„Trzy akordy darcie mordy to jest właśnie punk”

- minimalizm, witalizm i antyestetyzm muzycznej realizacji ideologicznych założeń ruchu.

Bartosz Dąbrowski

Czasopismo internetowe MEAKULTURA 2012 nr 10

autor zdjęcia: Bartosz Dąbrowski

Punk jest pojęciem wielowymiarowym. Z jednej strony jest postawą ideologiczną i życiową, gloryfikującą sprzeciw wobec wszelkim normom estetycznym i obyczajowym, kontestacją otaczającej rzeczywistości, wytykaniem nieprawidłowości w otaczającym nas świecie. Z drugiej strony punk to estetyka, kierunek artystyczny, twórczość ludzi z nim się identyfikujących, którego efektem jest przede wszystkim muzyka - punk rock (chociaż również realizuje się on między innymi w modzie czy sztukach plastycznych). Działalność artystów związanych z ruchem punk pełni funkcję manifestu artystycznego ale równocześnie jest nośnikiem punkowego credo.

Punk rock w rękach ruchu sprowadził się do roli nośnika ideologicznych treści przekazywanych przez teksty piosenek. Obustronna relacja elementów muzycznych i aspektu socjologicznego doprowadziła do tego, iż kształt, jaki przybrała muzyka, jest w prostej linii realizacją ideologicznych założeń.

Nieskomplikowana forma ruchu oraz programowy antyestetyzm dokonał rewolucji w recepcji oraz sposobie tworzenia muzyki rockowej. Przestała ona być już domeną muzyków-wirtuozów, punka mógł wykonywać każdy, nawet jeśli nie potrafił grać na żadnym instrumencie. Prosta, wręcz banalna forma utworów jest efektem założeń stricte muzycznych, ale równocześnie stanowi ilustrację postawy życiowej punków. Minimalistyczny kształt kompozycji to wyraz sprzeciwu twórców punk rockowych wobec zaawansowanym strukturalnie kompozycjom z gatunków rocka psychodelicznego, space rocka, czy rocka progresywnego, a ukłon w stronę prosoty ery rock and rolla lat 50. i 60.

Jedną z wyraźnych realizacji dążeń do powrotu do korzeni rocka było ograniczenie instrumentarium zespołu punk rockowego do składu najbardziej popularnej w dobie rock and rolla - tria: gitary elektrycznej, gitary basowej i zestawu perkusyjnego. Uproszczenie muzyki miało również pragmatyczne znaczenie - była jedną z czołowych realizacji punkowej idei Do It Yourself (DIY), propagującej aktywność twórczą wśród wszystkich ludzi. Idea DIY, stanowiła w prostej linii rozwinięcie panującej wśród ruchu punk niechęci do układów hierarchicznych. W środowisku punkowym nie funkcjonował status idola, nastąpiło zatem zatarcie się granicy pomiędzy artystą, a odbiorcą. Każdy mógł zacząć tworzyć muzykę o tak niewymagającej formie. Ideę DIY świetnie ilustruje komiks zamieszczony w jednym z pierwszych, brytyjskich punkowych fanzinów - Sniffin' Glue. Rysunek przedstawia tabulatury trzech podstawowych chwytów gitarowych (E,A,G) uzupełnionych podpisem: To jest pierwszy akord, to jest następny, ten jest trzeci. Teraz załóż zespół.

