NAUKA ADMINISTRACJI

Wykład 6 - 17.11.2006r

OCENA SPRAWNOŚCI DZIAŁANIA

1. Skuteczność

2. Korzystność

3. Ekonomiczność

KORZYSTNOŚĆ

Korzystność działania oznacza różnice pomiędzy wynikiem użyteczności a kosztami działania.

• jeżeli wynik (W) przewyższa koszty (K) to działanie jest korzystne

• jeżeli W=K to działanie jest obojętne z punktu widzenia korzystności.

• jeżeli W<K to działanie jest niekorzystne

W prakseologii dokonuje się zestawienia tych dwóch cech, dzięki czemu można określić różne warianty działania, ocenianych łącznie ze względu na korzystność i skuteczność:

1. działanie skuteczne i korzystne - cel został osiągnięty, a wynik użyteczny przewyższył koszty.

2. działanie nieskuteczne i niekorzystne - cel nie został osiągnięty, a wynik użyteczny jaki osiągnięto jest mniejszy niż koszty.

3. działanie skuteczne i niekorzystne - cel został osiągnięty, ale zbyt dużym kosztem.

4. działanie nieskuteczne i korzystne - cel, nie został osiągnięty, a wystąpiły „pozytywne niespodzianki” i wynik użyteczny jest duży

5. działanie skuteczne o korzyściach odroczonych w czasie - cel został osiągnięty, a korzyści pojawiły się w dłuższej perspektywie czasowej.

EKONOMICZNOŚĆ

Rozpatrując ekonomiczność bierzemy pod uwagę wynik użyteczny i koszty, ale w innym układzie - bierzemy iloraz wyniku użytecznego do kosztu
.

1.
- działanie jest ekonomiczne

2.
- działanie jest obojętne z punktu widzenia ekonomiczności

3
- działanie jest nieekonomiczne

JAK MOŻNA OSIĄGNĄĆ EKONOMICZNOŚĆ?

• wariant wydajnościowy

Można zwiększyć ekonomiczność, zwiększając wynik użyteczny przy danych stałych kosztach

• wariant oszczędnościowy

Można zwiększyć ekonomiczność, zmniejszając koszty przy stałym wyniku użytecznym

.

• forma niealternatywna, której zwolennikiem był Karol Adamiecki

Maksymalizujemy wynik użyteczny, minimalizując koszty

Jeśli oceniamy działanie z punktu widzenia sprawności, to bierzemy pod uwagę skuteczność działania i za najbardziej sprawne uznajemy to, które jest najbardziej skuteczne. Jeżeli działania są skuteczne w takim samym stopniu, to za bardziej sprawne uznajemy działanie, które jest bardziej korzystne i ekonomiczne.

Cechy dodatkowe działania sprawnego:

• prostota - działanie jest tym prostsze, im mniej elementów składa się na to działanie, im mniej czynności składa się na to działanie , im te czynności są łatwiejsze do wykonania i łatwiej ze sobą powiązane.

Należy dążyć do upraszczania działań, unikać zawiłości, ale nie może się to odbywać kosztem zmniejszania skuteczności. Granicą upraszczania działań jest skuteczność.

• energiczność - cechuje działanie, w którym wydatkowano dostateczną ilość energii, w którym włożono w działanie wszystko to, co jest potrzebne. Postaciami energiczności są zaradność, pracowitość, wytrwałość.

• czystość - może być cechą lub wytworem działania. Tym większą stwierdza się w danym produkcie czystość, im mniej w nim cech ujemnych, niezgodnych z celem głównym lub celami ubocznymi. Działanie jest tym czystsze, im mniej w nim zbędnych elementów obniżających wartość osiągniętego celu.

• udatność - postać sprawności, którą cechuje uwzględnienie w działaniu lub produkcie nie tylko celów głównych, ale i ubocznych.

• dokładność - oznacza odtworzenie wzoru w sposób do niego podobny. Produkt jest tym dokładniej wykonany, im mniej różni się od zaprojektowanego.

• niezawodność - cecha określająca solidność wytworzonego produktu, pewne i solidne funkcjonowanie urządzeń. Cecha ta może się również odnosić do ludzi. Niezawodność systemu jest funkcją niezawodności pomiędzy jego elementami. Niezawodność to prawdopodobieństwo niewystąpienia awarii, uszkodzenia.

