Złota Orda - historia i organizacja:
Złota Orda Ałtan Ordyn Ułs; tt. Alt.n Urda)- historyczne państwo mongolsko-tatarskie, założone ok. 1240 r. w zachodniej części imperium Czyngis-chana przez jego wnuka Batu-chana, ze stolicą w Saraj Batu (1242-1454).
Po podbojach w swym największym zasięgu obejmowało terytoria na zachód od Irtyszu do gór Kaukazu, Morza Czarnego i dorzecza Wołgi i Kamy, przy uzależnieniu wszystkich księstw ruskich. Od XIV w. kraj pogrążał się w stopniowej anarchii. Na początku XV w. rozpadło się na chanaty syberyjski, astrachański, kazański, krymski, uzbecki i inne. Po 1435 r. nastąpiła odbudowa kraju jako Wielka Orda. Kres Wielkiej Ordzie położył najazd wojsk chanatu krymskiego pod wodzą chana Me.li I Gireja w 1502 r.
Nazwa powstała od oznaczenia w tradycji mongolskiej "środka" kolorem złotym. W okresie powstawania Złotej Ordy (Ałtyn Ordu) zakładano iż terytorium państwa mongolskiego powiększy się o centralną część Europy (próba podboju Węgier w 1241/1242) przez co państwo ze stolicą w Saraj Batu stanowić miało geograficznie środkowy obszar imperium ordy
Złota Orda - tatarsko- mongolska, XII-XV wiek - opanowała stepy zachodu - zniszczyła Ruś Kijowską i niepokoiła przez ponad dwieście lat całą środkową i wschodnią Europę. Rozbita w końcu przez Iwana Groźnego.
Złota Orda- państwo koczownicze, stolica: początkowo Batu Saraj, później Berke Saraj. Na czele stał Wielki Han. Było bodajże 9 ułusów, które dzierżyli krewni Hana. Panował feudalizm koczowniczy. Była to mieszanka kultury Mongołów i Kipuerów (obie szamańskie). Później wszedł do gry Islam.
Ułus- jednostka wojskowa.
Feudałowie- naczelnicy koczowników.
Do 1250 r. Państwo Mongolskie było całością z wielkim Hanem. W 1250 ostatni parlament mongolski rozpadł się na ułusy konflikty z sąsiadami. Złota Orda miała charakter militarny. Kolonializm i wyzysk był, jak to stwierdził prof. lekką przesadą historyków rosyjskich. Różne terminy i nazwy urzędów były islamskie, np. wezyr, zaraz po hanie lub kadi- sędzia, emirowie- zajmowali się sprawami społecznymi. Step chłonął różne elementy kultur arabskich.
Mam tez podział na takie trzy okresy:
Mongołowie- własne prawo, które dosyć długo funkcjonowało i potem w państwie Tatarów.
Prawo szarłatu- prawo muzułmańskie.
Od XV wieku odejście od islamu i buddyzmu (wręcz tępione), natomiast szamanizm jeszcze się tli.
Hanowie wydawali jarłyki. Na początku w języku mongolskim następnie w jakiejś odmianie tureckiego. Cała historia dosyć burzliwa: po jarzmie chana nastapiła walka z Hulagidami o Azerbejdżan. Złota orda sprzymierzyła się z Egiptem- i w tym momencie mam napisane coś o wielkich daninach z ziem ruskich, ale niestety nic więcej.
W połowie XIV w. Złota Orda zaczyna tracić siły- trudne utrzymanie, buntownicy, brak jedności gospodarczej i etnicznej.
W XIV wieku Złota Orda rozpada się na dwie części:
- Orda Zachodnia (Złota)- tereny raczej europejskie
- Orda Wschodnia (Biała)- Może Arabskie, Syberia, Kazachstan.
Złota Orda pozwoliła Litwie zająć tereny ruskie. Kijów znalazł się w roli małego miasteczka na pograniczu stepów. 1360-80r. okres 25 chanów.
Ingerencja Wielkiego księcia Witolda (XIV-XV), popierał on chana Tochtamysza (jeden z Wielkich, duża charyzma). Od 1377 chan Białej Ordy, w 1380 obalił Mamaja (dzięki pomocy Timura) i objął zwierzchnictwo nad Złotą Ordą. 26 sierpnia 1382 zdobył i spalił po trzydniowym oblężeniu Moskwę. Tym samym zmusił książąt ruskich do uznania zwierzchnictwa Złotej Ordy i płacenia daniny. Złota Orda była wtedy słabym państwem, wiązało się to z licznymi ingerencjami innych możnych oraz zwierzchnictwem, np. wcześniej wspomnianego księcia litewskiego. Synem chana Tochtamysza był Dżalal ad-Din. Był on również chanem tatarskim (oczywista oczywistość), lennikiem Księcia Witolda i przejściowo chanem Złotej Ordy. Dżalal ad-Din był jednym z wielu pretendentów do tronu w targanej wojnami domowymi Złotej Ordzie. Po klęsce w pierwszych latach XV wieku schronił się wraz ze swoją drużyną na terytorium Wielkiego Księstwa Litewskiego i został lennikiem księcia Witolda. Brał udział w bitwie pod Grunwaldem, walcząc wraz z ok. 1000-3000 jeźdźców (Jan Długosz mówi o trzystu) w szeregach wojsk litewskich. W 1411 powrócił do Złotej Ordy. Pokonał i obalił dotychczasowego chana Timura i zagarnął tron, na którym utrzymał się do śmierci. Ale wracając do samej Złotej Ordy- od I połowy XV wieku chyli się ona ku upadkowi. W 1399 r. Złota Orda ponosi klęskę w bitwie Worsklą. Pryzmat tych wydarzeń spowodował wzrost potęgi Moskwy. Następuje zjednoczenie ziem ruskich za panowania Dymitra Iwanowicza . W połowie XV w. Złota Orda rozpada się - powstają Chanat Krymski (potomkowie Dżingis chana) syberyjski, astrachański, kazański (nadwołżański) blokada dla Moskwy, państwo o kulturze muzułmańskiej, uzbecki i inne. Lata 50-te XVI w. Iwan Groźny podbija chanaty: Kazański, Astrachański. W latach 80-tych natomiast chanat Syberyjski.
Pozostałość:
Tatarzy nadwołżańscy- ch. Tatarski
Tatarzy krymscy, Baszkirzy- kolonizacja rosyjska.
W XVIII w. Rosja spotkała się z Chińczykami- wymazanie stepów z mapy.
Bitwa na Kulikowym Polu- bitwa między wojskami ruskimi i Złotej Ordy, która miała miejsce 8 września 1380 roku. Dzięki zwycięstwu Rosji rozpoczął się proces uniezależniania się Moskwy od zwierzchnictwa Złotej Ordy i budowy państwa rosyjskiego w oparciu o rosnącą potęgę i autorytet Wielkiego Księstwa Moskiewskiego. Zwycięzca, książę Dymitr, otrzymał przydomek "Doński" i jest do dzisiaj rosyjskim bohaterem narodowym.
Z czasem bitwa obrosła legendami. M.in. wojskom moskiewskim mieli się poprzedniej nocy objawić święci Borys i Gleb, zaś jeden z moskiewskich żołnierzy, niejaki Foma Kacibej, miał mieć przed bitwą wizję zwiastującą zwycięstwo wojsk moskiewskich.