Historia Gospodarcza

dr Arkadiusz Janicki

Test- 30 pytań, 4 odp - 1 poprawna

Historia gospodarcza jest nauką młodą, jej narodziny są związane z:

• rewolucją przemysłową

• narodzinami kapitalizmu ( XVI ; XVII-XIX Europa )

• Badaniami K. Marksa i A. Smitha

Po raz pierwszy nazwa „Historia gospodarcza” ( Wirtschaftsgeschichte) pojawiła się w Niemczech w 1879 roku.

Do XVII nie było ekonomistów. Dzieje gatunku Homo Sapiens można liczyć na ok. 3500 lat przed nasza erą. Trzy sposoby uchronienia się przed katastrofą ludzkości:

• tradycja

• nakaz

• wolny rynek

Historia Gospodarcza zajmuje się procesami tworzenia i podziału dochodu społecznego w danym okresie historycznym na danym terenie.

Z nauk historycznych czerpie:

• metodę

• zainteresowanie dla przeszłości

z nauk ekonomicznych:

• przedmiot badań

Znajomość historii gospodarczej umożliwia :

- poznanie genezy

- przewidywanie

- unikanie błędów

- dostarcza materiału źródłowego

Periodyzacja :

Najbardziej znane ery:

Żydowska -3761 r. p.n.e.

Bizantyjska -5509 r. p.n.e.

Grecka -776 r. p.n.e.

Rzymska -ab urbe condita (753 r. p.n.e.)

Dionizyjska -ante Natrivitatis, post Nativitatem Christi

Mahometańska -od tzw. hidżry 622r.

Najbardziej znane kalendarze:

• Juliański (wprowadzony w 46 r. p.n.e. przez Juliusza Cezara)

• Gregoriański (wprowadzony w 1582 r. przez papieża Grzegorza XIII)

• Rewolucyjny ( lata 1793- 1806 liczący początek ery od wprowadzenia we Francji republiki 22 IX 1792 )

W XVII w. profesor uniwersytetu w Halle Christoph Keller (Cellarius) zaproponował podział dziejów na 3 epoki:

• Starożytność do 470 r

• Średniowiecze

• Czasy nowożytne do rewolucji francuskiej

Podział współczesny tej periodyzacji do dziś dzielimy na:

• Starożytność

• Średniowiecze 1492 (1453, 1517) do wyprawy Kolumba

• Czasy nowożytne 1914

• Czasy najnowsze

Periodyzacja marksistowska

1859 - ekonomista niemiecki Karol Marks (1818-1883) w” Przyczynku do krytyki ekonomii” wyróżnił tzw. formacje społeczno-ekonomiczną, czyli stadia rozwoju społeczeństw, wyodrębnił:

• Wspólnotę pierwotną ( bez własności prywatnej i pieniędzy )

• Niewolnictwo ( do rewolucji niewolnictwa )

• Feudalizm ( do rewolucji francuskiej )

• Kapitalizm ( do rewolucji proletariańskiej )

• Socjalizm

postęp

Wizja przyszłości zawarta w manifeście komunistycznym

Periodyzacja wg Walta Rostowa (ur. 1916)

1960 -opublikował The Stages of Economic Growth (Stadia rozwoju ekonomicznego) gdzie wyróżnił :

• Społeczeństwo tradycyjne

• Społeczeństwo przejściowe

• Start gospodarczy -zaistnienie bodźca (take off)

• Społeczeństwo dojrzałości (możliwość wypierania prawie wszystkiego)

• Społeczeństwo konsumpcji masowej

1760-1830 - Pierwsza rewolucja przemysłowa w Anglii

periodyzacja wg Andre Piettre zaproponował w 1969 r. podział dziejów ludzkich na 3 fazy:

• Epoka tradycyjna

• Epoka wolności

• Epoka etatyzmu i techniki

T: Feudalizm

Feudalizm (z łac. feudum - prawo do rzeczy cudzej) to ustrój społeczno-ekonomiczny, ukształtowany w średniowieczu

Dla zrozumienia:

• szerokie (sensu largo)

• dosłowne (sensu stricto)

Feudalizm sensu largo

1. tzw. władztwo gruntowne- połączenie zakresu pojęć własności i władzy; drogę do takiego połączenia pojęć utorował IMMUNITET - przywilej nadawany przez władzę, który zabrania wkraczania na dobra objęte immunitetem w celu poboru podatków , wykonywania sądownictwa -> osłabienie władzy królewskiej

2. stosunek poddańczy- to relacje między feudałami, a ludnością wiejską. Najważniejszą drogą nawiązywania stosunku poddańczego była prekaria ( jedna osoba jest bardziej uprzywilejowana , reszta ma więcej obciążeń np. dziesięciny )

Prekaria -ziemie pod uprawę od pana

Cechy stosunku poddańczego:

• chłop nie jest właścicielem ziemi

• w zamian za użytkowaną ziemie musi uiszczać tzw. rentę feudalną:

• w odrobku (pańszczyzna)

• w naturze ( zboże , płody rolne )

• w pieniądzu (czynsz)

- pan ma władzę zwierzchnią , a chłop użytkową

- feudałowi przysługiwały uprawnienia pozaekonomiczne nad chłopem.( chłop musiał pytać o zgodę na wzięcie ślubu i pytał o miejsce na spędzanie wolnego czasu )

Formy państwa feudalnego:

Francja

Monarchia wczesnofeudalna (496-987)

Rozdrobnienie feudalne (987 koronacja Hugona Kapeta, do powołania stanów generalnych w 1302)

Monarchia stanowa (1307-1484 ostatnie zebranie się stanów generalnych po których następuje przerwa)

Monarchia absolutna (1484-1789)

Feudalizm sensu stricto

Feudalizm sensu stricte = zachodnioeuropejska struktura lenna

Zatem w tym rozwinięciem feudalizm i ustrój lenny to synonimy. Ustrój lenny dotyczy wzajemnych powiązań między feudałami oraz ich stosunki do monarchy

Ustrój lenny:

Geneza

Wasalstwo i beneficjum

Stosunek wasalstwa -był stosunkiem osobistym, w którym wolny oddawał się na mocy aktu komendacji w opiekę króla lub innych możnych zwanych seniorami i zobowiązać się wobec nich pod przysięgą do wiernej służby dożywotniej jako wasala

Akt komendacji - akt, podczas którego wasal oddaje się pod opiekę seniora. (nie ma mowy o ziemi)

Kontrakt lenny :

1. Hołd lenny ( homagium) - wasal klęka przed seniorem, przedstawia mu swą propozycję, przyrzeka dozgonną wdzięczność, pomoc w potrzebie. Następnie wkłada ręce w dłonie seniora.

2. Inwestytura - senior wręcza wasalowi symbol zawartego stosunku lennego (w przypadku wasali świeckich była to włócznia lub chorągiew , duchowni - pastorał ); umowę potwierdzał uroczysty pocałunek seniora.

