hanza


Dzieje Hanzy

Hanza - Luźna federacja miast strzegąca monopolu.

Kosmopolityzm - poczucie przynależności narodowej było słabo rozwinięte.

Język górnoniemiecki wkraczał na dwory słowiańskie i do miast.

Kupcy niemieccy zdobywają monopol handlowy w miastach w handlu morskim ze Skandynawią i Rusią.

Obejmowało Bałtyk- tzw Hanza Niemiecka. i Morze Północne - tzw Hanza Angielska.

Luźny związek miast założony na pozaniemieckich ziemiach. Prowadził wspólna politykę wobec państw rejonu obu mórz w celu ochrony swego monopolu. Zacieśniała się w okresie zagrożenia.

Na czele Hanzy stała Lubeka (największy port zał przez Adolfa holsztyńskiego). Kupcy lubeccy zakładali faktorie. Lubeka protegowana przez Henryka Lwa i Waldemara II.

Lubeka wciągała inne miasta w obronę interesów. Zrujnowała handel rodzimy w Norwegii uzależnionej od dostaw zboża. Także w Anglii przywileje uniemożliwiające konkurencję Henryk III, transport wełny angielskiej do Flandrii. Waldemar IV podjął wojnę z Hanzą 1367 zjednoczoną w konfederację kolońską, wygrany przez Hanzę pokój w Strzałowie 1370.

Szczyt potęgi Hanza przeżywała na przełomie XIV i XV w. Od 2. poł. XV w. i w XVI w. zaznaczył się jej powolny upadek, wynikający z konkurencji Holandii, Anglii i połączonych unią kalmarską państw skandynawskich oraz z powstających coraz częściej sprzeczności interesów poszczególnych miast, członków związku. Spod kurateli Lubeki wyzwalają się kolejno miasta handlując z Holendrami. Wykorzystuje to Gdańsk po przyłączeniu do Polski 1454. W XVII w. nastąpił całkowity upadek Hanzy.

Walka krajów skandynawskich z ekspansją niemiecką.

Unia Kalmarska.

Magnus przy poparciu Hanzy toczył wojnę z Waldemarem, ale W IV przeciąga go na swoją stronę, wysuwając plan unii wszystkich królestw. Plan małż córki Małgorzaty z synem Magnusa Haakonem VI. W IV Rozpoczął wojnę z Hanzą. Hanza początkowo pobita przez Waldemara, wysuwa kandydata do tronu szwedzkiego ks Meklemburgii Albrechta. W 1370 opanowuje Kopenhagę, Waldemar uciekł za granicę, obsada tronu uzależniona od Hanzy - pokój w Strzałowie.

Władze przejęła córka Małgorzata, ugodowa do Hanzy, przez co umacnia się także na tronie Norwegii. Niezadowolenie z wpływów niem w Szwecji sprawia, że obejmuje także tron Szwecji. Taktem i dyplomacją w 1397 w Kalmarze przeprowadziła unię 3 królestw wprowadzając na tron Eryka Pomorskiego ks Słupskiego. Była to unia tylko personalna: 3 kraje miały wybierać jednego króla i politykę zagr - wspólne wojny. Kalmarska unia, układ zawarty w 1397 między Danią, Norwegią i Szwecją.

Eryk rządy dopiero po śm Małgorzaty 1412. Wprowadza cło od wszystkich statków przepływających Sund 1429 (do 1857), które zasilało skarbiec Danii. Prowadzi to do konfliktu z Hanzą.

Hegemonia Danii sprawiła opozycję w Szwecji i Norwegii. Powstanie w 1435 przyczyniło się do obalenia Eryka Pomorskiego. Odtąd upadek znaczenia. Zerwanie unii kalmarskiej w 1523 do czasu wyboru na króla Szwecji Gustawa Wazy (1523).

Poł XIV w, Hanza ze związku kupców niemieckich przekształca się w zrzeszenie miast.

Do XV w okres potężnego rozwoju. Ponad 150 miast śródlądowych i nadmorskich. Pierwszoplanowa potęga polityczna w płn E.

Wojny w celach gospodarczych.

Związek Hanzeatycki - twór polityczny, niejednolity - zdolny do:

Polskie miasta: Gdańsk, Elbląg, Toruń, Szczecin, Elbląg, Kołobrzeg, Słupsk, Chełmno, Braniewo, Malbork, czasowo Kraków i Wrocław.

