU DO KONWENCJI GENEWSKICH.

Protokół dodatkowy I dotyczący ochrony ofiar międzynarodowych konfliktów zbrojnych:

• zabrania atakowania ludności cywilnej,

• zabrania atakowania szpitali i innych urządzeń służących opiece nad rannymi i chorymi,

• zabrania dokonywania ataków, które nie są skierowane przeciwko określonym celom wojskowym oraz niszczenia dóbr niezbędnych do przetrwania ludności,

• zabrania stosowania w walce metod i środków powodujących długotrwałe i poważne szkody w środowisku naturalnym,

• określa  sytuację prawną organizacji i instytucji obrony cywilnej podczas konfliktów zbrojnych,

• stanowi uzupełnienie postanowień czterech konwencji genewskich z 1949 roku.

Protokół dodatkowy II dotyczący ochrony ofiar nie międzynarodowych konfliktów zbrojnych:

• obowiązuje strony konfliktu toczącego się wewnątrz jednego państwa,

• upoważnia do niesienia pomocy osobom poszkodowanym, zapewnia im prawa humanitarne i jest uzupełnieniem zasady minimum humanitaryzmu zawartej w art. 3 wspólnym dla czterech konwencji genewskich z 1949 roku.

Zasady ogólne, wspólne dla protokołów dodatkowych I i II z 1977 r. do konwencji genewskich z 12 sierpnia 1949 r.:

• stanowią rozwinięcie postanowień konwencji genewskich (I, II, III, IV);

• zapewniają w większym niż dotychczas stopniu ochronę ofiarom międzynarodowych konfliktów zbrojnych;

• zapewniają ochronę ofiarom konfliktów zbrojnych nie międzynarodowych (wewnętrznych), jednak zakres tej ochrony jest nadal mniejszy, niż w konfliktach międzynarodowych;

• wraz z konwencjami genewskimi tworzą system prawny międzynarodowej ochrony ofiar konfliktów zbrojnych.

Zasada:

Strony konfliktu są ograniczone w stosowaniu metod i środków szkodzenia nieprzyjacielowi.

DOKUMENTY PRAWNE - ZBIÓR

Międzynarodowe prawo konfliktów zbrojnych

1. Deklaracja z 16 IV 1856 r. w przedmiocie prawa wojny morskiej (Deklaracja Paryska)

2. Deklaracja z 11 XII 1868 r. w sprawie pocisków wybuchających małego kalibru (Deklaracja Petersburska)

3. Konwencja z 18 X 1907 r. dotycząca rozpoczęcia kroków nieprzyjacielskich (III Konwencja Haska)

4. Konwencja z 18 X 1907 r. dotycząca praw i zwyczajów wojny lądowej (IV Konwencja Haska)

5. Regulamin z 18 X 1907 r. dotyczący praw i zwyczajów wojny lądowej (Regulamin Haski)

6. Konwencja z 18 X 1907 r. dotycząca praw i obowiązków mocarstw i osób neutralnych w razie wojny lądowej (V Konwencja Haska)

7. Konwencja z 18 X 1907 r. o postępowaniu ze statkami handlowymi nieprzyjaciela na początku działań wojennych (VI Konwencja Haska)

8. Konwencja z 18 X 1907 r. o przerabianiu statków handlowych na okręty wojenne (VII Konwencja Haska)

9. Konwencja z 18 X 1907 r. o bombardowaniu przez siły morskie w czasie wojny (IX Konwencja Haska)

10. Konwencja z 18 X 1907 r. o pewnych ograniczeniach w wykonywaniu prawa zdobyczy podczas wojny morskiej (XI Konwencja Haska)

11. Protokół z 17 VI 1925 r. dotyczący zakazu używania na wojnie gazów duszących, trujących lub podobnych oraz środków bakteriologicznych (Protokół Genewski 1925 r.)