Beneficjum -( z łac. Beneficium = dobrodziejstwo), tworzyło stosunek rzeczowy między feudałami

Obowiązki wasala

1. wojskowe

-udział w wyprawie wojennej seniora( 42 dni w roku )

-kawalkada -krótkotrwała wyprawa zbrojna seniora

-stróża

2. służba radą

- doradzanie seniorowi

-udział w tzw. sądzie rady

3. finansowe

• Niewola

• Wyprawy krzyżowe

• Służba

Lojalność

Zapewnienie dzierżawienia lenna

Sądownictwo

Można być wasalem swego wasala, wasal mógł mieć kilku seniorów

T: Dzieje osadnictwa (szczególnie w XIII-XIV wieku)

Epokę średniowiecza dzielimy na okres:

• wczesnośredniowieczny (V-IX) wieki ciemne ( VIII - najciemniejszy )

• pełnego średniowiecza (X-XIII)

• późnego średniowiecza (XIV-XV)

Najgłębsze zmiany nastąpiły w okresie pełnego średniowiecza, gdyż:

• najszybszy rozwój

• narodziny miast europejskich

• ukształtowała się struktura społeczeństwa

• rozkwit kultury

• rozkwit myśli chrześcijańskiej ( Tomasz z Akwinu)

W początku XI wieku:

• zmiany klimatyczne ( ułatwiło to uprawę ziemi )

• rozpowszechniło się używanie żelaza

• Szersze używanie energii odnawialnej ( efekt kontaktu ze światem islamu ; wiatraki)

• Wzrost liczby ludności (43 mln ->73 mln)

• Względne przeludnienie Europy -> migracje w kierunku wschodnim

Migracje:

• wzdłuż wybrzeży Bałtyku

• na ziemie polskie

• wzdłuż Dunaju

Ta tzw. kolonizacja niemiecka powiązana była z:

• aktywnością polityczną

• aktywnością handlową

• rozwojem gospodarczym

• postępem technicznym

• postępem społecznym

Pierwszy system osadnictwa na ziemiach polskich (XII wiek), osadnictwo na prawie polskim („zwyczajem wolnych gości”)

• umowa ustna pomiędzy feudałem a chłopem

• indywidualna

• mniej korzystna dla chłopa, ale przewidywała okres „wolnizny”( okres zwolnienia od 2 do 24 lat ) chłop mógł wtedy przygotować gospodarstwo do wydajności ekonomicznej

W XIII wieku -na ziemie polskie dociera osadnictwo na prawie niemieckim, osadnictwo niemieckie dotyczyło lokowania (zakładania) na prawie niemieckim:

• wsi

• miast

• Wstępnym warunkiem lokowania było przyznanie immunitetu

• Lokacją zajmowali się specjalni przedsiębiorcy zwani lokatorami (zasadźcy)

• Lokator:

• Zawierał z panem umowę

• Sprowadzał osadników

• Wprowadzał nowe rozwiązania prawno-gospodarcze

Cały obszar dzielono na łany. Dwa główne typy:

• łan flamandzki (30 morgów -ok. 16ha)

• łan frankoński (43 morgi -ok. 24 ha)

Łan to jednostka gruntu nie powierzchni. Łan podzielony był na trzy niwy (większe części pól)

Typy zabudowy wsi:

• ulicówka

• ulicówka z centralnym placem (tzw. nowsie)

Po rozplanowaniu wsi łany przydzielano osadnikom:

• feudał do kilku łanów

• sołtys 4-6 łanów

• pleban 3-4 łany

• chłop 1 łan

Osadnictwo na prawie niemieckim wiązało się z upowszechnieniem nowego systemu uprawy ziemi -trójpolówki. Z wprowadzeniem trójpolówki związany był tzw. przymus polowy. Inaczej na terenach podgórskich gdzie dominuje typ organizacji wsi nazywany wsią łanów leśnych

Uprawnienia sołtysa:

• miał duże gospodarstwo

• karczmę , młyn

• wyłączne prawo warzenia piwa

• sołtys otrzymywał ¹/₃ opłat i kar sądowych

• pobierał ¹/₆ czynszu płaconego na rzecz pana

Korzyści z lokacji wsi na prawie niemieckim:

• nowe prawo

• długi okres „wolnizny”

• dziedziczne władanie gospodarstwem

• możliwość odstąpienia gospodarstwa

• możliwość opuszczenia wsi

Organizacja miast w XI-XIII wieku:

• przewaga miast niewielkich

• ok. 60 miast powyżej 10 tys. mieszkańców

• największe miasto Mediolan

Typy miast:

• dawne ośrodki miejskie

• powstałe z podgrodzi

• wiejskich targów ( Płn. Francja )

• portów

Kategorie mieszkańców miast:

• patrycjusze ( pełnoprawni, mogą pełnić urzędy , od XIII w. bankierzy )

• pospólstwo ( samodzielni, mający często własny warsztat pracy )

• plebs ( nie mają praw ani środków na utrzymanie )

Główne odmiany prawa niemieckiego:

• magdeburskie

• lubeckie

Polska odmiana prawa magdeburskiego:

• prawa Środy Śląskiej 1235

• Złotoryja 1211

• Kraków 1257

• Gdańsk 1263

Korzyści z lokacji miast na prawie niemieckim:

• nowy porządek prawny

• wilkierze -zwyczaje prawne

• ortyle -orzeczenia prawne

• Sąd miejski:

• ławnicy

• sołtys

• Rada miejska:

• Burmistrz

• Rajcowie

Lokacja miast na prawie niemieckim to także:

• nowa zabudowa urbanistyczna

• rynek

• kramy

• ulice pod katem prostym

• mury

Rozwój sieci wytwórczych:

• rozwój we wsi

• wzrost areału ziemi uprawnej

• nowe systemy upraw

• wzrost liczby ludności rolnej

• zmiany w hodowli

• upowszechnienie nowych narzędzi

• pług koleśny

• pług okuty

• rozwój w mieście

• cechy

• funkcja produkcyjna

• funkcja religijna

• funkcja militarna

• funkcja towarzysko-kulturalna

• funkcja szkoleniowa

uczeń

(terminator)

• sądownicza

Instrumenty średniowiecznej polityki handlowej

1. prawo składu (I) - wystawianie towaru w mieście przez które się przejeżdża

• skład częściowy

• skład całkowity

1. Prawo składu (II)

• skład względny - wystawić towar na określony czas

• skład bezwzględny - musiał sprzedać towar, inaczej nie mógł jechać

Przymus drogowy -obowiązek przemieszczania ściśle określonym szlakiem, drogi były gwarantowane bezpieczeństwem przez władcę

Myto -płacone za sam fakt przejazdu przez miasto, gród itd.

Cło -płacone za towary

Rozwój gospodarki towarowo-pieniężnej w miastach Władysława Łokietka i Kazimierza Wielkiego zerwano z systemem denarowym na rzecz systemu groszowego

System denarowy -grzywna (grudka srebra) =240 denarów

System groszowy -1 grosz =16 denarów

T: Wielkie odkrycia geograficzne i ich ekonomiczne konsekwencje

Główne rysy rozwoju epoki

Przełom XV i XVI wieku:

• powstają silnie scentralizowane monarchie rodowe,

• Portugalczycy i Hiszpanie organizują dalekie wyprawy morskie( nowe horyzonty , rośliny i zwierzęta )

• Następuje rozłam w kościele,

• Przewagę zyskuje renesans,

• Rewolucja intelektualna

Przesłanki umożliwiające dokonanie wypraw:

Postęp w dziedzinie nawigacji:

• Karawele ( większe poszycie burt co utrudniało falom wejście na statek )

• Busola ( ułatwiała wskazanie bieguna

• astrolabium, kwadrant, laska Jakuba

• portolany- mapy z linią brzegową

• mapa Toscanellego - na jej podstawie Kolumb podjął decyzje o wyprawie do Indii

Przyczyny:

• Religijne

• Szerzenie chrześcijaństwa

• Walka z niewiernymi

• Polityczne

• Ekspansja osmańska

• Poszukiwanie nowej drogi do Indii

• Tendencje ekspanistyczne monarchii europejskich

• Ekonomiczne

• Poszukiwanie kruszców szlachetnych

• Wzrost zapotrzebowania na niewolników

• Inne

• Chęć zdobycia sławy

• Poszukiwanie państwa „księdza Jana”

Henryk Żeglarz ( 1394- 1460 ) nie miał realnej szansy na objęcie władzy, bo był trzecim synem. Od1418 organizował Instytut Morski, który raz w roku wypływał wzdłuż wybrzeży Afryki. Po jego śmierci wyprawy ustały.

1494 -traktat Tordesillas

mowa między Portugalią i Hiszpanią podpisana na zamku w Tordesillas 7 czerwca 1494. Oba królestwa podzieliły w nim między siebie tereny w basenie Oceanu Atlantyckiego odkryte w wyniku wielkich odkryć geograficznych. Linia graniczna między strefami wpływów dwu mocarstw miała przebiegać na 370 mil na zachód od Wysp Zielonego Przylądka. Traktat został poprzedzony kilkoma bullami papieskimi.

