Historia ksiegarstwa


Historia księgarstwa

Aukcje książek

Aukcje znane były już w starożytności (Grecja, Rzym) i na tej zasadzie sprzedawano niewolników. W średniowieczu powrócono do tego (majątek ruchomy i nieruchomy). Popularne w świecie islamu.

Pierwsza nowoczesna aukcja miała miejsce na przełomie XVI/XVII w., za jej ojczyznę uważa się Holandię. Zaczęto tworzyć katalogi książek przeznaczonych na aukcje i numerować książki w katalogu.

HOLANDIA W połowie XVI w. była głównym centrum handlu światowego. Duże znaczenie miały Amsterdam i Rotterdam, przez które przepływały statki z całego świata i przywieziony towar był hurtowo licytowany. Holandia była krajem, w którym rozwijało się życie naukowe i kulturalne. Drukarstwo holenderskie także bardzo dobrze się rozwijało, produkowano dużo książek. Społeczeństwo pozyskiwało je więc w różny sposób. Holandia to społeczeństwo mieszczańskie, nie przywiązywało dużej wagi do majątków rodzinnych.

Pierwsza aukcja to ta, z której zachował się materiał źródłowy. Przypuszczalnie była ona zorganizowana w 1593r. w Lejdzie przez Ludwika Elzewira, a sprzedawał kolekcję należącą do Petera Hannemana.

1599 - data umowna pierwszej aukcji, w Lejdzie, Ludwik Elzewir. Sprzedano księgozbiór Philipa van Marnix. Zachował się katalog aukcyjny. 1600 woluminów. Aukcja rozpoczęła się 6 lipca. Oprócz Lejdy aukcje odbywały się w takich miastach jak: Amsterdam, Haga, Rotterdam, Utrecht, Dortrecht, Gröningen. Zaczęto pozbywać się drogą aukcyjną zapasów księgarzy. Niewielka powierzchnia Holandii umożliwiała szybkie przemieszczanie się, dobrze funkcjonowała poczta. Organizatorami aukcji głównie byli księgarze. 5% zysku trafiało do organizatora.

Zasady licytowania były różne w różnych miastach. Różnice w porządku licytowania - w Hadze dzielono bibliotekę na sekcje, a w ramach sekcji wg formatu i licytowano od największego formatu do najmniejszego. Pierwszeństwo miały księgi teologiczne. Amsterdam: aukcja rozpoczynała się książkami z końca katalogu, a kończono największymi z treści teologicznej. Dordrecht: zaczynano od formatu 12, a potem przechodzono do 2,4,8. Inaczej podchodzono do sprawy licytacji książek, które były zapasem księgarskim. Najbardziej rygorystyczne w Amsterdamie - nie wolno było licytować książek, które nie należały do mieszkańców Amsterdamu. Podobnie było w Rotterdamie i Utrechcie. Tych utrudnień brak w Lejdzie, Hadze i Gröningen. Do 1769 r. księgarzom w Amsterdamie nie wolno było sprzedawać swoich zasobów.

Aukcje rozpoczynano na początku każdego tygodnia (dziennie licytowano od 700 do 1000 pozycji). Na aukcje nakładano podatki. 1745 r. - podatek przeznaczony dla skarbnicy narodowej (40 pens z aukcji był opodatkowany)

Podstawowym źródłem informacji o aukcjach są katalogi i ogłoszenia prasowe.

Najprężniej działały Amsterdam, Lejda i Haga. Handel dotarł potem do Skandynawii, Anglii, Niemiec i Francji.

Kraje skandynawskie - DANIA, SZWECJA

1654 r. - pierwsza aukcja w Danii, w Kopenhadze. Gdy Dania zakończyła skutecznie wojnę ze Szwecją, na dobre zaczęto stosować tam aukcje.

Szwecja: uniwersytet w Upsali, od połowy XVII w.

1644 r. - pierwsza aukcja w Sztokholmie

książki pochodziły z łupów wojennych - część była sprzedawana, a część szła na makulaturę lub papier do pakowania

NIEMCY - ważne terytorium handlu książką (targi książki). Zniszczenia po wojnie 30-letniej (przed wybuchem wojny produkowano ok. 1000 tytułów, po wojnie połowę z tego). Zaczęto organizować wyprzedaże i aukcje, by poprawić sytuację. Aukcje odbywały się w miastach portowych. Licytacje sądowe dotyczące majątków obejmowały również książki.

1659 r. - pierwsza aukcja w Niemczech, Helmstedt (ośrodek uniwersytecki w Niemczech, pierwszy protestancki uniwersytet w płn. Niemczech). Aukcje odbywały się również w Wolfenbüttel‎.

1663 r. - pierwsza aukcja w Królewcu Pruskim.

W XVII w. ośrodkiem o najwyższej liczbie aukcji był Hamburg - miasto, w którym mieszkało wielu prywatnych właścicieli bibliotek, oszczędzone przez wojny. Do końca XVII w. przeprowadzono ok. 110 aukcji, w całych Niemczech ok. 200. Znajdował się w czołówce państw europejskich.

Sporo aukcji w Lubece, mało we Frankfurcie nad Menem. W latach 80tych aukcje w Lipsku.