12. Protokół z 6 XI 1936 r. w sprawie przepisów o akcji wojennej lodzi podwodnych ustalonych w Części IV Traktatu Londyńskiego z 22 kwietnia 1930 r. (Protokół Londyński)

13. Konwencja Genewska z 12 VIII 1949 r. o polepszeniu losu rannych i chorych w armiach czynnych (I Konwencja Genewska)

14. Konwencja Genewska z 12 VIII 1949 r. o polepszeniu losu rannych, chorych i rozbitków sil zbrojnych na morzu (II Konwencja Genewska)

15. Konwencja Genewska z 12 VIII 1949 r. o traktowaniu jeńców wojennych (III Konwencja Genewska)

16. Konwencja Genewska z 12 VIII 1949 r. o ochronie osób cywilnych podczas wojny (IV Konwencja Genewska)

17. Konwencja Haska z 14 V 1954 r. o ochronie dóbr kultury w razie konfliktu zbrojnego

18. Protokół dodatkowy do Konwencji Genewskich z dnia 12 sierpnia 1949 r. dotyczący ochrony ofiar międzynarodowych konfliktów zbrojnych (Protokół I)

19. Protokół dodatkowy do Konwencji Genewskich z 12 sierpnia 1949 r. dotyczący ochrony ofiar nie międzynarodowych konfliktów zbrojnych (Protokół II) 20. Konwencja z 10 X 1980 r. o zakazie lub ograniczeniu użycia pewnych broni konwencjonalnych, które mogą być uważane za powodujące nadmierne cierpienia lub mające niekontrolowane skutki

Zapobieganie konfliktom zbrojnym

1. Traktat z 27 VIII 1928 r. o wyrzeczeniu się wojny (Traktat Paryski z 1928 r.)

2. Karta Narodów Zjednoczonych z 26 VI 1945 r.

3. Układ z 1 XII 1959 r. w sprawie Antarktydy

4. Układ z 5 VII 1963 r. o zakazie prób broni nuklearnej w atmosferze, w przestrzeni kosmicznej i pod woda

5. Układ z 27 I 1967 r. o zasadach działalności państw w zakresie badań i użytkowania przestrzeni kosmicznej łącznie z Księżycem i innymi ciałami niebieskimi

6. Układ z 1 VII 1968 r. o nierozprzestrzeniani broni jądrowej

7. Układ z 11 II 1971 r. o zakazie umieszczania broni jądrowej i innych rodzajów broni masowej zagłady na dnie mórz i oceanów oraz w jego Podolu

8. Konwencja z 10 IV 1972 r. o zakazie prowadzenia badań, produkcji i gromadzenia zapasów broni bakteriologicznej (biologicznej) i toksycznej oraz o ich zniszczeniu

9. Rezolucja Zgromadzenia Ogólnego Narodów Zjednoczonych nr 3314/XXIX z 14 XII 1974 r. w sprawie definicji agresji

10. Akt Końcowy Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie z 1 VIII 1975 r.

11. Konwencja z 18 V 1977 r. o zakazie używania technicznych środków oddziaływania na środowisko w celach militarnych lub innych wrogich celach

12. Konwencja z 10 XII 1984 r. w sprawie zakazu stosowania tortur oraz innego okrutnego, nieludzkiego lub poniżającego traktowania albo karania

Odpowiedzialność za przestępstwa wojenne

1. Porozumienie z 8 VIII 1945 r. w przedmiocie ścigania i karania głównych przestępców wojennych Osi Europejskiej (Porozumienie Londyńskie z 1945 r.)

2. Karta Międzynarodowego Trybunału Wojskowego

3. Konwencja z 9 XII 1948 r. w sprawie zapobiegania i karania zbrodni ludobójstwa

4. Konwencja z 26 XI 1968 r. o niestosowaniu przedawnienia wobec zbrodni wojennych i zbrodni przeciw ludzkości

PODSTAWOWE ZASADY MIĘDZYNARODOWEGO RUCHU

CZERWONEGO KRZYŻA I CZERWONEGO PÓŁKSIĘŻYCA

Humanitaryzm

Międzynarodowy Ruch Czerwonego Krzyża i Czerwonego Półksiężyca zrodzony z troski o niesienie pomocy rannym na polu bitwy bez czynienia jakiejkolwiek między nimi różnicy, podejmuje zarówno na płaszczyźnie międzynarodowej, jak i krajowej wysiłki w kierunku zapobiegania we wszelkich okolicznościach cierpieniom ludzkim i ich łagodzenia. Zmierza do ochrony życia i zdrowia oraz zapewnienia poszanowania osobowości człowieka. Przyczynia się do wzajemnego zrozumienia, przyjaźni i współpracy oraz do trwałego pokoju między wszystkimi narodami.

Bezstronność

Nie czyni żadnej różnicy ze względu na narodowość, rasę, wyznanie, pozycję społeczną lub przekonania polityczne. Zajmuje się wyłącznie niesieniem pomocy cierpiącym, kierując się ich potrzebami i udzielając pierwszeństwa w najbardziej naglących przypadkach.