Przyznawał on de facto dzisiejszą Brazylię Portugalii jeszcze przed jej oficjalnym odkryciem. Rodzi to domniemania, że Portugalczycy odkryli Brazylię wcześniej, niż uznaje się to oficjalnie.

1487	Bartolomeu Diaz	Przylądek Dobrej Nadziei
1492	Krzysztof Kolumb	Ameryka Środkowa
1497-1498	John Cobat	Nowa Funlandia
1499	Amerigo Vespuci	Północne Wybrzeże Ameryki Południowej
1497-1499	Vasco da Gama	Droga morska do Indii
1500	Pedro Cabral	Brazylia
1513	Vasco de Balboa	Przesmyk Panamski
1519-1522	Ferdynand Magellan	I podroż dookoła świata
1519-1521	Herman Cortez	Meksyk
1531-1533	Francisso Pizarro	Peru
1534-1535	Jacques Cartier	Kanada
1577-1580	Francis Drake	II podróż dookoła Świata

Następstwa odkryć geograficznych:

• rozszerzyła się znajomość geografii Świata

• rozwój nauki (zwłaszcza przyrodniczej)

• rozwój niewolnictwa

• udoskonalenie w żegludze

• poznano nowe społeczeństwa

• napływ nowych towarów kolonialnych i rozszerzenie rynków zbytu

• napływ kruszców szlachetnych

złoto 55 tys -1200 tys t

srebro 7 tys -21 tys t

Następstwa dla krajów kolonialnych:

• europejskie metody gospodarowania

• rozwój przemysłu europejskiego

• ekspansja kolonialna Europy

• przegrupowanie sił gospodarczych i politycznych w Europie ( na północ)

• „rewolucja cenowa”

• zaniżanie wartości złota w monecie

• rośliny : kukurydza , pomidory , ziemniaki

T: Dualizm gospodarczy

Przyczyny rewolucji cen:

-wzrost liczby ludności

-napływ kruszców szlachetnych

-zapotrzebowanie na zboże

Dualizm agrarny jako konsekwencja rewolucji cen i odkryć geograficznych




Gospodarka wczesnokapitalistyczna( Europa zachodnia) :

Manufaktury, banki, kompanie handlowe, ekspansja kolonialna, wzrost znaczenia mieszczan i „nowej szlachty”

Gospodarka wtórnie feudalna( Europa wschodnia) :

Folwark pańszczyźniany, dominacja szlachty, pogorszenie się położenia chłopów




Folwark pańszczyźniany -duże gospodarstwo rolne pracujące bezpośrednio na eksport

Drogi powstawania folwarków pańszczyźnianych

• zorganizowanie sołectw (statut warecki z 1423 r.)

• zagarowanie pustek

• pańszczyzna piesza (biedniejsza)

• pańszczyzna sprzężajna (własne narzędzia i zwierzęta)

1520 r. -sejm w Toruniu i Bydgoszczy wprowadza zasadę, że czynsz z pańszczyzny z 1 lana polskiego (17 ha) powierzchni wynosi co najmniej 1 dzień w tygodniu

T: Charakterystyka procesu kształtowania się kapitalizmu

Koniec XVIII -XIX w.

Kapitalizm -rysy rozwoju epoki

• własność prywatna

• myśli polityczna oświecenia

• rewolucja amerykańska

• rewolucja francuska

• okres napoleoński

• kongres wiedeński

• Wiosna Ludów

• Zjednoczenie Włoch i Niemiec

Kapitalizm oparty na:

• swoboda osobista

• wolność zawierania umów

• własność prywatna

Najważniejsza cecha: zdolność szybkiego generowania i upowszechniania zmian

Pojęcie kapitalizmu upowszechnił -Karol Marks

Do ekonomii pojęcie kapitalizmu wprowadził: Werner Sombart

Periodyzacja kapitalizmu:

• początki XIII-XIV w.

• okres wczesnokapitalistyczny XVI -XVIII wieku

• kapitalizm monopolistyczny od zjednoczenia Niemiec od 1870 do wielkiego kryzysu lat '30 XX wieku

• okres kapitalizmu wolnokonkurencyjnego XIX wieku

• okres kapitalizmu kierowanego XX wieku

T: Rewolucja przemysłowa

By mogła dokonać się w Anglii rewolucja przemysłowa musiało nastąpić:

1. polityczne osłabienie feudalizmu

-rewolucja angielska

-„ogradzanie” -prowadziło do pozbawienia ziem chłopów, musieli pracować lub przenieść się do miast

-powstanie chłonnego rynku wewnętrznego

-zaawansowany podział pracy

1678 -rewolucja chwalebna lub bezkrwawe obalenie Stuartów

2. rozbudowa manufaktur

-zgromadzenie odpowiedniego kapitału

-obfitość i taniość surowców

1694 - uruchomiono Bank Anglii

3. osiągnięcie odpowiedniego poziomu nauki i techniki

1623 -prawo patentowe

- ustawodawstwo sprzyjające ściąganiu fachowców z zagranicy

1760 -1830 -rewolucja przemysłowa w Anglii

Rewolucja przemysłowa w Anglii rozpoczęła się w przemyśle lekkim (włókienniczym)

1733 -mechanik John Kay wynalazł „latające czółenko”

fly shuttle -usprawnienie zawodu tkacza

1764 -James Hargreaves (opatentowany w 1770 r.) skonstruował “przędącą joasię” (spinning Jenny)

W 1769 Richard Arkwiright skonstruował maszynę przędzalniczą poruszaną kołem wodnym (stąd nazwa „water-frame”)

1774 -Samuel Crompton skonstruował maszynę stanowiącą udane połączenie „water-farme” i „jenny” z mechanizmem formowania nici

1785 -Edmund Cortwright zbudował mechaniczny warsztat tkacki

1804 -wynalazek Francuza Josepha Jacquarda -metoda nanoszenia wzorów na tkaniny (tzw. tkaniny żahardowe)

w 1814 roku George Stephenson skonstruował pierwszą lokomotywę (rakieta)

Linie kolejowe:

1825 -linia towarowa, miasta Stanton i Darlington

1830 -Liverpool z Manchesterem (linia osobowa)

1807 -Robert Fulton zbudował pierwszy parowy statek pasażerski

I Skutki rewolucji przemysłowej

Ekonomiczne:

• gwałtowny wzrost wydobycia węgla kamiennego

• produkcja surówki żelaza

• wzrost wyrobów bawełnianych

• mechanizacja produkcji

• wzrost wydajności pracy

• system fabryczny wyparł nakład i manufakturę

• nastąpiły zmiany ludnościowe:

• 1750 -1871 = z 6 mln do 22,7 mln

• 1086 -1750 = ok. 1,3 mln do 6 mln

• nasiliły się procesy urbanizacyjne

• Rolnicy w 1811 to 35%, a w 1871 jest tylko 14,2%

• Przesunięcie ciężaru przemysłu na północ kraju

II Skutki społeczne:

• powstanie nowej grupy społecznej -proletariat

• ludyści -ruch burzycieli maszyn

T: Rewolucja agrarna w Europie

1815 -1870

w II poł. XVIII wieku rolnictwo to główne źródło dochodu narodowego

w Anglii ponad 50%

Francji -73%

Polsce -90%

W XIX wieku skutki „eksplozji ludnościowej” wzrasta zapotrzebowanie na artykuły spożywcze. Zapotrzebowanie to zaspokojone mogło być jedynie dzięki rewolucji agrarnej.

Rewolucja agrarna -całość przekształceń rolnictwa tradycyjnego w rolnictwo towarowe i nowoczesne w XIX wieku i opartych na zdobyczach nauki i techniki.

