Wazne dla nieo jest : czerwiec 56 i marzec 68(wypedzenie zydow z polski!)
UKŁAD RIBBENTROP - MOŁOTOW
23 sierpnia 1939 roku ministrowie spraw zagranicznych, radziecki Wiaczesław Mołotow i niemiecki Joachim von Ribbentrop, popisali układ dwustronny. Składał się on z dwóch części. Pierwsza stanowiła typowy pakt o nieagresji i została podana do publicznej wiadomości. Druga miała charakter tajny i zakładała dokonanie rozbioru Polski i innych państw Europy Środkowo - Wschodniej. Ustalono w niej powstanie wspólnej granicy niemiecko - radzieckiej na rzekach: Narew, Wisła i San, a także włączenie Finlandii, Estonii, Łotwy i Besarabii (część Rumunii) w sferę wpływów ZSRR, Litwa zaś oddana została w ręce III Rzeszy.
9 grudnia 1939 roku prezydent RP powołał RADĘ NARODOWĄ, która miała stać się namiastką parlamentu na emigracji. Rada Narodowa miała charakter opiniodawczy dla rządu i prezydenta. W składzie znalazło się 22 członków mianowanych przez prezydenta na wniosek premiera. Przewodniczącym został Ignacy Paderewski.
Efektem było podpisanie 30.07.1941 roku traktatu polsko - radzieckiego - Układ Sikorski - Majski, a następnie 14.08.1941 roku umowy wojskowej, która stała się podstawą do utworzenia Armii Polskiej w ZSRR. Fakty te doprowadziły do kryzysu rządowego, który zakończył się umocnieniem pozycji premiera.
ARMIA ANDERSA
14 sierpnia 1941 roku podpisano w Moskwie polsko - radziecką umowę wojskową w sprawie organizowania na terenie ZSRR armii polskiej pod dowództwem generała Władysława Andersa, dopiero co zwolnionego z więzienia NKWD.
Armia ta miała stanowić część Polskich Sił Zbrojnych, podległą pod względem operacyjnym Naczelnemu Dowództwu ZSRR, organizacyjnie i personalnie zaś polskiemu naczelnemu wodzowstwu.
PLAN BURZA
W lutym 1944 roku doszło na Wołyniu do pierwszego zetknięcia oddziałów AK z Armią Czerwoną.
Na Wileńszczyźnie oddziały AK stoczyły w ramach akcji „BURZA” około 30 bitew z Niemcami.
13 lipca siły AK zajęły Wilno.
Obszar lwowski AK rozpoczął akcję BURZA w marcu 1944 roku.
27.07.1944 siły AK zajęły Lwów.
Wojskowe cele BURZY zostały osiągnięte.
POWSTANIE WARSZAWSKIE
Przyczyną powstania warszawskiego było dążenie dowództwa AK do realizacji planu BURZA, którego celem było między innymi opanowanie Warszawy przez powstańców i wystąpienie wobec Armii radzieckiej w roli gospodarza.
1 sierpnia rozpoczęło się powstanie w Warszawie. Armia Krajowa rzuciła do walki ok. 36 tys. żołnierzy. Wybuch powstania zaskoczył Niemców.
2 września 1944 roku przedstawiciele Komendy Głównej AK podpisali po 63 dniach walki akt kapitulacji.
PKWN
21.07.1944 założono w Moskwie Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego (PKWN). Na jego czele stanął Osóbka - Morawski. Resort obrony narodowej objął gen. Rola - Żymierski, a resort bezpieczeństwa publicznego Stanisław Radkiewicz.
PKWN miał potężne wsparcie Armii Czerwonej i rządu ZSRR.
POLSKA LUBELSKA
Istniał tam przez siedem dni okres dwuwładzy.
NARADY W SPRAWIE RZĄDU JEDNOŚCI NARODOWEJ.
Rozmowy rozpoczęły się w Moskwie 17.czerwca 1945r. 21.czerwca 1945r. powołano w skład Prezydium KRN ( Krajowa Rada Narodowa ) jako jej wiceprzewodniczących: Wincentego Witosa i Stanisława Grabskiego, rozszerzenie rządu o Stanisława Mikołajczyka i kilka innych osób z zagranicy oraz Władysława Kiernika i Czesława Wycecha z kraju.
PROCES SZESNASTU.
Na ławie oskarżonych usiedli min. dowódca sił zbrojnych w kraju gen. Okulicki, przewodniczący RJN Pużak, delegat rządu Jankowski i trzej ministrowie rządu RP na kraj. W akcie oskarżenia otwarcie stwierdzono, że Kreml nie będzie tolerować władz polskich niezależnych od Moskwy. Oskarżono wszystkich o współpracę z Niemcami. 21. czerwca gen. Okulickiego skazano na 10 lat więzienia, Jankowskiego na 8 lat, ministrów Bienia i Jasiukowicza na 5 lat, Pużaka na 1,5 roku, a pozostałych na kary od roku do czterech miesięcy więzienia. Kilku uniewinniono. Ministra Pajdaka skazano oddzielnie na 5 lat więzienia i 5 lat zesłania na Syberię. Leopold Okulicki, Jan Stanisław Jankowski i Stanisław Jasiukowicz nie wyszli już żywi z więzienia radzieckiego.
POWSTANIE TRJN.
21.czerwca 1945r. opublikowano komunikat o porozumieniu moskiewskim w sprawie utworzenia Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej. 28.czerwca 1945r. ogłoszono komunikat o utworzeniu TRJN. Na jego czele stanął Osóbka-Morawski, wicepremierami zostali Gomułka i Mikołajczyk. Kluczowe resorty obsadzili komuniści, jedynie Mikołajczyk otrzymał istotną funkcję wicepremiera i ministra rolnictwa. Formalnie ministrem obrony narodowej był gen. Rola-Żymierski, ale zależał on od dowódcy wojsk ZSRR w Polsce marszałka Rokossowskiego. 25.czerwca 1945r. rząd Arciszeskiego ogłosił oświadczenie, w którym zaprotestował przeciw powstaniu TRJN stwierdzając, że jedyną prawowitą władzą polską pozostaje rząd londyński. TRJN został jednak uznany przez główne państwa koalicji antyhitlerowskiej: ZSRR, Wielką Brytanię i Francję, które jednocześnie wycofały poparcie dla rządu Arciszewskiego. W ciągu lipca rząd warszawski został uznany przez większość państw członkowskich ONZ. Uznaniu TRJN sprzeciwiła się Stolica Apostolska. 1.lipca Rada Jedności Narodowej postanowiła się ostatecznie rozwiązać.
SPRAWA POLSKA W POCZDAMIE.
17.lipca 1945r. rozpoczęła się w Poczdamie trzecia konferencja Wielkiej Trójki. Delegacji USA przewodniczył Harry Truman, radzieckiej Josif Stalin, brytyjskiej zaś Winston Churchil, a po wyborach w Wielkiej Brytanii -nowy premier Clement Attlee. W rozdziale IX układu sformułowano stanowisko Wielkiej Trójki w sprawie polskiej. Wielka Trójka z uzaniem powitała powstanie TRJN, który zobowiązano do szybkiego przeprowadzenia wyborów. Uzgodniła również kształt polskiej granicy zachodniej. Postanowiono oddać „pod administrację polską” byłe terytoria niemieckie leżące na wschód od linii Odra-Nysa Łużycka, część Prus Wschodnich oraz obszar Wolnego Miasta Gdańska. Zgoda Wielkiej Brytanii i USA na formułę poczdamską wynikała z faktu, iż państwa te nie chciały wzmacniać terytorialnie Polski, skazanej na skomunizowanie.
17 VII-2 VIII 1945 (konferencja berlińska),
konferencja przywódców mocarstw sojuszniczych w II wojnie świat.:
ZSRR (J. Stalin), USA (H.Truman), W. Brytanii (pocz. W. Churchill, potem C. Attlee)
Dotyczyła problemów likwidacji skutków II wojny świat. i organizacji powoj. Europy; zdecydowano o demilitaryzacji, denazyfikacji, demokratyzacji i demonopolizacji Niemiec, zasadach okupacji i odszkodowań, ukaraniu zbrodniarzy woj.; ustalono pn. i zach. granice Polski na Odrze, Nysie Łużyckiej i M. Bałtyckim; zobowiązano TRJN do przeprowadzenia wolnych i demokr. wyborów.
KONFERENCJA W JAŁCIE
4-11 II 1945 (konferencja krymska), konferencja przywódców mocarstw sojuszniczych w II wojnie światowej:
USA (F.D. Roosevelt), ZSRR (J. Stalin), W. Brytanii (W. Churchill)
Dotyczyła współdziałania strategicznego w końcowej fazie wojny z Niemcami, przystąpienia ZSRR do wojny z Japonią, zasad traktowania Niemiec po kapitulacji, regulacji spraw Europy Środkowowsch. (granice, rządy) oraz zwołania konferencji założycielskiej ONZ.
W sprawach Polski zdecydowano o zorganizowaniu jej rządu na bazie prosow. Rządu Tymczasowego (rozszerzonego o wybranych polityków z kraju i z Zachodu), przeprowadzeniu przezeń wolnych wyborów i przyjęciu linii Curzona jako granicy wsch.; mocarstwa zach. faktycznie zaakceptowały przewagę wpływów sow. w państwach Europy Środkowowsch.; podział kontynentu zaistniały w wyniku utrwalenia się następnie hegemonii ZSRR w tej części Europy (tzw. ład jałtański) trwał do przemian 1989-91.