Te same akordy podaje Grzegorz „Patyczak” Kmita (gitarzysta i wokalista jednoosobowego zespołu punk rockowego Brudne Dzieci Sida) w książeczce Gramy i śpiewamy punk rock z zespołem Brudne Dzieci Sida, czyli punk-rockowa szkoła gry na gitarze oraz teksty piosenek z chwytami gitarowymi (dołączanej do albumu Trzy Akordy Darcie Mordy) jako podstawę edukacji młodego punk rockowca. Z charakterystycznym dla punków przymrużeniem oka opisuje w jaki sposób wykonywać jego piosenki, które, pomimo, iż nagrane wyłącznie z akompaniamentem gitary akustycznej, utrzymane są w stylistyce punk rockowej:

Zaczynasz od tego, że pożyczasz od kumpla gitarę. Nie zapomnij poprosić, go Ci by pokazał jak się stroi. Na początku nie będzie Ci pewnie za dobrze wychodzić, ale się nie przejmuj - ja też nie za bardzo wiem jak to się robi. […] Za pomocą akordów A, D i E możesz zagrać już prawie wszystko.

Innym elementem muzyki punk rockowej (którego źródeł możemy doszukiwać się w ideologii ruchu) jest „brudne” brzmienie gitar elektrycznych, bowiem gitarzyści często używali kiepskiej jakości instrumentów i wzmacniaczy. Z jednej strony spowodowane to było brakiem funduszy, z drugiej zaś modą na modyfikowanie brzmienia nawet wysokiej klasy instrumentów, za pomocą różnego rodzaju urządzeń modelujących, przesterowując dźwięk tak by, gitary brzmiały „chropowato”. Zabiegi te spowodowane były chęcią osiągnięcia jak najmniej przyjemnego brzmienia, które było efektem panującego wśród twórców związanych z ruchem punk celowego antyestetyzmu. To samo dotyczyło niedbałości wykonania - w grze gitarzystów często można usłyszeć zgrzyty tłumionych strun, sprzężenia, czy - z pozoru - przypadkowo potrącone struny.

Na zakończenie - jeszcze jeden akord, którego nie znajdziesz w żadnym podręczniku do gry na gitarze. […] Możemy go umownie nazwać P, pusty chwyt […], a chodzi tu o to, że trzeba po prostu […] [uderzyć] puste struny. […] krótkie uderzenie pomiędzy innym akordami bardzo urozmaica brzmienie, a początkującym gitarzystom ułatwia zmianę chwytów.

Niezwykle często spotykanym zabiegiem wśród gitarzystów punk rockowych jest granie tak zwanymi power chordami, czyli dwudźwiękami złożonymi z prymy i kwinty. Tak zagrany dwudźwięk (akord pozbawiony tercji), dawał gitarzystom większą swobodę w tworzeniu progresji akordowych. Poza tym, gitarzyści ułatwiali sobie grę przestrajając swoje instrumenty tak, by przebiegi akordowe wykonywać nie za pomocą kilku chwytów lecz przy użyciu jednego chwytu barré przesuwanego po gryfie. Zmiana stroju gitary na ogół ograniczała się do opuszczenia o ton najwyższej struny E, efektem czego gitara grała w tak zwanym stroju Dorpped D. Zdarzało się też uproszczenie polegające na usunięciu z gitary najcieńszych struny, których w obniżonym stroju nie używali.

- Gitarzysta Siekiery, Adamski, grał wtedy na gitarze na czterech strunach?

- Nawet na trzech! Wszystkich strojonych do E. Bo grał tylko barre'ami, czyli poprzeczką. Zamiast kostki używał kawałków pokrojonej pocztówki dźwiękowej.

Bardzo oszczędną formę w piosenkach punk rockowych mają także partie gitary basowej, które często składają się z granych w bardzo szybkich tempach ósemkach. Tutaj z kolei, dla ułatwienia basiści zamiast palcami wykonują je często kostką (plektronem), szarpiąc struny tuż przy mostku. Taka artykulacja daje w efekcie charakterystyczne dla punk rocka surowe i ostre brzmienie.

Utwory punk rockowe charakteryzuje niezwykle prosta harmonia. Głosy gitary elektrycznej i gitary basowej najczęściej prowadzone są równolegle, gitara basowa zdwaja partie gitary. Dźwięki linii melodycznej gitary basowej są w rzeczywistości prymami akordów partii gitary, przetransponowanymi do jej rejestru, czyli o oktawę wyżej.