SYSTEM DYREKTYW I WYTYCZNYCH

Głoszą jak należy postępować aby działanie było sprawne. Działanie można podzielić na dwie grupy:

a) dyrektywy uniwersalne - należy działać w sposób zorganizowany wg cyklu działania zorganizowanego.

b) dyrektywy względne (dychotomiczne - można je pogrupować w przeciwstawne pary):

• specjalizacja vs. uniwersalizacja - specjalizacja oznacza, że w pewnych przypadkach specjalizowanie się ludzi według zasady podziału pracy usprawnia działanie. Specjalizacja pozwala wyciągnąć korzyści z indywidualności poszczególnych pracowników, prowadzi do nabrania wprawy w wykonywaniu poszczególnych czynności, eliminuje straty czasu wynikające z zmiany charakteru pracy. Specjalizacja może mieć różne znaczenia:

* Specjalizacja może odnosić się do czynności specjalisty, które same w sobie stanowią pewną całość i dają wynik mający wartość niezależnie od działania innych ludzi.

* Obejmuje czynności, które składają się na wspólny wytwór. Pracownik wykonując pewne czynności bierze udział w wytwarzaniu pewnej całości przez zespół.

Uniwersalizacja - kumulowanie działań, rozszerzanie specjalizacji, usprawnia to działanie.

• aktywizacja vs. ograniczenie działanie - aktywizacja, polega na jak najbardziej czynnym zachowaniu się przy wykorzystaniu całej posiadanej energii. Są różne postacie ograniczenia działania - oszczędzanie energii, wysiłku, a cel został osiągnięty.

* potencjalizacja - polega na zastąpieniu samego działania przez ujawnienie możliwości działania albo też może ono polegać na zastąpieniu działań trudniejszych działaniami łatwiejszymi. W stosunkach międzynarodowych demonstrowanie siły pozwala osiągnąć założone cele nie doprowadzając do wojny.

* machinalizacja - polega na zastępowaniu tam gdzie to jest możliwe działań świadomych działaniami rutynowymi, machinalnymi (czyli wymagającymi zmniejszonego udziału świadomości, a prze to zmniejszonego wysiłku). Machinalizację można stosować w powtarzających się sytuacjach, w których wykorzystuje się jakiś schemat działania.

* instrumentalizacja - polega na wykorzystywaniu do działania technicznych środków działania (maszyn urządzeń) i powoduje to zmniejszenie wysiłku fizycznego i umysłowego.

* inwigilacja - forma minimalizacji interwencji - polega na zostawieniu spraw własnemu biegowi, na zajęciu pozycji obserwatora. Zakłada wkroczenie z działaniem w sytuacjach awaryjnych, wymagających interwencji.

• antycypacja vs. kunktacja - kunktacja wywodzi się z łaciny (cunccto -zwlekam, odkładam). Polega na celowym zwlekaniu z załatwianiem czegoś. Na przeciąganiu działalności w czasie w oczekiwaniu na bardziej właściwą chwilę do działania.

Kunktacja racjonalna - oznacza oczekiwanie na moment bardziej odpowiedni do działania, w niektórych przypadkach polega wręcz na powstrzymywaniu się od działania w oczekiwaniu, że oczekiwane zdarzenie nastąpi bez interwencji osoby kunktującej. Jest wysoce prawdopodobne, że moment nadejdzie jak również, że zdarzenia biegną w oczekiwanym kierunku.

Kunktacja nieracjonalna - nieobjęta dyrektywą, oznacza, że zwlekanie z działaniem ma swoje źródło w niezdecydowaniu człowieka, braku umiejętności podejmowania decyzji. Dochodzi do zmarnowania okazji do skutecznego działania.

Antycypacja oznacza uprzedzanie faktów. Stosując antycypacje realizuje się dwa etapy:

* na podstawie następstwa zdarzeń przewiduje się możliwość zaistnienia w przyszłości jakiegoś pożądanego bądź nie stanu rzeczy.

* wykonuje się działanie wyprzedzające po to, aby niepożądany stan rzeczy nie zaistniał albo żeby pożądany stan rzeczy wystąpił.

• Utrzymywanie określonego poziomu zasobów vs. pełne wykorzystanie zasobów. Utrzymywanie określonego poziomu zasobów - działający dąży do posiadania rezerw, dąży do tego aby dysponować tzw. „luzami organizacyjnymi”.

Pełne wykorzystanie zasobów - może zapewnić większą ekonomiczność działań w innych przypadkach.

• koncentracja sił vs. zabezpieczenie wszystkich kierunków działania.

Koncentracja sił - kumulacja działań w odniesieniu do jednego wspólnego celu, jest to nadawanie czynom jednego kierunku ze względu na wspólny cel nadrzędny.

Zabezpieczenie wszystkich kierunków działania - działanie „szerokim frontem” - rozproszenie czynów, realizacja wielu celów.

Zastosowanie określonej dyrektywy zależy od oceny sytuacji i jest to wybór dokonywany przez działającego na jego własne ryzyko. Uniwersalna dyrektywa to: „działaj według cyklu działania zorganizowanego”.

3

---