1. Rewolucja agrarna -2 aspekty:

1. Techniczny:

• płodozmian

• mechanizacja

• nawożenie i melioracja

• zmiana struktury upraw

• hodowla

1. Społeczny:

• likwidacja stosunków feudalnych

• emancypacja ludności wiejskiej

2. nowe udoskonalone i powszechnie używane narzędzia:

• pług wieloskibowy

• brona żelazna

• kosa żniwa

• 1860 -kombajn

3. melioracja i nawożenie

• guano peruwiańskie

• saletra chilijska

• 1840 -Justus Liebig -chemia z zastosowaniem dla rolników i fizjologii

4. postęp produkcji roślinnej

uprawy roślin motylkowych i nawożonych

• ziemniak XVI w

• kukurydza

• burak cukrowy

selekcja nasion

udoskonalone odmiany roślin

5. hodowla

• lepsze metody przechowywania żywności (1870 lodówka)

• przejście z systemu wolnego wypasu do systemu oborowego

T: Gospodarka na ziemiach polskich w XIX wieku

Dekret grudniowy do Konstytucji Napoleona dał chłopom wolność osobista, ale nie nadał ziemi

Polityka gospodarcza Ksawerego Druckiego -Lubeckiego

1821 -1830 -Minister Skarbu

1818 -umowa celna Rosji z Prusami

towary pruskie eksportowane bez cła, towary z Królestwa obłożone cłem tranzytowym (1,5%)

1822 -Królestwo uzyskało autonomię celną

Na umowie między Królestwem Polskim, a Rosją najwięcej zyskał przemysł.

Wysokie cła na sukno (40 -100%) pomiędzy Rosją, a Prusami i Austrią, korzysta na tym Królestwo Polskie.

1823 -1825 wojna celna z Prusami

W momencie obejmowania ministerstwa przez Druckiego, Skarb Królestwa na skraju bankructwa (deficyt 30 mln zł)

W celu poprawy stanu Skarbu Państwa:

• wprowadzenie drastycznych oszczędności w administracji

• bezwzględne ściąganie zaległości podatkowych

• rozległe inwestycje przemysłowe

• nastąpił wzrost dochodów państwa (z 54 mln w 1821 roku do 74 mln w 1829 roku)

• rozbudowa staropolskiego okręgu przemysłowego

• rozbudowa śląsko -dąbrowskiego okręgu przemysłowego

• rozbudowa łódzkiego okręgu przemysłowego

1817 -pierwsza giełda polska

1825 -Towarzystwo Kredytowe Ziemskie, przetrwało do 1939 roku

1828 -Bank Polski, obroty w 1830 roku sięgnęły 635 mln złotych

od 1886 roku filia rosyjskiego Banku Państwowego

Po wybuchu powstania Drucki -Lubecki wyjeżdża do Rosji. Od 1832 członek Rosyjskiej Rady Państwa.

W 1831 roku nowy podział ceł między Rosją, a Królestwem

Cła na towary rosyjskie bez zmian, cła na towary eksportowane z Królestwa w wysokości 3-16%

Uwłaszczenie -nadanie chłopom prawa własności do całości lub części uprawianych przez nich gruntów w zamian za uwłaszczenie pośrednio lub bezpośrednio odszkodowanie.

Wyróżniamy uwłaszczenie takie jak:

z odszkodowaniem (rekompensata finansowa od chłopa dla pana w zamian za utraconą ziemię)

bez odszkodowania (bez tejże rekompensaty)

Powody uwłaszczenia:

• Akt sprawiedliwości dziejowej

• Pobór rekruta

• Podatki

• Rozruchy chłopskie

Początek pruskiej drogi do kapitalizmu 1807

• reformy Heinricha von Steina i Karla Augusta von Haidenberga

• 9 X 1807 edykt króla Prus Fryderyka Wilhelma II

• 1811 -edykt regulacyjny

Edykt regulacyjny z 1811 roku króla zezwalał na uwłaszczenie tzw gospodarstw uprzywilejowanych (dysponowały siłą pociągowych), gospodarstwa przeszły na własność chłopa, zniesiono szereg obciążeń feudalnych, chłop musiał zapłacić duże odszkodowanie, jeżeli władał dziedzicznie gruntem, musiał 1/3 wartości oddać, jeżeli te dziedzicznie, połowę musiał oddać.

W 1821 roku wydano edykt reluicyjny - oznaczało to przeliczenie wszystkich świadczeń chłopa na pieniądze i chłop mógł wykupić te świadczenia płacąc odpowiednią cenę.

W 1823 roku - postanowienie edyktu regulującego

W 1811 roku - postanowienia objęły Pomorze Gdańskie, Wielkopolskę, ziemię Michałowską i Chełmińską.

W 1850 roku przeprowadzono uwłaszczenie mniejszych gospodarstw rolnych, zniesiono ostatecznie własność feudalną.

1789 -Cesarz Józef II wprowadza zamianę pańszczyzny na czynsz

serwituty -uprawnienia do korzystania z pańskich lasów, łąk, stawów, rzek i pól

reforma uwłaszczeniowa na wsi 1861 (19 II/3III) na tzw. Ziemiach Zabranych (wschodnie ziemie zaboru rosyjskiego, które nie weszły w skład Królestwa Polskiego)

• chłop dostawał wolność osobistą

• prawo do zagrody w której mieszkał

• prawo zakupu gruntu (3-6 ha) ( 20% ceny musiał zapłacić od razu resztę w ratach przez 49 lat

• chłop musiał należeć do miru czyli wspólnoty gminnej

• chłop mógł kupić nadziały, które wynosiły 10 dziesięcin ( 1 dziesięcina= 0,1ha)

Stołypin Piotr Arkadjewicz (1862-1911), rosyjski polityk. Od kwietnia 1906 minister spraw wewnętrznych, a od lipca tegoż roku jednocześnie premier. Stłumił ruchy rewolucyjne (1905-1907, tzw. reakcja stołypinowska). 1906 przeprowadził reformę agrarną, znoszącą wspólnoty gminne, dając podstawy do stworzenia warstwy zamożnego chłopstwa stanowiącej oparcie polityczne władz. W 1907 rozwiązał Dumę Państwową i dokonał zmiany ordynacji wyborczej na korzyść sił prawicowych. Zamordowany w Kijowie w niejasnych okolicznościach, prawdopodobnie z inspiracji Ochrany.

Aleksander Wielkopolski

• reformy równouprawnienia Żydów w Królestwie Polskim

• otworzył Szkołę Główną

• wprowadzenie oczynszowania chłopów

03.1864 car zgodził się na uwłaszczenie chłopów w Polsce

T: Rozwój myśli społeczno -gospodarczej

Merkantylizm








Wczesny ( bulionizm) właściwy



M. handlowy M. przemysłowy kameralizm

Kameralizm pruski kameralizm austriacki

Bulionizm (monetaryzm) XV -XVI wieku

• Zahamowanie wywozu pieniądza za granicę

• Gromadzenie kruszcu we własnym kraju

• W krajach nie mających bogatych kolonii i własnych kopalń kruszców postawiono na:

• rozwijanie handlu zagranicznego

• sprzedaż własnych produktów kupcom zagranicznym

Merkantylizm właściwy

• gromadzenie kruszców w kraju

• rozwinięcie metod i form działania prowadzących do wzrostu ilości kruszcu w danym kraju

Merkantylizm -Francja

Jean Bodin (1545 -1612)

Jean Baptiste Colbert (1619 -1683)

Anglia

Thomas Gresham

Polska

Mikołaj Kopernik

Merkantylizm zakładał:

• szybki postęp gospodarczy możliwy jest tylko w warunkach gospodarki pieniężnej

• główna uwaga merkantylizmu zwrócona na rozwój handlu , by ułatwić wymianę handlową postulowali za likwidacją wewnętrznych barier celnych i unifikacja miar

• merkantyliści głosili potrzebę utrzymywania dodatniego bilansu handlowego w handlu zagranicznym (cel -ściągnięcie pieniądza kruszcowego do kraju)

Środki zmierzające do zapewnienia dodatniego bilansu handlowego w handlu zagranicznym

• protekcja celna

• popieranie rozwoju produkcji krajowej

• autarkia gospodarcza (samowystarczalność)

• polityka pronationalistyczna- dopłata dla rodzin wielodzietnych i dążenie do pełnego zatrudnienia

