Cele ochrony prawnej
Cele wymiaru sprawiedliwości (ochrony prawnej)
Cele wymiaru sprawiedliwości są ze sobą związane. Realizując jeden osiąga się drugi.
Represyjny - wyciąganie konsekwencji z naruszenia prawa
Karnoprawne - wiążą się z naruszeniem prawa karnego lub wykroczenie
Cywilnoprawne - wiążą się z naruszeniem majątku osoby poszkodowanej - zobowiązuje się tego, który uczynił szkodę do jej naprawienia
Prewencyjny - zapobieganie naruszeniom prawa, nakierowane zwłaszcza na te osoby, które są na to naruszenie narażone
Represje także zapobiegają naruszeniu prawa.
Organy ochrony prawnej działają w sytuacjach
Konfliktowych - pomiędzy różnymi podmiotami prawa zachodzi spór, co do ich wzajemnych praw i obowiązków.
Niekonfliktowych - mamy do czynienia z okolicznościami, w których niejasne jest rozstrzygnięcie prawne np. zwracamy się od adwokata o poradę
Ochrona prawa sensu stricto i sensu largo
Sensu stricto - jest to działalność specjalnych organów państwowych lub społecznych polegająca na orzekaniu.
Orzekanie polega na wydawaniu wiążącej decyzji, co do sposobu załatwienia sytuacji konfliktowej za pomocą środków określonych przez prawo. Jest najważniejszą sferą działania organów ochrony prawnej i najważniejszą formą rozwiązywania konfliktów prawnych.
Wiążąca decyzja jest wiążąca nie tylko dla stron konfliktu, ale również dla podmiotów trzecich (ludzi i instytucji z zewnątrz konfliktu).
Środki określone przez prawo mają najczęściej charakter środków przymusu państwowego. Od tej reguły są wyjątki np. środki wychowawcze.
Etapy procesu orzekania
Ustalenie stanu faktycznego - ustalenie, co się faktycznie stało w danym wypadku pod względem przepisów
Dokonanie oceny prawnej stanu faktycznego - subsumpcja (podciągnięcie) pod odpowiedni przepis. Opisuje się stan faktyczny przy pomocy słów zaczerpniętych z ustawy.
Ustalenie konsekwencji prawnych wobec sprawcy naruszenia prawa - są one przewidziane w przepisie, (ale mają w nim charakter zgeneralizowany). Organ orzekający konkretyzuje konsekwencje, którymi są zazwyczaj środki przymusu państwowego (środki prawne, za którymi stoi siła fizyczna, przymus) lub środki wychowawcze (oddziaływania społecznego - są wykonywane dobrowolnie).
Sensu largo - obejmuje nie tylko orzekanie, ale również inne rodzaje działalności:
Pojednawcza - polega na podejmowaniu starań zmierzających do ugodowego załatwienia konfliktu prawnego. Pojednanie stron. Działalność pojednawcza jest samodzielnym załatwianiem sporu.
Działalność pojednawcza jest to inna działalność niż polubowne załatwienie sprawy gdyż polubowne załatwienie sprawy jest to orzeczenie przez sąd polubowny, dopuszczony w naszym prawie do rozstrzygania sporów cywilno-prawnych np. w sprawach majątkowych. Sąd polubowny różni się tym od sądu powszechnego, że sąd powszechny jest zorganizowany przez państwo a sąd polubowny, który działa szybciej i taniej, może być powołany przez strony w ten sposób, że strony wybierają arbitrów a arbitrzy wybierają superarbitra, który będzie im przewodniczył. Akta postępowania przed sądem polubownym są przesyłane do sądu powszechnego, który stwierdza ważność lub nieważność orzeczenia sądu polubownego.
Występują dwie formy pojednawstwa:
Mediacja (pośrednictwo) - osoba trzecia (podmiot, który nie jest stroną w sporze) podejmuje się stworzyć warunki do bezpośrednich rozmów stron. Mediator ma często duży udział w poszukiwaniu formy ugody. Mediator nie musi być przygotowany do takiego działania.
Koncyliacja (rozjemstwo) - działalność specjalnie do tego przygotowanego organu polegającą na opracowaniu i przedstawieniu stronom sporu propozycji, co do sposobu jego rozstrzygnięcia. Rozjemstwo od orzekania różni się tym, że projekt rozstrzygnięcia jest tylko propozycją dla stron, mogą one go odrzucić.
Opiniodawcza i pomocnictwo prawne - polega na tym, że organy ochrony prawnej wydają opinie prawne dotyczące jakiegoś stanu pod kątem przepisów prawnych.
Pomocnictwo prawne - podmiot udzielający pomocy prawnej udziela opinii jednokrotnie jednemu podmiotowi
Obsługa prawna - podmiot udzielający pomocy prawnej udziela opinii wielokrotnie jednemu podmiotowi
Obsługa legislacyjna - ma pomóc w skonstruowaniu norm prawnych i sprawdzić, czy nie ma kolizji z normami prawa krajowego i międzynarodowego.
Zapobiegawcza - polega na zapobieganiu naruszeniu prawa
Generalno - prewencyjna- organy ochrony prawnej mają zabezpieczać przed naruszeniem prawa ze strony wszystkich podmiotów tego prawa. Na ten typ prewencji sa nastawione np.: Izby Morskie.
Indywidualno - prewencyjna - zabezpiecza przed powtórnym naruszeniem prawa przez podmioty, które już to prawo naruszyły. Dotyczy prawa karnego, gospodarczego, administracyjnego, cywilnego i finansowego.
Kontrola przestrzegania prawa - kontrola legalności
Sensu stricto - podmiot kontrolujący bada działalność podmiotu poddanego kontroli w celu sprawdzenia czy nie doszło do naruszenia prawa. Wymaga, ażeby organ, który ma prawo do kontroli, miał środki ujawniania, czyli środki pozwalające na zbadanie danego organu poddawanego kontroli. Środku ujawniania to, np. prawo do zażądania dokumentów, prawo do obecności na rozprawie toczącej się przy drzwiach zamkniętych.
Sensu largo - polega na tym, że organ kontrolujący ma nie tylko środki ujawniania, ale także zespół środków reagowania. Jeśli organ kontrolujący stwierdzi, że w działaniu podmiotu kontrolowanego nastąpiły naruszenia prawa może zareagować.
Nadzoru - kontrola najdalej idąca - organ kontrolujący ma prawo do wydawania wiążących decyzji organowi kontrolowanemu.