XVII w. - najwięcej aukcji w Lipsku, później w Dreźnie (od lat 80tych 18), Hamburgu, Berlinie, Wittenberdze. Aukcje przyjmowane były z dużym entuzjazmem. Nie zawsze organizowane przez księgarzy co było często źródłem sporów. W latach 80tych XVII w. wydano broszurę (5x wznawianą), która wskazywała na wady aukcji: niesolidność organizatorów, słaby stan licytowanych książek, zawyżone ceny książek, uzgodnienia cenowe, podstawianie oferenta podbijającego ceny. Miało to zniechęcić do udziału w aukcjach - księgarze byli im przeciwni, gdyż była to dla nich konkurencja, martwili się o swoje interesy.

Miasta organizujące aukcje ustalały regulaminy, 1680 - dla aukcji w Lipsku.

ANGLIA

1676 r. - pierwsza aukcja w Londynie, sprzedawano bibliotekę należącą do Lazarusa Seamana. Aukcje zainicjował duchowny Joseph Hill, który przebywając w Holandii zaznajomił się z aukcjami. Licytatorem był księgarz William Cooper. Zajmował się tym do końca lat 80tych VII w. Organizatorem aukcji był również Edward Millington.

Do końca XVII w. przeprowadzono ok. 400 aukcji. Poza Londynem - Cambridge, Oxford. Organizowane były aukcje obrazów, gdzie można było kupić książki ilustrowane.

1744 r. Samuel Becker ufundował pierwszą salę aukcyjną, która przeznaczona była jedynie do licytowania książek i rękopisów.

W Londynie licytowano zazwyczaj w miesiącach zimowych, czasem w lipcu. W sierpniu, wrześniu - w ogóle. Sesje dzienne i popołudniowe aukcji.

Zlicytowano ok. 5000 woluminów Thomasa Rollinsona.

FRANCJA

Aukcje książki na wzór holenderski późno. Od 1 poł. XVII w. - sprzedaż publiczna książek, ale nie były to typowe aukcje. Do publicznych sprzedaży zalicza się tą z 1630 r. - była to sprzedaż biblioteki Goliusa,

1652 r. - sprzedaż biblioteki kardynała Mazanin.

Różnice między sprzedażą publiczną a aukcją:

*sprzedaż polubowna - cenę ustalano wcześniej

*sprzedawano całą bibliotekę jednej osobie

1699 r. - pierwsza aukcja na wzór holenderski, w Paryżu sprzedano bibliotekę Boucota.

Od XVIII w. aukcje we Francji (kolejna w 1706). Od lat 30tych XVIII w. Francja, obok Holandii i Anglii była najbardziej znana z organizowania aukcji. Główny ośrodkiem był Paryż, do jego popularności przyczynił się Gabriel Martin. We Francji aukcje przeprowadzali urzędnicy państwowi, wyznaczeni przez władze miejskie. Urządzano je w porach wieczornych, najczęściej w domu osoby zmarłej, księgarniach lub innych miejscach do tego wyznaczonych. Od 1711 we Francji nie wolno było wystawiać na aukcjach książek które znalazły się na rzymskich indeksach zakazanych - ograniczenie to zniesiono po rewolucji francuskiej w 1789. Osoby organizujące aukcje nie były zobligowane do wydawania katalogów księgarskich (inaczej niż wszędzie). Czasami sporządzano spis rękopiśmienny, później inwentarz drukowany, który odróżniał się od tych w innych krajach. Spowodowane to było rozwiniętym rynkiem antykwarycznym, organizowaniem sprzedaży dzieł kolekcjonerskich. Można zaobserwować wysoki kunszt drukowania katalogów aukcyjnych. Stawały się one coraz bardziej staranne, drukowane na coraz lepszej jakości papierze, staranne opisy - podkreślano unikatowy charakter publikacji, informowano kto był jej wcześniejszym właścicielem.

Książki dzielono na 5 kategorii (podział wprowadził Martin):

*teologia

*prawo

*nauki i sztuki

*literatura

*historia

Francis Debure wprowadził dodatkowe informacje o książce. Był autorem 7-tomowego poradnika dotyczącego książek rzadkich (Poradnik bibliofilski). Paryż był centrum aukcyjnym dla Francji. Poza nim Lyon, w którym aukcje upowszechniły się po 1740 r.)

POLSKA

Pierwsza aukcja książek odbyła się w Gdańsku w 1672 r. Zlicytowano wówczas księgozbiór pastora kościoła NMP w Gdańsku, Jakuba Zetzke, który zmarł rok wcześniej. Do końca XVII w. Gdańsk był jedynym miastem w Polsce organizującym aukcje. Kolejne miasta to: Toruń - 1716, księgozbiór profesora Gimnazjum Toruńskiego, Marcina Böhma (nie zachował się katalog) oraz Elbląg - 1717, księgozbiór Piotra Poselgera, urzędnika miejskiego (zachował się katalog księgarski z tej aukcji). Do 1760 roku aukcje organizowano tylko w tych trzech miastach (Prusy Królewskie). Od 1761 aukcje odbywały się również w Warszawie.

Przyczyny, dlaczego aukcje odbywały się na tych terenach:

Do potopu szwedzkiego (1655) Gdańsk zamieszkiwało 70 tys. ludzi (największe miasto), po potopie 50 tys.

Źródła informacji o aukcjach:

Przyczyny organizowania aukcji:

Do końca XVII w. 44 aukcje (?). W XVIII w. w Gdańsku odbyło się co najmniej 400 aukcji. Ok. 180 to były konkretne biblioteki, pozostałe - zbiory anonimowe. Zjawisko wyprzedawania zbiorów anonimowych popularne głównie od 1770 roku, z powodu przyczyn politycznych - kłopoty finansowe.

