Bolesła Prus, Kroniki. Wstęp BN + streszczenia niektórych kronik

1. BIOGRAFIA PRUSA - FELIETONISTY

Początkowo Prus próbował różnych zawodów - bywał korepetytorem, pisywał do różnych czasopism, chciał ukończyć przerwane w 1869r. studia matematyczne, marzyła mu się kariera naukowa. Na początku 1873r. przystąpił do redakcji „Muchy” - pisma satyrycznego ukazującego się 2 razy w tygodniu. W redakcji pracował przez 7 miesięcy i w ciągu tego czasu opublikował 20 szkiców społecznych oraz 50 Dokumentów odnoszących się do spraw krajowych i zagranicznych. W 1874 od lutego do września prowadził rubrykę Na czasie w „Kolcach”. Zamieścił w niej 30 felietonów, a prócz tego za 100 rubli sprzedał redakcji swoją powieść Kłopoty babuni. W tym roku zamieścił także 2 felietony w „Gazecie Polskiej”, 15 w „Kurierze Warszawskim” oraz rozpoczął prowadzić rubrykę Na czasie w piśmie „Niwa”, którego redakcji właścicielem był m. in. H. Sienkiewicz - przez 1.5 roku opublikował w niej 32 felietony. Najważniejszym wydarzeniem tego okresu było związanie się z „Kurierem Warszawskim”, którego redaktor naczelny - Wacław Szymanowski przyjął Prusa ryzykując utratę dotychczasowego felietonisty - Wiktora Gomulickiego. W ciągu 13 lat Prus zamieścieł w „Kurierze” 345 felietonów tygodniowych. Ponadto drukował w tym czasie na łamach takich pism jak: „Ateneum” od 1876; „Nowiny Niedzielne” 1877; „Gazeta Rolnicza” 1879-80. W 1882 został redaktorem naczelnym „Nowin”, które wykupił Stanisław Kronenberg lecz pismo utrzymało się tylko do kwietnia 1883. Od jesieni tego roku posyłał także Korespondencje z Warszawy do „Kraju” wydawanego w Petersburgu. W 1886, po śmierci Szymanowskiego, przeszedł do „Kuriera Codziennego”, w którym do 1901 r. opublikował 373 felietony. W 1902 odmówił pisania felietonów w tym dzienniku, krótko pracował dla „Gońca Porannego i Wieczornego”, by 1905 r. związać się z „Tygodnikiem Ilustrowanym”, dla którego do 1911 r. napisał 178 felietonów.

2. NAZWY I TRADYCJE GATUNKU

Felieton - z fr. feuille - liść, feuillet - kartka, feuilleton - złożony na czworo arkusz; osobny arkusz, publikowany początkowo jako dodatek specjalny do gazety, dał początek gatunkowi, przemieniając się w druk wyodrębniony na stronicy

1) gatunek publicystyki, swobodny w charakterze, posługujący się literackimi środkami ekspresji,

2) dotyczy zazwyczaj aktualnych wydarzeń i problemów,

3) jest swobodną dywagacją, często ma charakter satyryczny.

W czasach Prusa wymiennie stosowano wyraz kronika oraz felieton / fejleton. Określenia kronika używano w tytułach cyklów, zaś wyraz felieton używany był jako mniej oficjalny. Około 1840 zaczęto „na felieton” - czyli w odcinku na stronie pod typograficzną kreską - dawać powieści. Pierwszy taki zabieg odbył się we Francji, powieścią odcinkową były zaś Tajemnice Paryża Eugeniusza Sue. Prus jako felietonowe publikował wszystkie swoje wielkie powieści.

