eld
Analiza atrakcji turystycznych regionu/szlaku/kraju (Beskid Niski) na bazie wydawnictw popularnych i reklamowych.
Mogłoby się wydawać, że Beskid Niski, już po samej nazwie, jest mało atrakcyjnym regionem. Nie ma tutaj ostrych skał, przepaści, wysokich szczytów z imponującymi widokami. Infrastruktura turystyczna jest również słabo rozwinięta, a na szlaku można przez cały dzień nie spotkać innych turystów. I właśnie przez tą dziewiczość ten rejon Polski jest według mnie najbardziej wart odwiedzenia.
Przede wszystkim należy opisać mieszkańców większości terenu Beskidu Niskiego - Łemków i ich zabytki. Niestety ich tradycyjne, drewniane domy tzw. chyże są coraz mniej liczne. Można je spotkać jeszcze w Olchowcu (muzeum), Bartnem, Wirchnem, Przysłupie. Wyznaniem Łemków jest prawosławie. Stąd wiele małych, drewnianych kapliczek i cerkwi. Te klasyczne, o trójdzielnej, schodkowatej budowie z baniami zachowały się zwłaszcza na południe od Gorlic (w Kwiatonii, Hańczowej, Czarnej, Owczarach, Bartnem, Wołowcu, Kotanii, Krempnej) oraz w stylu wschodniołemkowskim w dolinie Osławy (w Komańczy, Rzepedzi i Turzańsku). Niektóre nie zostały przekształcone w kościoły (Zdynia, Zyndranowa, Krynica, Komańcza, Bartne, Rzepedź). Także ciekawe są kamienne krzyże z okolic Bartnego i nieistniejącej dzisiaj Świerzowej Ruskiej. Żeby bliżej poznać kulturę tego narodu warto zajrzeć do Muzeum Kultury Łemkowskiej w Zyndranowej, które wydaje kwartalnik „Zahoroda” w ich dialekcie oraz do izb pamiątek w Bielance, Olchowcu i Komańczy. W okresie wakacji odbywają się trzy festiwale: pod koniec maja tzw. kiermesz w Olchowcu, pod koniec czerwca „Od Rusal do Jana” w Zyndranowej, a w lipcu „Łemkowska Watra” w Zdyni.
Podczas II wojny światowej i klika lat po niej obszar Beskidu Niskiego uległ znacznemu wyludnieniu. Znaczna część ludności została wysiedlona w ramach akcji „Wisła” lub zginęła, ale budynki pozostały. Chodząc m. in. doliną Regetowa Wyżnego, górnej Wisłoki, w okolicach Ciechani, Huty Polańskiej, Polan Surowicznych i Jasiel nietrudno natrafić na pozostałości domów i wsi np. zarośniętych piwnic czy samotnych krzyży. Z operacji dukielsko-preszowskiej w 1944 r można znaleźć w zaroślach takie przedmioty jak: hełm z ludzką czaszką w środku, zardzewiałą broń palną lub granaty.
Następną grupą obiektów są cmentarze z okresu I wojny światowej. Większość powstała po bitwie gorlickiej w 1915 r., znajdują się od Gorlic do doliny Wisłoki i są mocno zaniedbane. Najoryginalniejszy jest na Rotundzie, ale także ciekawe są w Krempnej i na Przełęczy Małastowskiej. Ich twórcami byli oficerowie austriaccy z uprawnieniami inżynierskimi, często znani architekci jak np. Słowak Duszan Jurkowicz (drewniane) czy Hans Mayr (kamienne). Pochowani tam są na równi Austriacy, Polacy, Niemcy i Rosjanie.