W Toruniu w latach 1716-1800 zorganizowano 67 aukcji, w Elblągu 37.

Organizację aukcji normowały przepisy. Wzory czerpano początkowo z licytacji ruchomości, potem wykorzystywano przepisy aukcji holenderskich i niemieckich. W katalogach z XVII w. zachowane są przepisy z organizowanych aukcji. Nie istnieje żaden regulamin organizowania gdańskich aukcji

W gdańskich katalogach aukcyjnych są przedmowy, w których znajdują się podstawowe punkty organizacji aukcji. W 1717 (w wersji ostatecznej 1718) pojawiły się przy okazji aukcji biblioteki Schulzów w Toruniu przepisy, które zatwierdzono i stosowano później. Regulamin opracowały władze miejskie.

Dziennie na obu sesjach sprzedawano około 500 książek.

Warszawskie aukcje książki w XVIII w.

Dlaczego w 1761 pojawiły się aukcje w Warszawie?

Źródła informacji o aukcjach:

* anonse (np. w Kurierze Warszawskim)

* katalogi (zachowało się 14 katalogów o aukcjach warszawskich)

Pierwsza aukcja - sprzedawano dublety Biblioteki Załuskich, myślano by zorganizować ją w Królewcu lub Gdańsku, zdecydowano się na Warszawę. 30 grudnia 1760 ukazało się ogłoszenie o aukcji warszawskiej. Aukcja odbyła się 2 stycznia 1761 w Bibliotece Załuskich, organizatorem był Chrystian Gottlieb Friese (pochodził z Saksonii, osiadł w Warszawie). Pieniądze z aukcji zostały przeznaczone na cele charytatywne. Katalog obejmował 300 stron. Zawierał zasady przeprowadzenia aukcji, informacje gdzie i kiedy się odbędzie, jakie książki można licytować i jaka forma zapłaty. Razem odbyło się 8 aukcji dubletów z Biblioteki Załuskich - w latach 1761 (2 aukcje), 1762, 1765, 1781, 1764, 1782, 1787. Michał Gröll dostał od króla przywilej na prowadzenie aukcji - przeprowadzał większość z nich. W 1762 r. wydał kilkustronicową broszurę „Krótka informacja o wiadomościach ekstraordynaryjnych i aukcjach”. Zachęcał do brania udziału w aukcjach, wyjaśniał czym są.

W Warszawie aukcje odbywały się głównie w Marywilu, w domach prywatnych, ratuszu starego miasta. Aukcje przeprowadzali Kriese, Gröll, Posser.

Aukcje można podzielić na 3 grupy:

- typowe aukcje księgarskie

- sprzedaż drogą publicznych przetargów konkretnych księgozbiorów prywatnych

- o charakterze ogólnym, uwzględniające różne przedmioty, wśród nich także książki

Inne miejsca przeprowadzania aukcji w końcu XVIII:

Etapy organizacji i przebieg aukcji:

Licytowano dziennie około 500-700 pozycji, można było wcześniej obejrzeć publikacje. Aukcje w Warszawie organizował zazwyczaj księgarz, czasami aukcjoner miejski (Gdańsk), drukarz (Toruń). Ogłoszenia zamieszczano, jeśli zbiór był wartościowy, również i w innych miastach , gdzie dostarczano katalogi. Po zakończeniu i zapłacie można było odebrać nabytek. Biblioteka Rady Miejskiej i Biblioteka Gimnazjum Akademickiego mogły wybrać po jednej książce z aukcji toruńskich.

Dwie formy katalogów:

* drukowane (było ich więcej, łatwiej się powielało, szerzej rozpowszechniane)

* katalogi rękopiśmienne (sporadycznie, przy mniejszych aukcjach)

W 1788 roku powstał w Toruniu katalog rękopiśmienny dla bibliotek Fryderyka Bernarda Heege, ok. 700 pozycji.

Nakład katalogów drukowanych zwykle wynosił 300-500 egzemplarzy, czasem mniej. Wysokość nakładu zależała od wartości zbioru.

Katalogi:

Karta tytułowa katalogu

Elementy opisu książki w katalogu:

Katalogi interfoliowane - należały do organizatorów aukcji, miały co drugą kartę niezadrukowaną, służyły do zapisywania nazwiska nabywcy i ceny końcowej (za którą nabył dzieło). Zachowały się dwa katalogi interfoliowane z aukcji toruńskich z lat 1722 i 1728 (oba w Książnicy Kopernikańskiej), dwa z aukcji elbląskich z lat 1748 i 1751 i dwa z aukcji gdańskich z lat 1727 i 1790. Jeden, z 1800 dotyczył aukcji krakowskiej, obecnie znajduje się w Bibliotece Jagiellońskiej.

Znaczenie katalogów aukcyjnych: dostarczały Potrzebne potencjalnym kupcom (funkcja użytkowa), uczonym, którzy się tym interesują czy kolekcjonerom (katalogi zastępowały bibliografie)

Znaczenie katalogów aukcyjnych:

Antykwariaty

Antykwariat księgarski - miejsce kupna i sprzedaży używanych książek, prócz tego czasopism, map, atlasów, płyt, grafik, rycin. Poszukuje rzadkich i cennych zbiorów, wycenia je i opracowuje. Zajmuje się wyceną książek, organizacją aukcji i opracowywaniem katalogów. Księgarze antykwaryczni dawniej nazywani byli bukinistami.