• rozwój floty

• konieczność posiadania kolonii

• występowanie przeciw luksusowi i zbytkowi

• najlepiej we Francji i Anglii rozwijał się merkantylizm właściwy

Merkantylizm handlowy (Anglia, Holandia)

Cel: wyeliminować konkurencję w handlu zagranicznym

1598 - zamknięcie kantoru Hanzy w Londynie

1651 -Akt Nawigacyjny Olivera Cromwella

• towary pozaeuropejskie mogą być przywożone do Anglii tylko na statkach z załogą angielską

• towary europejskie mogą być przywożone na statkach kraju, które go wyprodukowały lub na statkach angielskich

• koloniom angielskim zabroniono handlować z cudzoziemcami

• Anglia powołała do życia liczne kompanie handlowe

• 1554 -Moskiewska

• 1579 -Wschodnia

• 1581 -Lewantyńska

• 1628 -Kanadyjska

Ogromnym dochodem dla Anglii był handel czarnymi niewolnikami (monopol od 1713 roku)

Merkantylizm przemysłowy (Francja)

Nazwany kolbertyzmem ze względu na działalność ministra finansów przy Ludwiku XIV w latach 1666-1683 tj. działalność Jeana Colberta (1619-1683)

Kolbertyzm skupiał się na prowadzeniu polityki przemysłowej:

• popieranie rozwoju własnego przemysłu

• chronienie go cłami protekcyjnymi

• przyciąganie do Francji rzemieślników -specjalistów

• wykradanie tajemnic produkcyjnych

Specyficznym źródłem dochodów była sprzedaż urzędów (sądowych, finansowych, administracyjnych)

1515 r. -ok. 7-8 tys. płatnych urzędników ( 1 urzędnik na 2 tys. mieszkańców)

1665 r. -60 tys. płatnych urzędników + 20 tys. poborców podatkowych (1 urzędnik na 200 osób)

kameralizm -środkowowschodnia odmiana polityki merkantylistycznej w XVIII ieku

9. kameralizm pruski

• skoncentrowany na sprawach fiskalnych

• główny cel: powiększenie dochodów państwowych

• dążenie do pełnego zatrudnienia

• nauki kameralne wykładane na uniwersytetach (Johan Jesti 1717-1771)

• szczytowy rozwój za panowania Fryderyka II Wielkiego

II. kameralizm austriacki

• cel: wykorzystanie wydajnej pracy poddanych

• ochronna rynku rodzimego (wprowadzenie ceł protekcyjnych, cła prohibicyjne)

• przeprowadzenie akcji kolonizacyjnych na terenie Galicji, Bukowiny, Węgier

T: Liberalizm gospodarczy

Źródeł liberalizmu należy szukać w:

• poglądach fizjokratów

• poglądach przedstawicieli angielskiej klasycznej ekonomii politycznej

Liberalizm gospodarczy

• najważniejsza jest jednostka

• jednostka dąży do bogactwa, którego źródłem jest własność prywatna

• „niewidzialna ręka rynku”

• osiągnięcie indywidualnych celów = realizacja dobra wspólnego

• EMP + WO = HS

Egoistyczny motyw wzajemne harmonia społeczna

postępowania oddziaływanie

Fizjokratyzm

• prekursorem Richard Cantillon (1680-1734), autor “Esej o istocie handlu w ogólności” (wydanie pośmiertne 1755), najważniejszy czynnik wytwórczy -> ziemia

• Francois Quesnay (1694-1774), autor „Tablica ekonomiczna” 1758

• o ile merkantylizm był tylko racjonalizacja polityki gospodarczej państwa, to fizjokratyzm stanowił pierwsza teorię ekonomiczną

• za twórcę fizjokratyzmu uważa się Francoisa Quesnay

postulaty:

• fizjokratyzm =rządy natury

• istnieje porządek naturalny, należy go tylko poprawnie odczytać

• polityka gospodarcza ma polegać na umiejętnym, poprawnym jego odczytaniu

• celem gospodarki jest przyrost dóbr

• przyrost dóbr należy tylko w rolnictwie, gdyż tylko rolnictwo przynosi „produkt czysty”

• rzemiosło i handel to tylko przetwórstwo












Leseferyzm -jak najmniejszy nakład państwa w aktywności gospodarczej

F. Quesney dzielił społeczeństwo na 3 sektory:

• właścicieli ziemskich

• rolników

• klasa „jałowa”

• poza podziałem tzw. klasa bierna (biedota)

F. Quesney stworzył koncepcję dochodu czystego (dochód czysty to nadwyżka ponad nakłady poniesione w rolnictwie oraz koszty utrzymania)

Dochód czysty wytwarza tylko klasa produkująca (rolników) i powstaje on w rolnictwie. Koncepcję obiegu dóbr przedstawił w formie tablicy ekonomicznej. Założenia:

- istnieją trzy klasy

- stałość cen tj. ekwiwalentna wymiana

-reprodukcja prosta ( powtarzanie procesu produkcji w okresie , w tych samych rozmiarach)

-brak rynku zewnętrznego

Próby wprowadzenia fizjokratyzmu w życie (tzw. podatek jednego) zakończyły się katastrofą gospodarczą. Fizjokratyzm przyczynił się do rozwoju liberalizmu gdyż:

• głosił postulat leseferyzmu

• odrzucił wiele tez merkantylizmu

Szkoła klasyczna

Adam Smith 1723-1790 szkocki myśliciel i ekonomista, już za życia doceniane i publikowane jego prace. - badania nad naturą, przyczynami bogactwa narodu 1776

David Ricardo 1772-1823- zasady ekonomii

Thomas Mathus 1798 - rozprawa o prawie ludzkości I jego oddziaływaniu na postęp

Charles Townshend ( 1728-1810) - kanclerz skarbu , polityk brytyjski. Wprowadził wysokie cło na herbatę. Złożył Adamowi ofertę , że będzie mu płacił 500 funtów za opiekę nad jego dziećmi i obiecał mu dożywotnią rentę.

Zasady polityki ekonomicznej:

Zbiór zasad Smitha zawierał poglądy na temat :

• Rola handlu zagranicznego - doceniał, ale kładł nacisk na handel wewnętrzny

• Kolonia - koszty utrzymania mogą przewyższać

• Obrona kraju - armia jest potrzebna i konieczne są na nią podatki

• Polityka podatkowa - postulował proporcjonalne obciążenie dochodami, w miarę proste podatki

Państwo według Adama Smitha:

• życie gospodarcze ma charakter obiektywny

• panuje automatyzm życia gospodarczego

• państwo nie powinno ingerować w gospodarkę

• rola państwa ogranicza się do roli „stróża nocnego” (ochrona granic, bezpieczeństwo wewnętrzne, porządek prawny)

Liberalizm gospodarczy sprowadzał się trzech zagadnień

9. wolność osobista- swoboda rozporządzania siłą roboczą

II. wolność przemysłowa - wolność wykonywania zawodu

III. wolność handlowa

• masowa produkcja wymaga masowego rynku zbytu -trzeba zmieść zatem ogarniczenia

• wprowadzenie wolności mórz i wolności żeglugi

• zniesienie granic celnych między państwami

Realizacja doktryny wolnego handlu:

1. w Wielkiej Brytanii

• po wojnach napoleońskich (blokada kontynentalna) w Anglii powstała idea wolnego handlu

• by zaradzić sprzeczności (wzrost produkcji przemysłowej -ograniczono chłonność rynku wewnętrznego) zaczęto postulować zniesienie ograniczeń w handlu zagranicznym. Największe znaczenie miała walka o zniesienie ceł zbożowych.