Mistrz Zakonu traktowany był za protektora Hanzy, dlatego wspomagany finansowo i wojskowo zwłaszcza po Grunwaldzie, a podczas wojny 13-letniej zachowywała przychylna neutralność.

Powrót ziem pod panowanie Polski doprowadził do odrębności a nawet sprzeczności interesów.

Eksport masowych towarów (zboże, drewno, art. leśne) z ziem polskich do zach Europy potrzebował dróg żeglugowych i rozszerzał szlaki morskie przez cieśninę Sundu, gdy tymczasem Hanza preferowała śródlądowy szlak handlowy z Lubeki do Hamburga opłacalny jedynie dla drogich i lekkich, a nie masowych i ciężkich towarów.

Miasta pruskie, a gł Gdańsk upatrywały swych partnerów w Holendrach i Anglikach, którzy byli jednocześnie największymi konkurentami Hanzy.

Także rozwój nowożytnych państw w Danii, Szwecji, Anglii, Polsce, czy Rusi prowadził do konfliktów z Hanzą.

Nie dysponowała:

Miała rzadko zwoływany, nieregularnie sejm ogólnohanzeatycki - Hansetag.

Przetrwała prawie 500 lat.

Na Wschód dostarczała gł sól i sukno.

Historia Hanzy obejmuje okres między powstaniem Lubeki poł XII w i poł XVII w.

Lubeka głową Hanzy - między 2 morzami na przesmyku Holsztynu.

Z rozwojem handlu rozwój miast. Także na wschodzie Nowogród, Smoleńsk, wymiana dalej ze światem muzułmańskim. Niemieccy kupcy aktywnie brali udział w zakładaniu miast.

W XIII w monopol na osi Nowogród-Rewel-Lubeka-Hamburg-Brugia-Londyn. Docierali na płd do Hiszpanii i Włoch.

Konkurenci - miasta płd-niemieckie i holenderskie.

Od poł XVI schyłek Hanzy. Rysuje się przewaga potęgi ówczesnych monarchii. Przynależność do hanzy niekorzystna wiązała ręce miastom.

1630 - data wyznaczająca koniec Hanzy - Lubeka, Hamburg i Brema zawarły osobne przymierze zastępujące Hanzę.

1669 - ostatni sejm, a próba odnowy zakończona klęską.

Hanza - nazwa określająca podatek płacony przez kupców, bądź tak nazywano ich za granicą. Pierwszy raz nazwa w Anglii.

Historia

M. Bałtyckie było odpowiednikiem M. Śródziemnego.

Rozwój rolnego handlu Fryzyjczyków (ujście Renu) i Flamandów (Belgia).

W XI w handel na Bałtyku w rękach Gotlandczyków (największa wyspa Szwecji na M.Bał.) - tradycyjny szlak Waregów na Ruś, Kijów docierając do Bizancjum. W XI w ustały wyprawy wikingów, handel rozwija się w Nowogrodzie. Sukno flamandzkie. Docierali do Anglii i Saksonii.

Handlowali także kupcy z Nowogrodu, Estonii, Prusów. Handel bałtycki uprawiały głównie różne narodowości z małym udziałem Niemców.

Niemcy natomiast dzierżyli prym w handlu lądowym. Rozwój wpływów niemieckich wraz z rozwojem chrześcijaństwa niesionego głównie przez duchownych niem. poza Łabę.

Najstarszym miastem sięgającym tradycji Rzymu była Kolonia. Zyskuje pierwsza samorząd pocz XII w. Pierwsze prawo miejskie, organizacja gildii kupieckiej. Kolejne miasta ze swymi prawami Lubeka i Magdeburg.

Cechą charakterystyczną było istnienie podwójnych i bardziej złożonych miast. Oddzielny rozwój, oddzielne gminy, rady. Do połączeń tych miast dochodziło bardzo powoli.

Od XII w migracja niemiecka na wschodzie.

Ok. 1130 - kupcy z Kolonii uzyskali prawo pobytu w Londynie, zakup domu Gildhall - kolebka kantoru hanzeatyckiego.

Handel głównie winem reńskim.

Brema głównie handlowała ze Skandynawią.

Lubeka - powstanie 2 teorie:

  1. konsorcjum przedsiębiorców, którzy otrzymali ziemię od księcia, podzieloną między siebie z wydzieleniem miejsca dla rzemieślników

  2. lokacja - przydzielenie kolonistom gruntu, jak w przypadku Hamburga 1188

Przejściowo daje się we znaki przewaga duńska za Waldemara Wielkiego i II 1 poł XIII w.

