PYTANIE NR 7

Koncepcja władzy cesarskiej w czasach Konstantyna Wielkiego i jej wyraz w programie artystycznym Rzymu i Konstantynopola.

Konstantyn I Wielki - cesarz rzymski od 306 roku. Został obwołany cesarzem przez wojska w zachodniej części imperium. Po kilku latach walk pokonał Maksencjusza, który został wybrany [rzez wojska rzymskie na cesarza w Rzymie. Rządził wspólnie z Licyniuszem. Legenda głosi, że przed wielką bitwą (przy Moście Muliwijskim w roku 312) Konstantyn miał sen, w którym objawił się mu płonący krzyż i napis In hoc signo vinces ( „pod tym znakiem zwyciężysz'). W roku 313 wydał edykt mediolański dający swobodę wyznania chrześcijanom. Przeniósł siedzibę cesarstwa na wschód. W 330 r. nastąpiła dedykacja Konstantynopola, a w 334 jego konsekracja.

Sens ideowy - sztuka cesarska i chrześcijańska, przekształcenia funkcji i przedstawień : sale tronowe posłużyły jako wzór do chrześcijańskich bazylik; wyobrażenia cesarza tronującego przekształcono na wizerunki Chrystusa w dniu Sądu, a orszak dworzan zamieniono w Apostołów otaczających Chrystusa. Wczesnochrześcijański kościół w formie bazyliki jest symbolem drogi, która wierni kroczą ku cudowi przeistoczenia. Celem tej drogi jest apsyda z ołtarzem, gdzie dokonuje się owo misterium, w którym Bóg staję się ciałem. Chrystus Król stał się dogodnym uzasadnieniem władzy królewskiej. Istniało jednak za jego czasów swoiste rozdarcie kulturowe (podwójna retoryka). Konstantyn chciał być 13 apostołem tzw. nowym świętym.

Rzym - Santa Maria Maggiore, San Paolo furio le Mura, San Giovanni in Laterano, San Lorenzo furio le Mura >>> bazyliki powstałe z fundacji Konstantyna.

PYTANIE NR 8

Realizacje architektoniczne oraz ich wystroje W RAWENNIE (od Galli Placydii do Justyniana), ze szczególnym uwzględnieniem treści ideowych.

I faza > architektura Rawenny pod wpływami zachodniorzymskimi. 425-450 Gallia Placydia jako regentka ze swym synem Walentymanem III >

Mauzoleum Galii Placydii (ok. 424 ) :

• szczególny typ budowli centralnej : budowla wzniesiona na planie krzyża greckiego, posiadająca ramiona tej samej długości

• dekoracja mozaikowa (połączenie hellenistycznego wdzięku z uroczystym majestatem sztuki dworskiej - dominuje styl łaciński, w szczycie kopuły krzyż (ikonografia triumfalna) na tle gwieździstego nieba, w narożach kopuły - 4 symbole ewangelistów

1. na ścianach - 8 adorujących krzyż apostołów, na bocznych sklepieniach winna latorośl

2. w lunetach tych ramion : 2 przedstawienia jeleni pijących wodę życia, scena triumfu męczeństwa św. Wawrzyńca oraz przedstawienie Dobrego Pasterza

3. mozaiki w stylu klasycznym, antykizującym, zastosowanie wici akantowej

Bazylika św. Jana Ewangelisty ( 424 - 434 )

• 3 nawy

• Duże okna > element charakterystyczny dla późniejszych kościołów

Baptysterium Ortodoksów ( S. Giovanni in Fonte ) > około 400

• W sklepieniu fałszywy otwór zwany operon, mozaikowa scena chrztu Chrystusa w Jordanie, przez Jana Chrzciciela, z personifikacją rzeki Jordan i gołębicą, styl antykizujący. W zewnętrznym kręgu ukazano dwunastu Apostołów ukazujących Chrystusowi swoje męczeńskie korony.

II faza : architektura fundacji germańsko - ostrogockich. Teodoryk pokonuje Odoakera, rezydował w Rawennie jako cesarski namiestnik w Italii ( król Ostrogotów)

San Apollinare Nuovo (493-526)

• Ufundowana przez Teodoryka, przeznaczona dla kultu wyznawanego przez arian, popieranych przez króla

• Gdy Rawennę zdobyli Bizantyjczycy, poświęcili go św. Marcinowi i ofiarowali katolikom. Sprowadzono tam szczątki pierwszego biskupa Rawenny, św. Apolinarego

• Cechy bazylik rzymskich, bez narteksu i bez galerii. Architrawy zastąpione arkadami, wewnętrzne absydy otrzymały poligonalne mury.

• Widoczna zależność od Bizancjum w lekkości tektoniki, konfesji otoczonej półkolistą kryptą i w bogatym, mozaikowym wystroju wnętrza.