Zniesienie ceł zbożowych

1815 -Corn Laws

• przywóz zboża do Wielkiej Brytanii możliwy, gdy cena krajowa zboża nie spadła poniżej 82 szylingów za quarter (ok. 12,7 kg)

1839 -Liga do walki z ustawą zbożową -Anti-Corn-Law-League) powstała w Manchasterze

Rochard Cobden i John Bright\

1846 -cła obniżono

1849 -cła zniesiono

Stopniowo obniżano cła na pozostałe towary

• lata 20te i 40te XIX wieku -zniesienie większości ceł importowych i eksportowych

• lata 50te zniesienie ceł ochronnych, pozostawiono jedynie kilka cel fiskalnych

• 1860 całkowite zniesienie ceł na import towarów przemysłowych

Ustawodawstwo morskie:

1822, 1823, 1824 -Akty nawigacyjne znoszące ograniczenia w handlu międzynarodowym Anglii

1849 -zniesiono wszystkie (poza jednym) ograniczenia w dziedzinie żeglugi i handlu z koloniami

1854 -zniesiono ograniczenia odnośnie kabotażu

1833 -likwidacja monopolu handlowego kompani Wschodnioindyjskiej

1. Realizacja doktryny wolnego handlu na arenie międzynarodowej:

1. ogromna liczna traktatów handlowych

• 1861-1870 -120 traktatów (Włochy 24, Niemcy 21, Austro-Węgry 14)

• klauzula najwyższego uprzywilejowania

1. ograniczenie działalności gospodarczej państwa

skutki:

• ponad 20-krotny wzrost wolumenu wymiany handlowej

• przyspieszenie rozwoju kapitalizmu

T: Gospodarka Polska w okresie międzywojennym (1918 -1939)

Start gospodarczy:

• państwo powstało z terenów trzech zaborów

• tereny mało zintegrowane ze sobą

• na innym etapie rozwoju gospodarczego

• brak wzajemnych powiązań gospodarczych

• rożnych system prawny, podatkowy, administracyjny

• katastrofalny stan transportu kolejowego

• sieć kolejowa miała charakter odśrodkowy

• zróżnicowanie społeczeństwa polskiego (spuścizna zaborów)

• niekorzystna struktura ludnościowa:

64% Polacy

14% Ukraińcy

10% Żydzi

ok. 6% Białorusini

ok. 4% Niemcy

ok. 1% inni

1921 -27,2 mln mieszkańców

1939 -35 mln mieszkańców

• niekorzystna struktura zatrudnienia:

65% -rolnictwo

17% -przemysł i ubezpieczenia

4% -administracja

3% -transport

5% -inne

W rozwoju gospodarczym II RP wyróżnić można 3 etapy:

1. Etap kształtowania się koniunktury gospodarczej -1921-1929

2. Etap Wielkiego Kryzysu gospodarczego -1929-1935

3. Etap względnej koniunktury gospodarczej 1936-1939

• System monetarny

• Chaos finansowy

• 1920 -zastąpienie różnych walut MARKA POLSKĄ emitowaną przez Polską Krajową Kasę Pożyczkową

• Inflacja początkowo korzystna

• Państwo stara się stymulować aktywność gospodarczą

• Żyrardów -państwo wydało od 1920 roku ok. 2,6 mln CHF

• W I 1924 roku odzyskało jedynie 18,8 tys. CHF (0,7% zainwestowanej sumy)

• Jednak od połowy 1923 roku mamy HIPERINFLACJĘ

• Hiperinflacja prowadzi do napięć społecznych (np. 5 XI 1923 strajk powszechny w Krakowie -ok. 30 zabitych)

• Rząd Wincentego Witosa podaje się do dymisji, a 16 XII 1923 roku premierem zostaje Władysław Grabski

• Grabski powołuje tzw. rząd fachowców (kwestia fachowców od danego problemu)

• Główny cel reforma pieniężna

• 11 I 1924 Sejm przyjął ustawę o pełnomocnictwach dla naprawy skarbu i przeprowadzenia reformy walutowej

Grabski:

• Skutecznie ściąga tzw. Podatek majątkowy

• Podnosi taryfy kolejowe

• Wprowadza drastyczne ograniczenia w wydatkach administracji

IV 1924 Bank Polski

• emisja nowej waluty -złotego polskiego

• 1,8 mln MP = 1zł

• 1 zł = 1 CHF

• 1 $ = 5,17 zł

Reforma przeprowadzona własnymi siłami:

Uzyskanie jedynie niewielki pożyczki:

• III 1924 -pożyczka włoska -ok. włoskiego Banca Commerciale Italiana - 400 mln lirów - tj. ok. 90 mln złotych, (Polska - zobowiązała się

• pożyczka szwedzka

• pożyczka dillonowska

1925 pogorszenie sytuacji gospodarczej.

• Tzw. druga inflacja

• Rząd podjął decyzję o emisji bilonu

Skutek:

• Zjawisko dwuwalutowości

Druga inflacja powstrzymana dopiero w 1927 roku:

X 1927 prezydent Mościcki podpisał rozporządzenie o planie stabilizacji

1. Etap kształtowania się koniunktury gospodarczej -1921-1929

Reforma rolna:

• w okresie międzywojennym wadliwa struktura gospodarstw rolnych

• Maurycy Zamoyski -ponad 190 000 ha

• Ks. Karol Radziwiłł -ok. 155 000 ha

• Jarosław Potocki -blisko 135 000 ha

• Na Śląsku wszystkie, a nią Pomorzu i w Wielkopolsce wiele majątków należało do Niemców.

• W ciągu dziesięciolecia 1921-1931 liczba majątków niemieckich w Wielkopolsce spadła z 36,2% do 19,2% a na Pomorzu z 43,7% do 22,3%

Rząd lubelski (Ignacy Daszyński) zapowiedział reformę rolna już w XI 1918

• 10 lipca 1919 -uchwała sejmu o reformie rolnej ( parcelacja majątków należących do miasta, wyznaczono limity powyżej 400 ha na kresach wschodnich przewidywała dla właścicieli odszkodowanie w 100%

• 15 lipca 1920 -ustawa sejmu o reformie rolnej -50% odszkodowanie ( bolszewicy zbliżają się do Polski więc zostało to uchwalone w obawie zagrożenia)

• 28 lipca 1925 ustawa o reformie rolnej:

• 60 ha (w pobliżu miast)

• 180 ha (centralna Polska)

• 300 ha (na Kresach)

• 700 ha (tzw. gospodarstwa uprzywilejowane, działalność przemysłowa np. pola buraków cukrowych)

• Kontyngent parcelacji dobrowolnej -200 000 ha

W latach 1919-1939 rozparcelowano ok. 7% gruntów

Ustawa rolna niczego nie zmieniła.

BUDOWA PORTU W GDYNI

Gdynia -„dusiciel Gdańska”

O wybudowaniu własnego portu władze polskie myślą już w 1920 roku.

23 IX 1922 -Sejm wybrał Gdynię jako miejsce budowy portu.

IV 1923 -uroczyste otwarcie przez Stanisława Wojciechowskiego pierwszego, tymczasowego nabrzeża w Gdyni

1926 -Gdynia uzyskała prawa miejskie

1938 -Gdynia liczy ok. 114 tysięcy mieszkańców

Wojna celna z Niemcami 1925-1930/1934

• 5 I 1925 -„wojna o skrzynki pocztowe” na terenie Gdańska istniał urząd pocztowy , który posiadał skrzynki , gdzie obowiązywały prawa inne niż w wolnym mieście Gdańsk

• 10 I 1925 -wygasają postanowienia Traktatu Wersalskiego gwarantując Polsce jednostronną klauzule najwyższego uprzywilejowania w handlu z Niemcami.

• IV 1925 Polacy proponują korzystny dla Niemiec traktat -Niemcy propozycję odrzucają

• 15 VI 1925 -wygasają postanowienia konwencji górnośląskiej (z 1922 roku)

- Konwencja przewidywała bezcłowe dopuszczenie na rynku niemieckim 6 mln ton węgla

• Eksport węgla spadł:

Z 2,7 mln ton w I połowie 1925 roku do 18 tys. ton w II połowie 1925 roku

Wojna celna zakończyła się właściwie w 1930 roku, choć formalnie dopiero po podpisaniu paktu o nieagresji w 1934 roku.