Neutralność

W celu zachowania powszechnego zaufania Ruch powstrzymuje się od uczestnictwa w działaniach zbrojnych oraz - w każdym czasie - w sporach natury politycznej, rasowej, religijnej lub ideologicznej.

Niezależność

Ruch jest niezależny. Stowarzyszenia krajowe służąc pomocą władzom publicznym w ich działalności humanitarnej i podlegając prawu obowiązującemu w ich państwach, powinny zawsze korzystać z samodzielności pozwalającej im na działania w każdym czasie, zgodnie z zasadami Ruchu.

Dobrowolność

Ruch niesie pomoc dobrowolnie, nie kierując się chęcią osiągnięcia jakiejkolwiek korzyści.

Jedność

W każdym kraju działa tylko jedno stowarzyszenie Czerwonego Krzyża albo Czerwonego Półksiężyca. Powinno ono być otwarte dla wszystkich i obejmować swą humanitarną działalnością obszar całego kraju.

Powszechność

Międzynarodowy Ruch Czerwonego Krzyża i Czerwonego Półksiężyca, w którym wszystkie stowarzyszenia mają równe prawa i obowiązek niesienia sobie nawzajem pomocy, obejmuje swoją działalnością cały świat.

JAKĄ POMOC ŚWIADCZY PCK?

• organizowanie opieki nad samotnymi chorymi w domach - prowadzonej• przez przeszkolone siostry PCK oraz opłacaną przez PCK "pomoc sąsiedzką"

• udzielanie pomocy finansowej, rzeczowej i organizacyjnej ludziom i• rodzinom, które znalazły się w trudnej sytuacji materialnej,•

• pomoc ludziom niepełnosprawnym,

• organizowanie bezpłatnych obiadów oraz• dofinansowanie posiłków dla dzieci i młodzieży w szkołach,

• organizowanie wakacyjnego wypoczynku dla dzieci z rodzin najuboższych oraz dzieci niepełnosprawnych,

• rozprowadzanie odzieży z darów - w środowiskach ludzi najuboższych,

• organizowanie akcji pomocy dla ofiar klęsk żywiołowych i katastrof.

Członkami Polskiego Czerwonego Krzyża mogą zostać osoby pragnące uczestniczyć społecznie w realizacji zadań Stowarzyszenia. Członkowie należą do kół PCK w szkołach, zakładach pracy lub środowiskach.

Instytucje, zakłady pracy, a także osoby prywatne - mogą zostać członkami wspierającymi PCK płacić zadeklarowane składki. Członków tych przyjmują zarządy PCK.

Wspomagać Polski Czerwony Krzyż można także nie będąc jego członkiem - poprzez przekazywanie pieniędzy na określone cele, dobrowolne uczestnictwo w organizowanych akcjach lub doraźną pomoc w przypadkach klęsk i katastrof.

WSPÓŁCZESNE KONFLIKTY ZBROJNE

A MIĘDZYNARODOWE PRAWO HUMANITARNE.

Prawa humanitarne, rozwijały się pod wpływem idei religijnych, ale także filozoficznych już od starożytności. Wymienia się tu przede wszystkim czasy sumeryjskie, kodeks Hammurabiego, starożytną Persję, wojny Egiptu z Hetytami, Indie, starożytną Grecję i Rzym, a także wczesny Islam. Prawo humanitarne wówczas zajmowało się zwyczajowo uregulowaną ochroną rannych żołnierzy, jeńców, którzy oddali się w niewolę, osłoną ludności cywilnej.

W okresie średniowiecza wojny też były prowadzone zgodnie z pewnymi regułami, które mówiły o ochronie kobiet, dzieci i starców. Duży wpływ miało chrześcijaństwo (kościoły jako miejsca azylu). Istniał także kodeks rycerski. Mimo to zdarzały się różnice między regułami a praktyką. Od wojen religijnych (XVII w.) następuje upadek obyczajów wojennych. Jedną z reakcji na taki stan rzeczy było dzieło Grocjusza „O prawie wojny i pokoju” (1624 r).