Początek handlu antykwarycznego sięga XVIII w. i związany jest z Holandią. Rozwój związany jest z pojawieniem się aukcji książek (sprzedaż książek używanych). Ok połowy XVIII w. upowszechnił się system sprzedaży warunkowej, który umożliwiał zwrot niesprzedanych książek.

Niemiecki księgarz, wydawca i bibliograf, Teofil Georgi opracował katalog książek wydanych w Europie od XVI do poł. XVIII w. „Allgemeines Europaisches Bücherlexicon”. Katalog, wydany w Lipsku w latach 1742-1758 składał się z 5 tomów i 3 suplementów. Umieszczono w nim przegląd książek sporządzony na podstawie katalogów z targów lipskich i frankfurckich.

Najbardziej znane antykwariaty w XVIII i XIX w. powstawały w Anglii (Londyn) i Francji.

ANGLIA

Antykwariaty pojawiły się w 2 poł. XVIII w. Jednym z nich była „Świątynia Muz” założona przez Jamesa Lockingtona (?) (1746-1815). W 1803 r. antykwariat założył Henryk Bohn, wydawał katalogi pod nazwą „Guinea”, cieszyły się one uznaniem. Specjalizował się w wydawaniu dzieł unikatowych i sprzedaży resztek nakładów, sprzedał firmę w 1865r. spółce Bell&Sons (zaliczana do jednej z ważniejszych firm - zajmowała się wydawaniem dzieł unikatowych)

FRANCJA

XVIII/XIX w.

G. F. Debure - księgarz, opracował poradnik bibliofilski („Bibliografia ksiąg rzadkich”) w 7 tomach wydawany w latach 1763-68 (?). Bibliografia pomocna w pracy z książkami cennymi i pojedynczymi. Opisy bibliograficzne oparł na zbiorach Biblioteki Królewskiej w Paryżu i bibliotece księcia de la Valliere

- Renouard - prowadził antykwariat, wydawca, bibliofil, znany z wykonywania starannych edycji klasyków literatury francuskiej, dawnych druków europejskich. Opracował bibliografię druków kilku cenionych drukarzy europejskich - Manucjuszów (Wenecja od końca XV w. do XVI), Etiennów (Francja XVI), firmy Bodoni (Włochy).

- J. Ch. Brunet - księgarz z zawodu, bibliograf, wydawca książek, autor katalogów antykwarycznych, bibliofil. Wydał „Podręcznik bibliotekarza i amatora książek” w 3 tomach w 1810 r., dzieło obejmowało 4500 (47 tyś?) pozycji.

Handel we Francji rozwinął się po Rewolucji Francuskiej. Czynniki, jakie miały na to wpływ:

- rozwiązywanie się starej arystokracji i sprzedaż ich majątków

- sekularyzacja klasztorów

Wielu antykwariuszy wydawało cenne katalogi. Często byli księgarzami oraz bardzo dobrymi znawcami dawnej ksiązki.

NIEMCY

Sporo firm zaczęło powstawać od lat 30tych XIX w. Prężnie działały do 1 połowy XX w.

Największe znaczenie miała firma Josepha Baera. W 2 poł. XIX w. i na początku XX w. największe antykwariaty prowadzone były przez osoby pochodzenia żydowskiego, jednak z powodu wygnania właścicieli żydowskich z Trzeciej Rzeszy, ruch antykwaryczny upada. Na lata 30te XIX w. przypada kryzys w księgarstwie sortymentowym Niemiec - handlowano resztkami nakładów, nie było współczesnych pozycji. Skupowano książki mało chodliwe, nie przestrzegano cen stałych. Księgarze sortymentaliści chcieli, aby antykwariaty handlowały książką używaną.

W latach 60 XX w. antykwariaty dopiero powróciły do formy sprzed działalności Hitlera. Powstały także antykwariaty przy uczelniach przypisane regulaminom szkół wyższych.

POLSKA

Antykwariaty zaczęły powstawać pod koniec XVIII w. jednak rozwój nastąpił dopiero w 2 poł. XIX w. Książka używana była dostępna w księgarniach sortymentowych.

Dział antykwaryczny posiadała księgarnia warszawska Jana Augusta Posera - księgarz od 1768 r., zajmował się działalnością wydawniczą, dostawca książek dla biblioteki królewskiej Stanisława Augusta Poniatowskiego. Handel antykwaryczny rozwinął się na dobre w XIX w. Główne ośrodki - Warszawa, Kraków, Poznań, Lwów, Wilno. Początkowo prowadzili je ludzie zajmujący się handlem. Antykwariaty łączone z handlem mebli, zastawą stołową itp. Wyjątki to: antykwariat w Warszawie prowadzony przez Gieysztora, Wildera, Igla (Lwów), Mnicha (Kraków)

W 1 poł. XIX w. najbardziej znane antykwariaty otwierały osoby pochodzenia żydowskiego, miały duże znaczenie dla rozwoju, mimo, że do połowy XIX Żydzi mogli prowadzić antykwariaty tylko w określonych miejscach.