Skutki:

- pogorszenie się sytuacji ekonomicznej kraju

- z Polski odpływa kapitał zagraniczny

-osłabienie rządu Grabskiego

- poszukiwanie odbiorców w innych kierunkach

-uniezależnienie się od rynku niemieckiego

- przyspieszona budowa portu w Gdyni

B. Etap Wielkiego Kryzysy Gospodarczego w Polsce w latach 1929 -1935

Nożyce cen- dysproporcja miedzy spadkiem cen artykułów przemysłowych, a spadkiem cen artykułów rolniczych

1934 -ogłoszenie powszechnego moratorium na spłatę kredytów zaciągniętych przez rolników.

3. Etap względnej koniunktury gospodarczej 1936 -1939

Eugeniusz Kwiatkowski (1888-1974) polityk gospodarczy, minister handlu

W latach 1926 -1930 minister przemysłu i handlu

Realizator rozbudowy portu w Gdyni, polskiej floty handlowej

Współautor koncepcji tzw. Trójkąt bezpieczeństwa . W latach 1935( wyjście z kryzysu) -39 Minister Skarbu i wicepremier.

Kwiatkowski w 1936 roku wystąpił z 4-letnim planem inwestycyjnym (1. VII 1936-30 VI 1940)

Pierwotnie zakładano inwestycje o charakterze terenowym, szybko jednak zdecydowano się na skupieniu

W grudniu 1938 roku E. Kwaitkowski wystąpił z propozycją 15 letniego planu gospodarczego:

IV 1939 -III 1942 -obronność

1942 -1945 -komunikacja

1945-48 - wieś ( rozbudowa szkolnictwa gospodarstw rolnych )

1948-51- uprzywilejowanie kraju

1951-54- zatarcie różnic między Polską A ( bardziej rozwiniętą ) a Polską B ( zacofana pod względem ekonomicznym)

Plan nie został zrealizowany , tylko pierwszy etap był dobrze zorganizowany , reszta to postulaty.

Centralny Okręg Przemysłowy

II 1937 rząd powraca do koncepcji tzw. trójkąta bezpieczeństwa rzucając hasło budowy COP

IV 1938 wytyczenie granic COP

COP obejmował:

• części 4 województw

• Łącznie 46 powiatów

• 15,6% powierzchni Polski

• 18% ludności

O usytuowaniu COP zdecydowały względy wojskowe (strategiczne), demograficzne i gospodarcze

Sam COP podzielony został na trzy rejony

1. Surowcowy( woj. kieleckie)

2. aprowizacyjny( woj. lubelskie)

3. przemysłu przetwórczego( Sandomierz i okolice)

Najważniejsze inwestycje na terenie COP to

1. zakłady przemysłu zbrojeniowego w Radomiu, Starachowicach, Kielcach.

2. Wybudowano:

Hutę i elektrownie w Stalowej Woli

Fabrykę kauczuku w Dębicy

Samolotów w Mielcu

Elektrownię wodną w Rożnowie

Bilans gospodarczy II RP:

Sukcesy:

• ujednolicenie systemu administracyjnego, prawnego, transportowego

• wybudowano port w Gdyni

• ograniczenie udziału handlu z Niemcami z ok. 50% w 1923 roku do ok. 15% w 1937 roku

• wybudowano COP

• powstały szerokie możliwości rozwoju nauki, kultury i oświaty.

Nie udało się:

• zatrzeć różnic między Polska A i B

• poprawić sytuacji w rolnictwie (przestarzałe metody gospodarowania, niewielkie skutki reformy rolnej)

• widoczny, ale nie wielki rozwój transportu samochodowego (polska przed Jugosławią i Bułgarią) lotniczego i kolejowego (w II RP długość linii kolejowych wzrosła o 1770 km)

• niski dochód narodowy (5 razy niższy nić w Anglii, 3 razy Niemczech, nieco wyższy niż w Grecji i Rumunii)

T: Wielki Kryzys gospodarczy nie było !

W 1862 roku Clement Juglar sformułował teorię cyklu koniunkturalnego (klasycznego, trwającego od 6-10 lat)

Fazy spadku:

• kryzys

• depresja

Fazy wzrostu:

• ożywienie

• rozkwit

Teoria powstała po kryzysie z 1857 roku.

Następne ważniejsze kryzysy to: 1873, 1882-1884, 1890-1893, 1900, 1907, 1913, 1920.

Mechanizm kryzysu:

Tzw. Kryzys nadprodukcji -brak równowagi między podażą towarów i popytem na nie.

• Nadprodukcja

• Ograniczenie produkcji

• Bezrobocie

• Malejący popyt

Przyczyny załamania gospodarczego w USA:

• pogarszający się stan rolnictwa,

• odpływ kapitałów do Europy

• zakłócenie bilansu finansowego USA (zbyt dużo kapitału wywożono)

• zmiany na rynku wewnętrznym USA

• spekulacje giełdowe.

We IX 1929 średnia cena akcji przemysłowej w USA wynosi 365$ a na początku 1933 tylko 63$

Krach na giełdzie w Nowym Jorku

24 października 1929 -tzw. „czarny czwartek”= krach na Wall Street

• sprzedano 12 mln udziałów, straty akcjonariuszy =40 mld $

• tzw. interwencja giełdowa.

Cechy wielkiego kryzysu

• podobny do poprzednich mechanizm

• wyróżniał się:

• długotrwałością

• głębokością oddziaływania

• skalą obniżenia wskaźników wzrostu gospodarczego

• szerokim zasięgiem geograficznym

Skutki wielkiego kryzysu:

• pauperyzacja- zubożenie

• Obniżenie obrotów handlu światowego

• Dumping( koszty sprzedaży poniżej kosztów produkcji) , neoprotekcjonizm, itp.

• Zachowanie się systemów walutowych

• Liczne bankructwa

• Skutki demograficzne( mniejsza skłonność młodych ludzi do małżeństw)

• Forma walki z kryzysem - interwencjonizm państwowy

• Najpełniej zasady interwencjonizmu opracował John Maynard Keynes (1883-1946)

• 1936 -„ogólna teoria zatrudnienia, procentu i pieniądza”

• główna przyczyna kryzysu -słaby popyt na dobra konsumpcyjne.

• Państwo powinno dążyć do wzmożenia popytu i tym samym do „nakręcenia koniunktury”

Dwa rodzaje środków nakręcania koniunktury:

• Środki bezpośrednie:

• roboty publiczne

• rozbudowę infrastruktury

• zamówienia wojskowe (Niemcy)

• ochrona poszczególnych grup ludności poprzez np. skup państwowy, płacenie „postojowego: itp.

• Środki pośrednie:

• zwiększenie ilości pieniądza w obiegu

• obniżenie stopy procentowej od oszczędności

• progresywne opodatkowanie

• zwiększenie świadczeń społecznych na rzecz najuboższych

Interwencjonizm oznaczał:

• zerwanie z polityką deficyjną

• zerwanie z utrzymywaniem stałości waluty

• dopuszczał deficyt budżetowy

• inflację

• powolna deprecjację waluty

w stosunkach międzynarodowych interwencjonizm dopuszczał:

• działania protekcjonistyczne (wysokie stawki celne, subsydia, zakazy importu i eksportu)

• stosowanie dumpingu

NEW DEAL (nowy ład) - program walki z kryzysem opracowanym przez grono doradców (tzw. trust mózgów) prezydent Franklina Delano Roosvelta (4 razy był prezydentem)

Podstawowe założenie: osiągnięcie wzrostu popytu konsumpcyjnego i zwiększenie siły nabywczej ludności poprzez poprawę jej położenia:

• progresja podatkowa

• deficyt

• dewaluacja dolara

• zniesienie parytetu złota

• łagodna inflacja

• roboty publiczne

podstawowe założenia NEW DEAL

• zwiększono uprawnienia związków zawodowych

• wydano ustawę o rolnictwie

• wydanie ustawę o przemyśle

• zniesiono prohibicję

T: Gospodarka Związku Radzieckiego w latach 1917-1941

Rewolucja lutowa:

• 23 lutego (8 marca) -27 lutego (12 marca) 1917 roku ( demonstracja kobiet, następnie mężczyzn , wojsko odmówiło interwencji i przyłączyło się do demonstrantów)

• 2/15 marca 1917 powstaje Rząd Tymczasowy

• 2/15 marca 1917 -car Mikołaja II abdykuje = Rosja stała się republiką

Miedzy rewolucją lutową a październikową jest system dwuwładzy. Oficjalnie rządził Rząd Tymczasowy, ale również istniały Rady Delegatów, które miały duży wpływ.