Systematyczny rozwój prawa humanitarnego obserwować można od II poł. XIX wieku, a to za sprawą pojawienia się i aktywności Czerwonego Krzyża (początkowo komitetu, a następnie całego ruchu czerwonokrzyskiego). Międzynarodowy Czerwony Krzyż i prawo humanitarne to system zajmujący się ochroną praw człowieka w czasie konfliktów zbrojnych międzynarodowych, a także w coraz większym stopniu - na podstawie zwyczaju - w czasie zamieszek i napięć wewnętrznych.

Konwencja międzynarodowego prawa humanitarnego to Konwencja genewska o polepszeniu losu rannych w armiach lądowych przyjęta w 1864 przez 16 państw. Uregulowała ona status personelu medycznego, znosiła rozróżnienie w traktowaniu rannych żołnierzy wojska własnego i nieprzyjacielskiego. W 1868 przyjęto Deklarację petersburską w 1874 Deklarację brukselską, które dotyczyły środków wojennych i deklarowały pewien zestaw praw i zwyczajów wojennych. W latach 1899-1907 odbyły się haskie konferencje pokojowe, których owocem było kilkanaście konwencji dotyczących praw i zwyczajów wojennych. Większość z nich zawierała elementy prawa humanitarnego. W 1906 r. pojawiła się nowa konwencja genewska aktualizująca poprzednią. Na pocz. XX w. Pojawiła się słynna klauzula Martensa głosząca, iż: zanim bardziej wyczerpujący kodeks praw wojennych będzie mógł być ułożony wysokie układające się strony uważają za właściwe skonstatować, że w wypadkach nie objętych przepisami obowiązującymi, przyjętymi przez nie ludność i strony wojujące pozostają pod opieką zasad prawa narodów, wypływających ze zwyczajów ustanowionych między cywilizowanymi narodami, oraz z zasad humanitarności i wymagań społecznego sumienia.

Po I wojnie światowej uchwalono kolejne dwie konwencje genewskie (1929 - o ochronie losu rannych i chorych w armiach polowych oraz o traktowaniu jeńców wojennych).

Współcześnie obowiązujące prawo humanitarne opiera się na następujących podstawach prawnych:

• czterech konwencjach genewskich uchwalonych w 1949 r. (stroną 185 państw) dotyczących kolejno polepszenia losu rannych i chorych w armiach czynnych, polepszenia losu rannych, chorych i rozbitków sił zbrojnych na morzu, traktowania jeńców wojennych, ochrony osób cywilnych podczas wojny;

• w 1977 roku uchwalono też w Genewie II protokoły dodatkowe: o ochronie ofiar międzynarodowych i nie międzynarodowych konfliktów zbrojnych, których stroną jest odpowiednio 138 i 129 państw);

• konwencji haskiej (1954 r.) o ochronie dóbr kulturalnych w czasie konfliktów zbrojnych;

• konwencji z 1980 r. o zakazie lub ograniczeniu użycia niektórych broni konwencjonalnych.

Ponadto uchwalono jeszcze protokoły lub konwencje dotyczące między innymi: zakazu użycia broni biologicznej i ich zniszczeniu czy zakazu użycia, magazynowania, produkcji i transferu min przeciwpiechotnych.

Ta ostatnia podpisana została w Oslo w roku 1997, a jej stroną są 123 państwa. Jej przyjęcie, poprzedzone wielką batalią w światowych mediach, to ogromny sukces organizacji pozarządowych w MKCK, aktywnie uczestniczącego w przygotowaniach i negocjacjach. Inicjatorzy na rzecz zakazu użycia min przeciwpiechotnych, które pozostawione w ziemi przez strony walczące pochłaniały rocznie dziesiątki tysięcy ofiar śmiertelnych i okaleczały trwale (zwłaszcza dzieci), Międzynarodowa Kampania na rzecz zakazu Min Przeciwpiechotnych i stojąca na jej czele Judy Williams otrzymali w 1997 roku pokojową Nagrodę Nobla.

Można dodać jako ciekawostkę, iż w roku 1990 w Turku (Finlandia) uchwalono Deklarację minimalnych standardów humanitarnych. Zawiera ona 18 artykułów i jest kodyfikacją zestawu elementarnych reguł, które muszą być respektowane jako minimum w czasie walk, zamieszek wewnętrznych czy stanów wyjątkowych. Musi być ona przestrzegana bez względu na to czy stan wyjątkowy został ogłoszony czy nie. Dotyczy ona m.in. niedyskryminacji, poszanowania osobowości prawnej, zakazu terroryzowania ludności cywilnej, zakazu przymusowych wysiedleń, zapobiegania uczestnictwu dzieci w działaniach zbrojnych, ochrony rannych i chorych.