Jedną z najbardziej zasłużonych była rodzina Salzsteinów - Getzel Salzstein rozpoczął działalność w 1803 r., lecz początkowo był domokrążcą i sprzedawał stare książki. Po 1815 r. otworzył antykwariat przy ul. Marientatt, który stał się bardzo cenioną placówką. Jego klientami byli Joachim Lelewel, Bandtkowski, bajkopisarz Stanisław Jachowicz, biblioteka UW. Dostarczał książki do bibliotek (Krasińskich, bibliotece UW). W rodzinie Salzstein antykwariat był do końca XIX w. Przed I Wojną Światową było 10 antykwariuszy o tym nazwisku.

Inne rody żydowskie: Rosenwein, Centnerszwer.

Jakub Kazimierz Geysztor - Warszawa, XIX w., działacz oświatowy, polityczny. Studiował prawo na uniwersytecie w Petersburgu (nie ukończył). Prowadził gospodarstwo i zajmował się działalnością polityczną. Brał udział w powstaniu styczniowym - wywieziony po nim w głąb Rosji. Prowadził bibliotekę - 5 tys. woluminów, pod jego nieobecność zadbano o nią. Po odbyciu kasy w Rosji osiadł w Suwałkach, w 1873 r. przeniósł się do Warszawy, gdzie pracował m.in. w redakcji „Gazety Polskiej” i towarzystwie ubezpieczeniowym. Pisał książki, był wydawcą. Dokonywał przedruku książek XVI wiecznych, bibliofil - jego księgozbiór liczył 6 tys. pozycji. W 1880 r. założył księgarnię „Księgarnia Stanisława Geysztora” (syn). W księgarni rozbudowany był dział antykwaryczny. Ojciec zajmował się antykwariatem, syn księgarnią. Podstawą działalności antykwariatu były jego prywatne księgi - 6 tys. książek oraz parę tys. broszur z czasów stanisławowskich. Opublikował 17 katalogów, jednak miały słabą korektę, było w nich wiele błędów. Prowadził antykwariat przez 15 lat. Zasób zwiększył sioę do 15 tys. pozycji, w 1904 r., po jego śmierci część antykwariatu została kupiona przez Władysława Branickiego, który przekazał zbiory bibliotece publicznej w Warszawie w 1919 r.

Hieronim Wilder - historyk sztuki, bibliofil, zbieracz starożytności. Założył w 1906r „Antykwariat Polski”. Była to spółka akcyjna, do której zaangażowali się ludzie z bibliotek ordynacji Krasińskich - Wilder współzałożycielem. Wpływali na podejmowanie przedsięwzięć kulturalno-handlowych, nie w celu zysku. Wilder znał muzea i antyk. Pracował w Dreźnie, Lipsku, Monachium. Zapoznał się z działalnością antykwariatów w Paryżu, Londynie, Brukseli, Wiedniu, Mediolanie, Berlinie, Florencji.Swój antykwariat urządził na wzór wenecki. Jedno z pomieszczeń zajmował Edward Chwalewik - handlował on rycinami Wildera, pracował w latach 1906-1922. Był znawcą książki, autorem katalogów wydawanych przez ten antykwariat. Katalog zawierał ofertę antykwariatu. Wilder skupował dublety z bibliotek ordynacji Krasińskich, Zamojskich, Nabywał cenne zbiory prywatne, sprowadzał książkę z zagranicy poprzez liczne kontakty. Ogółem antykwariat posiadał dobry lokal, personel i księgozbiór. Od 1918 r. Wilder, jako jedyny właściciel antykwariatu, nazwał go „Polski Antykwariat Naukowy”. Działał do 1932 r., a zmarł w 1941 r.

20lecie międzywojenne w Warszawie:

*antykwariat Fiszlera i Syna - działali na ulicy Świętokrzyskiej, wydali czasopismo „Szpargały” oraz 30 katalogów antykwarycznych.

*antykwariat Jakuba Jabłonki - „Bazar Literacki”

*antykwariat Jakuba Przeborskiego

*antykwariat Mieczysława Rulkowskiego - czasop. „Przewodnik antykwarski”

Poza Warszawą:

Lwów:

*antykwariat Iglów: 1795-1941. Dawid Iglo w 1816 r. uzyskał pozwolenie na założenie stałego antykwariatu we Lwowie, dostarczał książki do Ossolineum i Biblioteki Kurnickiej, wydawał katalogi, czasopismo „Kwartalnik antykwarski”

Kraków:

*antykwariat Aleksandra Krawczyńskiego

*antykwariat Towarzystwa Miłośników Książki

*antykwariat „Bibliofil Polski” umieszczony przy księgarni Gebetnera i Wolfa - wydał 10 numerów „Wiadomości antykwarycznych bibliofila polskiego”, urządzano także aukcje, których inicjatorami byli Józef Grycz, Kazimierz Piekarski, Tadeusz Jurystowski

Poznań:

*Józef Jolowicz i Lissner - handlowali obrazami i ceramiką

Od 2 poł. XVII w. księgarze nie chcieli być już tylko sprzedawcami, ale także chcieli wydawać książki.

Korzyści z bycia księgarzem nakładcą:

Rozszerzali swój asortyment wydawniczy w prowadzonych księgarniach, mieli lepsze rozeznanie w gustach czytelniczych, przez co wpływali na kształtowanie rynku wydawniczego - wydawano kalendarze, poradniki, modlitewniki itp. Wydawali sprowadzone tytuły, które zapewnią sprzedaż. Część księgarzy wydawało debiuty, książki naukowe. Uczestniczyli w targach, gdzie znajdywali rynek zbytu dla swoich druków.