Do walki o władzę włączył się Włodzimierz Ilicz Lenin (Ujlanow)

• 4 IV 1917 - tezy kwietniowe - poglądy Lenina (nawoływanie do zawarcia pokoju - hasło zapewniło zwycięstwo). Początkowo tezy wyśmiano. Ale przez upór Lenina powoli wchodziły w życie bolszewików. Rząd Tymczasowy po nieudanych decyzjach traci na władzy.

24-25 października (7-8 listopada) 1917 roku - rewolucja październikowa

- Armia Białych - zwolennicy caratu , oni walczyli z bolszewikami . Kołczak, Denkim, Judenik, Wangel

Etapy rozwoju gospodarki radzieckiej 1918-1941

• komunizm wojenny (luty 1918- luty/marzec 1921)

• NEP (luty/marzec 1921 -1927/1929) (nowa polityka ekonomiczna) faza najbardziej kontrowersyjna, początek- zjazd -> koniec trudno ustalić

• Polityka socjalistycznej industrializacji (1929-1941)

Komunizm wojenny:

1. polityka rolna:

• od V 1918 organizowano „wyprawy krzyżowe” po zboże

• VI 1918 ogłoszono „dyktaturę żywnościową”

• polityka przemysłowa:

• W VI 1918 roku znacjonalizowano cały większy przemysł oraz wszystkie prywatne towarzystwa kolejowe

• W XI 1920 roku upaństwowiono przedsiębiorstwa zatrudniające powyżej 5 pracowników na zmianę

3. polityka handlowa

• IV 1918 dekret o monopolu państwa w handlu wewnętrznym

• IV 1918 dekret o monopolu państwa w handlu zagranicznym

4. polityka finansowa

• cel -znaturalizowanie stosunków ekonomicznych

• chciano wyeliminować pieniądz z obiegu i przejść do gospodarki bezpieniężnej

• I 1920 roku -zamknięto Bank Ludowy RFSRR

• II 1921 wydano decyzję o zaprzestaniu pobierania podatków w pieniądzu

• Na IV 1921 zapowiedziano całkowite zniesienie pieniądza

5. polityka zatrudnienia:

• wprowadzono powszechny obowiązek pracy

• przymus pracy

• zwiększono czas pracy

• pojawiły się pierwsze obozy pracy przymusowej

Komunizm wojenny:

spełnił swój cel polityczny (uratował władzę bolszewików), jednakże doprowadzali do katastrofy gospodarczej oraz do głodu (głód objął ok. 20 mln osób, ofiary śmiertelne między 5 a 8 mln)

III 1921 -powstanie kronsztadzkie

X Zjazd rosyjskiej partii komunistycznej (8-16 marca 1921) na którym Lenin ogłosił przejście do NEP-u

NEP 1921 -1929

• rezygnacja z przymusowego ściągania kontyngentów żywnościowych

• zastąpienie ich niższym podatkiem w naturze tzw. prodnałogiem

• wprowadzenie zasad rachunku ekonomicznego w działalności przedsiębiorstw państwowych

• dopuszczenie inicjatywy prywatnej

w okresie NEP-u:

- Uzdrowiono finanse (dwukrotna dewaluacja 1/1921 w stosunku 1:10 000 rubli i 2/ 1922 w stosunku 1:100 rubli)

-W 1924 roku podatek w naturze zastąpiono podatkiem w pieniądzu

-Nastąpiła częściowa denacjonalizacja przemysłu, rzemiosła i handlu/

-Nastąpiło odejście od powszechnego przymusu i militaryzacji pracy.

- Szczytowy rozwój polityki NEP-u do 1925 roku później stopniowe wycofywanie się z poczynionych ustępstw.

I 1928 -brak żywności w miastach, Stalin wysyła na wieś uzbrojonych aktywistów w celu rekwizycji zboża

Od 1927 roku przygotowywano się do całkowitego zerwania z NEP-em i zaczęto opracowywać pierwszy plan pięcioletni

Polityka socjalistycznej industrializacji (1929 -1941)

Pierwszy plan pięcioletni 1928-1932 (1929 -1933)

• zaakceptowany przez KC w XI 1928

• formalnie przyjęty w 1929

• realizacja planu z datą wsteczną od października 1928 roku

• Kolektywizacja

• Likwidacja bezrobocia (poziom płac robotników spadł w stosunku do 1928 roku ok. 50%)

• Industrializacja (ok. 1 500 nowych wielkich zakładów przemysłowych):

• Magnitogorsk

• Kuźnieck ( wielkie fabryki metalurgiczne)

Znaczenie: Był przeprowadzony podczas kryzysu. Stalin pokazywał jedynie miejsca przemysłowo rozwijające się

Drugi plan pięcioletni (1933-1937) ( najkorzystniejszy)

• w roku 1935 zniesiono kartki na żywność

• nastąpił znaczny wzrost wydajności pracy osiągany między innymi dzięki tzw. stachanowszczyźnie oraz wprowadzeniu odpowiedzialności indywidualnej (karnej) za jakość pracy.

Trzeci plan pięcioletni (1938-1942)

• nacisk na produkcję związana z potrzebami wojskowymi

• w ciągu 3,5 tal wybudowano ponad 3000 nowych zakładów przemysłowych

Kolektywizacja to likwidacja prywatnej własności ziemi i zakładanie wspólnych gospodarstw kołchozów (rolniczych spółdzielni produkcyjnych) i sowchozów (państwowych gospodarstw rolnych).

27 grudnia 1928 roku Stalin rzucił hasło „Zlikwidować kułaków jako klasę”

*kułak - bogaty chłop

Opór łamano siłą, w niektórych regionach wysiedlano 15-20 % ogółu ludności/

Kolektywizacja pochłonęła min. 5-8 mln ofiar śmiertelnych (sam Stalin mówił Churchillowi w VIII 1942 roku o 10 mln)

W związku z kolektywizacją państwo wprowadza:

• 1932 - paszportyzację - zatrzymanie ludności wiejskiej na wsi, w miastach jako tako pożywienie było

• 1932 -dekret o własności socjalistycznej (tzw. dekret o pięciu kłosach)

System łagrów:

• pierwsze obozy pracy przymusowej powstały w okresie komunizmu wojennego

• ustawa z 17 II 1919 roku nakazywała uwięzienie łagrach elementów obcych i wrogów klasowych

• zrobili: Kanał Białomorski (M. Białe z Bałtykiem) 227 km

• 1930-1933 liczba więźniów tzw. „Zeków” w łagrach wzrosła o 10 mln a śmiertelność o 10%

Stachanowszczyzna to ruch przodowników pracy , nazwa na cześć Aleksieja Stachanowa

Aleksiej Stachanow (1906 -1977)

• w nocy z 30/31 sierpnia 1935 wydobył podczas jednej szychty 102 tony węgla, podczas gdy norma wynosiła 7ton przekroczył normę o ponad 1 400%

• w XII 1935 KC WKP (b) poparło „oddolną” inicjatywę Stachonowa i zarządził podniesienie norm w przemyśle od 15 do 50%

1

Kapitalizm

burżuazja

Narastający

konflikt

Walka

klas

Dyktatura

proletariatu

Socjalizm

Społeczeństwo

Bezklasowe

(komunizm)

czyli synteza

postęp

Burżuazja, czyli synteza

Proletariat

kapitalizm

Proletariat, czyli antyteza

wyzwolenie

czeladnik

majstersztyk

mistrz

Porządek pozytywny zasada leseferyzmu

Wolność osobista

Wolność prywatna

Wolność gospodarcza

Porządek naturalny

---