Lubeka założona głównie do uprawiania handlu na Bałtyku. Budowa kog między XII a XIV w.

Za Henryka Lwa konstytuuje się związek kupców odwiedzających Gotlandię - oznaczał narodziny Hanzy ok. 1160. Z wolna dołączają inni kupcy z różnych miast. Bp Albert zakłada Rygę. Rozpoczyna się kolonizacja ziem na wschodzie. Kupcy raz są żołnierzami to znów kupcami.

Lokacja niemieckich miast na południowych brzegach Bałtyku. Nigdzie nie powstawały na terenie dziewiczym lecz w pobliżu warowni lub zamku. Zabraniały statutu wstępowania miejscowej ludności w stan mieszczański.

W tworzeniu nowych miast, najpierw zakładano faktorie. Rostok, Strzałów, Kołobrzeg, Berlin.

Aktywność kupców dociera na Ruś, ale i do Skandynawii. Niemcy brali udział przy założeniu Sztokholmu 1251. prawdopodobnie nigdzie Niemcy nie stanowili większości, ale mięli największe wpływy w rzemiośle.

Inaczej było w Szwecji gdzie przybyszów z Niemiec poddawano asymilacji. Nie dawano przywilejów kosztem rodzimych kupców. Szwecja była samowystarczalna jeśli chodzi o rolnictwo.

W XIII w ekspansja na Zachód w Anglii i Niderlandom. Tam jednak nie było masowych imigracji osadniczej.

Pierwsze przywileje dla Kolonii1157, później Lubeka 1226. 1237 wszyscy kupcy związku gotlandzkiego.

1281 - dochodzi do pojednania działa tylko jedna hanza niemiecka - narodziny kantoru hanzeatyckiego.

Niemcy eliminowali konkurentów - zabraniali żeglugi Flamandczykom i Anglikom.

Upadek związku kupców w Gotlandii - przeniesienie kantoru z Visby do Lubeki.

Między 1250-1350 - tworzą się związki miast.

XIII/XIV w Hanza interweniuje za granicą w obronie swoich kupców. Bronią skuteczną była blokada i zaprzestanie handlu. Blokada Norwegii 1284 - pozbawieni zboża Norwegowie za pośrednictwem Szwecji zawarto pokój - w zamian za rozległe przywileje.

XIV w kryzys Hanzy - próba narzucenia władzy przez książąt nad miastami.

Eryk VI król duński wykorzystuje okazje i narzuca swój protektorat Lubece i innym miastom wendyjskim, który trwał do śm Eryka 1319. Dopiero w XIV w Hanza odbudowuje się zwalcza piractwo, znów pod Lubeką.

W Anglii Edward I nadaje wielki przywilej kupcom niezależnie od narodowości - uwalniał od wszelkich podatków, pozwalał się osiedlać i handlować. Udzielali pożyczek Edwardowi III do wojny z Francją.

1350 - czarna ospa. Upadek produkcji rolnej i rzemieślniczej - paraliż transportu lądowego i morskiego.

1356 - utworzenie hanzy miast - Hansetag - ogólne zgromadzenie miast hanzeatyckim. Hansetag - był organem kierującym. Decydował o traktatach, przywilejach, wojnie i pokoju, o blokadzie, wykluczeniu i przyjmowaniu członków, arbitraż między członkami w sporach. Rzadkie zjazdy raz na 3 lata. Ze względu na odległość i duże koszta wyprawy oraz główne zdanie należało do Lubeki. Zjazdy regionalne kilka razy w roku.

Podział na 3 okręgi:

  1. lubecko-saksoński (Lubeka)

  2. westfalsko-pruski (Dortmund, Kolonia)

  3. gotlandzko-inflandzki (Visby, Ryga)

1360 - Waldemar IV zajął Gotlandię, zajął Visby. Było to wyzwanie dla Hanzy. Zawiera Hanza przymierze z królami Szwecji i Norwegii - pokój w Strzałowie 1370 dajcy Hanzie liczne przywileje w Danii. Córkę Małgorzatę wydał za króla Norwegii Haakona VI tworząc podwaliny pod unie kalmarską.

Hanza po pokoju w Strzałowie była najsilniejszą potęgą w płn E. Ale już wtedy rosną konkurenci: Anglia, Holandia, płd Niemcy.

Nie było żadnej listy członków hanzy.