XVII w.:

Frydrich Nicolai z Berlina - księgarz nakładca

Kasper Förster - kapelmistrz w Gdańsku, nauczyciel muzyki w gdańskim gimnazjum akademickim. W 1617 r. założył księgarnie, gdzie wykorzystał swoje zamiłowania muzyczne i rozbudował dział muzyczny.

Był dostawcą literatury muzycznej na dwór Władysława IV. Otrzymał przywilej zezwalający na prowadzenia swobodnego handlu księgarskiego w całym kraju. Prócz literatury muzycznej, wydawano utwory zagraniczne. Od 1636 r. współpracował z księgarzem Baltazarem Morteusem z Antwerpii, od którego sprowadzał do Gdańska literaturę katolicką wydawaną w całej Europie. Prócz tego działa pisarzy francuskich, niemieckich. Zmarł w 1652 r. jednak od 1637 r. w prowadzeniu księgarni pomagał mu syn Georg (księgarz i wydawca).

Georg Förster - właściciel księgarni gdańskiej, założonej przez ojca Kaspra. Studiował we Włoszech i Holandii. Po powrocie do Gdańska w 1638 r. zaczął prowadzić interes ojca. Również dostarczał książki na dwór królewski w Warszawie, a Władysław IV potwierdził przywilej w 1644 r. dzięki któremu miał prawo handlu we wszystkich miastach Korony i Litwy. Korzystając z tego przywileju rozpoczął współpracę z Lublinem, Krakowem, Warszawą. Uruchomił filię księgarską w Amsterdamie. W jego dorobku jest ok. 100 książek - głównie dzieła autorów polskich żyjących w XVI i XVII w., wydania z zakresu historiografii, prawa i ustroju polskiego, autorów klasycznych, podręczniki do nauki języków nowożytnych, dzieła teologiczne oraz wydawnictwa wysokonakładowe (kalendarze, prognostyki). Wydawał takich autorów jak: Stanisław Orzechowski, Andrzej M. Fredro, Warszwewicki, Piasecki, Starowolski. Jego wydawnictwa wyróżniała staranność edytorska (odpowiednio dobrany papier, czcionki i ozdobniki). Książki jego otrzymywały ilustracje miedziorytowe, zatrudniał gdańskich artystów do ilustracji. Najważniejsze dzieła miały miedziorytowe frontyspisy. Małe formaty książek (16), opierał się na wzorach holenderskich. Nie posiadał własnej drukarni, druk zlecał polskim drukarzom, w większości gdańskim (aż 80%), później Lublin (9 książek), Kraków (4 ks), Warszawa i Amsterdam (po 3 ks). Dzieła wydawane po łacinie, a wysokonakładowe po polsku lub niemiecku. Współpracował z rynkiem niderlandzkim. W Antwerpii i Amsterdamie prowadził filię. Swoje wydawnictwa prezentował na targach lipskich, już za życia były wysoko cenione. Zmarł w 1668 r., firmę próbowała prowadzić wdowa.

Jan Krystian Laurer - księgarz, pochodził z Niemiec, zmarł w 1732r. Do Torunia przybył w 1687 r. Otrzymał prawa miejskie, co oznaczało, że ma możliwość prowadzenia działalności. Rok później, w 1638 r. uruchomił księgarnię na Szerokiej (pierwsza nowoczesna, największa i o najlepszym asortymencie księgarnia w Toruniu). Był szanowanym obywatelem, wybierano go do Rady Miejskiej. Stosował nieznaną dotąd formę reklamy w Toruniu. Wydawał katalogi księgarskie, wyszły one w latach: 1692, 1704, 1717 - niesamoistne wydawniczo, dołączane do książek wydawanych jego nakładem. Handlował książką katolicką, literaturą polską (autorów i w j. polskim), protestancką. Prowadził drukarnię toruńską.

Od 1689 r. zaczął działalność jako nakładca. Jego nakładem wyszło ok. 50 różnych edycji: 35 tytułów miało jedno wydanie, 9 ukazało się dwukrotnie, 4 tytuły trzykrotnie. Wydawał książki o treści religijnej, liturgiczne, literaturę piękną, społeczno-polityczne dzieła naukowe, podręczniki szkolne, druki o charakterze popularno-informacyjnych. Więcej niż połowa - książki pisane w języku polskim, reszta po łacinie i niemiecku. Wydawał dzieła z literatury klasycznej, po współczesnych mu, np. dzieła Seneki w tłumaczeniu na język polski, Stanisława Lubomirskiego, satyry Opalińskiego, Jakub Boczyłowicz „Wymowny polityk”. Wydawał kazania w j. polskim, twórczość uczonych toruńskich - profesorów gimnazjum toruńskiego (niemiecki i łacina). Wydawał w wysokich nakładach kalendarze (polski, niemiecki), senniki po polsku. Wydał także broszurę „Jak zachować się w czasie zarazy” w języku niemieckim i polskim).