Konwencje dotyczące prawa humanitarnego posiadają największą wśród umów międzynarodowych liczbę ratyfikacji.

Prawo humanitarne aby zapewnić sobie skuteczność kieruje się przede wszystkim zasadą wzajemności.

Wymienia się aż trzynaście czynników sprzyjających przestrzeganiu przez strony konfliktu prawa humanitarnego. Są to m.in.

• rola mass mediów informujących świat o sytuacjach pogwałcenia prawa humanitarnego i wynikająca stąd presja opinii publicznej,

• wzajemny interes stron konfliktu,

• możliwość zastosowania represaliów przez drugą stronę,

• środki karne i dyscyplinarne jakie powinny być stosowane zgodnie z konwencjami genewskimi wobec tych, którzy dopuszczają się łamania prawa humanitarnego,

• odszkodowania.

Należy tu wspomnieć o Międzynarodowym Komitecie Czerwonego Krzyża, który posiada szeroki zakres kompetencji w zakresie przestrzegania praw humanitarnych. Należą do nich np. inicjatywa humanitarna czy prowadzenie operacji humanitarnych. Ważną rolę odgrywa także Komisja Śledcza, która prowadzi badania co do każdego faktu mogącego być ciężkim naruszeniem konwencji lub protokołu oraz ofiaruje swoje dobre usługi w celu ułatwiania przestrzegania prawa humanitarnego.

Pomimo faktu, że konwencje dotyczące prawa humanitarnego są ratyfikowane przez większość państw, to jednak są one często przez nie łamane. Nie pomaga tu zasada wzajemności, jednakże duże znaczenie mają media, które informują opinię publiczną o nieprzestrzeganiu prawa humanitarnego, a to z kolei wywiera znaczną presję na ludziach odpowiedzialnych za te zdarzenia, co zazwyczaj zgodnie z konwencjami genewskimi prowadzi do ukarania winnych.

Dobrym przykładem ukazującym w jaki sposób łamane jest prawo humanitarne jest aktualny konflikt w Iraku. Niedawno bardzo głośna była sprawa znęcania się przez Amerykanów nad irackimi więźniami, która wyszła na jaw właśnie dzięki mediom, ale nie jest ona jedynym przykładem pogwałcenia prawa humanitarnego.

27 lutego 2004r. niemiecka telewizja ARD wyemitowała reportaż, który pokazuje, jak amerykańscy żołnierze strzelają do rannych Irakijczyków. Pierwsza sekwencja pochodzi z 1 grudnia 2003 roku. Zdjęcia nakręciła z powietrza kamera zainstalowana na śmigłowcu Apache z 4. dywizji piechoty. Widać na nich trzy osoby, które spotykają się nocą w pobliżu zaparkowanych samochodów. Na ziemi kładą coś, co żołnierze USA biorą za broń. W pewnym momencie załoga śmigłowca dostaje rozkaz zastrzelenia trzech mężczyzn. Żołnierze otwierają ogień. Dwóch mężczyzn ginie natychmiast; trzeci, poważnie ranny, osuwa się na ziemię. Wtedy jeden z żołnierzy pyta przez radio, czy ma ponownie oddać strzały. Dostaje odpowiedź "Zabij go". Seria strzałów dosięga rannego mężczyznę. AFP pisze, że w sumie Amerykanie oddają setkę strzałów. Druga sekwencja została nakręcona kamerą wideo przez telewizję CNN 8 kwietnia 2003 roku, czyli dzień przed ostatecznym upadkiem Bagdadu. Na filmie widać żołnierzy piechoty morskiej, którzy dobijają poważnie rannego Irakijczyka. AFP pisze, że widać także radość, jaką sprawia to Amerykanom.

Zdaniem znawców prawa humanitarnego (chociaż nie trzeba być znawcą, aby to stwierdzić) oba czyny łamią konwencje genewskie i stanowią "zbrodnie wojenne". Prawo międzynarodowe zabrania atakowania rannych, którzy są niezdolni do walki zarówno podczas wojny, jak i okupacji.

Kolejny dowód na to, że prawo humanitarne jest łamane w Iraku pochodzi z 5 maja 2004, wtedy to dowiedzieliśmy się o porwaniu indyjskich robotników przez wojska USA, a następnie o wykorzystywaniu ich w bazie wojskowej.