Kantory: miały przywileje lokalnych władców, były podstawą rozwoju Hanzy

4 kantory:

  1. Nowogród

  2. Bergen (płd zach Norwegia)

  3. Londyn

  4. Brugia (Belgia)

Cechy i środki działania Hanzy

Wszystkie miasta hanzeatyckie z wyjątkiem miast szwedzkich oraz Visby i Krakowa leżały na terenie Świętego Cesarstwa lub zakonu krzyżackiego. Jednak ces i hanza nigdy się nie wspierały.

Prawie wszystkie miasta podlegały świeckim lub duchownym książętom. Na szczęście byli bardziej skłóceni niż miasta.

Jednym z elementów schyłku miast hanzy była wyczerpująca walka z książętami. Pełną władzę zwierzchnią w Prusach przez Zakon.

Struktura wewn miast

Konflikty między patrycjatem-rodami, a rzemieślnikami.

Ludność grupowana w cechy. Najbardziej wpływowe uzyskiwały prawa polityczne i przedstawicielstwa w radzie miasta.

XIV w obserwuje się zamykanie cechów. Ograniczenia liczby uczniów, utrudnienia do dostępu mistrza, majstersztyk.

Walki i spory polityczne osłabiały głównie patrycjat. Obalenie patrycjatu w Gdańsku 1416.

1 łaszt = 2 tony

Na początku w żegludze 2 rodzaje statków nie przekraczając ładowność 15 łasztów czyli 30 ton:

Pod kon XII w pojawia się koga - ładowność ponad 100 łasztów (czyli ponad 6 razy tyle) zklepek ułożonych na zakładkę, wyposażona w żagiel mogła płynąć pod wiatr; 4/5 mil na h.

XIV w holk - 150 łasztów, większe nadbudówki i piętrowe kasztele na dziobie i rufie.

2 poł XV w - karawela - pochodzenia atlantyckiego, charakteryzowała się 3 masztami, głsdki kadłub na styk, nie na zakładkę. 200 łasztów - 400 ton.

Przeważał jednak holk.

Statki wojenne, czy podróżnicze niczym się nie różniły od towarowych, przystosowywano je zależnie od potrzeby.

1426 - zjazd ogólnohanzeatycki wydał postanowienie o zakazie budowy statków dla cudzoziemców gł Anglików i Holendrów - swoich konkurentów.

Żegluga morska powolna a czas podróży zależny od wiatrów nieregularny. 4 dni z Lubeki do Gdańska.

Żeglarze nigdy nie tracili brzegu z oczu. Przyrządem tylko sonda - ustalano położenie po głębokości. Mapa, busola i kompas znane od XIII w na M. Śr. Docierają późno. Orientacja wg terenu. Kurs wg gwiazd.

Na okres zimy żegluga zamierała.

Przed piractwem pływano w konwojach.

Z rozwojem rozmiarów statków wyodrębnia się grupa specjalizacji: armator, kapitan, wynajmujący. Wcześniej kapitan był właścicielem statku i kupcem w jednej osobie. Z czasem rozdrabnianie udziałów, które miały także chronić przed ryzykiem. Właściciele statku tworzyli spółkę. Członków załogi werbował kapitan. Na morzu władza absolutna. Cena frachtu od 50 do 80 % wartości towaru.

Holendrzy konkurowali z Hanzą bo mieli tańszy fracht.

Gildie kupieckie - od XIII w - obejmowały kupców jednej specjalności - odpowiednik cechów w rzemiośle. Celem zapewnienie bezpieczeństwa w drodze na rynek, porozumienie w sprawie cen, wag i miar oraz przywilejów handlowych dla miast. W oparciu o gildie wymierzano kupcom podatki.

Organizacja kupiecka:

Księgi rachunkowe od poł XIV w. w języku niem. Nie znali włoskiej rachunkowości podwójnej. XIV/XV rozwija się kredyt, weksel zamiast pieniądza.

Konkurenci pojawiają się od poł XIV w:

Kredyt i banki słabo rozwinięte w Hanzie. Pojawiały się nawet zakazy handlu na kredyt. Wrogość do kredytu.

Zakaz prowadzenia spółek nie z hanzeatami. Przyczyną być może doświadczenia kilku bankructw.

Różnorodność monetarna.

Cechy charakterystyczne - handel prowadzony przez kupców niemieckich z miast północnej Europy przewożący produkty wschodnie na zachód i odwrotnie. Z tej wymiany utrzymywała się Hanza.