KONFERENCJA W TEHERANIE
28 XI-1 XII 1943
pierwsza konferencja przywódców 3 mocarstw koalicji antyfaszyst. w II wojnie światowej: USA (F.D. Roosevelt), ZSRR (J. Stalin), W. Brytanii (W.L.S. Churchill)
Dotyczyła m.in. koordynacjidziałań woj. przeciw Niemcom i utworzenia drugiego frontu w Europie, przyszłości Niemiec, współpracy powoj.; w sprawie granic pol. ustalono wstępnie przyjęcie linii Curzona i rekompensatę dla Polski na zach. (utajniając te ustalenia przed rządem pol.).
UMOWY POLSKO-RADZIECKIE.
16.sierpnia 1945r. podpisano w Moskwie min. umowę precyzującą zasady wynagrodzenia niemieckich szkód wojennych w Polsce. Zgodnie z uchwałami poczdamskimi Polska miała bowiem otrzymywać odszkodowania za pośrednictwem ZSRR. Kreml orzekł, że z sum należnych Polsce trzeba odliczyć 6 mld. dolarów jako różnicę w wartości majątku nabytego przez Polskę na zachodzie i utraconego w większości na wschodzie. Uzależniono wypłaty reparacji dla Polski od ogromnych dostaw do ZSRR węgla kamiennego po specjalnej cenie umownej, dziesięciokrotnie niższej od ceny świtowej.
POWSTANIE PSL.
22.sierpnia 1945r. powstało ostatecznie Polskie Stronnictwo Ludowe, którego prezesem został Witos. Kierowniczą rolę odgrywał wiceprezes Mikołajczyk. Ponieważ PSL stało się główną siłą opozycyjną, obok chłopów wstępowali do niego również liczni przedstawiciele inteligencji i drobnomieszczaństwa. 6.listopada 1945r. do PSL przyłączyły się grupy działaczy SL ze Stanisławem Bańczykiem i Bolesławem Ściborkiem na czele.
POWSTANIE WiN.
2.września 1945r. powołano do życia Zrzeszenie Wolność i Niezawisłość, który kierował płk. Rzepecki. Organizacja miała charakter polityczny, choć w praktyce zajmowała się także samoobroną zbrojna.
KRN. Krajowa Rada Narodowa - ciało powstałe nie z woli narodu, lecz z nominacji komunistów.
ŚRODOWISKA SOCJALISTYCZNE.
Nowym przewodniczącym Rady Naczelnej PPS został Stanisław Szwalbe. Przewodniczącym Centralnego Komitetu Wykonawczego został Edward Osóbka- Morawski, a sekretarzem generalnym Józef Cyrankiewicz. Żóławski i jego zwolennicy utworzyli komitet organizacyjny Polskiej Partii Socjaldemokratycznej. Prezesem SP (Stronnictwo Pracy) został Popiel.
POLSKA PARTIA ROBOTNICZA (PPR)
Powstała 5 stycznia 1942 roku, utworzona przez grupę Inicjatywną, przerzuconą z ZSRR na tereny znajdujące się pod okupacja niemiecką; czołowi działacze: Władysław Gomułka, Stanisław Radkiewicz.
POLSKA PARTIA SOCJALISTYCZNA (PPS)
Odrodzona PPS, powstała w 1944 roku, głównie spośród działaczy Robotniczej Partii Polskich Socjalistów i częściowo PPS - WRN. Działacze Józef Cyrankiewicz, Edward Osóbka - Morawski. Była to partia masowa.
STRONNICTWO LUDOWE
Powstałe w Lublinie w 1944 roku. Próbowało przejąć tradycję ruchu ludowego, w istocie reprezentowało jednak radykalny (lewicowy) nurt ruchu chłopskiego, opowiadało się za programem rolnym PPR.
STRONNICTWO DEMOKRATYCZNE
Powstało z klubów demokratycznych w kwietniu 1939 roku. Partia inteligencji polskiej, odwołująca się do idei demokracji.
STRONNICTWO PRACY
Istniało od 1937 roku. W 1945 roku po powrocie z emigracji Karola Popiela, reaktywowało się w kraju.
Był to program chrześcijańsko - demokratyczny.
Skupiało przedstawicieli inteligencji, rzemiosła, drobnych wytwórców.
W 1946 roku zawiesiło działalność.
AMNESTIA I TERROR KOMUNISTYCZNY.
2.sierpnia 1945r. ogłoszono amnestię dla wszystkich członków podziemia, którzy się jeszcze nie ujawnili.
I ZJAZD PPR.
6-13 grudnia 1945r. odbył się pierwszy zjazd PPR. W skład Biura Politycznego Komitetu Centralnego Polskiej Partii Robotniczej (KC PPR) weszli: Gomułka jako sekretarz generalny, Berman, Minc, Radkiewicz, Spychalski, Zambrowski, Zawadzki. Niejawnym członkiem Biura Politycznego był też Bierut, który będąc prezydentem KRN występował jako bezpartyjny.
REFERENDUM.
27 kwietnia 1946r. Krajowa Rada Narodowa uchwaliła ustawę, na mocy której społeczeństwo miało odpowiedzieć w powszechnym głosowaniu na trzy pytania:
1.- czy jesteś za zniesieniem Senatu?,
2.- czy jesteś za utrwaleniem reform społeczno-gospodarczych?
3.- czy chcesz utrwalenia granicy zachodniej Polski na Odrze i Nysie Łużyckiej?
Nie dotyczyły one problemów naprawdę kontrowersyjnych. Najważniejszego pytania, czy Polska ma zostać suwerennym krajem demokratycznym, czy totalitarnym wasalem Rosji, nie postawiono. Rachuby komunistów były proste-referendum miało wskazać pozorną jedność społeczeństwa i zaufanie do bloku, a jednocześnie uniemożliwić wyrażenie opinii na temat sytuacji w kraju. W niewygodnej dla siebie sytuacji kierownictwo PSL z Mikołajczykiem na czele wypracowało salomonowe wyjście.
Ponieważ odpowiedź „3 x tak” dałby komunistom atut rzekomego poparcia społecznego, a negacja zachodnich granic i reformy rolnej była niemożliwa, PSL zaapelowało do swoich wyborców o głosowanie „nie” w sprawie Senatu, jako najmniej istotnej. Zrzeszenie WiN wzywało do odpowiedzi „nie” na pierwsze dwa pytania, NSZ i NZW apelowały zaś o głosowanie trzy razy „nie”. PPR i jej satelici rozpętali olbrzymią propagandę za głosowaniem „3 x tak”.
Referendum przeprowadzono 30.maja 1946r.
Według oficjalnych wyników w głosowaniu wzięło udział 85% uprawnionych. Większość na każde z tych trzech pytań odpowiedziała „tak” wyniki te nie odpowiadały prawdzie.
POGROM KIELECKI.
4 lipca 1946r. doszło do tragicznego pogromu Żydów w Kielcach. Przyczyną zajść, w których mieszkańcy miasta zamordowali 40 Żydów, był antysemityzm ożywiony niechęcią do osób pochodzenia żydowskiego we władzach, choć poszlaki wskazują, że pogrom zainspirowały organy bezpieczeństwa, które chciały skompromitować społeczeństwo polskie. Komuniści odrzucili wniosek PSL o wysłanie do Kielc komisji KRN do zbadania sprawy. Gdy PSL potępiło pogrom kielecki, cenzura zdjęła tekst rezolucji, co umożliwiło propagandzie PPR ataki pod pretekstem, iż PSL milczy, czyli popiera sprawców mordu.
NAJWYŻSZY TRYBUNAŁ NARODOWY. Utworzony 22.stycznia 1946r. do sądzenia osób odpowiedzialnych za „klęskę wrześniową i faszyzację życia państwowego” w przedwojennej Polsce.
ORMO. Ochotnicza Rezerwa Milicji Obywatelskiej.
WYBORY DO SEJMU USTAWODAWCZEGO. Odbyły się 19.stycznia 1947r. (pod ogromną presją władzy, przy użyciu MO, ORMO, żołnierzy KBW i cywilnych funkcjonariuszy. Wyniki te były sfałszowane. W głosowaniu udział wzięło prawie 90% ludności uprawnionej do głosowania (89,9%) z czego 80% głosowało na „blok” (partie komunistyczne lub współpracujące z komunistami).
5.02.1947 roku Bolesław Bierut zostaje wybrany na prezydenta; premierem zostaje Cyrankiewicz.
WŁADZA RP NA OBCZYŹNIE (ROZWIĄZANIE PSZ).
Po zwolnieniu z obozu jenieckiego, 28.maja 1945r. funkcję wodza naczelnego objął gen. Bór-Komorowski. W marcu rząd brytyjski oświadczył, iż pragnie powrotu żołnierzy polskich do kraju. Ci, którzy uznają to za niemożliwe będą traktowani w sposób godny ich zasług ale baz gwarancji prawa pobytu w Anglii. Rząd RP zaprotestował przeciw likwidacji Polskich Sił Zbrojnych. Decyzja brytyjska zamykała okres istnienia PZS na Zachodzie. 8.listopada 1946r. gen. Bór-Komorowski zrzekł się tytularnej już funkcji wodza naczelnego, którą objął gen. Anders.
ZAGOSPODAROWANIE ZIEM ODZYSKANYCH. REFORMA ROLNA.