Czterej Hindusi, którzy pojechali do Kuwejtu w nadziei na uzyskanie tam dobrze płatnej pracy, trafili zamiast tego do bazy wojsk USA w Mosulu na północy Iraku. Uciekli stamtąd po dziewięciu miesiącach i ambasada USA w Indiach bada teraz ich skargę, że byli przetrzymywani w bazie wbrew ich woli i zmuszani do pracy za grosze. Czterej indyjscy muzułmanie twierdzą, że w sierpniu 2003 roku podpisali za pośrednictwem agencji rekrutacyjnej w Bombaju umowę o pracy w charakterze pomocników kuchennych dla kuwejckiej firmy gastronomicznej. Jednak na lotnisku w Kuwejcie wsadzono ich - i kilkunastu innych Hindusów - do autobusu i zawieziono do bazy sił lądowych USA pod Mosulem. Gdy zaprotestowali, usłyszeli od wojska, że za każdego z nich zapłacono firmie kuwejckiej po tysiąc dolarów, wobec czego muszą pracować w bazie. Zamiast gotować posiłki, musieli prać odzież. "Gdy odmówiłem i powiedziałem oficerowi, że chcę wrócić, zostałem pobity" - powiedział jeden z czterech Indusów, Abdul Aziz Shahjehan. Agencja rekrutacyjna, której za posady i podróż zapłacili po 1750 dolarów, obiecywała im zarobki w wysokości 890 dolarów miesięcznie. U Amerykanów zarobili po 200 dolarów.

W połowie kwietnia 16 Indusów pracujących w bazie zapłaciło 20 dolarów irackiemu kierowcy ciężarówki i uciekło do Bagdadu, gdzie zajęło się nimi przedstawicielstwo dyplomatyczne Indii. Rząd Indii domaga się teraz wyjaśnień od Waszyngtonu. Ambasada USA bada zarzuty uciekinierów. "Mamy obowiązek traktować z szacunkiem i po ludzku wszystkie osoby znajdujące się w gestii władz koalicyjnych" - powiedział rzecznik ambasady.

Torturowanie irackich więźniów wyszło na jaw w maju 2004r. Za grubymi murami więzienia Abu Ghraib, w którym amerykańskie wojska okupacyjne przetrzymują tysiące Irakijczyków, którzy sprzeciwili się reżimowi okupacyjnemu, w potwornych warunkach, w tajemnicy przed światem torturowano, brutalnie gwałcono i poniżano irackich jeńców. Mówi się miedzy innymi o częstych przypadkach sodomii z użyciem latarek, luf karabinów, kijów od szczotek, oblewania chemikaliami, przetrzymywaniu w ciemnościach, szczuciu psami itp. Ci, których wypuszczono, nie chcieli mówić o przeżytym upokorzeniu, bo się wstydzili. Jednak gdy skandal wyszedł na światło dzienne, zaczęli mówić więcej dziennikarzom. Instruktorami tortur byli i są funkcjonariusze wywiadu wojskowego USA, kaci przywiezieni do Iraku z bazy wojskowej Guantanamo, gdzie Amerykanie urządzili obóz koncentracyjny w którym bezprawnie przetrzymują nieznaną liczbę osób porwanych w czterdziestu krajach świata. Funkcjonariusze wywiadu wojskowego doradzali strażnikom w więzieniu Abu Ghraib stosowanie potwornych tortur fizycznych i psychicznych, mówiąc, że "po kilku godzinach Arabi pękają".

Do takich samych incydentów dochodziło w brytyjskiej bazie wojskowej w Basrze. Skandal ujawniono dopiero teraz, chociaż Pentagon od kilku miesięcy wiedział o nadużyciach w Abu Ghraib. Dowodzą tego tajne raporty resortu ujawnione przez media. Sugerują one, że dręczenie jeńców w więzieniu było praktyką stosowaną szeroko przez prowadzących przesłuchania funkcjonariuszy wywiadu i żandarmerię wojskową i sankcjonowaną przez najwyższych dowódców.

Z wewnętrznego raportu armii USA opublikowanego przez magazyn New Yorker, wynika, że torturowanie irackich jeńców przez żołnierzy amerykańskich miało charakter systematyczny i było prowadzone na żądanie grup wywiadowczych, w tym CIA. Konkluzja ta przeczy twierdzeniom prezydenta USA George'a W. Busha, iż winę za nadużycia ponosi "kilka osób". Raport zawiera szczegółowy opis nadużyć w więzieniu Abu Ghraib, takich jak polewanie nagich więźniów chemikaliami i zimną wodą, gwałty i dręczenie seksualne, pozbawianie snu, i inne.