KLASYCY FELIETONU TYGODNIOWEGO:

Aleksander Niewiarowski „Dziennik Warszawski”

Ignacy Kraszewski „Gazeta Codzienna”

Kazimierz Chłędowski „Kraj”

Michał Bałucki „Kraj”

Marceli Motty „Dziennik Poznański”

Dla Prusa:

Jan Lam

Henryk Sienkiewicz-Litwos

3. PROGRAM PRUSA - KRONIKARZA

Sformułował go po objęciu redakcji „Nowin” w czerwcu 1882 r. i zawiera się w następujących tezach:

• Dziennikarz ma być dobrym obserwatorem, badaczem, nie powinien gonić za sensacjami,

• Felietonistyka musi się zbliżać do nauki, ma stanowić rodzaj działalności badawczej i popularyzatorskiej,

• Ma poznawać dziedzinę podstaw, historię długiego trwania, życie społeczeństw, ludzi tworzących postęp,

• Wymóg ponadpartyjności,

• Trzy sposoby opisywania świata: apologia, satyra, humor,

• Potrzeba przeorientowania świadomości,

Prus traktował kronikarstwo jako wypełnianie postulatu bycia pisarzem uczestniczącym w dolach i niedolach pokolenia.

4. POETYKA KRONIK PRUSA

Kwestia cyklu:

• O przynależności utworu do cyklu kronikarskiego decydował autor, uważał, że nie wszystko co z wierzchu przypomina kroniki nadaje się do kronikarskiego cyklu.

• Kroniki rozpatrywane jako cykl mają układ chronologiczny - data publikacji, przynależność do gazet,

• Zapowiadanie kontynuacji wątków - troska o zazębianie felietonów,

• Powoływanie się na wcześniejsze motywy, poważnie lub w formie żartów, czyli dbałość o zmiany nastrojów i przeciwdziałanie monotonii tematycznej. Ma to na celu zszywanie cyklu,

• Autorskie powitania po przerwie w cyklu,

• Unikanie ciągnięcia tej samej kwestii przez kilka kronik z rzędu.

Narrator:

• Podpisuje się pod każdą kroniką jako Bolesław Prus - gwarant jedności,

• Jest pierwszoosobowy - „ja” - przedstawia więc swój osobowy wizerunek,

• Eksponowanie faktów elementarnych, np. widz w teatrze, spacerowicz,

• Jest człowiekiem „z krwi i kości” - przedstawia swoją fizjonomię, kondycję fizyczną, wspomina o przyjaciołach, informuje o stanie emocjonalnym,

• Wytwarza atmosferę kontaktu z czytelnikiem, daleki od oficjalności, wprowadza żartobliwe uwagi na własny temat,

• Ma rysy erudyty i intelektualisty, które sugeruje w dyskretny sposób, np. niekiedy cytuje po łacinie.

Cechy kompozycyjne:

• Przechodzenie od tematu do tematu, zmiana nastroju w obrębie felietonu,

• Zdarza się, że nie ma segmentu dominującego,

• Felieton rozpoczyna się introdukcją - konstatacja na temat pogody, skandalu

• Nie omija tematów ostatnio poruszanych w prasie, zwraca uwagę na ważne tematy

• Zakłada odbiorcę kronik jako obeznanego z prasą, ciekawego w jaki sposób wydarzenia postrzega felietonista

• Porządkowanie historii bieżącej

• Fakty jednostkowe są tylko znakiem zjawisk o szerszym znaczeniu,

• Konfrontowanie opinii swojej z innymi opiniami - DYSKURS,

• Stwierdzenie aforystyczne, obietnica kontynuacji,

• Każdy z tematów podjętych w felietonie zamyka konkluzją

Typy kronik i ich pogranicza gatunkowe:

a) Kronika przeglądowa - synkretyczna

- pokrewieństwa z listem i gawędą

- eklektyzm tematyczny i formalny

Do tego typu kronik należy także obrazek - szkic prozą, którego zasadą było opisanie jakiegoś zjawiska w taki sposób, by czytelnik zobaczył je oczyma wyobraźni, „namalowani” go słowami. Traktowano go jako rodzaj dokumentowania codzienności, Prus używał go także do sprawozdania z jakiejś imprezy.

b) Problemowe kroniki eseistyczne

- ten typ kronik pisywał Prus głównie w latach 1905-1911 dla „Tygodnika Ilustrowanego”

- stanowią monograficzne rozmyślanie o problemie

- tytuł informujący o tematyce

c) Kroniki dysertacyjne - kroniki rozprawy

- nad narracją literacką dominuje wywód naukowy

- referowanie polemik ale ich nie podejmowanie

- ścisłość, zrozumiałość, przekonująca dokumentacja

- podobieństwa z artykułem naukowym.