Handel na osi: Nowogród-Rewel-Lubeka-Hamburg-Brugia-Londyn.

Głównie wymiana sukien, później soli na futra i wosk.

Ze Szwecji miedź i żelazo, Norwegii ryby, z Prus i Polski zboże, płd Niemiec wino, Francja i Portugalia sól.

Osłabienie na wskutek wtargnięcia Holendrów i rozwój nowej wsch-zach drogi Wrocław-Lipsk-Frankfurt było sygnałem schyłku wspólnoty.

Zachód dostarczał wyroby gotowe. Wschód surowce. Piwo także Gdańsk.

Miasta wschodnie od Gdańska po Rewel handlowały bezpośrednio z Flandrią i Anglią omijając pośrednictwo Lubeki. Każde z miast było zainteresowane bezpośrednio stosunkami z zachodem stąd ich zainteresowanie drogą przez Sund.

Charakterystyczny handel z Anglią - w przeciwieństwie gdzie hanzeaci rozpraszali się po innych miejscowościach w Anglii przeciwnie wcześniej rozproszeni skupiali się w Londynie.

Handel z Włochami głównie drogą lądową.

Hanza jako organizacja nie troszczyła się o działalność kulturalną.

Dialekt dolnoniemiecki - pokrywa się z obszarem Hanzy, powoli upadł do języka ludowego.

Kryzys i schyłek 1400-1475

Niekorzystna koniunktura. Umocnienie się monarchii prowadzi do faworyzowania własnych kupców. Hanza nie poparta żadną siłą polityczną nie mogła stawić czoła silnemu państwu.

Uderzenie w Nowogród 1478 przez iwana III. Moskwa wrogo nastawiona do cudzoziemców.

Umacniają się książęta w Niemczech co osłabia pewną liczbę miast.

Kryzys finansowy Lubeki zachwiał całą strukturą hanzy. Obalenie starej rady prowadzi do banicji cesarskiej. Z. Luksemburski 1410 potwierdza banicję. 1416 nowa rada kapituluje, stara rada wraca do miasta.

Osłabienie Zakonu Krzyżackiego ma duży wpływ na formę hanzy.

Od XV w stały konflikt Hanzy i Niderlandów.

Holandia jedna sobie Danię. Widoczne stałe powiązania Holandii ze Skandynawią.

Stosunki z Francją zakłócane korsarstwem w kanale La Manche.

Wojna z Anglią 1470 poprzedzona stale szykanami i reglamentacją. Zazwyczaj Hanza cieszyła się poparciem króla, ale była w stałym konflikcie z kupcami ang.

Początkiem i tak narastającego konfliktu był nałożony niwy podatek w Brugii od przywożonych i wywożonych towarów hanzeatyckich.

Wojna 1470-1474 miała aspekt polityczny, gospodarczy i militarny. Hanzę popierała Dania i Polska. Kolonia wyłamuje się zyskuje indywidualne przywileje w Anglii za co jest wykluczona z Hanzy.

Wojna morska była wojna korsarską w której hanzeaci atakowali angielskie i francuskie statki walczące w tym czasie między sobą. Znużenie wojną i pokój w Utrechcie.

Porozumienie między Burgundią, Holandią i Hanzą. Hanza otrzymała potwierdzenie pewnych przywilejów, jednak zmuszono ją do odstąpienia od zamiaru narzucenia Holendrom punktu składowego w Brugii i pozwoliła im prowadzić handel na Bałtyku.

Osłabienie 1475-1550

Pomyślne zakończenie wojny nie zapobiegało dalszemu osłabianiu Hanzy.

Odnowa i zanik 1550-1669

Największe miasta Lubeka i Hamburg 30% floty Hanzy. Później Emden (płn-zach Niemcy) gdzie Holendrzy lokowali się pod obcą banderą miał flotę przekraczająca całą flotę Anglii.

Reformy i renesans Hanzy.

Osłabienie:

W tym celu w 1629 Hansetag wyraża życzenie by 3 miasta Lubeka, Hamburg i Brema wyrażały interesy całej Hanzy. W następstwie 3 miasta zawarły wspólne porozumienie o obronie jeśli ktoś zaatakuje jedno z miast.

Ostatni zjazd w Lubece 1669 przybyło tylko 9 miast w tym Gdańsk. Znikła wola jedności. Hansetag z 1669 był ostatnim.


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:

więcej podobnych podstron