W 1689 r. wyszedł pierwszy numer czasopisma (miesięcznika) zawierającego informacje o rynku wydawniczym - był współwydawcą razem z Gleditschem z Lipska. Wspólnie wydali 1 numer, resztę wydawał sam Gleditsch. Swoje wydania znaczył sygnetem wydawniczym - początkowo splot inicjałów w wieńcu laurowym, potem od 1699 wizerunek pegaza. Wydawnictwa o niewielkim formacie 8 lub 4, część ilustrowana, starannie wykonane, erraty, przedmowa. Nie posiadał drukarni. Druk zlecał drukarni toruńskiej, gdańskiej lub też Gleditschowi z Lipska. Prowadził loterie fantowe. Część swoich książek wystawiał na targach lipskich. Miał związki z Pragą (książki religijne). Zmarł w 1732 r., po śmierci jego książki wystawiono na aukcji.

XVIII w.

Jerzy Marek Knoch - urodził się w 1695 r., pochodził z Wrocławia, syn księgarza wrocławskiego. Pierwsze kroki jako księgarz poczynił w Wittenberdze w 1719 r. jednak za sprzedaż książek niedozwolonych został zmuszony opuścić miasto. Jego nakładem wychodziło czasopismo związane z Uniwersytetem Wittenberskim.

Pojechał do Kolonii, miał też kontakty z Lipskiem. Jednak ostatecznie osiadł w Gdańsku. W 1729 r. uzyskał prawa miejskie. Uruchomił księgarnię na ulicy Piwnej - stała się największą księgarnią sortymentowo-nakładową w Gdańsku. Wydawał katalogi niesamoistne oraz jako osobne broszurki. Po targach w Lipsku wydawał katalog książek przywiezionych. Na bieżąco od 1739 r. informacje o asortymencie umieszczał w gdańskiej gazecie. Uczestniczył regularnie w targach lipskich, gdzie przywoził swoje książki. Miał spory dorobek wydawniczy przed przyjazdem do Gdańska. Jego nakładem wyszło ok. 100 tytułów, które do druku zlecał drukarzom Gdańska, Lipska, Frankfurtu, Kolonii, Amsterdamu, Torunia, Elbląga.

Wydawał głównie dzieła naukowe, bibliografie i opracowania historyczne, prawne, przyrodnicze, teologiczne, filozoficzne, matematyczne, medyczne, czasopisma. Wydawał także książki autorów polskich lub z Polską związanych. Józef Andrzej Załuski miał wpływ na to co wydawał Knoch - podsuwał pomysły na książki godne wydania. Wydawał autorów gdańskich, Kulmus, Jerzego Piotra Schulza, „Historię Polski” Marcina Kromera, Jana Daniela Hoffmana „Historię drukarstwa”, broszurkę „Programma literarium”, słownik hebrajsko-niemiecki Jego książki były wydawane starannie, karta tytułowa w kolorze czerwonym.

Zmarł w 1759 r.

2 poł. XVII wieku:

Michał Gröll (1722-1798) pochodził z Nieniec, z rodziny mieszczańskiej, urodzony w Norymberdze lub Dreźnie. Odbył praktyki u Rüdigera, osiadł w Dreźnie. Zajmował się działalnością publicystyczną i dziennikarską. Pisał teksty z historii sztuki, kultury i literatury. „Der Mensch”, „Der Hoffmeister” (współpracował z tymi gazetami). Od roku 1755 wspólnik Harpetera, od 1756 usamodzielnił się. Oprócz działalności księgarskiej zajął się działalnością wydawniczą. Informacje na temat drukarstwa w Warszawie uzyskuje od Christiana Bogumiła Friese, który wydawał czasopismo „Journal Litteraire de Pologne”. Zostawił księgarnię w Dreźnie, przeniósł się do Warszawy, na zamek królewski - pełnił funkcje komisanta handlowego, zajmował się księgarstwem. W 1762 otrzymał od króla Augusta III przywilej serwitoratu królewskiego. Otworzył biuro ogłoszeń, postarał się o przywilej na wydawanie gazety ogłoszeniowej - „Warszawskie ekstraordynaryjne tygodniowe wiadomości”, wydawanej w latach 1762-1763, 1768-1769. Rozwinął działalność księgarską. Przeniósł się do Marywilu, gdzie uruchomił salę licytacyjną, którą prowadził aż do śmierci. Był uprzywilejowanym aukcjonerem królewskim. Prowadził aukcje nieruchomości, książek. Po śmierci Nicolai zdobył i rozbudował jego asortyment księgarski. Miał liczne kontakty w Lipsku, Wrocławiu, Paryżu, Londynie i Amsterdamie. Współpracował z toruńskim rynkiem wydawniczym. Od 1772 jego księgarnia działała pod godłem poetów polskich. Była miejscem spotkań stołecznej elity intelektualnej. Wydawał liczne katalogi - zarówno samoistne jak i niesamoistne wydawniczo (zamieszczał anonse w prasie księgarskiej). Prowadził też działalność poza Warszawą - w Dreźnie. Zakładał filie, składy w różnych miastach. Posiadał filię we Lwowie, składy w Wilnie, Kamieńcu Podolskim, Mochlewie. Sprzedawał książki podczas jarmarków w Dubnie, Supraślu, Nowogródku, Mińsku. W jego księgarniach można było nabyć nie tylko książki ale także obrazy, zwierciadła czy lekarstwa. W 1767 r. przy księgarni w Warszawie uruchomił wypożyczalnię książek. Był ważnym księgarzem nakładcą. Wydawał literaturę piękną, autorów obcych i polskich. Z obcych Racine, Woltera, Russoe, Fielding, Moliera, Defoe (1769 - Przypadki Robisona Crusoe). Z polskich autorów wydawał jemu współczesnych - Krasickiego, Kniaźnina, Trembeckiego, Karpińskiego, Zabłockiego, Niemcewicza. Wydawał także książki naukowe z historii, książki medyczne i publikacje wysokonakładowe, takie jak kalendarze, podręczniki polecane przez KEN. Wydawał 9 tytułów czasopism. Jego publikacje cechowała staranna szata graficzna, dobra jakość papieru. Początkowo drukował w Dreźnie, Lipsku u Breitkopfa, a w Polsce u warszawskich pijarów lub jezuitów. W 1778 uruchomił własną drukarnię. Wyjeżdżał na niemieckie targi książki, sprzedawał tam literaturę w języku polskim. W 1777 otrzymał od króla oznaczenie Merentibus (co znaczy „zasłużony”). Zmarł w Warszawie, drukarnię przejął jego zięć.