V. TEMATY I IDEE

- w Kronikach jest tysiące wzmianek o zdarzeniach drobnych, tysiące nazwisk ludzi, setki nazw miejscowości i setki omówień spraw o niemałej doniosłości historycznej.

-kroniki były pisane z tygodnia na tydzień, obejmują około 40 lat dziejów polskich, przez co nie da się ich posegregować bezdyskusyjnie na ciągi tematyczne.

-co jakiś czas następują nawroty do pewnych kwestii, które są potem dopowiadane i reinterpretowane

-porusza takie zagadnienia jak: przemysł, handel, polityka, oświata, nauka i wynalazki, zdrowie i higiena, sport, teatr, literatura i sztuki plastyczne, organizacje społeczne, religia, itp.

-pisze o kwestii chłopskiej, o kwestii robotniczej, o sytuacji ziemiaństwa, o emancypacji kobiet o kwestii żydowskiej, o inteligencji, o romantyzmie i modernizmie, itp.

-znaczenie fundamentalne dla Prusa miały prace filozoficzne i socjologiczne Herberta Spencera, w estetyce uznawał autorytet Hipolita Taine'a. ogólnie całej jego drodze kronikarskiej towarzyszyły liczne lektury książek naukowych

-Prus często w Kronikach porusza różnorodne zagadnienia gospodarcze, np. dotyczące fabryk i warsztatów, towarzystw akcyjnych, cen i płac, kredytu i banku, giełdy i targów. Dużo uwagi poświęcał też warunkom zatrudnienia i pracy, nowych machin rolniczych i wystaw przemysłowych, komunikacji miejskiej i mieszkań robotniczych. Troszczył się tez o racjonalne żywienie, o zdrową wodę w rzekach i wodociągach warszawskich, o kanalizację, o wywożenie śmieci z miasta, o szpitale i przytułki, itp. Wiele uwagi poświęcał też młodzieży i oświacie.

-Prus był pilnym obserwatorem przedsięwzięć zarówno indywidualnych, jak i zbiorowych w życiu publicznym, szczególnie ceniąc wysiłki zbiorowe.

-opowiadał się za wspieraniem ludzi dotkniętych nieszczęściami losowymi.

- jego ekonomia polityczna osadzona była w doktrynie liberalizmu

-był zdania, że należy reformować polską wieś poprzez różnorakie unowocześnienia.

- Ciekawił się Czechami oraz Japonią

-był wielbicielem malarstwa braci Gierymskich, Józefa Chełmońskiego i Stanisława Witkiewicza, cenił twórczość Sienkiewicza, Orzeszkowe. Spośród współczesnych pisarzy francuskich wyróżniał Zolę i z wielkim uznaniem wypowiadał się o Lwie Tołstoju.

-długim i na wiele lat rozpisywanym wątkiem Kronik była kwestia żydowska

-często analizował cechy niemieckiej cywilizacji

-zawsze był realistą, uważał, że stopniowe zdobywanie pozycji i spokojne reagowanie na porażki pewniej przybliża nas do celu niż romantyczne porywy.

-Całą twórczość kronikarską Prusa oświetlają pewne założenia teoretyczne, które, najogólniej rzecz biorąc, mieszczą się w pozytywistycznym pojmowaniu człowieka i społeczeństwa.

VI. RECEPCJA

Za życia Prusa cieszyły się Kroniki nie lada poczytnością. Nazwisko Prusa przyciągało prenumeratorów dzienników, do których pisywał. Po jego śmierci dzieje recepcji Kronik - wolne od temperatur aktualności bieżącej - wiązały się z rocznicowymi powrotami do jego nazwiska i z badaniami nad jego twórczością. Doceniano bowiem ich rolę w badaniach nad nowelistyką i powieściopisarstwem autora Lalki. Stały się źródłem komentarzy do utworów literackich, do czego sięgał m. in. Henryk Markiewicz [„Lalka” Bolesława Prusa, Warszawa 1951] czy Stanisław Fita [„Placówka” Bolesława Prusa, Warszawa 1980]. Okazały się także kopalnią wiedzy o biografii pisarza.

