Leszek Balcerowicz
Życiorys
Urodził się w 1947 roku. Ekonomista, profesor Szkoły Głównej Handlowej (SGH) w Warszawie; posiada dyplom MBA St. John`s University w Nowym Jorku. Jest Doktorem honoris causa na 30 uczelniach krajowych i zagranicznych; autor ponad 100 publikacji o tematyce ekonomicznej wydanych w kraju i zagranicą; wyróżniany prestiżowymi nagrodami i odznaczeniami polskimi i międzynarodowymi, w tym - Orderem Orła Białego - najwyższym polskim odznaczeniem państwowym, które otrzymał w 2005 r. za wkład w transformację ustrojową w Polsce. W 2007 r. Leszek Balcerowicz założył Fundację Forum Obywatelskiego Rozwoju - FOR, w której pełni funkcję Przewodniczącego Rady.
Aktywność polityczna
Leszek Balcerowicz jest architektem zmian ekonomicznych w Polsce, zainicjowanych w 1989 r. Stworzył plan i wdrożył odważne reformy stabilizacji i transformacji polskiej gospodarki po upadku komunizmu. We wrześniu 1989 r. Leszek Balcerowicz został Wicepremierem i Ministrem Finansów w pierwszym po drugiej wojnie światowej niekomunistycznym rządzie Polski. Był również przewodniczącym Komitetu Ekonomicznego przy Radzie Ministrów. Swoją pozycję w rządzie piastował do grudnia 1991 r. Od kwietnia 1995 r. do grudnia 2000 r. był przewodniczącym Unii Wolności - partii politycznej postulującej zwiększanie wolności gospodarczej. Od 1997 r. do czerwca 2000 r. ponownie pełnił urząd Wicepremiera, Ministra Finansów oraz Przewodniczącego Komitetu Ekonomicznego przy Radzie Ministrów. W latach 2001-2007 pełnił funkcję Prezesa Narodowego Banku Polskiego.
Odkrywając wolność
Prof. Balcerowicz, w napisanym przezeń wstępie, przedstawił postulat obrony zagrożonych wolności. Rozpoczyna od określenia miejsca i roli państwa w rozwoju społecznym człowieka,
Wyróżnia dwa rodzaje grup, w jakich żyli ludzie:
Niewielkie grupy oparte na więzach krwi: szczepy, klany, plemiona, które nie mają organizacji nazywanej „państwem”
Dużo większe grupy, nieoparte na więzach krwi, określane często, jako „społeczeństwo” i mające państwo.
Największy nacisk kładzie na jeden z elementów definicji Maxa Webera - monopol na przymus. Według jego definicji państwem jest taki system instytucjonalny, w którym egzekwowaniem reguł, nazywanych zwykle (państwowym) prawem, zajmuje się specjalny, wyodrębniony organizacyjnie aparat, mający na danym terytorium monopol na stanowienie przymusu i przemocy. Państwo zajmuje się też zwykle stanowieniem prawa, ale nie jest to konieczny element weberowskiej definicji. Przemoc to zastosowanie dominującej siły fizycznej, która jest zarezerwowana współcześnie dla organizacji typu policja. Natomiast przymus to silna presja psychiczna polegająca na groźbie poważnych kar, z groźbą zastosowania przemocy włącznie. Państwowy przymus odnajdujemy współcześnie w kodeksach karnych oraz w organizacjach, które kary te egzekwują: policji, prokuraturze, sądach, które tworzą łącznie aparat ścigania i wymiaru sprawiedliwości.
Prof. Balcerowicz rozważa kwestie optymalnego poziomu przymusu, aby można było mówić o efektywnie działającym państwie. Odpowiedzią na takie wyzywanie jest państwo minimalne - to organizacja, która na danym terytorium ma monopol na przymus i przemoc, po to, by pełnić tam funkcję powszechnej agencji ochrony ludzi przed fizyczną agresją ze strony innych ludzi. Opisuje również państwo upadłe -są to państwa, w których poziom bezpieczeństwa jest tam zwykle gorszy niż we wspólnotach bez państwa. Są to kraje, w których panuje wojna domowa lub anarchia. Wyróżniamy tutaj: Somalie, Republikę Zairu i Haiti.
Jak pojmować wolność?
Pojmowanie wolności, szczególnie jednostkowej, która często utożsamiana jest z zakresem możliwości wyboru, który sprowadza pojęcie wolności do zamożności. Wolności jest rozumiana, jako możliwe działania, które nie są zagrożone karą - „Tym więcej wolności, im mniej zakazanych czynów w Kodeksie Karnym”. Powrót do szerokiego domniemania wolności, -„ co nie jest zakazane, jest dozwolone”, kiedy to wolność ograniczana byłaby dopiero w momencie wkraczania w przestrzeń innej jednostki.
Granice wolności
Prof. Balcerowicz zadaje kilka istotnych pytań, które mają na celu ustalenie granic wolności.
1. Krzywda, dla kogo? John Stuart Mill zaproponował rozróżnienie działań, których skutki dotyczą tylko działającej osoby i działań, które przynoszą jakieś skutki również innym osobom. Uznanie tej zasady nazywa się paternalizmem; należy dodać, że paternalizm dotyczy również stosunków jednostki z innymi ludźmi i jest w sprzeczności z zasadą wolności umów.