13.listopada 1945r. utworzono specjalne Ministerstwo Ziem Odzyskanych z Gomułką na czele. Na miejsce wysiedlanych Niemców przybywała ludność polska , przede wszystkim wywieziona na roboty podczas wojny, a od wiosny 1945r. także osadnicy z centralnej Polski. Po utworzeniu TRJN reforma rolna wkroczyła w nowy etap. Tekę ministra rolnictwa objął Mikołajczyk. Choć ziemię dawano chłopom wolną od długów, spłata wynosiła tyle co wysokość jednego plonu rocznego. Zniszczenia w rolnictwie były ogromne, brakowało sprzętów, nasion, inwentarza a duża część ziem leżała odłogiem lub mogła być uprawiana po usunięci min i niewypałów. Od jesieni `45r. UNRRA wysyłała dostawy z pomocą dla wsi (min. w postaci inwentarza). System dostaw obowiązkowych zniesiono w połowie 1946r. państwo uzyskiwało odtąd produkty rolne na zaopatrzenie kartkowe miast w drodze wymiany wiązanej- rolnik mógł nabyć artykuły przemysłowe po cenach państwowych w zamian za sprzedaż po tych samych cenach produktów rolnych.
LIKWIDACJA OPOZYCJI. NOWY RZĄD
Sfałszowanie wyborów w styczniu 1947r. pozwoliło komunistom stworzyć Sejm Ustawodawczy, w którym mieli zdecydowaną większość, zdolną do przeforsowania zmian ustrojowych. Partie „bloku” zdobyły 394 mandaty. Jedyną siłą opozycyjną w Sejmie pozostawało PSL. 5.lutego 1947r. „blokowa” większość wybrała Bieruta na prezydenta państwa. Był on jedynym kandydatem na to stanowisko. 8.lutego 1947r. powołano rząd, na czele którego stanął Cyrankiewicz z PPS. Władysław Gomułka z PPR został wicepremierem i ministrem Ziem Odzyskanych, a Antoni Korzycki z SL -drugim wicepremierem. Gen. Rola-Żymierski utrzymał obronę narodową, Radkiewicz z PPR - siły bezpieczeństwa, a Minc z PPR - przemysł i handel. W nowym rządzie znaleźli się wyłącznie komuniści i ludzie im podlegli. Rolę „szarej eminencji” odgrywał w rządzie Berman, pełniący niepozorną funkcję podsekretarza stanu w Prezydium Rady Ministrów. Najwyższe szczeble zajmowali: ambasador ZSRR Wiktor Lebiediew i inni doradcy radzieccy, którym rząd podlegał. Rosnąca potęga nowej władzy wynikała z odniesionych sukcesów, ale i z niezaspokojenia wielu ambicji. Garnęły się do niej ciągle nowe grupy karierowiczów. Dokonywany przez komunistów przewrót społeczny wykorzystywał ambicje niewykwalifikowanych robotników i odchodzących ze wsi chłopów, którym komuniści umożliwiali awans społeczny, bezpieczeństwo materialne i władzę, żądając w zamian ślepej wiary i posłuszeństwa. Do pełni władzy brakowało jednak komunistom eliminacji opozycji PSL oraz zaplanowanego wcześniej połączenia partii politycznych w trzy grupy: PPR i PPS, SL i PSL oraz SD i SP. Przywódcy PSL znaleźli się w śmiertelnym niebezpieczeństwie. (Były już precedensy w innych „demokracjach ludowych”. W pierwszej połowie 1947r. aresztowano przywódców chłopskich na Węgrzech i w Rumuni. W Bułgarii skazano na śmierć i stracono przywódcę partii chłopskiej Nikołę Petkowa, a jego stronnictwo pozbawiono mandatów poselskich.) Mikołajczyk skontaktował się z Ambasadą USA w Warszawie, która zdecydowała się pomóc mu w potajemnym opuszczeniu kraju. 21.października '47r. Mikołajczyk dotarł do Sopotu następnie został ulokowany w izbie chorych na statku brytyjskim. W ślad za szefem PSL wyjechali też potajemnie Bagiński i Korboński z żonami. Aresztowano Bryję i parę innych osób. Mikołajczyka i Korbońskiego pozbawiono mandatów i obywatelstwa.
MAŁA KONSTYTUCJA.
Przy sprzeciwie 17 posłów PSL, Sejm Ustawodawczy przyjął 19.lutego 1947r. ustawę o małej konstytucji. Regulowała ona ustrój państwa w okresie przejściowym do uchwalenia nowej ustawy zasadniczej. Według małej konstytucji najwyższym organem ustawodawczym był Sejm, władzę wykonawczą sprawował prezydent, Rada Państwa i rząd, a sądowniczą -„niezawisłe” sądy. Sejm miał być jednoizbowy i składać się z 444 posłów wybieranych na 5 lat. Głową państwa został prezydent RP, wybierany przez Sejm na siedmioletnią kadencję. Prezydent pełnił jednocześnie funkcję przewodniczącego Rady Państwa.
POLSKA A PLAN MARSHALLA.
W marcu 1947r. prezydent Truman zapowiedział poparcie dla narodów, które stawiają opór „uzbrojonym mniejszościom lub zewnętrznemu naciskowi”. 5.czerwca '47r. sekretarz stanu USA Marshall przedstawił zarys planu pomocy ekonomicznej dla Europy w celu odsunięcia komunizmu. Na konferencję w sprawie planu zaproszono większość państw europejskich, w tym Polskę. Pierwsza reakcja rządu w Warszawie była pozytywna. Widząc zagrożenie swej dominacji w Europie Środkowo-Wschodniej Kreml odrzucił plan Marshalla i zmusił do rezygnacji z niego także swoich satelitów.
KOMINFORM.
W końcu września `47r. zebrali się w Szklarskiej Porębie przywódcy partii: radzieckiej, polskiej, czechosłowackiej, węgierskiej, rumuńskiej, jugosłowiańskiej, bułgarskiej, oraz francuskiej i włoskiej. Gomułka z rezerwą przyjął powołanie centrum dyspozycyjnego ruchu i przeciwstawił się przyspieszeniu kolektywizacji rolnictwa w bloku radzieckim. Będąc fanatycznym komunistą, bez skrupułów dążącym do władzy, Gomułka okazał się pierwszym przywódcą w bloku, który usiłował się przeciwstawić Stalinowi, sądząc, że dla utrzymania władzy w Polsce potrzebne jest zachowanie pewnych elementów odrębności od jednolitego wzorca. 27.września 1947r. konferencja zakończyła się utworzeniem Biura Informacyjnego dziewięciu partii komunistycznych, określanego w skrócie Kominformem. Jego celem było wytyczanie jednolitych kierunków walki z „imperializmem”, wymiana doświadczeń oraz udzielanie sobie pomocy.
SYTUACJA MIĘDZYNARODOWA.
14.maja 1948r. proklamowano powstanie państwa Izrael. Wśród pierwszych rządów, które uznały państwo żydowskie w Palestynie, były ZSRR i jego satelici. Gdy na zewnątrz Moskwa popierała Izrael, w 1948r. rozpoczęto w ZSRR nagonkę antysemicką, która rozpoczęła zwrot w stosunku Żydów do ZSRR i komunizmu.
Do państw opanowanych przez komunistów dołączyły w maju 1947r. Węgry i w lutym 1948r. Czechosłowacja. W Jugosławii pod koniec czerwca 1948r. Kominform zaatakował kierownictwo partii z Tito na czele za „błędy” i odstępstwa od marksizmu-leninizmu, nacjonalizmu i inne przewinienia. Ponieważ Tito nie ugiął się, w ciągu paru tygodni został wyklęty przez propagandę komunistyczną jako „zdrajca” służący „imperializmowi amerykańskiemu”.
ROZGRYWKI W PPR.
Gomułka miał własną wizję komunistycznej dyktatury w Polsce. Większość Biura Politycznego zażądała od Gomułki wycofania się z poglądów w kwestii narodowej. Gomułka oferował rezygnację, lecz poglądów nie zmienił. We wrześni `48r. Gomułka złożył częściową samokrytykę, ale nie zmienił zdania w kwestii przymusowej kolektywizacji oraz swojej roli w czasie okupacji. Oskarżono go o niechęć do Kominformu, nastawienie na automatyzm rozwoju „demokracji ludowej” i tendencję do jedności z całą PPS, bez eliminacji jej prawego skrzydła. Gomułkę pozbawiono funkcji szefa PPR, a jego współpracowników usunięto z władz partyjnych. Nowym sekretarzem KC PPR został Bierut.
KOŚCIÓŁ. 22.września 1948r. zmarł prymas August Hlond. Papież mianował nowym prymasem Polski Stefana Wyszyńskiego.
POWSTANIE PZPR.
Jesienią 1948r. trwały intensywne przygotowania do połączenia PPR i PPS. Odbywały się czystki w szeregach socjalistów. II Zjazd PPR uchwalił 14.grudnia utworzenie „zjednoczonej partii”. Odbywający się tego samego dnia XXVIII Kongres PPS zlikwidował Stronnictwo włączając je w machinę komunistycznej partii rządzącej. 15-21.grudnia 1948r. odbył się kongres Zjednoczeniowy PPR i PPS. Bierut ogłosił powstanie Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej. Przewodniczącym KC PZRR został Bierut. W skład Biura Politycznego KC weszli: Berman, Jóźwiak, Minc, Radkiewicz, Spychalski, Zambrowski, Zawadzki z PPR oraz Cyrankiewicz, Rapacki, Świątkowski z PPS. Gomułka, któremu Stalin oferował miejsce w Biurze Politycznym, wolał pozostać na uboczu.
W trakcie „oczyszczania” szeregów kierownictwo PZPR zainaugurowało kult osoby Bieruta, przejawiający się min. W umieszczaniu wszędzie jego wielkich portretów, drukowaniu wierszy i laurkowych artykułów. Wzorowano się na kulcie Stalina. Kampania ta odbywała się pod hasłami walki z „odchyleniem prawicowo - nacjonalistycznym”. W styczniu 1949r. zwolniono Gomułkę z funkcji wicepremiera i ministra Ziem Odzyskanych.