Do obszarów bardziej zagospodarowanych należą wielkie kurorty, powstałe na żyłach wód mineralnych (szczawiany wodorowęglanowe lub chlorkowo-sodowe z domieszkami wapnia, manganu, jodu, bromu, żelaza i magnezu), które leżą raczej na granicach regionu. Są to Krynica, Rymanów Zdrój, Wysowa i jedno z najstarszych w Polsce uzdrowisk - Iwonicz Zdrój (wspominany za czasów króla Jana Sobieskiego). Będąc w Krynicy nie wolno zapomnieć o najsłynniejszym mieszkańcu miasta, Nikiforze Krynickim (właściwie Epifanie Drowniaku), upamiętnionym w muzeum w wilii „Romanówka”. Warto także odwiedzić willę „Patria” Jana Kiepury i obiekty Parku Zdrojowego (Łazienki, Pijalnię, Dom Zdrojowy). W Rymanowie Zdroju większa część sanatoriów i Park z „Zielonym Domkiem”, czyli pijalnią, pochodzi z ubiegłego wieku. Iwonicz Zdrój oprócz zakładów kąpielowych i pijalni wykorzystuje źródła do warzenia soli. W centrum znajduje się grupa budynków zdrojowych z przełomu XIX i XX wieku. Miasto została uwiecznione w XIX wieku przez brata tutejszego lekarza uzdrowiskowego Józefa, Wincentego Pola w „Pieśni o ziemi naszej”.
Ciekawa jest też Bóbrka, gdzie powstała w 1854 roku pierwsza na świecie i do dziś działająca kopalnia ropy naftowej. Na terenie kopalni znajduje się Muzeum Przemysłu Naftowego im. Ignacego Łukasiewicza i neogotycki kościół z 1905 roku.
Ośrodków rekreacyjnych jest niewiele w porównaniu z innymi górami. Wyciągi są w Iwoniczu, Bałuciance, Rymanowie, Karlikowie, Tyliczu i na stoku Magury Małastowskiej (czyli w większości na obrzeżach). W Gładyszowie znajduje się stadnina koni huculskich, a w większych miejscowościach tereny rekreacyjne (boiska, czasem baseny odkryte i korty).
Atrakcją turystyczną jest także świat ożywiony. Beskid Niski to jedyne miejsce w kraju, gdzie występują tylko dwa piętra roślinności: piętro pogórza do 550 m i piętro regla dolnego. Niżej rosną głównie grądy, wyżej lasy jodłowe (najpiękniejsze na Kamieniu, Rotundzie, Kozim Żebrze, Suchej Homoli i koło Rymanowa Zdroju) i bukowe, a w dolinach łęgi i wiklina. Na dużych obszarach nastąpiło zarastanie wtórne pól uprawnych przez olszę szarą i sztucznie przez sosnę. Z zwierząt można spotkać: niedźwiedzia brunatnego koło Jasiela, kilkadziesiąt wilków, nieliczne rysie i żbiki, dziki i jelenie, orlika krzykliwego, puchacza, bociana czarnego, jastrzębie i pustułki, salamandrę plamistą, żmiję zygzakowatą, gniewosza plamistego i zaskrońca, rzadko węża Eskulapa. Fauna i flora jest chroniona w Magurskim Parku Narodowym i dziewięciu rezerwatach.
Z przyrody nieożywionej warto odwiedzić wychodnie skalne (Diabli Kamień na Kosmie), jaskinie tektoniczne (np. w górze Cergowej, Kornucie i Kilanowskiej Górze), jeziora osuwiskowe tzw. Morskie Oka (pod Maślaną Górą, w pobliżu pustelni św. Jana z Dukli i pod Cergową) i piękne doliny rzek z przełomami (Jar Wisłoka powyżej Beska i koło Wernejówki, przełom Ropy w Klimówce i przełom Jasiołki koło Piotrusia). Wbrew pozorom najlepsze panoramy wcale nie rozciągają się ze szczytów tylko ze zboczy lub dolin. Należy zwrócić uwagę, że czystość wszystkich cieków wodnych mieści się w kategorii I i wodę można bez obaw pić wprost z potoku.
Według mnie Beskid Niski jest regionem wartym zobaczenia. Ma wiele atrakcji, chociaż odpowiadają one raczej turystyce alternatywnej i poznawczej. Dla kogoś chcącego wyłącznie uprawiać turystykę wypoczynkową oferuje tylko uzdrowiska położone na obrzeżach. Dziewiczość tych terenów jest większa niż, jak dotychczas się uważało, Bieszczad. Ciekawa historia i kultura zachęcają do odwiedzin i samodzielnych poszukiwań oraz odkryć.
2