Christian Friedrich Nicolai (1733-1811), związany z Berlinem. Prowadził działalność pisarską, publicystyczną. Pisał prace historyczne, polemiczne, był redaktorem czasopism. Od 1752 jako księgarz wydawca w firmie ojca, którą przejął w 1758 roku. Posiadał filie w Rydze, Mitawie, Szczecinie. Sprzedawał książki także na jarmarkach. Wielki rzecznik oświecenia. Wydawał utwory ambitne - dzieła Mösera, literaturę naukową z historii, filozofii, pedagogiki, dzieła przyrodnicze oraz podręczniki. Jego prace cechował wysoki poziom edytorski.

Formy handlu książką w XIX i XX w.

Stosowano formy, które wykształciły się wcześniej i funkcjonowały do XVIII w. Najczęściej przy każdej drukarni znajdowała się księgarnia. Księgarze zajmowali się introligatorstwem, handlem antykwarycznym. W wielu krajach wykształciły się odmienne zwyczaje handlowe. We Francji tworzenie tzw. składów głównych (depositaives), które miały wyłączne prawo dostarczania księgarzom produkcji określonych wydawców. Niemcy - dominacja sprzedaży warunkowej. Anglia - sprzedawanie części nakładu, nie sprzedanej w 1 okresie, po obniżonej cenie. W dalszym ciągu na prowincji było niewiele księgarń - dominował handel obwoźny, okolicznościowy.

POLSKA

Organizacja księgarstwa była uzależniona od władz danego zaboru.

1816 - Jan Zawadzki w Wilnie na prośbę Staszica opracował „projekt ustanowienia prawideł dla powszechności księgarstwa w Królestwie Polskim”. Było to połączenie pomysłów księgarzy polskich ze wzorami zagranicznymi. Wychodził z założenia, że księgarnie powinny istnieć tam, gdzie istnieją drukarnie. Wzorem były niemieckie targi książki. Zawadzki twierdził, że trzeba zbudować sieć księgarń w miastach wojewódzkich, a następnie w miastach powiatowych . Księgarnie mają być placówkami o charakterze kulturalnym, powinna być połączona z bibliotekami, czytelniami i wypożyczalniami. Interesowało go funkcjonowanie księgarń od strony ekonomicznej - w księgarni powinno się handlować materiałami piśmienniczymi i pomocami szkolnymi. Pomoc władz - udostępnienie bezpłatnego lokalu, zwolnienie z podatku. Nie był zwolennikiem prowadzenia księgarń przez zakony. W prawidłach mówił o stworzeniu organizacji zrzeszającej wszystkich pracowników książki - drukarzy, introligatorów itd. Podporządkowani być powinni resortowi oświaty, zwolnieni od podatków publicznych, zrównani w prawach z osobami zajmującymi się edukacją.

Sprzedaż wysyłkowa

Handel wysyłkowy księgarski rozpowszechnił się od końca XIX po okres międzywojenny, spowodowany był sporym zapotrzebowaniem na książki. Nazywano go wysyłką zamiejscową. Wiele firm wydawniczych prowadziło taką działalność. Musiała być ona poprzedzona odpowiednią reklamą. Najczęściej stosowano reklamę prasową (anonse, ogłoszenia drobne). Zatrudniano także akwizytorów. Tu rozróżniano dwie grupy - akwizytorów zawodowych, którzy rejestrowali swoją działalność w ZKP lub PTWK) oraz akwizytorów sezonowych, których zatrudniano, gdy firmy podejmowały się większego przedsięwzięcia wydawniczego. Tym sposobem powstała „Encyklopedia ilustrowana TEM” . Akwizytorzy wiedzieli do kogo trafiać, trafiali do ludzi wykształconych, inteligencji. Wynagrodzeniem była prowizja od sprzedaży. Innymi formami reklamy były ulotki o książkach rozdawane na ulicy, czy ogłoszenia anonimowe. Ogłoszenia anonimowe dotyczyły książek interesujących duże rzesze odbiorców, ale o wstydliwej dla wydawcy tematyce (astrologia, erotyka). Stosowano także druki adresowe, gdzie wydawca wysyłał informację pocztą do konkretnej grupy odbiorców oraz druki bezadresowe, gdzie wydawca prosił o pomoc pocztę. Sprzedaż wysyłkowa była bardzo korzystna dla wydawców i czytelników.


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:

więcej podobnych podstron