PARTIE SATELICKIE.
W listopadzie 1949r. Kongres Zjednoczeniowy połączył SL i resztki PSL w Zjednoczone Stronnictwo Ludowe, uchwalił jego statut i wybrał władze. Prezesem Rady Naczelnej ZSL został Niećko. W ten sposób na komunistycznej scenie zostały trzy partie: PZPR, ZSL i SL, pozornie reprezentujące trzy klasy społeczne: robotników, chłopów i inteligencję.
ZBOWiD. W dziesiątą rocznicę wybuchu wojny odbył się zjazd zjednoczonych organizacji kombatanckich stworzonych lub tolerowanych przez komunistów, w którego wyniku powstał Związek Bojowników O Wolność i Demokrację. Szefem ZBOWiD został Jóźwiak.
WOJSKO. Powstanie NATO i RFN skłoniły Kreml do zmian w armiach państw satelickich oraz przekształcenia ich w części składowe armii radzieckiej. W wojsku polskim zasadnicze przekształcenia nastąpiły na jesieni 1949r. na początku listopada 1949r. radziecki marszałek Rokossowski został polskim ministrem obrony narodowej. Rokossowski związał wojsko z partią i przeprowadził czystki oficerów przedwojennych, a także e zaczął zastępować polskich oficerów radzieckimi. Rokossowski zorganizował przezbrojenie wojska według norm radzieckich, zwiększył liczebność armii, szkolenie oparł na regulaminie Armii Radzieckiej.
III PLENUM KC PZPR..
Wydarzeniem, które przypieczętowało utrwalenie totalitarnego systemu, było III Plenum KC PZPR 11-13.lisopada 1949r. podczas, którego min. omawiano sprawę niemiecką. Gomułkę i Kliszkę usunięto z KC, a Spychalskiego z Biura Politycznego KC PZPR. Po III Plenum Bierut zmonopolizował swoją władzę w PZPR. Odpowiedzialny za ideologię i bezpieczeństwo Berman oraz za gospodarkę i przemiany społeczne Minc uzupełniali kierowniczą trójkę.
WALKA Z KOŚCIOŁEM.
Wraz z totalizacją partii nasiliła się zacięta walka komunistów z jedyną pozostałą w Polsce niezależną strukturą społeczną - Kościołem katolickim. Akcja werbowania kapłanów do współpracy z Komisją trwała od dłuższego czasu. Niektórzy księża sądzili naiwnie, iż kompromis jest metodą obrony prawa nauczania religii. 23.stycznia 1950r. władze państwowe ogłosiły ustanowienie komisarycznego zarządu na Caritas, prowadzącą przedszkola, świetlice, internatów, żłobków, przychodni lekarski i podobnych placówek. Dary dla Caritasu pochodził przede wszystkim od polonii amerykańskiej. 20.maja 1950r. Sejm przeprowadził ustawę o konfiskacie dóbr kościelnych. Jednocześnie jednak zaczęły się rozmowy pomiędzy delegacjami episkopatu i władz. Kościołowi zależało na minimalnej swobodzie pracy duszpasterskiej, rządowi zaś na poparciu Kościoła dla zachodzących w Polsce przemian. Po serii rozmów, w których pośredniczył Piasecki, 14.kwietnia 1950r. podpisano porozumienie pomiędzy rządem a Episkopatem. W zamian za prawo do nauczania w szkołach religii, duszpasterstwa w wojsku, szpitalach i więzieniach, prawo do pracy dobroczynnej i katechetycznej, wydawania pism katolickich oraz nauki w seminariach i pracy domów zakonnych Episkopat uznał w porozumieniu potrzebę nauczania wiernych , poszanowania prawa i władzy państwowej, zobowiązał się do poparcia odbudowy i podnoszenia dobrobytu kraju, stwierdził, iż prawa ekonomiczne, historyczne, religijne przemawiają za polskością Ziem Odzyskanych, zobowiązał się do zwrócenia się do papieża o utworzenia tam stałych ordynariatów biskupich, nieprzeciwstawianie się kolektywizacji wsi oraz potępienie „band podziemia” i „nadużywania uczuć religijnych w celach antypaństwowych”.
STWOWARZYSZENIE „PAX”. W nowej sytuacji znalazła się grupa Piaseckiego. Nakłonił on swój zespół do akceptacji wszystkich założeń komunistów. W zamian liczył na udział we władzy i głosił „wieloświatopoglądowość” rewolucji polskiej co było utopią. Dzięki zdolnością finansowym szefa rozrastała się baza materialna ruchu. Władze zezwoliły Piaseckiemu przejąć niektóre upaństwowione zakłady prywatne w imieniu stowarzyszenia, które przyjęło nazwę od swojego Instytutu Wydawniczego „PAX”. Dawał pracę wielu właścicielom i ludziom wyrzuconym przez system na bruk.
PLAN 3-LETNI. (PLAN ODBUDOWY GOSPODARCZEJ)
2.07.1947 roku sejm ustawodawczy uchwalił ustawę o Planie Odbudowy Gospodarczej na lata 1947 - 1949. Głównym celem Planu 3-letniego na lata 1947-1949 było „podniesienie stopy życiowej pracujących warstw ludności powyżej poziomu przedwojennego” przez „utrwalenie ustroju i przebudowę struktury społeczno-gospodarczej kraju”, likwidowanie szkód wojennych i scalenie Ziem Odzyskanych z resztą Polski. W ustawie stwierdzono też, że w trakcie planu nastąpi przesuwanie priorytetu z produkcji dóbr konsumpcyjnych na dobra wytwórcze. Inwestycje dotyczyły przede wszystkim odbudowy przedsiębiorstw zniszczonych. W 1948r. komuniści rzucili hasło kolektywizacji wsi a także przesunęli punkt ciężkości z produkcji dóbr rynkowych na inwestycyjne. W kwietniu 1949r. zlikwidowano ostatecznie CUP (Centralny Urząd Planowania). Na czele powołanej na jego miejsce Państwowej Komisji Planowania Gospodarczego stanął Minc, podniesiony do rangi wicepremiera. Pod koniec planu 3-letniego gospodarka polska była, poza rolnictwem, państwowym monopolem, sterowanym przez hierarchiczna armię biurokratów partyjnych. W latach Planu 3-letniego nastąpiły dalsze przemiany w strukturze własnościowej przemysłu polskiego. Przedsiębiorcy prywatni zaprzestawali działalności nie mogąc się utrzymać na powierzchni. Inni znaleźli się w więzieniach za „sabotaż” albo w obozach pracy za „spekulacje” czyli podnoszenie cen dla zrównoważenia rosnących kosztów. Innym instrumentem zwalczania inicjatywy prywatnej była jej dyskryminacja w rozdziale zaopatrzenia w surowce i paliwa, dostępie do transportu i kredytu. Państwo stawało się monopolistą prowadząc nie tylko przemysł wielki i średni, ale także dużą część zakładów drobnych. Zadania planu wykonano w dwa lata i dziesięć miesięcy. Drugim czynnikiem stawało się zwiększanie zatrudnienia. Niedostatek art. Rolno-spożywczych i przemysłowych dóbr pierwszej potrzeby powodował trudności rynkowe. Władze komunistyczne dowodząc przewrotnie, iż przyczyną wzrostu cen jest naturalna skłonność przedsiębiorstw do spekulacji. W maju 1947r. powstało Biuro Cen, które ustalało dopuszczalne marże i ceny maksymalne. Plan 3-letni przyniósł wzrost dochodu narodowego Polski o ok. 43% , co oznaczało przekroczenie poziomu przedwojennego, zarówno w wyrażeniu absolutnym, jak i w przeliczeniu na głowę ludności. Przyrost zatrudnienia pozwolił zlikwidować bezrobocie. Zagospodarowano częściowo Ziemie Zachodnie.
SOWIETYZACJA KULTURY.
Komuniści umacniali swą władzę min. przez upowszechnienie oświaty i likwidację analfabetyzmu aby spośród najmniej wykształconych warstw rekrutować posłusznych zwolenników. W 1947r. po zdobyciu całkowitej kontroli politycznej komuniści przeszli do bezpośredniej ingerencji we wszystkie dziedziny życia umysłowego. Do wszystkich szkół wprowadzono programy oparte na płytkim materializmie i marksizmie. W 1949r. roku zakończono czystkę wśród profesorów reprezentujących przede wszystkim nauki społeczne. Uczelniami zaczęły rządzić komitety partyjne i ZMP, ingerujące w treść wykładów i oceniające „prawomyślność” profesury, sprzyjając natomiast awansowi karierowicz ów. Najgorzej działo się w naukach społecznych i humanistycznych. W filozofii monopol na posiadanie racji ustanowili komuniści dla doktryny marksistowskiej, spłyconej i zbrutalizowanej przez Lenina i Stalina. Pod pręgierzem komunistów znaleźli się najwybitniejsi filozofowie (np. Tatarkiewicz). Jednym z instrumentów monopolizacji kultury stał się ruch wydawniczy. Już w listopadzie 1945r. komuniści wprowadzili monopol filmowy przez powołanie przedsiębiorstwa „Film Polski”. Produkcja jego była początkowo niewielka, ale poza tandetą propagandową powstawały również ciekawe obrazy. Z repertuaru kin znikły filmy zachodnie, zastępowane socrealistyczną twórczością radziecką. Za pomocą radioodbiorników ludność słuchała nie tylko propagandy komunistyczne, ale i radiostacji zagranicznych, z których zwłaszcza angielska BBC nadawała po polsku. W literaturze i sztukach plastycznych a nawet muzyce wprowadzono obowiązkowe kanony socrealizmu. Upaństwowiono wszystkie teatry prywatne, a z repertuaru znikła klasyka romantyczna i sztuki współczesne, zastąpione utworami radzieckimi.