2. Krzywdy, dla jakich innych należy brać pod uwagę przy wyznaczaniu granic wolności przez państwo? Dotyczy to krzywdy, jakie może wywołać państwo wobec „innych” żyjących ludzi, jak również i zwierząt, środowisko naturalne.
3. Jakie powinny wobec tego być granice rozmaitych „ostrożnościowych” regulacji, nacelowanych na zapobieganie określonym krzywdom? Może to dotyczyć nowych lekarstw, które wchodzą na rynek.
4. Jakie typy krzywd dla innych ludzi należy uznać za podstawę dla prawnych zakazów? Rynkowa konkurencja niewątpliwie krzywdzi tych, którzy w niej przegrywają, bo wywołuje u nich przykre stresy, pogarsza ich sytuację finansową i niekiedy pozbawia dobrej reputacji.
5. Czy należy ograniczać wolność umów? Wolność wymiany słów czy dóbr, czy darów nie wymaga obronnego uzasadnienia w kategoriach korzystnych lub odległych skutków; jest ona częścią sposobu, w jaki ludzie żyją i współdziałają w społeczeństwie. Zasada wolności umów stanowi podstawę wolności w zdecydowanie najważniejszej sferze ludzkich działań - w interakcjach.
6. W jakim stopniu da się wyegzekwować ten zakaz i jakie będą skutki uboczne używania państwowego aparatu przymusu? Nie wystarczą kryteria moralne czy religijne, aby rozstrzygać o zakresie państwowych zakazów. Trzeba pytać jakie krzywdy wywoła próba egzekwowania określonego zakazu przez aparat państwowy.
Wolność a równość
Dwa rodzaje (nie)równości:
1. Szans
2. Sytuacji (w tym dochodu)
Równość szans obejmuje równość wobec prawa. Pewne kolizje mogą występować między wolnością a innymi aspektami ideału równości szans. Równość i wolność szans nie dają się pogodzić z egalitaryzmem sytuacji (dochodu).
Prawa negatywne - prawa pozytywne
W XIX wieku wraz z rozwojem ruchu socjalistycznego pojawiły się dwa typy praw jednostki:
1. Negatywne - wymagają one od innych powstrzymywania się od działań, które gwałciłyby sferę wolności posiadacza uprawnień.
2. Pozytywne - wymagają od innych aktywności w postaci dostarczenia pewnych dóbr lub środków (funduszy) na ich uzyskanie.
Stosunek do praw negatywnych i pozytywnych umożliwia rozróżnienie trzech głównych prądów intelektualno - politycznych, które ścierają się do dziś:
1. Klasyczny liberalizm - skupia się na prawach wolnościowych i ma negatywny stosunek do praw socjalnych
2. Marksizm - odrzuca uprawnienia wolnościowe jako „burżuazyjne” oszustwo i akceptuje prawa socjalne jako rozwiązanie przejściowe, czyli od momentu zapanowania w świecie komunizmu, który, na mocy marksistowskiej definicji, da obfitość dóbr.
3. Socjaldemokracja (w USA - liberalizm) - akceptuje prawa wolnościowe, choć bez entuzjazmu wobec własności prywatnej i rynku. Jej wyróżnikiem jest pozytywny akcent, jaki kładzie na prawo socjalne.
Rodzaje wolności
1. Wolność osobista - to minimum wolności, które sprawia, że człowiek nie jest niewolnikiem.
2. Wolność cywilna - rozumie się współcześnie jako wolność gromadzenia się i organizowania się ludzi dla celów niezarobkowych: dla realizacji wspólnych pasji, zainteresowań, wyrażania poglądów, pomocy wzajemnej, pomocy innym, wywierania nacisku na państwo w jakiejś wspólnej sprawie.
3. Wolność polityczna - dotyczy możliwości obywateli w rządzeniu państwem, na różnych jego poziomach. Współcześnie utożsamia się ją z masową demokracją, to znaczy z powszechnymi prawami wyborczymi.
Trzy mechanizmy sukcesji w państwie:
1. Dziedziczenie
2. Monopol na władzę jednej organizacji
3. Zamachy stanu i podboje.
Wolność gospodarcza
Wolność gospodarcza - ma wiele definicji. Jest to swoboda podejmowania działalności gospodarczej, wolna od ingerencji państwa. Jest pochodną wolności człowieka i prowadzi do powstrzymania się państwa od ingerowania w tę autonomię w sposób, który zaprzeczałby istnieniu praw i wolności obywateli w gospodarce. Tym samym, wolność gospodarcza jest dla gospodarującego obywatela gwarancją autonomii jego woli, stosunków konkurencji i porządku gospodarczego.
Sfery obejmujące wszelkie pokojowe działania:
1. Dają faktyczny lub potencjalny dochód
2. Polegają na wydatkowaniu tego dochodu.
Wolność prywatna:
1. Uprawnienia decyzyjne
2. Korzystanie z przedmiotu własności,