Forma muzyczna piosenek z reguły ogranicza się do dwóch elementów - zwrotki i refrenu. W układzie takim refren występuje zawsze po zwrotce, która najczęściej pojawia się w utworze trzy razy. Taką strukturę piosenki przedstawia schemat: ARARAR (gdzie A to zwrotka, a R - refren). Czasem pierwsza zwrotka poprzedzona jest wstępem. Rozpoczynająca utwór introdukcja najczęściej przybiera formę przebiegu melodycznego będącego w rzeczywistości rozłożonymi akordami zwrotki lub jest po prostu następstwem akordów zwrotki zagranymi w wolniejszym tempie.

Zdarza się również tak, że zarówno zwrotka jak i refren piosenki oparte są na tej samej melodii. W muzyce rockowej taki muzyczno-melodyczny temat, wokół którego osnuty jest cały utwór, nazywany riffem. Dla urozmaicenia takiej kompozycji, pomiędzy zwrotką a refrenem (których odmienność dotyczy warstwy tekstowej) wplatany jest tak zwany „mostek”, czyli krótka część stanowiąca przetworzenie tematu głównego.

Zarówno utwory o wyraźnym muzycznym podziale na zwrotkę i refren, jak i kompozycje o formie jednotematycznej, mogą być poprzedzone wstępem. Czasem kompozycje punk rockowe składają się tylko i wyłącznie z jednej części (zarówno pod względem muzycznym jak tekstowym), która jest wielokrotnie powtarzana.

Wyżej wymienione elementy często traktowane są przez krytyków jako przejaw braku umiejętności wykonawczych. Prowadzi to do deprecjonowania całego stylu i uznawania tej muzyki za artystycznie bezwartościowej, określanej przez nich mianem powstałej w późnych latach 70. odmiany rocka z wynaturzeniami dźwiękowymi i wizualnymi.

Zaznaczyć jednak należy, że w większości wypadków zarzucane muzykom punk rockowym „wynaturzenia” są przejawem programowego traktowania swojej muzyki, a nie tylko ograniczonych umiejętności.

Do dziś formuła punk rockowej piosenki pozostaje jednym z najczęściej używanych sposobów na wyrażenie sprzeciwu w muzyce rockowej. Chociaż punk rock nie jest tak popularny jak kiedyś, znalazł swoją niszę. Dziś, ponad 30 lat po jego pojawieniu się w Polsce, nie tylko jest gatunkiem muzycznym, który wywarł ogromny wpływ na polską scenę muzyczną, lecz jest stylem nadal ją kształtującym. I chociaż już nie szokuje dziś tak jak kiedyś, to nadal w świadomości wielu ludzi pozostaje muzycznym idiomem buntu.

Książeczka dołączona do kasety zespołu Brudne Dzieci Sida - Trzy Akordy Darcie Mordy.

Książeczka dołączona do kasety zespołu Brudne Dzieci Sida - Trzy Akordy Darcie Mordy.

Chwyty barowe (barré) to akordy, które wymagają zrobienia tzw. poprzeczki, czyli przyciśnięcia jednym palcem (zazwyczaj wskazującym) wszystkich strun na tym samym progu. Nazwa barowe pochodzi od włoskiego słowa barre oznaczającego poprzeczkę. Akordy barowe tworzy się z reguły od akordu E-dur, e-moll, A-dur oraz a-moll.

Standardowy strój gitary sześciostrunowej to EADGHe, Droped D - DADGHe.

Wywiad z Grzegorzem Kaźmierczakiem, wokalistą grupy Variete. Za Grzegorz K. Witkowski - Grunt to bunt, rozmowy o Jarocinie, In Rock, Poznań 2011, s. 480.

Leksykon muzyki od A do Ż. Wydawnictwo Muza, Warszawa 1995, s. 386.

---