W okresie od października do grudnia 2003 roku zarejestrowano liczne przypadki "sadystycznych, jawnych i rozmyślnych aktów przestępczego znęcania się". Były one dokonywane przez żołnierzy i członków grup wywiadowczych USA - czytamy. Oficerowie wywiadu wojskowego, agenci CIA i prywatni współpracownicy "aktywnie domagali się od funkcjonariuszy policji wojskowej stworzenia warunków fizycznych i mentalnych dla skutecznego przesłuchiwania świadków". Oficerowie wywiadu wojskowego zachęcali funkcjonariuszy do torturowania jeńców w celu nakłonienia ich do zeznań, a kiedy w końcu je wyciągano, wygłaszali komentarze w rodzaju: "Dobra robota, naprawdę szybko się załamują". Więzienie Abu Ghraib było ponad miarę przepełnione. Trzymano tam wielu niewinnych Irakijczyków, a ponad 60 proc. cywilnych więźniów kwalifikowało się do zwolnienia. Tak więc jest to niewątpliwie kolejny dowód łamania prawa humanitarnego w Iraku. Pierwszy z siedmiorga strażników oskarżonych o maltretowanie więźniów został już skazany na rok więzienia, degradację i niehonorowe zwolnienie z wojska.

BIBLIOGRAFIA

I. Źródła

1. M. Fleming, Umowy międzynarodowe o ochronie ofiar wojny, Warszawa 1987.

2. M. Fleming, (M. Gąska, E. Mikos-Skuza - uzupełnienie i redakcja), Międzynarodowe prawo humanitarne konfliktów zbrojnych, Warszawa 2003.

3. Program współpracy między MON i PCK z 08.02.2005 r., Dz.U. MON z 2005 r., nr 3.

4. Norma obronna NO-02-A020. Procedury postępowania z jeńcami wojennymi.

5. Norma obronna NO-02-A032. Emblemat genewski. Maskowanie na lądowych obiektach medycznych.

6. Norma obronna NO-02-A035-7. Przesłuchiwanie jeńców wojennych.

7. Norma obronna NO-02-A037. Postępowanie ze zdobytym wyposażeniem i dokumentami Przeciwnika.

II. Opracowania i artykuły

1. R. Bierzanek, J. Symonides, Międzynarodowe prawo publiczne, Warszawa 1992.

2. R. Bzinkowski, P. Żarkowski, Podręcznik do nauki prawa wojennego w siłach zbrojnych, Warszawa 2006.

3. M. Fleming (tłum.),Podstawowe zasady konwencji genewskich i ich protokołów dodatkowych, Warszawa 1987.

4. H-P. Grasser, Międzynarodowe prawo humanitarne. Wprowadzenie, Warszawa 2000.

5. J. Grzebielucha, Międzynarodowe prawo humanitarne konfliktów zbrojnych, Przegląd Wojsk Lądowych 2008 r., nr 3,

6. F. De Mulinen, Podręcznik prawa wojennego dla sił zbrojnych, Warszawa 1994.

7. Regulamin używania znaku czerwonego krzyża i czerwonego półksiężyca przyjęty przez Radę Delegatów Międzynarodowego Ruchu CKiCP w listopadzie 1991 roku w Budapeszcie (Rezolucja nr 5), ZG PCK Warszawa 1991.

III. Broszury

1. Federacja w 25 pytaniach i odpowiedziach, Warszawa 1999.

2. Ochrona znaku czerwonego krzyża. Przewodnik, Warszawa 2004.

3. MKCK. Międzynarodowe prawo humanitarne. Odpowiadamy na twoje pytania. Warszawa 1999.

4. Międzynarodowe prawo humanitarne. Konwencje genewskie (I-IV) z 12 sierpnia 1949 r. Protokoły dodatkowe (I-II) z 1977 r. do konwencji genewskich, ZG PCK.

5. Streszczenie konwencji genewskich z 12 sierpnia 1949 roku i ich protokołów dodatkowych, MKCK Genewa.

IV. Netografia

1. www.pck.org.pl

2. www.icrc.org

3. www.icbl.org

4. www.gichd.ch

5. www.mil.pl

6. www.mineaction.org

---