WŁADZE NA OBCZYŹNIE.
6.czerwca 1947r. zmarł prezydent Władysław Raczkiewicz. Przed śmiercią potwierdził on, iż jego następcą ma zostać, na miejsce dotychczasowego kandydata Arciszewkiego z PPS były minister spraw zagranicznych Zaleski, popierany przez koła sanacyjne na emigracji. Kiedy Zaleski złożył przysięgę i został uznany przez Stolicę Apostolską za prezydenta RP, Arciszewki i socjaliści z rządu. Nowy prezydent mianował gen. Bora-Komorowskiego. Rząd RP był nadal uznawany przez Watykan, Hiszpanię, Irlandię, Kubę i Liban.
SPRAWA ZBRODNI KATYŃSKIEJ.
W dziesięciolecie masakry katyńskiej, w kwietniu 1950r. Polonia światowa uczciła pamięć licznymi manifestacjami. We wrześniu 1951r. Izba Reprezentantów USA powołała komisję do przeprowadzenia dochodzeń w sprawie mordu katyńskiego. W rezultacie przesłuchania wszelkich możliwych świadków 22.grudnia.1952r. ogłoszono 5-tomowy raport, którego końcowy wniosek brzmiał: „komisja jednomyślnie uznaje za dowiedzione, poza wszelką rozsądną wątpliwością, że radzieckie NKWD popełniło masowy mord polskich oficerów i przywódców intelektualnych w lesie katyńskim koło Smoleńska w Rosji”. Komisja zaleciła ponadto w ONZ i wniesienia skargi przeciwko ZSRR do Trybunału Sprawiedliwości Międzynarodowej w Hadze. Reakcja była natychmiastowa. W ślad za potokiem obelg z Kremla specjalne oświadczenie wydał rząd Bieruta w Warszawie, potępiając „oszczerstwa imperialistów”, a wkrótce ogłoszono też w gazetach w Polsce pełny tekst komunikatu radzieckiej komisji specjalnej z jesieni 1943r., zawierającego kłamstwa i spreparowane dowody obciążające zbrodnią Niemców.
W ZSRR I ZA „ŻELAZNĄ KURTYNĄ.
Permanentna czystka w ZSRR i krajach satelickich umacniała totalną władzę komunistyczną. Stosunki wew. obozu radzieckiego opierały się wyłącznie na dwustronnych kontaktach satelitów z Moskwą. Kontakty między satelitami ograniczały się do deklaracji o przyjaźni. Kontakty z państwami spoza obozu prawie całkowicie zlikwidowano. Stale umacniano „żelazną kurtynę” policyjnej kontroli i strachu w obozie radzieckim w tym także w Polsce. W kierownictwie PZPR rosła rola Bieruta. Drugie piętro hierarchii stanowili członkowie Biura Politycznego KC. Samodzielną pozycję zajmował wśród nich Rokossowski, namiestnik wojskowy z ramienia Kremla. W 1952r. , po zachwianiu się pozycji Bermana, na skutek antysemickiej kampanii ZSRR, Bierut przejął ostatecznie sprawy bezpieczeństwa w Biurze Politycznym. Trzecie piętro w hierarchii partyjnej stanowili sekretarze wojewódzcy. Styl rządzenia Bieruta, łączył zwyczaje władcy i zbrodniczego biurokraty. Zacieśniała się też kontrola radziecka nad aparatem przemocy: wojskiem, MO i UB. Zaczętą w listopadzie 1949r., czystkę w wojsku przypieczętował rozkaz Rokossowskiego z 1.maja 1950r., na mocy, którego zwalniano oficerów przedwojennych. Trwały też aresztowania. Rozbudowywano nadal aparat MO i SB.
POLSKA A SPRAWA NIEMIECKA.
Po powstaniu NRD w 1949r., zaczęto w Polsce lansować zwrot w stosunkach polsko-niemieckich. W 1952r. rząd PRL zrzekł się pretensji do odszkodowań niemieckich.
RZĄDY BEZPRAWIA.
Dysponując potężnym aparatem przemocy, komuniści narzucali Polsce ciągle nowe prawa odbierające społeczeństwu ciągle nowe elementy podmiotowości, zastępowali zniszczone elity społeczne posłusznymi funkcjonariuszami z awansu i tworzyli organizacje pracujące na rozkaz z góry. Kształtowali też społeczeństwo za pomocą terroru, szeptanej propagandy, szantażu i donosicielstwa. Jednocześnie przeprowadzali czystki we własnych szeregach, usuwając z nich ludzi nie pasujących do tego wzorca. W marcu 1950r. Sejm zniósł urzędy wojewodów, starostów, burmistrzów i wójtów ustanawiając system Rad Narodowych hierarchicznie podporządkowanych Radzie Państwa. Życie publiczne kraju biegło rytmem odgórnie sterowanych imprez propagandowych.
KOLEKTYWIZACJA
W X 1949 rozpoczęto forsowną kolektywizację połączoną z akcjami wymierzonymi w zamożnych rolników; polityka kierownictwa PZPR wahała się między dążeniem do likwidacji indywidualnej własności na wsi, a obawą przed całkowitą ruiną rolnictwa i koniecznością masowego terroru fizycznego, jaki towarzyszył kolektywizacji w ZSRR.
Władze państwowe, dążąc do ograniczenia siły nabywczej ludności i ograniczenia inflacji, X 1950 dokonały wymiany waluty; innym zabiegiem drenażowym była Narodowa Pożyczka Rozwoju Sił Polski (VI 1951). Narastające dysproporcje i napięcia gospodarcze oraz niezadowolenie społeczne zmusiły 1954 władze państwowe do modyfikacji polityki gospodarczej (zmniejszenie udziału akumulacji w dochodzie narodowym, zwolnienie tempa inwestycji, rozwój produkcji artykułów konsumpcyjnych), która nie przyniosła jednak istotnej poprawy poziomu życia ludności.
NA KREMLU. 5.marca 1953r. zmarł Stalin. We wrześniu 1953r. Chruszczow został mianowany I sekretarzem KC KPZR.
ARESZTOWANIE PRYMASA WYSZYŃSKIEGO
25.09.1953
II ZJAZD PZPR. Odbył się 18.marca 1954r. rozdzielono funkcję I sekretarza i premiera. Premierem został Cyrankiewicz, a I sekretarzem został Bierut.
SPRAWA JÓZEFA ŚWIATŁO
Wrzesień 1954 r. Audycje za pośrednictwem Radia Europy.
POWSTANIE UKŁADU WARSZAWSKIEGO.
14.maja 1955r. europejscy satelici Moskwy podpisali w Warszawie wielostronny pakt o „przyjaźni, współpracy i wzajemnej pomocy”. Przewidywał on wspólną samoobronę w razie napaści zbrojnej innych państw. W tekście układu znalazło się niejasne uzasadnienie obecności wojsk radzieckich min. w Polsce. Układ ten zastępował Kominform.
XX ZJAZD KPZR
(14-25 II 1956) Tajny referat wygłoszony przez Chruszczowa - krytyka Stalina i systemu stalinowskiego.
ŚMIERĆ BIERUTA 12.marzec 1956r. Zaczęła się walka o władzę. Wykształciły się dwie rywalizujące grupy: PUŁAWIANIE (Morawski, Matwin, Albrecht). Chcieli liberalizacji systemu i NATOLIŃCZYCY (Nowak, Jóźwiak, Zawadzki - wspierał ich Rokossowski) Chcieli zahamować proces zmian. Grupa funkcjonariuszy.
REWOLTA POZNAŃSKA
Wystąpienie robotników w Poznaniu (28 VI 1956) przerodziło się w powszechną rewoltę pod hasłami ekonomicznymi i narodowymi (poznański czerwiec 1956). Wrzenie ogarniało cały kraj, w PZPR nasiliła się walka między różnymi orientacjami ideowo politycznymi; 19-21 X nastąpiło przesilenie, sowieci zaakceptowali zmiany w kierownictwie PZPR i wybór Gomułki na stanowisko I sekretarza KC PZPR (październikowe przesilenie 1956).
VIII PLENUM KC PZPR
W trakcie obrad na Politechnice Warszawskiej trwał wiec. Obrady VIII Plenum kontynuowano 21 października, gdy doszło do licznych spięć między „Natolińczykami” i „Puławianami”. Porażki doznali „Natolińczycy”.
VIII Plenum zakończyło się zbliżeniem programu PZPR do oczekiwań społeczeństwa.