KRONIKI

Nas obowiązuje wydanie BN. Ogółem w tych dwóch tomach znajdują się 42 kroniki, publikowane w różnych czasopismach. Są to: „Kolce”, ,,Niwa”, ,,Kurier Warszawski”, ,,Nowiny”, ,, Tygodnik Ilustrowany”, ,, Kraj”, ,,Kurier Warszawski”, ,,Kurier Codzienny”, ,,Goniec Poranny”.

Poniżej znajdują się ogólne streszczenia niektórych felietonów. Przepraszam was za taką formę, ale nie miałam dostępu do komputera, jak to czytała, a potem nie chciało mi się już tego przepisywać. Mam nadzieje, że mnie rozczytacie

Ogólne wiadomości o Kronikach z Internetu:

Bolesław Prus walczył o rzeczy ważne: przytułki, wodociągi, tanie stołówki... i badacz dawnej Warszawy może w

"Kronikach" znaleźć wiele ważkich szczegółów pieczołowicie opisanych. Ale czytelnik zwykły, miłośnik

literatury, znajdzie przede wszystkim doskonale napisane teksty. Zachwycające do dziś jest już nie to, o co Prus

walczył, ale to, w jaki sposób to robił.

Prus pisał swoje "Kroniki" przez 37 lat. Mówimy "Kroniki", ale dla dzisiejszego odbiorcy to jest odpowiednik

felietonów. To są teksty poświęcone zagadnieniom społecznym, politycznym, kulturalnym. Prus zwraca się

bezpośrednio do czytelników, wykorzystując takie zabiegi, jak wprowadzanie humoresek, anegdot, fragmentów

listów. Odwołuje się do Opinii Publicznej. To dziennikarstwo interwencyjne. Prus, rozumiejąc swoją misję,

występuje w służbie społecznej.

Dzieło pisane przez prawie cztery dekady z natury rzeczy nie jest spójne. Prus zaczął pisać "Kroniki" w wieku 28

lat, drukował od trzech lat i dopiero wyrabiał swoje nazwisko.

"Kronik" Prus nie pisał przez cały okres 37 lat, bywały przerwy. Pozostało jednak 20 tomów niezwykłego

dokumentu epoki, zawartego w blisko tysiącu tekstów. Do dziś są smakowitą lekturą dzięki zaletom pióra autora.

Jak zauważył profesor Jan Tomkowski, pod względem formy należy odbierać je jako zróżnicowaną gatunkowo

literaturę. Felieton, gawęda, list, esej. Początkowo teksty te związane były z Warszawą, z czasem Prus rozszerzył

teren obserwacji o Nałęczów, Lublin (z autopsjji), później o Europę i świat - ale to na podstawie lektur.

Polityka, życie gospodarcze, przemiany obyczajowe, wydarzenia kulturalne, ale także moda, sport, rozrywka i

artykuły interwencyjne - to najczęściej pojawiające się w "Kronikach" Prusa tematy począwszy od roku 1875.

Kroniki Tygodniowe Bolesława Prusa

• felietony ukazujące się w latach 1874-1911 na łamach prasy warszawskiej

- w większości w cyklach tygodniowych
- pod różnymi tytułami

- Na czasie - „Kolce” (1874)
- Z ustronia - „Niwa” (1874)
- Bez tytułu - „Gazeta Polska” (1874)
- Sprawy bieżące - „Niwa” (1874-1876)
- Kroniki tygodniowe - „Kurier Warszawski” (1875-1887)
- Rozmyślania wielkopostne - „Nowiny Niedzielne” (1877)
- Felieton warszawski - „Nowiny” (1878)
- W miejsce kroniki - „Gazeta Rolnicza” (1879-1880)
- Liberum veto - „Prawda” (1882)
- Kronika tygodniowa - „Nowiny” (1882-1883)
- Korespondencja z Warszawy - „Kraj” (1883-1887)
- Kronika tygodniowa - „Kurier Codzienny” (1887-1894 i 1896-1901)

1

---