• Wyobrażenie dworu

III faza : epoka bizantyjska od 540 do Justyniana I (527-565)

San Apollinare in Classe ( konsekrowany w 548)

• Trójnawowa bazylika z duża apsydą o 5 oknach

• Połowa VI w. dekoracja frontu łuku triumfalnego absydy oraz jej sklepienia:

1. Przemienienie Pańskie ( w niebieskim rozgwieżdżonym medalionie ukazany jest krzyż triumfalny z małą głową Chrystusa pośrodku i napisem sławiącym Chrystusa);

2. Z zachmurzonego nieba otaczającego medalion wyłania się błogosławiąca ręka Boga a z obu stron adorujące półpostacie Mojżesza i Eliasza

3. U dołu 3 zagubione w rajskim ogrodzie owieczki ( apostołowie Piotr, Jan, Jakub )

4. Pod medalionem stoi Św. Apolinary w postawie oranta, ku niemu zdąża 12 owieczek.

5. Poniżej wizerunki 4 biskupów Rawenny jako pasterze kościoła ziemskiego

6. Po bokach łuku tęczowego archaniołowie Michał i Gabriel;

7. Na szczycie łuku triumfalnego medalion z wizerunkiem Jezusa

• Połączono tu triumf krzyża z Przemienieniem Pańskim i zapowiedzią ponownego pojawienia się Chrystusa w celu zbawienia świata; postacią wzbogacającą to przedstawienie, jest św. Apolinary będący pośrednikiem pomiędzy ludźmi, a Bogiem, program ten jest ukierunkowany na wątek eklezjalny oraz łączność ST i NT.

PYTANIE NR 9

Treści ideowe FUNDACJI ARTYSTYCZNYCH JUSTYNIANA WIELKIEGO w Konstantynopolu

i Rawennie.

Lata panowania Justyniana były punktem szczytowym dziejów Bizancjum, gdyż wtedy z ekspansją polityczną imperium złączony był rozkwit kultury i sztuki. Najbardziej odżyła wówczas przeszłość grecka, renesans antyku, pojęty nie jako kopia, ale jako nowy język formalny, podkreślający nowe spirytualistyczne tendencję. Był to okres, w którym sztuka antyczna, sztuka chrześcijańska, późnego antyku i sztuka Wschodu stworzyły doskonałą syntezę. W architekturze wyraziły się tę osiągnięcia w całkowitej jedności koncepcji. Po silnym zniszczeniu stolicy przez powstańców odbudowano ją w nowym bizantyjskim duchu.

Równocześnie prócz piastowania władzy świeckiej, cesarz był głową Kościoła. Sytuację, w której władca chrześcijański łączy w swojej osobie zwierzchność nad państwem i Kościołem nazywamy cezaropapizmem. W rękach cesarza skoncentrowana była pełnia władzy. Z tego też powodu w Konstantynopolu funkcjonował niezwykle rozbudowany ceremoniał dworski, który był zwierciadłem odbijającym panujące w państwie stosunki. Ceremoniał ów miał na celu utrzymanie wśród poddanych wrażenia, iż władca jest kimś wyjątkowym, wybranym przez Boga. Uroczystości, podczas których cesarz objawiał się przed ludem były niezwykle widowiskowe, a co za tym idzie bardzo kosztowne. Warto zauważyć, iż bizantyński ceremoniał dworski obficie czerpał z kultury greckiej.

Pierwszą fundacją Justyniana i jego żony Teodory był kościół św. Sergiusza i Bachusa (527-537)

• Architekt Antemion z Tralesu

• Plan oktogonu, półkolista kopuła, szeroka absyda, arkady i kolumienki piętrowej galerii statyczności

Kościół św. Ireny (532)

• Plan bazylikowy z narteksem, atrium i emporami

• 2 sklepienia kolebkowe

• Wielokrotnie przebudowany, surowość ścian zewnętrznych

Hagia Sophia (565)

• Najważniejsze duchowe centrum całego świata bizantyjskiego, jako katedra patriarchy i jednocześnie kościół pałacowy, cesarski. Na chwałę Mądrości Bożej Justynian postanowił zbudować najwspanialszą świątynię na świecie.

• Zasadą tkwiącą u podstawy planu tego kościoła jest połączenie planów bazyliki i kościoła centralnego. Dzięki rezygnacji z pełnej centralności, kościół stał się bardziej tajemniczy, skomplikowany.

• `zbudowana z przestrzeni i światła' Pośpieszny > światło jako emanacja Boga

• Wzorowana na kościele Sergiusza i Bachusa ale nie do końca.

San Vitale

• Kościół cesarski konsekrowany w roku 547 za Justyniana

• Na planie regularnego ośmioboku, wydzielone prezbiterium, kopuła, narteks, przestrzenny charakter wnętrza,

• Połączenie koncepcji wschodniej i zachodniej , spiętrzenie struktury charakterystyczne dla Bizancjum, kontrast pomiędzy cieniem, który zalega w obejściu a światłem, które zalewa część środkową wraz z prezbiterium.

• Wystrój bardzo bogaty; głosi manifestację władzy, co dzieje się w absydzie jest wyrazem treści władczych. Koncha absydalna - scena imperialna; złoto - emanacja światła, Boga; memoriał średniowieczna > siła pamięci

---