GOMUŁKA
Kluczowego znaczenia nabrał w Polsce sprawa Gomułki. Ponieważ odsunięty szef PPR nie miał bogatego dossier, kierownictwo PZPR szukało przeciw niemu dowodów za pośrednictwem współpracowników. Próby osaczenia Spychalskiego i jego współtowarzyszy z AL., z których część współdziałała na polecenie kierownictwa PPR równolegle z podziemiem polskim i Gestapo, zawiodły. Mimo to Bierut i jego wykonawcy szantażowali Spychalskiego sugerując, że uwięzieni działacze AL. Przyznali się do wszystkiego. Uwięziono kilku generałów, a następnie Spychalskiego, którego oskarżono o współpracę z wywiadem AK. Uwięziono także Korczyńskiego, Kliszkę i innych współpracowników Gomułki. Większość z nich poddano w UB brutalnemu śledztwu i torturom, podobnym do tych, jakie stosowano dotąd wobec byłych żołnierzy AK i działaczy niepodległościowych. Wreszcie Bierut i Radkiewicz aresztowali osaczonego Gomułkę. 2.sierpnia 1951r. były szef PZPR został przywieziony do Miedzeszyna i osadzony w zupełnej izolacji w wilii UB. Nic odeń nie uzyskawszy kierownictwo bierutowskie próbowało wydusić zeznania obciążające z Mariana Spychalskiego, aresztowanych generałów a także byłego szefa ZWN Aleksandra Kowalskiego. Tymczasem Moskwa nalegała na proces Gomułki. Istniał silny związek między sprawą Gomułki i Spychalskiego przeciw, którym szukano dowodów, a serią procesów wojskowych w latach 1950-53. Pokazowy proces gen. Wojska polskiego w sierpniu 1951r. stał się wielkim spektaklem nienawiści do niepodległej Polski, podczas którego uczono społeczeństwo pod grozą kary śmierci nowej wersji historii kraju. Ogółem w latach 1950-53 wydano 37 wyroków śmierci w wyrokach procesów wojskowych a 19 z nich wykonano.
INNE PROCESY POLITYCZNE.
W latach 1950-53 zakończono niszczenie podziemia niepodległościowego. W październiku 1950r. skazano na śmierć płk. Antoniego Olechnowicza ostatniego dowódcę żołnierzy okręgu wileńskiego AK na terenie Polski, a pod koniec 1952r. siły bezpieczeństwa zlikwidowały ostatecznie całą organizację. Byłych żołnierzy AK i pracowników delegatury poddawano bestialskim metodom śledztwa. Mordowano na mocy wyroków sądowych i szkalowano o współpracę z Niemcami. Szczególnie wiele przecierpiał w więzieniu UB szef komórki śledczej Kazimierz Moczarski.
POLITYKA ANTYKOŚCIELNA WŁADZ.
Po zawarciu porozumienia z rządem w kwietniu 1950r. głównym celem Kościoła stała się jedność duchowieństwa oraz kontynuacja pracy duszpasterskiej. Władze natomiast od początku nie zamierzały wykonywać porozumienia. Uniemożliwiono podjęcie lekcji religii w szkołach i kontynuowano szykany wobec kleru. Władze komunistyczne nalegały na episkopat by zaangażował się politycznie. Prymas Wyszyński spotkał się w maju 1951r. z Bierutem. Księży masowo aresztowano za działalność antypaństwową. Komuniści nasilali kampanię antykościelną. Kwietniowe rozmowy prymasa St. Wyszyńskiego z F. Mazurem odpowiedzialnym w biurze politycznym za stosunki z Kościołem nie dały rezultatu. Po wyniesieniu w listopadzie 1952r. do godności kardynalskiej nie wydano mu paszportu na wyjazd do Rzymu gdzie miał otrzymać kapelusz kardynalski.
KONSTYTUCJA PRL.
W styczniu 1952r. minęło 5 lat od sfałszowanych przez komunistów wyborów do Sejmu, który miał uchwalić nową konstytucję państwa. Sejm ustawodawczy II Rzeczpospolitej potrzebował na to nieco ponad dwóch lat. W połowie 1951r powołano Komisję Konstytucyjną Sejmu. W grudniu 1951r. przedłużono kadencję Sejmu by móc zakończyć procedurę a w styczniu 1952r. opublikowano projekt konstytucji i poddano go pod zorganizowaną odgórnie ogólnonarodową dyskusję. Sejm uchwalił nową ustawę zasadniczą w rocznicę ogłoszenia manifestu PKWN 22.lipca 1952r., którego tekst stał się jednak niemal nieosiągalny, gdyż jego zastosowanie z zasadami nowej konstytucji byłoby dla władz kłopotliwe. Konstytucja PRL została opracowana wg. wzorów radzieckich pozwalających na dowolną interpretację. Art. 1 głosił, iż Polska Rzeczpospolita Ludowa jest państwem demokracji ludowej, w którym władza należy do ludu pracującego miast i wsi. Dalej stwierdzono, że PRL stoi na straży zdobyczy polskiego ludu pracującego i zabezpiecza jego władzę i wolność przed siłami wrogimi ludowi, a także ogranicza, wypiera i likwiduje klasy społeczne żyjące z wyzysku robotników i chłopów. Nie definiując podmiotu władzy zaznaczono wyraźnie, iż władza ta ma walczyć z wrogami. Było to usankcjonowanie totalitarnych praktyk systemu. Zamiast tradycyjnego podziału władz na ustawodawcze, wykonawcze i sądownicze konstytucja PRL wprowadzała organy władzy państwowej - Sejm, Rada Państwa i rady narodowe oraz organy administracji państwowej - rząd i ministerstwa. Najwyższym organem władzy państwowej miał być Sejm. Wybory miały się odbywać co 4 lata i być powszechne, tajne, równe, bezpośrednie. Utrzymano instytucję Rady Państwa jako najwyższego organu zwierzchniego Rad Narodowych w myśl radzieckiego centralizmu radzieckiego. Rada Państwa miała podlegać Sejmowi. Naczelny organ administracji państwowej rząd powoływał i odwoływał Sejm. W sumie konstytucja 1952 wzorowana była na ustawie zasadniczej ZSRR. Kształt konstytucji PRL wynikał z rozumienia prawa jako narzędzia w ręku absolutnej władzy, a nie zbioru powszechnie obowiązujących norm precyzujących zasady zachowania jednostek i grup dla dobra ogółu. Rozpisano nowe wybory. Odbyły się one 26.października 1952r. w atmosferze zastraszenia społeczeństwa oraz natarczywej propagandy reżimu. Prawdziwe wyniki głosowania (jeśli w ogóle istnieją) nie są znane. Na pierwszym posiedzeniu w listopadzie 1952r. nowy Sejm wybrał na przewodniczącego Rady Państwa Zawadzkiego (PZPR). Nazajutrz prezesurę rady ministrów objął B. Bierut. Wicepremierami zostali: J. Cyrankiewicz, W. Dworakowski, T. Gede, P. Jaroszewicz, S. Jędrychowski, H. Minc, Z. Nowak, K. Rokossowski.
Konstytucja uchwalona przez sejm 22 VII 1952 oparta była na konstytucji ZSRR; deklaratywnie odwoływała się do zasady ludowładztwa; w rzeczywistości była fundamentem prawnym państwa totalnego regulującego wszystkie dziedziny życia społecznego; wprowadziła też nową nazwę państwa: Polska Rzeczpospolita Ludowa.
ZNIEWOLENIE UMYSŁÓW (NAUKA I OŚWIATA)
Zwulgaryzowana dialektyka marksistowska rozumiała naukę jako zbiór formułek elastycznie przystosowanych w celu pognębiania odmiennych poglądów. Komuniści zlikwidowali polską Akademię Umiejętności a na jej miejsce powołali do życia w październiku 1951r. Polską Akademię Nauk. Różnie brutalnie ingerowano w treści badań. Filozofia niemarksistowska była zajadle atakowana przez partyjnych gorliwców. W badaniach literackich lansowano prymitywną klasową analizę treści i postępową interpretację dzieł. Podstawą prac z historii najnowszej był obowiązkowo krótki kurs historii WKP. Źródła historyczne preparowano opuszczając lub dodając słowa oraz zmieniając ich sens. Ambicją władz komunistycznych stało się wychowanie nowego człowieka, toteż szczególną wagę przywiązywały do szkolnictwa i oświaty. Walcząc z analfabetyzmem realizowano przymus szkolny oraz organizowano wieczorowe kursy dla pracujących zaszczepiając dzieciom i ludziom prostym nie tyle chęć poznania ile uproszczony obraz świata tłumaczonego w kategoriach walki klas, postępu i nienawiści do wrogów ludu. Podobnymi metodami jałowiono literaturę. Korzystając z monopolu wydawniczego komuniści lansowali niektórych klasyków, jednocześnie jednak rosła lista książek i autorów wycofywanych z bibliotek i czytelni publicznych. Masowo wydawano też socrealistyczne kicze i tłumaczenia z języka rosyjskiego. W życiu społecznym, politycznym, gospodarczym i kulturalnym kluczowe znaczenie odgrywała propaganda, której celem stało się takie ukształtowanie postaw społecznych. Chodziło o wytresowanie społeczeństwa w uwielbieniu dla władzy. Rozbicie tradycyjnych struktur społecznych i terror powodowały zanik więzi międzyludzkich, poczucia solidarności grupowej, bezinteresowności i życzliwości.
POCZĄTEK PLANU 6-LETNIEGO.
Dla komunistów przemysł, a zwłaszcza przemysł ciężki był podstawą materialną władzy, gdyż dawał możliwość jej uzbrajania. Uchwalona 21.lipca 1950r. ustawa o planie 6-letnim zakładała wzrost produkcji przemysłowej w latach 1950-55 o 158%, a rolnictwo o 50%. Pierwszy rok planu okazał się bardzo pomyślny. Na skutek tych decyzji w gospodarce polskiej narastały poważne napięcia. Koncentracja nakładów na przemysł ciężki i zbrojeniowy oznaczała coraz większe zaniedbania w rolnictwie i gałęziach produkujących dobra konsumpcyjne, co musiało odbić się ujemnie na zaopatrzeniu ludności. Rozbudowywano hutnictwo i przemysł maszynowy - podstawy produkcji zbrojeniowej. Stworzono też podwaliny pod nowe gałęzie przemysłu stoczniowego, samochodowego, lotniczego i tworzyw sztucznych. Szczególną rolę ogrywała budowa takich gigantów jak zakłady chemiczne w Oświęcimiu czy zwłaszcza huta im. Lenina pod Krakowem. W latach 1949-53 zatrudnienie poza rolnictwem wzrosło w Polsce z 3,6 do 5,4 mln. Osób co wiązało się ze stałym napływem ludności ze wsi do miast. Polityka inwestycyjna dyskryminowała rolnictwo. W czerwcu 1950r. podniesiono podatki gruntowe. W 1951r. zwiększyły się naciski na kolektywizację. Rozpoczęto na wsi brutalny terror. Chłopom broniącym się przed przystąpieniem do spółdzielni rekwirowano zboże i żywiec, zajmowano budynki i ziemie. Dla uspokojenia wzburzenia na wsi ukarano na pokaz część winnych, natomiast politykę kierownictwa PZPR kontynuowano. Przymus kolektywizacyjny powodował gwałtowny spadek inwestycji w gospodarstwach prywatnych.
WYMIANA PIENIĘDZY.
Jedną z metod zdobycia środków finansowych stała się wymiana pieniędzy 28.października 1950r. Stare złotówki podlegać miały wymianie na nowe po kursie 3:100 w przypadku cen i płac oraz nakładów bankowych i oszczędnościowych w stosunku 1:100 dla gotówki. Wszyscy posiadacze gotówki stracili z dnia na dzień 2\3 jej wartości. Jako cel wymiany podano pozbawienie sfer kapitalistycznych i spekulantów środków finansowych. W pierwszym okresie planu 6-letniego nastąpiło pogorszenie się warunków bytowych ludności. Od początku planu 6-letniego wybuchały min. na górnym Śląsku strajki brutalnie łamane z użyciem MO i czołgów. Nastroje społeczne pobudzane hasłami propagandy i powszechnymi deklaracjami wiary w budownictwo socjalistyczne zaczęły się pogarszać nawet wśród robotników niewykwalifikowanych, którzy byli ulubieńcami systemu.
MARZEC 1968
Odbiciem atmosfery politycznej na przełomie 1967/68 była reakcja publiczności warszawskiej na przedstawieniach " Dziadów " A. Mickiewicza w Teatrze Narodowym, demonstracje opozycyjnych studentów przeciwko zdjęciu sztuki ze sceny, zaangażowanie środowiska literackiego w obronę tradycji narodowych i swobód demokratycznych. Wiec na dziedzińcu Uniwersytetu Warszawskiego (8 III 1968) w obronie studentów usuniętych z uczelni - rozpędzony przez siły porządkowe - zapoczątkował strajki na większości wyższych uczelni w kraju (marcowe wydarzenia w Polsce1968); represjom i aresztowaniom towarzyszyła nagonka antysemicka; dokonano zmian personalnych w najwyższych organach władz państwowych i PZPR.
INWAZJA NA CZECHOSŁOWACJĘ
Udział wojsk polskich w interwencji Układu Warszawskiego w Czechosłowacji (VIII 1968) był potwierdzeniem ograniczonej suwerenności państw bloku sowieckiego. Podpisanie układu między PRL i RFN ( 7 XII1970 ), w którym została uznana polska granica zachodnia, nie miało wpływu na nastroje społeczne.
GRUDZIEŃ 1970
Wybuch społecznego niezadowolenia nastąpił po ogłoszeniu 13 XII 1970 podwyżki cen żywności (grudniowy bunt robotniczy na Wybrzeżu 1970); demonstracje robotników na Wybrzeżu zostały stłumione przez MO i wojsko (zginęło kilkadziesiąt osób). Rozszerzanie się strajków na inne regiony kraju i groźba strajku powszechnego wymusiły zmiany w kierownictwie PZPR; stanowisko I sekretarza KC PZPR objął E. Gierek; ponowny strajk w Szczecinie (I 1971) i strajk w Łodzi (II 1971) zmusiły władze do cofnięcia podwyżki cen. Od 1971 pod presją społeczeństwa następowała stopniowa liberalizacja życia kraju i rozszerzanie współpracy z państwami Europy Zachodniej; zmodyfikowano politykę społeczno-gospodarczą, uwzględniając potrzebę poprawy warunków życia ludności; modernizację gospodarki realizowano wykorzystując kredyty i licencje zagraniczne; podjęto program szeroko zakrojonych inwestycji; wzrosła konsumpcja i zatrudnienie; rolnictwo zmniejszyło niedobór artykułów żywnościowych. Jednocześnie kierownictwo PZPR dążyło do centralizacji instytucji władzy i zachowania hegemonii we wszystkich sferach życia publicznego; zmieniono podział administracyjny kraju (1972 - zlikwidowano gromady i utworzono gminy, a 1975 - zlikwidowano powiaty i utworzono 49 małych województw).
GIEREK
1913-2001, działacz komunist.;1923-34 we Francji, członek FPK; 1937-48 w Belgii, członek KP Belgii; 1946-48 przewodniczący Rady Narodowej Polaków w Belgii; od 1948 w PZPR, od 1954 w KC; 1957-70 I sekr. Kom. Wojew. w Katowicach; 1956-64 sekr. KC, 1956 i 1959-80 członek Biura Politycznego KC, 1970-80 I sekr. KC PZPR; rzecznik gosp. współpracy z Zachodem, przy zachowaniu dyktatury PZPR i zależności od ZSRR; jego polityka gosp. doprowadziła do wielomiliardowego zadłużenia kraju; 1981 usunięty z PZPR jako współodpowiedzialny za kryzys polityczny i społeczno - gospodarczy Polski.
ROBOTNICZY BUNT - CZERWIEC 1976
Mimo protestów społecznych, 10 II 1976 sejm uchwalił poprawki do konstytucji, które określały PRL jako państwo socjalistyczne, a PZPR jako przewodnią siłę polityczną społeczeństwa oraz gwarantowały umacnianie przyjaźni i współpracy z ZSRR. W połowie lat 70. załamało się tempo rozwoju gospodarki; wystąpiły dysproporcje spowodowane nadmiernymi inwestycjami i marnotrawstwem środków, lawinowo rosło zadłużenie zagraniczne oraz deficyt budżetowy, narastała inflacja. Niezaspokojone aspiracje konsumpcyjne zderzały się z propagandą sukcesu i wzmacniały niezadowolenie całego społeczeństwa. Podwyżka cen (24 VI 1976) wywołała strajki i demonstracje, gł. w Radomiu i Ursusie (czerwcowy protest robotniczy 1976); w obronie represjonowanych robotników wystąpił Kościół katolicki i środowiska opozycyjne;
NARODZINY KOR
VII 1976 powstał Komitet Obrony Robotników (KOR), który prowadził akcję pomocy materialnej i prawnej. Rozpoczęło się formowanie zorganizowanej opozycji demokratycznej.
23 września 1976 roku KOR przekształca się w Komitet Samoobrony Społecznej. W połowie 1977 roku KOR liczył 26 osób, z trzech pokoleń, o różnych przekonaniach.
Komitet domagał się amnestii dla skazanych za zajścia czerwcowe, przywrócenia do pracy wszystkich zwolnionych oraz ukarania osób winnych bestialskiego traktowania robotników.
Komitet Ochrony Robotników prowadził też działalność informacyjną.
KOR - organizacja o największych wpływach, ludzie o orientacji lewicowo - liberacyjnych.
W ramach KOR-u działała grupa Macierowicza - tradycje narodowo - demokratyczne.
Najsilniejsza organizacja.
Jacek Kuroń „Myśli o programie działania”
Adam Michnik „Nowy ewolucjonizm”
KOR kładł nacisk na samopomoc, tworzenie się komitetów.
Hasło Kuronia: „Zamiast palić komitety, zakładajcie własne”
Ruch Obrony Praw Człowieka i Obywatela - ROPCiO. 03.1977 rok.
Tradycje narodowo demokratyczne, chrześcijańsko - demokratyczne.
Konfederacja Polski Niepodległej KPN - powstała w wyniku rozłamu wiosną 1977 roku.
Nawiązywała do tradycji Józefa Piłsudskiego.
Leszek Moczulski
Ruch Młodej Polski - RMP - lato 1979 rok
Aleksander Hall
Nawiązywał do ruchu narodowo - demokratycznego.
STANISŁAW PYJAS
Współpracownik KOR, student Uniwersytetu Jagiellońskiego, według wszelkiego prawdopodobieństwa zamordowanego przez SB. Dnia 15.05.1977 roku podczas pogrzebu zamordowanego w Krakowie odbyła się wielotysięczna manifestacja studentów, w czasie której odczytano deklarację o utworzeniu Studenckiego Komitetu Solidarności SKS.
NIEZALEŻNY OBIEG WYDAWNICZY
Niezależna Oficyna Wydawnicza NOWA
Mirosław Chojecki
Pisma podziemne:
„Robotnik” - wydawane przez środowisko korowskie. Pod koniec lat 70-tych 20.000 egz.
„Krytyka” - Kuroń, Michnik
„Głos” - Antoni Maciarewicz
„Res Publica” - Marcin Król
„Bratniak” - Ruch Młodej Polski
W latach 1976-1979 skonfiskowano około 440.000 ulotek, czasopism.
Podziemna prasa - tygodnik MAZOWSZE. Najbardziej znany, duży nakład.
Zespół tygodnika Mazowsze stworzył Gazetę Wyborczą.
Kwiecień 1982 - Radio Solidarność - Zbigniew Romaszewski
PIELGRZYMKA JANA PAWŁA II DO POLSKI
Wybór kardynała Wojtyły na papieża 16.10.1978 stał się punktem przełomowym również dla rozwoju sytuacji w Polsce.
Pielgrzymka Jana Pawła II do Polski (2-10 VI 1979).
WOLNE ZWIĄZKI ZAWODOWE
Próby utworzenia Wolnych Związków Zawodowych:
1978 rok - Katowice przez Kazimierza Świtonia - nie powiodło się
w Trójmieście udało się utworzyć związki nieoficjalnie - sierpień 1980. Odegrały one bardzo dużą rolę.
Lech Wałęsa
B. Borusewicz
Gwiazda
Anna Walentynowicz
CZYNNIKI ZAŁAMANIA SIĘ RZĄDU:
narastający kryzys gospodarczy
wybór na papieża Karola Wojtyły i jego pielgrzymka do Polski
ROBOTNICZE STRAJKI W LIPCU I SIERPNIU 1980
Bezpośrednią przyczyną ogólnonarodowej rewolty stała się podwyżka cen mięsa (1 VII 1980), po której nastąpiła fala strajków. Robotnicy domagali się podwyżki płac.
Strajki w Lublinie i w Świdniku - największy zasięg.
Strajk w Stoczni Gdańskiej, rozpoczęty 14 VIII 1980 i kierowany przez Lecha Wałęsę, rozprzestrzenił się na wszystkie przedsiębiorstwa Trójmiasta, następnie całego kraju; strajkujących wspomagali opozycyjni intelektualiści i działacze opozycji demokratycznej.
POSTULATY:
zagwarantowanie prawa do strajku oraz bezpieczeństwa strajkującym.
Przestrzeganie zagwarantowanej w Konstytucji wolności słowa, druku i publikacji
przywrócenie do pracy działaczy: Lecha Wałęsy, Anny Walentynowicz
utworzenie Międzyzakładowego Komitetu Strajkowego
podniesienie wynagrodzenia zasadniczego
zagwarantowanie wzrostu płac równolegle do wzrostu cen i spadku wartości pieniądza
budowa pomnika ofiar grudnia 1970
Rząd zaakceptował postulaty.
ZAWIĄZANIE MKS NA WYBRZEŻU I POWSTANIE NSZZ SOLIDARNOŚĆ
Przedstawiciele władz państwowych podpisali porozumienia społeczne z Międzyzakładowymi Komitetami Strajkowymi (MKS) - 30 VIII w Szczecinie, 31 VIII w Gdańsku i 3 IX w Jastrzębiu-Zdroju - w których uznano większość żądań, w tym prawo do tworzenia niezależnych, samorządnych związków zawodowych. Później komitety strajkowe przekształciły się w Niezależny Samorządny Związek Zawodowy Solidarność.
Karta Praw Robotników - Robotnik ma prawo do strajków.
STANISŁAW KANIA
Nowe kierownictwo PZPR (na stanowisko I sekretarza KC wybrany S. Kania), wywołując konflikty, zradykalizowało NSZZ Solidarność, który przekształcił się w ogólnonarodowy ruch antytotalitarny i niepodległościowy, skupiający ludzi różnych orientacji politycznych i ideologicznych (Solidarność), samoograniczający się ze względu na zagrożenie interwencją zbrojną ZSRR.
GRUDZIEŃ 1980
Władze chciały zlikwidować Solidarność. Groźba interwencji wojsk Układu Warszawskiego w Polsce. ZSRR nalegała na zbrojne „zdławienie Solidarności”. 5.grudnia Jaruzelski przedstawił wstępną koncepcję opanowania sytuacji siłami polskimi. Nacisk Kremla nieco zmalał, a władze polskie zaczęły przygotowywania do wprowadzenia stanu wojennego. Spodziewano się wtedy zmęczenia społeczeństwa i spadku popularności „Solidarności”. Pod koniec pierwszej dekady grudnia nastąpiło w kraju odprężenie. Wyrazem pozornego zawieszenia broni było min. odsłonięcie Pomnika Poległych Stoczniowców w dziesiątą rocznicę wydarzeń gdańskich.
KRYZYS BYDGOSKI W MARCU 1981
19.marca 1981r. trzej działacze „Solidarności” zostali zaproszeni na sesję Wojewódzkiej Rady Narodowej w Bydgoszczy. Zostali ciężko pobici przez milicję. Żądano ukarania sprawców. Zapowiedziano na 27.marca strajk ostrzegawczy, a na 31.marca strajk powszechny. W tym czasie trwały ćwiczenia wojskowe „Sojusz 81”. Po ogłoszeniu ewentualnego strajku, dowódca zapowiedział bezterminowe przedłużenie ćwiczeń. 27.marca odbył się 4-godzinny strajk ostrzegawczy, jeden z największych w historii ruchu masowego. Ostatecznie (po mediacjach z udziałem inteligencji i prymasa Wyszyńskiego) 30.marca podpisano porozumienie, które społeczeństwo odebrało jako krok w tył.
GENERAŁ WOJCIECH JARUZELSKI
W X 1981 gen. W. Jaruzelski został wybrany na I sekretarza KCPZPR, zachowując stanowiska premiera i ministra obrony narodowej.
SOLIDARNOŚĆ
17.09 - spotkanie członków MKS z całego kraju. Powstaje SOLIDARNOŚĆ.
Doradca - Jan Olszewski
Autor nazwy - Karol Modzelewski
Przewodniczący - Lech Wałęsa
Struktura terytorialna, a nie branżowa
3 mln członków
Zjazd SOLIDARNOŚCI - wrzesień, październik 1981.
Kończy okres tymczasowy w historii związku. Przyjęto program związku - program samorządowej Rzeczpospolitej.
Powstanie Solidarności - najważniejszy moment w historii Polski po 1945 roku.
STAN WOJENNY
Polityka komunistów i pogłębiające się załamanie gospodarki powodowały rosnące niezadowolenie i zmęczenie społeczeństwa oraz wzrost radykalnych nastrojów wśród działaczy Solidarności. W obliczu zagrożenia systemu władzy, licząc się z możliwością interwencji ZSRR, kierownictwo PZPR podjęło przygotowania i 13 XII 1981 wprowadziło stan wojenny w Polsce.
W okresie jego obowiązywania ok.10 tys. osób internowano; strajki stłumiono przy użyciu jednostek specjalnych MO i wojska.
Mimo represji i rygorów stanu wojennego (zawieszonego 13 XII 1982, zniesionego 22 VII 1983), opór społeczny nie wygasł; powstało podziemne życie społeczno-polityczne, kształtowało się niezależne społeczeństwo; głoszona przez władze normalizacja była powierzchowna, a próby reform ekonomicznych nie zahamowały kryzysu gospodarczego.
WRON
Wojskowa Rada Ocalenia Narodowego
ZABÓJSTWO KSIĘDZA POPIEŁUSZKI
Dnia 19.10.1984 roku porwano księdza Jerzego Popiełuszkę, zaangażowanego w walkę o Solidarność, kapłana z warszawskiego kościoła Św. Stanisława Kostki, gdzie co miesiąc odprawiał msze świętą za ojczyznę.
Pogrzeb księdza 3 listopada zgromadził kilkaset tysięcy ludzi.
Spontanicznie powstawały obywatelskie komitety przeciw przemocy.
AMNESTIA DLA WIĘŹNIÓW POLITYCZNYCH
STRAJKI W 1988 ROKU
OKRĄGŁY STÓŁ
6 II 1989 rozpoczęły się obrady Okrągłego Stołu z udziałem głównych działaczy Solidarności i liderów opozycji demokratycznej, zakończone 5 IV 1989; przyjęte postanowienia (legalizacja NSZZ Solidarność, wolne wybory do senatu i częściowo wolne do sejmu) oznaczały złamanie monopolu władzy PZPR i otworzyły drogę do obalenia systemu.
WYBORY CZERWCOWE
4.06.1989 w wyborach do parlamentu PZPR i podporządkowane jej ugrupowania polityczne poniosły klęskę, jednak zgodnie z porozumieniami Okrągłego Stołu otrzymały 65% mandatów w sejmie;
POWSTANIE RZĄDU TADEUSZA MAZOWIECKIEGO
VII 1989 prezydentem został Jaruzelski; w sierpniu sejm powołał rząd z pierwszym po 1945 niekomunistycznym premierem - T. Mazowieckim - na czele, w którym niektóre kluczowe ministerstwa (obrony narodowej, spraw wewnętrznych) zachowała PZPR; w grudniu sejm przywrócił nazwę państwa: Rzeczpospolita Polska.
Zniesiona cenzura, wole wybory prezydenckie.
Odwilż gomułkowska była następstwem śmierci Stalina (marzec 1953) i związanych z tym zmian w ZSRR, ujawnieniem tajnego referatu Chruszczowa wygłoszonego 25 lutego 1956 na XX Zjeździe KPZR, tajemniczej śmierci Bolesława Bieruta w Moskwie (marzec 1956), wydarzeń poznańskich (czerwiec 1956), rozłamu w rządzącej partii PZPR i dojścia do władzy nowej ekipy rządowej pod przywództwem Władysława Gomułki.
Odwilż gomułkowska, nazywana także polskim październikiem, październikiem 1956 lub odwilżą październikową- zmiana polityki wewnętrznej w Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej w II połowie 1956 roku, połączona ze zmianą na czele władzy i liberalizacją systemu politycznego. Jej efektem było m.in. uwolnienie z więzień i internowań części więźniów politycznych i duchowieństwa, w tym kard. Stefana Wyszyńskiego.
1